Είναι το πρώτο 40άρι του καλοκαιριού και όταν φτάνουμε μεσημέρι στο Ψυχικό ο καύσωνας είναι αφόρητος. Η πόρτα του σπιτιού όπου στεγάζεται ο Ξενώνας Κοινωνικής Επανένταξης Ανδρών της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής είναι ανοιχτή.
Ο Πέτρος Ξανθάκος, ο υπεύθυνος της δομής, βγαίνει για να μας υποδεχτεί. Μια αδύνατη και καλοσυνάτη φυσιογνωμία που μας δείχνει τον δρόμο για το σαλόνι όπου μας περιμένουν οι συμμετέχοντες του προγράμματος. Τρεις από αυτούς κάθονται στον καναπέ και μόλις μας βλέπουν συστήνονται. Τους παίρνει λίγη ώρα για να νιώσουν άνετα.
Ο Δημήτρης, ο Νίκος και ο Χάρης αυτήν τη στιγμή βρίσκονται στο στάδιο της κοινωνικής επανένταξης, το τρίτο του προγράμματος που ακολουθεί κανείς στο 18 ΑΝΩ. Στο πρώτο οι συμμετέχοντες, μετά την υποδοχή, περνούν μια περίοδο δύο-τριών μηνών εμψύχωσης και ευαισθητοποίησης. Ακολουθεί το επτάμηνο κλειστό πρόγραμμα, αυτό της ψυχολογικής απεξάρτησης, οπότε το εξαρτημένο άτομο ανακαλύπτει τους λόγους που το οδήγησαν στη χρήση ουσιών.
Τρίτο και τελευταίο είναι το στάδιο της κοινωνικής επανένταξης, κατά το οποίο οι συμμετέχοντες ζουν στον ίδιο χώρο, κάνοντας παράλληλα ατομικές ή και ομαδικές θεραπείες. Έχουν τη δυνατότητα να βγαίνουν, να δουλεύουν, να πηγαίνουν σχολείο και να κοινωνικοποιούνται ανοιχτά μέσα από διάφορες ομάδες τέχνης και ενασχόλησης. Η συμμετοχή σε αυτές είναι, όπως μου λένε και οι ίδιοι αργότερα, καθοριστικής σημασίας για να μην κλειστούν μέσα και τελικά ξανακυλήσουν. Το στάδιο της επανένταξης είναι αυτό με τους περισσότερους πειρασμούς, και ομολογουμένως το πιο δύσκολο.
Το 18 ΑΝΩ δεν στερεί από κανέναν τη θεραπεία, ακόμα κι αν έρθει ξανά και ξανά. Η στιγμή που κάποιοι θα πάρουν οριστικά την απόφαση να κόψουν μπορεί να αργήσει. Μπορεί κάποιος να πέσει πολλές φορές, αλλά η μονάδα είναι εκεί για να του δώσει την ευκαιρία να απεξαρτηθεί όταν το αποφασίσει.
Το 2021, βρέθηκαν 2.347 εξαρτημένοι σε όλα τα προγράμματα της μονάδας, ενώ στα τμήματα κοινωνικής επανένταξης συμμετείχαν 103 άτομα. O Νίκος είναι στο πρόγραμμα τέσσερις μήνες, ενώ για τον Δημήτρη είναι η τέταρτη φορά που προσπαθεί να αποτοξινωθεί. Οι ουσίες τού έχουν αφήσει μια μικρή παράλυση στη δεξιά πλευρά του σώματός του.
«Όταν κάνεις χρήση, δεν έχεις αξιοπρέπεια», λέει. «Είναι η τέταρτη προσπάθειά μου να κόψω. Είμαι σαράντα τριών και παλεύω από τα τριάντα. Μπούχτισα. Όλοι εδώ έχουμε ανάγκη από καθαρές εικόνες, από μνήμη. Όλα τα έχω συνδέσει με το πιόμα, είτε είναι κακά είτε καλά συναισθήματα. Έχω ανάγκη αυτό που κάνουμε τώρα. Έχω ανάγκη να συζητάω σαν άνθρωπος, όχι να πίνω γιατί με έδιωξαν από τη δουλειά, γιατί χώρισα με την κοπέλα μου, γιατί τσακώθηκα. Έχασα τη ζωή μου. Με έχεις δει πώς είμαι; Νομίζεις ότι είμαι κανονικός; Άμα σηκωθώ, θα δεις ότι έχω πάθει ζημιά από τις βρομοουσίες».
