ΤΟ ΜΑΚΡΙΝΟ 1990 οι οδικές σήραγγες ήταν για την Ελλάδα μια εξωτική υποδομή. Υπήρχαν ελάχιστες. Σήμερα λειτουργούν περίπου 70 σήραγγες με μήκος μεγαλύτερο των 500 μέτρων, μάλιστα στη χώρα μας έχει κατασκευαστεί η μεγαλύτερη οδική σήραγγα των Βαλκανίων. Πώς, όμως, μπορούμε οδηγούμε με ασφάλεια σε αυτές; Ξέρουμε τους κανόνες; Τι πρέπει να κάνουμε αν το αυτοκίνητό μας ακινητοποιηθεί από βλάβη μέσα σε μια σήραγγα; Και πώς αντιδρούμε σε περίπτωση φωτιάς;
Καθώς πλησιάζει η μεγάλη έξοδος του Πάσχα, αναζητήσαμε απαντήσεις από το Μετροτεχνικό Εργαστήριο της Σχολής Μηχανολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ που διενεργεί έρευνες και δράσεις βελτίωσης της ασφάλειας των οδικών σηράγγων εδώ και πολλά χρόνια. Ταυτόχρονα αναδεικνύει το πώς «αυτά τα έργα υψηλής τεχνολογικής υποδομής» έχουν τη δική τους θετική συμβολή στο περιβάλλον και στην ανάπτυξη της χώρας.
Οδικές σήραγγες: «Ένα ιδιαίτερο περιβάλλον οδήγησης»
«Στην καθημερινότητά μας οι σήραγγες ίσως περνούν απαρατήρητες. Τις διασχίζουμε χωρίς δεύτερη σκέψη, ως μια απλή συνέχεια του δρόμου», αναφέρει στη LifΟ ο Κωνσταντίνος Κηρυττόπουλος, καθηγητής Διοίκησης Έργων και Διαχείρισης Κινδύνων και διευθυντής του Μετροτεχνικού Εργαστηρίου του ΕΜΠ, που εδώ και δύο δεκαετίες ασχολείται εντατικά με το θέμα της ασφάλειας των σηράγγων.
«Ο ανθρώπινος παράγοντας φαίνεται, απ' όλες τις σχετικές μελέτες, ότι είναι καθοριστικός. Οι συμπεριφορές των οδηγών, η τήρηση των ορίων ταχύτητας, η σωστή απόσταση, η συμμόρφωση στη σήμανση και στις οδηγίες, είναι στοιχειώδη, αλλά κρίσιμα μέτρα για την αποτροπή ατυχημάτων. Έτσι, η ασφάλεια στις σήραγγες καθίσταται μια συλλογική υπόθεση στην οποία κάθε οδηγός έχει έναν ρόλο να παίξει».
Ο ίδιος μάς εξηγεί ότι «οι οδικές σήραγγες, σε σύγκριση με τον ανοιχτό δρόμο, αποτελούν ένα ιδιαίτερο περιβάλλον οδήγησης με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που απαιτούν την προσοχή του οδηγού». Πρόκειται, όπως λέει, «για κλειστούς χώρους με τεχνητό φωτισμό και συχνά περιορισμένο οπτικό πεδίο, κάτι που μπορεί να επηρεάσει την αίσθηση ταχύτητας ή απόστασης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ειδικά σε μεγάλου μήκους σήραγγες, ενδέχεται να προκληθεί ήπια αίσθηση δυσφορίας ή κλειστοφοβίας, ιδίως σε οδηγούς που δεν είναι εξοικειωμένοι.
