«ΧΡΙΣΤΙΑΝΗ ΚΑΙ ΦΕΜΙΝΙΣΤΡΙΑ» είναι αντίθετες έννοιες ή όχι; Μέσα στα χρόνια, έχω γίνει δεκάδες φορές σιωπηλή μάρτυρας σε αυτήν τη συζήτηση που επαναλαβάνεται σε φεμινιστικούς χώρους. Για τη μία πλευρά, η απάντηση είναι ένα σαφές, εμπεριστατωμένο και τεκμηριωμένο «όχι». Ο χριστιανισμός δεν συμπορεύεται με την έκτρωση, την αυτοδιάθεση, την ισότητα. Ο χριστιανισμός είναι ο λόγος που έχει διατεθεί μία ολόκληρη γεωγραφική περιοχή μόνο σε άντρες και ο χώρος αυτός είναι «άβατο». Οι χριστιανικές πεποιθήσεις έχουν καταπιέσει τη γυναικεία σεξουαλικότητα, έχουν χρησιμοποιηθεί για να κακοποιηθεί η γυναίκα, έχουν εργαλειοποιηθεί εναντίον των γυναικών ώστε να τις κρατήσουν σε κακοποιητικούς γάμους. Για πολλές, ίσως για τις περισσότερες, το «χριστιανή και φεμινίστρια» είναι λογικά αδύνατο.
Για κάποιες άλλες, μεταξύ των δύο ταυτοτήτων δεν υπάρχει κανένα ασυμβίβαστο. Η ζωή είναι διαφορετική απ’ την πίστη και η πίστη έχει έναν σημαντικό, βοηθητικό σκοπό που τις κρατάει όρθιες σε δύσκολες καταστάσεις. Μιλούν για ιερείς που βοηθούν μέσω της Εκκλησίας γυναίκες να ξεφύγουν από κακοποιητικές καταστάσεις, για τη σημασία της προσευχής στη ζωή τους, για το ότι η πίστη τους τούς προσφέρει ανακούφιση. Εξηγούν ότι θέλουν και διεκδικούν ισότητα, ότι διαφωνούν με το victim blaming, ότι καταβάλλουν συνειδητή προσπάθεια να μεγαλώσουν τα παιδιά τους διαφορετικά απ’ ό,τι μεγάλωσαν οι ίδιες και ότι, παράλληλα, ο χριστιανισμός είναι ζήτημα κουλτούρας, ταυτότητας και κοσμοθεωρίας, επομένως δεν μπορούν και δεν επιθυμούν ν’ απομακρυνθούν από αυτόν.
Ο φεμινισμός δεν μπορεί να αλλάξει τη θρησκεία, γιατί αντίκειται σε δομικές παραδοχές της· μια γυναίκα είναι ένοχη για την πτώση, με αμάρτημα που στιγματίζει αιωνίως κάθε θνητό· η θέση της γυναίκας είναι κατώτερη, και δεν μπορεί να μετάσχει στην εκκλησία, παρά μόνο ως ποίμνιο.
Για το σημερινό θέμα μίλησα με δύο γυναίκες που γνωρίζω προσωπικά. Η Φωτεινή είναι χριστιανή και φεμινίστρια. Η Άννα είναι φεμινίστρια που ανατράφηκε σε χριστιανικό περιβάλλον και πιστεύει ότι οι δύο ταυτότητες είναι ασυμβίβαστες.
