Μείωση της βλάβης από το κάπνισμα: Μπορεί να παίξει ρόλο στη δημόσια υγεία και πώς;

Οι πολιτικές υγείας πρέπει να αποσκοπούν στην ευημερία των ανθρώπων και να αφορούν όλους. Η στρατηγική της μείωσης της βλάβης που άρχισε να συζητιέται στα τέλη του 1970 και τώρα, χάρη στην πρόοδο της τεχνολογίας, μπορεί να εφαρμοστεί δεν αφήνει τους αμετανόητους καπνιστές και όσους δεν μπορούν να κόψουν το κάπνισμα στη μοίρα τους αλλά προσφέρει ρεαλιστικές λύσεις, ώστε να μειωθεί η νοσηρότητα και η θνητότητα από τα νοσήματα που σχετίζονται με το κάπνισμα. Για να εφαρμοστεί με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο χρειάζονται θεσμικό πλαίσιο, διαρκείς ελέγχους και συνεχιζόμενη έρευνα. 

Τα βήματα προόδου προς έναν καλύτερο κόσμο γίνονται όταν η επιστήμη και η τεχνολογία το επιτρέπουν και η κοινωνία είναι ώριμη να τα δεχτεί. Στην περίπτωση του καπνίσματος ήταν ήδη γνωστό από τον προηγούμενο αιώνα ότι αποτελεί πρόβλημα της δημόσιας υγείας και ότι προκαλεί αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα, πρωτίστως στους καπνιστές αλλά και στον περίγυρό τους, τους παθητικούς καπνιστές. Στην πορεία οι έρευνες φανέρωσαν ότι υπεύθυνες για την εμφάνιση των καρδιοπαθειών, των χρόνιων αποφρακτικών πνευμονοπαθειών και των καρκίνων είναι οι ιδιαίτερα βλαπτικές ουσίες που εκλύονται από την καύση του τσιγάρου, η οποία συμβαίνει σε υψηλές θερμοκρασίες, από 400°C έως και 800°C, που αναπτύσσονται στην καύτρα του τσιγάρου. Η νικοτίνη ευθύνεται κυρίως για τον εθισμό που αναπτύσσουν οι καπνιστές. 

Η γνώση ότι η καύση είναι η βασική αιτία για τον σχηματισμό επιβλαβών χημικών ουσιών άνοιξε τον δρόμο για τη δημιουργία εναλλακτικών καπνικών προϊόντων που στηρίζονται στη θέρμανση κατά την οποία παράγεται αερόλυμα και όχι καπνός τσιγάρου. Οι εναλλακτικές αυτές επιλογές μπορούν να μας οδηγήσουν σε έναν κόσμο χωρίς καπνό, συμπληρώνοντας τις προσπάθειες που καταβάλλουν η πολιτεία και οι ειδικοί για την πρόληψη και τη διακοπή του καπνίσματος. Η γνώση που δημιουργήθηκε μετά την αποκρυστάλλωση των επιστημονικών δεδομένων έδωσε ρεαλιστικές επιλογές σε περισσότερους από 1 δισεκατομμύριο καπνιστές παγκοσμίως που δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να κόψουν το κάπνισμα. Το καλοκαίρι του 2020 η πιο αυστηρή ρυθμιστική αρχή στον κόσμο, ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων (FDA), μετά από ενδελεχή έλεγχο, άναψε το πράσινο φως για την κυκλοφορία εναλλακτικών καπνικών προϊόντων στις ΗΠΑ με τη σημείωση ότι «αναμένεται να ωφελήσουν την υγεία του πληθυσμού στο σύνολό του, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τους καπνιστές όσο και τους μη καπνιστές».   

Οι επιστήμονες που τάσσονται υπέρ της «μείωσης της βλάβης» ως συμπληρωματικής στρατηγικής για τη διαχείριση του καπνίσματος ισχυρίζονται πως η επιστήμη και η τεχνολογία μέσω των εναλλακτικών προϊόντων μπορούν να προσφέρουν στους αμετανόητους καπνιστές μια λύση, η οποία σε καμία περίπτωση δεν είναι ασφαλής, μπορεί ωστόσο να περιορίσει τον κίνδυνο για τον καπνιστή. Το θέμα αυτό συζητήθηκε εκτενώς και στο πρόσφατο 5ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για τη Μείωση της Βλάβης από τον Κάπνισμα που έγινε στην Αθήνα. 