Κηρυττόπουλος,
καθηγητής Διοίκησης Έργων και Διαχείρισης Κινδύνων, διευθυντής του Μετροτεχνικού Εργαστηρίου του ΕΜΠ
Επιπλέον, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, οι δυνατότητες διαφυγής ή ελιγμών είναι περιορισμένες σε σχέση με τον ανοιχτό δρόμο. Για τον λόγο αυτό, «οι σήραγγες έχουν αυστηρούς κανονισμούς λειτουργίας και εξοπλίζονται με εξόδους κινδύνου, συστήματα πυρασφάλειας και αυτοματοποιημένα μέσα ειδοποίησης. Είναι σημαντικό οι οδηγοί να παραμένουν ψύχραιμοι και να ακολουθούν πιστά τη σήμανση και τις οδηγίες, όχι επειδή οι σήραγγες είναι επικίνδυνες αλλά επειδή το περιβάλλον τους απαιτεί διαφορετική προσέγγιση και αυξημένη προσοχή», διευκρινίζει.
Τι πρέπει να γνωρίζουμε όταν οδηγούμε σε σήραγγες – Οι βασικές οδηγίες
Οι βασικοί κανόνες οδήγησης μέσα σε σήραγγα είναι μέρος του ερευνητικού έργου «ΟΔΟΣ», την επιστημονική ευθύνη του οποίου έχει ο Κ. Κηρυττόπουλος. Μας εξηγεί ότι «πρόκειται για την κορωνίδα των ερευνητικών έργων στην Ελλάδα σχετικά με την ασφάλεια των οδικών σηράγγων. Αποτελεί μια ερευνητική κοινοπραξία ανάμεσα στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, την Εγνατία Οδό Α.Ε., το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών "Δημόκριτος", το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και την εταιρεία ΤΕΚΜΟΝ».
Το συγκεκριμένο ερευνητικό έργο, όπως λέει, «ακολουθεί μια ολιστική προσέγγιση των σηράγγων και συγκεκριμένα μελετά τις γνώσεις και την εκπαίδευση των οδηγών, τις διαδικασίες ασφάλειας, τον εξοπλισμό των σηράγγων και, φυσικά, τις επικοινωνίες σε περίπτωση συμβάντος».
Για τη δημιουργία των οδηγιών συγκεντρώθηκαν οι αντίστοιχες οδηγίες των μεγάλων διαχειριστών αυτοκινητοδρόμων στην Ελλάδα και υπήρξε διαβούλευση μεταξύ ειδικών επιστημόνων και τεχνικών ασφάλειας σηράγγων. «Οι οδηγίες παρουσιάζονται σε τέσσερις διακριτές ενότητες και αφορούν μονόδρομες σήραγγες (κίνηση σε μία κατεύθυνση), που είναι οι πλέον συνήθεις στην Ελλάδα. Από την τελευταία μεγάλη έρευνα του Μετροτεχνικού Εργαστηρίου του ΕΜΠ για τις γνώσεις των οδηγών όσον αφορά την ασφάλεια των οδικών σηράγγων προέκυψε ότι είναι σημαντικό οι οδηγοί να κατανοήσουν τα στοιχεία ασφάλειας σε μια σήραγγα», προσθέτει ο Κ. Κηρυττόπουλος.
Ας δούμε όμως ποιες είναι αυτές οι οδηγίες που προτάσσει η έρευνα, τις οποίες πρέπει να έχουν κατά νου όλοι όσοι θα ταξιδέψουν τις ημέρες που έρχονται –και όχι μόνο– και ποιος είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος για να αντιμετωπίσουν κάποιο έκτακτο περιστατικό που μπορεί να συμβεί την ώρα που οδηγούν μέσα σε μια σήραγγα.