Φωτεινή
— Ξέρεις το θέμα μας, οπότε ας ξεκινήσουμε κατευθείαν: Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή;
Δεν ξέρω αν μπορώ ν’ απαντήσω γενικά σ’ αυτή την ερώτηση. Και δεν μπορώ γιατί όταν εσύ λες «φεμινίστρια» και «χριστιανή» κάτι εννοείς και όταν το λέω εγώ μάλλον εννοώ κάτι άλλο. Γι’ αυτό δεν μπορώ ν’ απαντήσω εκ μέρους καμίας άλλης. Για πολλές χριστιανές και χριστιανούς, δεν είμαι χριστιανή. Είμαι υπέρ της έκτρωσης για οποιονδήποτε λόγο επιθυμεί η γυναίκα, έχω κάνει έκτρωση και δεν το έχω κρύψει, ψηφίζω σύμφωνα με το να έχουν οι συνάνθρωποί μου δικαιώματα, άρα είμαι υπέρ του γάμου μεταξύ ομοφύλων, και πλέον είμαι υπέρ και της τεκνοθεσίας. Λέω «πλέον» γιατί παλιά πίστευα ότι ένα παιδί χρειάζεται το αρσενικό και το θηλυκό στη ζωή του, αλλά πλέον πιστεύω ότι ένα παιδί μπορεί να μεγαλώσει μια χαρά σε μια οικογένεια με γονείς του ίδιου φύλου.
Οι παραπάνω είναι λίγες μόνο απ’ τις φεμινιστικές μου πεποιθήσεις που συνταιριάζω με τον χριστιανισμό. Ως προς τον τελευταίο: αν πιστεύεις, εσύ ή όποιος άλλος, ότι ο χριστιανισμός είναι οι ιερείς που βγαίνουν στα κανάλια και λένε ότι πρέπει να πεθάνουν οι γκέι και οι γυναίκες πρέπει να μείνουν σπίτι να κάνουν παιδιά, δεν μιλάμε για το ίδιο πράγμα. Ο χριστιανισμός έχει βαθιά μέσα του την έννοια της αγάπης, της αποδοχής. Έχει το «εντολήν καινήν σας δίδω, να αγαπάτε αλλήλους· καθώς εγώ σας ηγάπησα, και σεις να αγαπάτε αλλήλους. Εκ τούτου θέλουσι γνωρίσει πάντες ότι είσθε μαθηταί μου, εάν έχητε αγάπην προς αλλήλους». Ο Χριστός, άσχετα απ’ το πώς τον πήραμε και τον κάναμε ό,τι θελαμε μετά, ήταν «ρεμπέτης». Ήταν μια μορφή που πήγε και μίλησε στους ανθρώπους του δρόμου, στους άρρωστους, σε πόρνες, που αγάπησε ανάπηρους ανθρώπους. Ο Χριστός, για να μιλήσω με σύγχρονους όρους, ήταν «inclusive». Κι εγώ έτσι είμαι χριστιανή, ακολουθώ τον τρόπο ζωής που δίδαξε ο Χριστός.
— Άρα η πίστη σου και ο τρόπος ζωής σου είναι αυτός που λέει το ορθόδοξο δόγμα ή είναι η δική σου ερμηνεία του χριστιανισμού;
Είναι μείξη. Υπάρχουν ιερείς που συμβουλεύομαι. Όλοι είναι επιστήμονες, ξεκίνησαν από αλλού κι έφτασαν να λειτουργούν σήμερα. Κάποιοι ήταν νομικοί ή κοινωνικοί λειτουργοί, ένας ήταν φυσικός. Το Πάσχα θα γιορτάσω όπως θα γιορτάσουν οι χριστιανοί, θα πάω στην Ανάσταση, θα πω «Χριστός Ανέστη» και «Αληθώς ο Κύριος». Δεν πάω στην εκκλησία κάθε εβδομάδα αλλά πάω ενίοτε, ειδικά σε δύσκολες περιόδους. Κοίταξε, δεν μπορώ να πω ότι ακολουθώ το δόγμα, είναι σίγουρα ανακριβές, άσχετα απ’ το πώς νιώθω. Ταυτόχρονα, δεν πιστεύω ότι δεν είμαι χριστιανή. Είμαι. Με τον τρόπο μου.
— Πες μου για τον φεμινισμό και τι είναι για σένα.