Οι προϋποθέσεις για την εφαρμογή της στρατηγική της μείωσης της βλάβης

Οι ειδικοί αναφέρουν πως για να καταστεί η μείωσης της βλάβης μια ουσιαστική στρατηγική προστασίας της δημόσιας υγείας απαραίτητη προϋπόθεση είναι δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι η ύπαρξη επιστημονικής τεκμηρίωσης σχετικά με το ότι αυτά τα εναλλακτικά προϊόντα μπορούν να μειώσουν τις συνέπειες για όσους καπνιστές δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να κόψουν το κάπνισμα. Ο δεύτερος, που αποτελεί και τον βασικό προβληματισμό της επιστημονικής κοινότητας, είναι η χρήση των εναλλακτικών προϊόντων αποκλειστικά από καπνιστές και όχι από άτομα που δεν καπνίζουν και ειδικότερα εφήβους και νεαρούς ενήλικες. Ο στόχος είναι να μειωθούν οι καπνιστές και να μειωθεί η βλάβη στον οργανισμό τους, όχι να οδηγηθούμε στη δημιουργία νέων καπνιστών. Για να συμβεί αυτό απαιτείται ρύθμιση της διάθεσης των εναλλακτικών προϊόντων, ένα θεσμικό πλαίσιο που θα αποτρέπει τη χρήση τους από ανήλικους, αυστηροί έλεγχοι της αγοράς και συνεχής έρευνα για τη συλλογή νέων επιστημονικών δεδομένων, καθώς όλοι γνωρίζουμε πως τα νοσήματα που προκαλούνται από το παραδοσιακό κάπνισμα δεν εμφανίζονται από τη μία ημέρα στην άλλη. Έτσι, λοιπόν, για να δούμε τα αποτελέσματα της μείωσης της βλάβης στην πράξη απαιτείται η συλλογή μακροχρόνιων επιδημιολογικών δεδομένων και στενή συνεργασία της επιστημονικής κοινότητας με τις Ρυθμιστικές Αρχές. Τέλος, και οι καπνιστές θα πρέπει να έχουν πρόσβαση στην πληροφορία και σωστή και έγκυρη ενημέρωση προκειμένου να λαμβάνουν τις αποφάσεις τους. 

Το θέμα της φορολογίας

Όπως έγινε και με την πανδημία του κορωνοϊού, τα κράτη βλέπουν και αντιγράφουν το παράδειγμα άλλων κρατών που ήταν πετυχημένο και μαθαίνουν από τα λάθη εκείνων που δεν κατάφεραν να πιάσουν τον στόχο. 

Το θέμα της φορολογίας των εναλλακτικών προϊόντων αποτελεί κομβικό σημείο για να επιτευχθεί η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα, ισχυρίστηκαν οι ειδικοί κατά τη διάρκεια του 5ου Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου.  

Έχει φανεί πως η υπερβολική φορολόγηση των τσιγάρων δεν έχει αποδώσει πάντα και σε πολλές περιπτώσεις οδήγησε σε απότομη αύξηση της αγοράς των λαθραίων τσιγάρων με επικίνδυνες συνέπειες για την υγεία, πλήττοντας επιπλέον και την εθνική οικονομία, αφού της στέρησε έσοδα εκατομμυρίων ευρώ (από διαφυγόντα κέρδη), τα οποία θα μπορούσαν να επενδυθούν στην παιδεία, στην υγεία, στον πολιτισμό κ.λπ. 

Η επιβολή φορολογικών συντελεστών στα προϊόντα του καπνού, ανάλογα με το διαφορετικό επίπεδο βλάβης που προκαλούν, μπορεί να τροποποιήσει τη συμπεριφορά των καταναλωτών, ωφελώντας συνολικά τη δημόσια υγεία, επεσήμανε ο κ. Andrzej Fal, καθηγητής Ιατρικής, διευθυντής του Ινστιτούτου Ιατρικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Cardinal Wyszynski (UKSW) της Βαρσοβίας και πρόεδρος της Πολωνικής Εταιρείας Δημόσιας Υγείας. 

Εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν και όλα τα βήματα χρειάζονται διερεύνηση, τεκμηρίωση και διαρκείς ελέγχους. Το σίγουρο είναι πως δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε έναν άκαπνο κόσμο, αφήνοντας πίσω έναν στους επτά πολίτες της παγκόσμιας κοινότητας. Οι επιστήμονες εκτιμούν πως το 2030 θα εξακολουθούν να υπάρχουν 1,3 δισεκατομμύρια καπνιστές στον κόσμο, με τα δεδομένα να υποστηρίζουν ότι πάντοτε θα υπάρχει ζήτηση για νικοτίνη, και η πολιτεία οφείλει να φροντίσει και γι’ αυτούς που δεν μπορούν να κάνουν το μεγάλο βήμα και να απαλλαγούν τελείως. Ο πρώτος κοινός στόχος παραμένει να διακόψουν όλοι όσοι καπνίζουν. Είναι σημαντικό, όμως, όσοι δεν καπνίζουν να έχουν μια επιλογή, λιγότερο επιβλαβή για την υγεία τη δική τους και των διπλανών τους. Η επιλογή, εκτός από εργαλείο δημόσιας υγείας, είναι και απαραίτητο συστατικό της κοινωνικής δικαιοσύνης, γιατί είμαστε όλοι ισότιμα μέλη μιας συνυπεύθυνης κοινωνίας.