Είσοδος και διέλευση από σήραγγα
Πριν ή και μέσα στις σήραγγες οι οδηγοί θα βρουν πινακίδες μεταβλητών μηνυμάτων, φανάρια και σηματοδότες ελέγχου λωρίδων κυκλοφορίας. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συμμορφωνόμαστε στις υποδείξεις των πινακίδων και των σηματοδοτών αυτών. Το τελευταίο διάστημα, μάλιστα, έχουν εγκατασταθεί πριν από κάποιες σήραγγες μπάρες διακοπής κυκλοφορίας. Πρέπει πάντα να ανάβουμε τα αλάρμ αν χρειαστεί να σταματήσουμε, ειδικά αν είμαστε το τελευταίο στη σειρά αυτοκίνητο.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να τηρούμε τα όρια ταχύτητας αλλά και τις αποστάσεις ασφαλείας και να μην αλλάζουμε άσκοπα λωρίδες. Ο κανόνας των τριών δευτερολέπτων (σε κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος) είναι ένας καλός τρόπος να καταλάβουμε αν κινούμαστε «επικίνδυνα κοντά» στο προπορευόμενο όχημα. Επιλέγουμε ένα σταθερό σημείο στον δρόμο (π.χ. μια πινακίδα, μια κολόνα, ένα δέντρο). Όταν το προπορευόμενο όχημα περάσει από αυτό το σημείο, αρχίζουμε να μετράμε «χίλια ένα, χίλια δύο, χίλια τρία». Αν φτάσουμε στο ίδιο σημείο πριν ολοκληρώσουμε τη μέτρηση, τότε είμαστε πολύ κοντά και πρέπει να αυξήσουμε την απόσταση. Ας θυμόμαστε ότι είναι πιο σημαντικό να φτάσουμε με ασφάλεια παρά να φτάσουμε γρήγορα.
Φυσικά, μέσα στις σήραγγες δεν σταματάμε παρά μόνο αν πραγματικά δεν μπορούμε να βγούμε από αυτές ή αν είναι κόκκινοι οι φωτεινοί σηματοδότες σε όλες τις λωρίδες. Οι χώροι στάθμευσης και οι λωρίδες έκτακτης ανάγκης υπάρχουν μονάχα για καταστάσεις… έκτακτης ανάγκης (και οι συνήθεις βιολογικές δεν συμπεριλαμβάνονται σε αυτές)!
Συμφόρηση σε σήραγγα
Δεν είναι απίθανο να χρειαστεί να παραμείνετε σταματημένοι για μικρό χρονικό διάστημα μέσα σε μια σήραγγα. Αν συμβεί αυτό, πρέπει να αφήσουμε απόσταση τουλάχιστον πέντε μέτρων από το προπορευόμενο όχημα (να χωράει εύκολα ένα αυτοκίνητο ανάμεσα στο δικό μας και το προπορευόμενο).
Ας μη φοβηθούμε ότι θα χάσουμε τη σειρά μας ή ότι θα «χωθεί» κάποιος μπροστά μας… και φυσικά ας μην μπούμε εμείς στο κενό ανάμεσα σε άλλα σταματημένα αυτοκίνητα. Αν είμαστε το τελευταίο όχημα, δεν ξεχνάμε να ανάψουμε τα αλάρμ.
Είναι γενικά καλό, κατά τη διέλευση από σήραγγες, να έχουμε τα παράθυρα κλειστά, πρέπει όμως οπωσδήποτε να τα κλείσουμε και να ενεργοποιήσουμε την ανακύκλωση αέρα σε περίπτωση στάσης. Αν δούμε ότι η στάση παρατείνεται, καλό είναι να σβήσουμε τον κινητήρα.
Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, οι χειριστές του Κέντρου Ελέγχου Κυκλοφορίας (ΚΕΚ) μάς παρακολουθούν. Αν χρειαστεί να πάρουμε πληροφορία, αυτό μπορεί να γίνει από τα μεγάφωνα της σήραγγας, τις πινακίδες μεταβλητών μηνυμάτων, τον αριθμό έκτακτης ανάγκης του αυτοκινητόδρομου ή ακόμα και το ραδιόφωνο (κάποια κέντρα ελέγχου έχουν τη δυνατότητα να εκπέμψουν μήνυμα πάνω σε ραδιοφωνικές συχνότητες που συνήθως αναφέρονται στην είσοδο της σήραγγας). Σε καμία περίπτωση δεν κάνουμε αναστροφή σε μονόδρομες σήραγγες ή όπισθεν πορεία.