O φεμινισμός για μένα είναι ισότητα. Είναι να μπορώ να εργαστώ και να πληρώνομαι όσο πληρώνεται και ο άντρας συνάδελφός μου. Είναι κοινότητα πάνω στην οποία θα στηριχθώ, όπως είναι και ο χριστιανισμός. Είναι η διεκδίκηση του δικαιώματός μου να πάρω διαζύγιο, να αναγνωριστεί η συμμετοχή μου σε όσα συνέβαλα ν’ αποκτηθούν μέσα στον γάμο, είναι η πολιτική μου επιθυμία να μπορώ να καταγγείλω έναν βιασμό με ασφάλεια και χωρίς υποτίμηση στο τμήμα. Είναι η αντισύλληψη, η έκτρωση και η δική μου δυνατότητα να επιλέξω σύντροφο και να μην περιμένω να με διαλέξουν. Είναι η δυνατότητά μου να ψηφίζω και να ανοίγω δικό μου λογαριασμό στην τράπεζα, είναι επίσης η συμφωνία μου με την κατάρρευση του θεσμού της προίκας. Ο φεμινισμός είναι ο τρόπος με τον οποίο επιθυμώ να υπάρχω πολιτικά ως γυναίκα, ο χριστιανισμός είναι η εσωτερική μου σχέση με το τώρα, το πριν και το μετά.
— Γιατί χριστιανισμός και όχι κάτι άλλο; Γιατί όχι απλώς «ένθεη»;
Eίμαι, προφανώς, αποτέλεσμα της χώρας και της οικογένειας στην οποία έτυχε να γεννηθώ. Από κει και πέρα, όχι ένθεη γιατί ο Χριστός και η διδαχή του με βρίσκει σύμφωνη. Πιστεύω ότι αν πραγματικά ζούσαμε όπως δίδαξε, ο κόσμος θα ήταν καλύτερος. Μου αρέσει η ενεργητική αγάπη και το ενεργητικό νοιάξιμο. Ο Χριστός λειτούργησε για την κοινωνία σαν μητέρα. Πέρα από πρότυπο συμπεριφοράς, τον βρίσκω καλό πρότυπο για αγόρια. Ο γιος μου, ας πούμε, θέλω να γίνει ένας συμπονετικός, ευαίσθητος άντρας. Ο Χριστός είναι πρότυπο ενός τέτοιου άντρα.
Άννα
— Ξέρεις το θέμα μας, οπότε ας ξεκινήσουμε κατευθείαν: Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή;
Όχι. Oι φεμινίστριες χριστιανές που το πιστεύουν αυτό ή δεν είναι χριστιανές ή δεν είναι φεμινίστριες.
— Γιατί;
Γιατί συνήθως αυτές οι γυναίκες δεν ακολουθούν τον χριστιανισμό αλλά κάτι δικό τους, που το έχουν ονομάσει χριστιανισμό. Οι γυναίκες που ξέρω εγώ θα πουν, για παράδειγμα, ότι με το να συνταιριάζουν τη χριστιανοσύνη με τον φεμινισμό «αλλάζουν την Εκκλησία από μέσα». Τη θρησκεία δεν την ορίζουμε οι πιστές, όπως δεν ορίζουμε ως συμμετέχουσες τα πολιτικά κόμματα, τους συλλόγους φιλάθλων και κάθε παρόμοιο οργανισμό που προϋπάρχει. Και ακριβώς επειδή η θρησκεία υπάρχει ακμάζουσα δυο χιλιάδες χρόνια και είναι οργανωμένη, η παρουσία μας εκεί δηλώνει και την αποδοχή μας. Οι θρησκείες δεν είναι ιδεολογίες, για να ζυμωθούν με το κοινωνικό κομμάτι και να προκύψει κάτι πιο μοντέρνο ή συμπεριληπτικότητα. Είναι στιβαρά σύνολα κανόνων, και, όπως αποδεικνύεται, πολύ επιτυχημένα. Οι διαφορετικές φωνές που ακούγονται πού και πού αποτελούν προσωπικές εξαιρέσεις και δεν επηρεάζουν καθόλου το συνολικό οικοδόμημα.