Βλάβη/ακινητοποίηση
Εάν το αυτοκίνητό μας υποστεί βλάβη, τέτοια που η έξοδος από τη σήραγγα καθίσταται αδύνατη, θα πρέπει να σταματήσουμε στο δεξιότερο άκρο της σήραγγας με αναμμένα αλάρμ. Αν είναι δυνατό, χρησιμοποιούμε τους χώρους στάθμευσης έκτακτης ανάγκης. Το πιο πιθανό είναι ότι οι χειριστές του ΚΕΚ ήδη μας βλέπουν και προτού καν ειδοποιήσουμε, θα καταφθάσει βοήθεια. Αν δεν είμαστε σε χώρο στάθμευσης, ας μη θεωρήσουμε ότι είναι ασφαλές να παραμείνουμε στο αυτοκίνητο. Με προσοχή θα πρέπει να κινηθούμε προς το πλησιέστερο τηλέφωνο SOS και να πάρουμε οδηγίες από τους ειδικούς. Στις περισσότερες σήραγγες αρκεί να σηκώσουμε το ακουστικό και το τηλέφωνο καλεί αυτόματα το Κέντρο Ελέγχου.
Περίπτωση φωτιάς
Η περίπτωση φωτιάς στη σήραγγα είναι το πιο ακραίο από πλευράς ασφάλειας περιστατικό που μπορεί να προκύψει. Δεν πρέπει να την υποτιμήσουμε. Οι σήραγγες διαθέτουν ανεμιστήρες (τουρμπίνες), ικανούς να διαχειριστούν τον καπνό και άλλα συστήματα πυρόσβεσης. Εμείς ωστόσο θα πρέπει να αντιδράσουμε άμεσα. Αν η φωτιά είναι στο δικό μας όχημα, προσπαθούμε να το βγάλουμε εκτός σήραγγας, εάν αυτό είναι ασφαλές. Αν το όχημα ακινητοποιηθεί εντός σήραγγας, θα πρέπει να αποπειραθούμε να σβήσουμε τη φωτιά μόνο σε περίπτωση που είναι ασφαλές και αν γνωρίζουμε τον τρόπο. Πυροσβεστήρες υπάρχουν σε τακτά διαστήματα μέσα στα Ερμάρια Έκτακτης Ανάγκης.
Αν η φωτιά συνεχίζει, εγκαταλείπουμε τη σήραγγα χωρίς δισταγμό. Σε μονόδρομες σήραγγες, αφού εγκαταλείψουμε πεζή το αυτοκίνητο, η κίνησή μας θα πρέπει να είναι αντίθετα στη ροή κυκλοφορίας. Στις σήραγγες υπάρχουν έξοδοι κινδύνων οι οποίες θα μας βγάλουν είτε σε εξωτερικό χώρο είτε στον υγιή κλάδο, αν πρόκειται για δίδυμη σήραγγα. Μπαίνουμε στην πρώτη έξοδο κινδύνου που θα βρούμε. Δεν μένουμε μέσα στην έξοδο κινδύνου – συνεχίζουμε μέχρι να βγούμε σε ασφαλές σημείο. Ακούμε τις οδηγίες από τα μεγάφωνα, χρησιμοποιούμε, αν απαιτείται, τα τηλέφωνα SOS. Δεν ξεχνάμε ότι πλέον στις περισσότερες σήραγγες μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και τα κινητά μας τηλέφωνα, αρκεί να γνωρίζουμε τον αριθμό έκτακτης ανάγκης του αυτοκινητοδρόμου – αλλιώς τηλεφωνούμε στο 100.
Αξίζει να σημειωθεί ότι «οι περισσότερες οδικές σήραγγες στην Ελλάδα παρακολουθούνται αδιάλειπτα από ΚΕΚ, τα οποία στελεχώνονται με εξειδικευμένο προσωπικό. Μέσω συστημάτων τηλεματικής, καμερών, αισθητήρων καπνού, φωτισμού και ελέγχου κυκλοφορίας, οι διαχειριστές έχουν συνεχή εικόνα της κατάστασης εντός της σήραγγας και μπορούν να επέμβουν άμεσα σε περίπτωση συμβάντος. Αυτή η διαρκής επιτήρηση διασφαλίζει όχι μόνο την εύρυθμη λειτουργία της υποδομής αλλά κυρίως την άμεση ενεργοποίηση μηχανισμών διαχείρισης έκτακτων περιστατικών, μειώνοντας τον χρόνο απόκρισης, αποφεύγοντας δευτερογενή συμβάντα και ενισχύοντας το επίπεδο ασφάλειας για τους οδηγούς», υποστηρίζει ο Κ. Κηρυττόπουλος
Το πλαίσιο ασφάλειας των σηράγγων
Πίσω από κάθε οδική σήραγγα «κρύβεται ένα πολύπλοκο σύστημα υποδομών, τεχνολογίας και διαχείρισης που καθιστά τη λειτουργία της ασφαλή και αποδοτική», λέει ο διευθυντής του Μετροτεχνικού Εργαστηρίου ΕΜΠ και μας εξηγεί ποιες οι νομοθετικές προβλέψεις που υπάρχουν, οι οποίες σχετίζονται με την ασφαλή λειτουργίας τους:
«Για τη διασφάλιση της ομαλής και ασφαλούς λειτουργίας των σηράγγων, η Οδηγία 2004/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που εκδόθηκε στις 29 Απριλίου 2004, καθορίζει ελάχιστες απαιτήσεις ασφαλείας για τις οδικές σήραγγες μήκους άνω των 500 μέτρων που εντάσσονται στο Διευρωπαϊκό Οδικό Δίκτυο. Σκοπός της είναι η διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας των χρηστών μέσω της εναρμόνισης των προτύπων ασφαλείας σε όλα τα κράτη-μέλη. Η Οδηγία προωθεί μια ολιστική προσέγγιση στη διαχείριση της ασφάλειας των σηράγγων, ενσωματώνοντας τεχνικά, οργανωτικά και επιχειρησιακά μέτρα». Η Ελλάδα έχει ενσωματώσει αυτή την Οδηγία στην εθνική της νομοθεσία από το 2007.
Το γεγονός αυτό λύνει τα προβλήματά μας; Ο καθηγητής του ΕΜΠ ισχυρίζεται ότι η συμμόρφωση στο κανονιστικό πλαίσιο αποτελεί μόνο τη βάση. «Η πραγματική πρόκληση εντοπίζεται στην εφαρμογή μιας αποτελεσματικής και πολυδιάστατης διαχείρισης κινδύνων, καθώς οι συνέπειες ενός ατυχήματος εντός σήραγγας υπερβαίνουν το τεχνικό πεδίο. Εξαιρώντας τις πιθανές απώλειες ζωής, που είναι σίγουρα η δυσμενέστερη επίπτωση, τα ατυχήματα που οδηγούν σε πολυήμερη διακοπή μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς και ενδεχομένως δραματικά την οικονομική αλλά και κοινωνική ζωή των διασυνδεδεμένων τοποθεσιών, αναδεικνύοντας έτσι την πολυπλοκότητα σε κοινωνικό, οικονομικό, περιβαλλοντικό και τεχνικό επίπεδο, όπου η ασφάλεια εξαρτάται από την αλληλεπίδραση πέντε βασικών στοιχείων: των χρηστών, των χειριστών ΚΕΚ, των οχημάτων, του εξοπλισμού και της υποδομής της σήραγγας», λέει.
Για την ολοκληρωμένη και αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, το Μετροτεχνικό Εργαστήριο της Σχολής Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ, σε συνεργασία με άλλα εξειδικευμένα εργαστήρια, διαχειριστές σηράγγων και εξειδικευμένες σε θέματα ασφάλειας επιχειρήσεις, διενεργεί τα τελευταία 20 χρόνια συνεχώς έρευνες και δράσεις βελτίωσης της ασφάλειας των οδικών σηράγγων. Οι δράσεις αυτές ενσωματώνουν προηγμένες τεχνολογικές λύσεις και ανθρωποκεντρικές στρατηγικές για την ενίσχυση της ετοιμότητας και της απόκρισης σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.