Ο φεμινισμός δεν μπορεί να αλλάξει τη θρησκεία, γιατί αντίκειται σε δομικές παραδοχές της· μια γυναίκα είναι ένοχη για την πτώση, με αμάρτημα που στιγματίζει αιωνίως κάθε θνητό· η θέση της γυναίκας είναι κατώτερη, και δεν μπορεί να μετάσχει στην εκκλησία παρά μόνο ως ποίμνιο. Η θρησκεία, άλλωστε, δεν καλεί πιστές για να συζητήσει τις ανάγκες τους και να αναδιαμορφωθεί. Καλεί πιστές για να συμμετέχουν, με τους όρους και τις αρχές που έχει διαμορφώσει από την ίδρυσή της. Αν άλλαζαν οι βασικές της αρχές και ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η γυναίκα μέσα στην εκκλησία, θα μιλούσαμε για μια νέα θρησκεία, πολύ πιθανόν σε αιρετική σύγκρουση με την παλαιά.
— Ποια η σκέψη σου για το κοινωνικό κομμάτι της θρησκείας; Μπορεί, ας πούμε, κάποια να πηγαίνει απλώς στην Ανάσταση από συνήθεια.
Το γεγονός ότι η Ανάσταση είναι ένα παραδοσιακό, ευφρόσυνο γεγονός, δεν την κάνει λιγότερο θρησκευτική. Και επειδή η θρησκεία δεν είναι σούπερ μάρκετ, διαλέγω ό,τι μ’ αρέσει και αφήνω τα υπόλοιπα, κάθε θρησκευτική πράξη δηλώνει κάτι. Η παρουσία μας σε θρησκευτικές τελετές δηλώνει ότι αποδεχόμαστε τη θρησκεία και ενίοτε, όπως στον γάμο και τη βάφτιση, την τιμούμε κιόλας.
— Γιατί πιστεύεις ότι το θέμα «φεμινισμός και θρησκεία» είναι τόσο φορτισμένο στους φεμινιστικούς χώρους;
O κόσμος δεν έχει καταλάβει πόσο δύσκολο είναι να έχεις μεγαλώσει σε χριστιανικό περιβάλλον και να το απαρνείσαι. Μόνο αν έχεις μεγαλώσει έτσι καταλαβαίνεις πόσα πρέπει να χάσεις και πόσα πρέπει να χτίσεις αν πεις «εγώ από σήμερα δεν είμαι χριστιανή». Είναι σαν να λες «εγώ από σήμερα σταματάω να λειτουργώ με τα ήθη και τα έθιμα με τα οποία έχω μεγαλώσει ως Ελληνίδα». Εγώ την πέρασα αυτήν τη διαδικασία και ήταν πένθος μέχρι να ξαναχτίσω τη ζωή μου εκτός θρησκείας. Υπάρχουν κώδικες επικοινωνίας, υπάρχουν μακροχρόνιες φιλίες, υπάρχει κοινότητα. Υπάρχει γέλιο, νοιάξιμο και ένα αίσθημα ότι «είμαστε εμείς και οι άλλοι». Γι’ αυτό μια γυναίκα που έχει μεγαλώσει εκεί και ανακαλύπτει τον φεμινισμό θα περάσει μια διαδικασία μετάλλαξης, η οποία είναι σκληρή και δύσκολη. Ο χριστιανισμός, τόσο ως θρησκεία όσο και ως ιστορικό φαινόμενο, έχει στον πυρήνα του τη γυναίκα ως κατώτερο ον. Η γυναίκα είναι μακριά από την ιερατική εξουσία, τη δέχεται μόνο και ποτέ δεν είναι μέρος της. Η ύψιστη μορφή της είναι μια έγκυος παρθένα. Η Εύα είναι μια φταίχτρα που πίεσε τον Αδάμ και οδήγησε στο προπατορικό αμάρτημα. Να μιλήσουμε για την απαξίωση της Μαρίας της Μαγδαληνής, το πιο αντιφεμινιστικό γεγονός του χριστιανισμού; Η ιδέα της εγκύου παρθένας δεν είναι απλώς μια μεταφορά. Είναι η επισφράγιση του ότι ο χριστιανισμός είναι μια θρησκεία βασισμένη στο «αντιθηλυκό». Στη βάση του. Όχι στην ερμηνεία του, όπως πολλές φορές έχω ακούσει.