Οι σήραγγες της Ελλάδας
Οι οδικές σήραγγες είναι στρατηγικά έργα που προσφέρουν πολύ περισσότερα από την προφανή ευκολία στη μετακίνηση: «Μειώνουν σημαντικά τις αποστάσεις, εξοικονομούν χρόνο και καύσιμα, διευκολύνουν το εμπόριο, στηρίζουν τον τουρισμό και επιτρέπουν τη σύνδεση περιοχών που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν απομονωμένες. Παράλληλα, συμβάλλουν στην περιβαλλοντική προστασία, αφού μειώνουν τις εκπομπές ρύπων μέσω της αποφυγής μεγάλων παρακάμψεων. Κυρίως, όμως, αυξάνουν την ασφάλεια των μετακινήσεων ανθρώπων και εμπορευμάτων, αφού παρακάμπτουν δύσκολα εναλλακτικά οδικά δίκτυα», μας εξηγεί ο Κ. Κηρυττόπουλος.
Μέχρι το 1990, η Ελλάδα διέθετε ελάχιστες οδικές σήραγγες. Το 1990 εγκαινιάζεται η πρώτη μεγάλη σήραγγα, αυτή του Αρτεμισίου, η οποία μείωσε τη διαδρομή Αθήνα - Τρίπολη κατά 35 χιλιόμετρα. Από το 2000 και έπειτα παρατηρήθηκε ραγδαία ανάπτυξη στην κατασκευή οδικών σηράγγων μέσω της εντυπωσιακής ανάπτυξης του δικτύου των αυτοκινητοδρόμων. Σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν περίπου 70 οδικές σήραγγες με μήκος μεγαλύτερο των 500 μέτρων. Μάλιστα, η σήραγγα T2 των Τεμπών (Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου), με μήκος 6 χιλιόμετρα, είναι η μεγαλύτερη σε μήκος σήραγγα των Βαλκανίων. Άλλες εντυπωσιακές σήραγγες είναι αυτή του Δρίσκου στην Εγνατία Οδό με μήκος 4,5 χλμ. ή αυτή της Παναγοπούλας στην Ολυμπία Οδό με μήκος 4 χιλιομέτρων.
«Ενημερωνόμαστε και οδηγούμε με σύνεση»
Ο καθηγητής του ΕΜΠ υποστηρίζει ότι έχουμε πια τα μέσα να σχεδιάζουμε και να λειτουργούμε σήραγγες με εξαιρετικά υψηλά πρότυπα ασφάλειας. Όμως η τεχνολογία από μόνη της, όπως λέει, δεν αρκεί. «Ο ανθρώπινος παράγοντας φαίνεται, απ' όλες τις σχετικές μελέτες, ότι είναι καθοριστικός. Οι συμπεριφορές των οδηγών, η τήρηση των ορίων ταχύτητας, η σωστή απόσταση, η συμμόρφωση με τη σήμανση και τις οδηγίες, είναι στοιχειώδη, αλλά κρίσιμα μέτρα για την αποτροπή ατυχημάτων. Έτσι, η ασφάλεια στις σήραγγες καθίσταται μια συλλογική υπόθεση στην οποία κάθε οδηγός έχει έναν ρόλο να παίξει. Χρειάζεται συνειδητοποίηση απ' όλους μας ότι κάθε φορά που περνάμε μια σήραγγα, βρισκόμαστε σε έναν χώρο υψηλής τεχνολογικής πολυπλοκότητας, υψηλής επιτήρησης ασφάλειας αλλά και αυξημένης ευθύνης. Οι ελληνικές οδικές σήραγγες είναι γέφυρες ανάπτυξης, συνδεσιμότητας και προόδου. Είναι πολύ ασφαλείς όταν ξέρουμε να τις χρησιμοποιούμε», λέει.
Η πρότασή του για τις επόμενες ημέρες, που η μεγάλη έξοδος του Πάσχα θα είναι σε πλήρη ανάπτυξη, είναι απλή και καθόλου δύσκολη: «Ας ξεκινήσουμε επισκεπτόμενοι τις ιστοσελίδες των αυτοκινητοδρόμων από τους οποίους θα περάσουμε στο ταξίδι μας και ας εστιάσουμε στις οδηγίες ασφαλούς οδήγησης».