Το 18 ΑΝΩ δεν στερεί από κανέναν τη θεραπεία, ακόμη κι αν έρθει ξανά και ξανά. Η στιγμή που κάποιοι θα πάρουν οριστικά την απόφαση να κόψουν μπορεί να αργήσει. Μπορεί κάποιος να πέσει πολλές φορές, αλλά η μονάδα είναι εκεί για να του δώσει την ευκαιρία να απεξαρτηθεί όταν το αποφασίσει.
Ο Νίκος είναι στην επανένταξη εδώ και τέσσερις μήνες. Είναι η δεύτερη φορά που έρχεται στον ξενώνα. Την πρώτη υποτροπίασε. Έχει ολοκληρώσει το κλειστό πρόγραμμα από τον Νοέμβριο του 2020.
«Μέσα στο σπίτι έχουμε αρμοδιότητες, κάνουμε δουλειές, δεν μένουμε απλά. Καθαρίζουμε τουαλέτες, τις παλέτες, την αυλή, το σαλόνι, μαγειρεύουμε με τα τρόφιμα που μας φέρνει το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Αυτό ξεκινάει και από το κλειστό πρόγραμμα, δεν ερχόμαστε εδώ χωρίς να τα έχουμε δουλέψει αυτά. Από κεί μαθαίνουμε την υπευθυνότητα», λέει.
«Ήμουν σε ψυχιατρείο. Στην αρχή, με τις αγωγές που έπαιρνα, μου φάνηκε δύσκολο να λειτουργήσω, να αντεπεξέλθω και να είμαι υπεύθυνος. Τώρα βλέπω ότι βάζω πράγματα στην καθημερινότητά μου κι αυτό με βοηθάει πολύ. Άμα δεν έχεις δραστηριότητες, βαλτώνεις. Κάποια στιγμή, θα ξανακάνεις χρήση. Πολλά παιδιά ήρθαν κι έφυγαν. Έχουν όμως τη δυνατότητα να επιστρέψουν. Αν κάτσουν δύο μήνες καθαρά έξω, μπορούν να ξανάρθουν στον ξενώνα. Έχω δει διαφορές και στη συμπεριφορά μου και στον τρόπο που κυλάει όλη μου η ζωή στο 18 ΑΝΩ. Ευελπιστώ να έχω ένα καλύτερο μέλλον, μια δουλειά και πάνω απ’ όλα να είμαι αυτόνομος. Αυτό είναι το κυριότερο».
Η συζήτηση πάει στον τρόπο με τον οποίο αισθάνονται οι συμμετέχοντες ότι τους βλέπει ο κόσμος και στο στερεότυπο που έχει σχηματιστεί γι' αυτούς.
«Υπάρχει η ρετσινιά», συνεχίζει ο Νίκος. «Για κάποιους είσαι χρήστης, άρα καμένος, τελειωμένος. Σου βάζουν μια ταμπέλα. Υπάρχουν κάποια ταμπού, αλλά, πέρα από αυτό, οι θεραπευμένοι προσπαθούμε να είμαστε πιο κοντά μεταξύ μας, να έχουμε μια σχέση. Πιστεύω ότι ένας άνθρωπος που δεν έχει ζήσει μέσα στα ναρκωτικά δεν μπορεί να σε καταλάβει. Όταν είσαι στη χρήση δεν καταλαβαίνεις τι κάνεις. Βλέπω τέτοια άτομα στα ΜΜΜ, που έχουν χαμηλά το κεφάλι. Θυμάμαι κι εγώ το εαυτό μου να είναι έτσι. Ντρέπονται γι' αυτό που κάνουν, παρ' όλα αυτά το κάνουν, γιατί ξέρουν ότι αν σταματήσουν εκείνη τη στιγμή, το στερητικό σύνδρομο είναι σκληρό».
Ο Νίκος μου εξομολογείται ότι έκανε για πρώτη φορά χρήση όταν ήταν δεκατεσσάρων. «Γλυκάθηκε», όπως λέει χαρακτηριστικά. Ήταν κλειστός χαρακτήρας και η χρήση τον έκανε να νιώθει κοινωνικά πιο αποδεκτός. Συνέχισε για είκοσι χρόνια.
«Τότε κατάλαβα ότι κάτι έπρεπε να αλλάξει. Δεν είναι αυτός τρόπος ζωής. Δεν έχει κανένα μέλλον, καμία προοπτική το να είσαι στις ουσίες. Περνούσαν τα χρόνια και έκανα τα ίδια. Δεν είχα αλλάξει. Οι γονείς μου είχαν απαυδήσει. Το ίδιο και ο αδελφός μου και η αδελφή μου. Δεν ήξεραν τι να κάνουν μαζί μου. Έκλεβα από το σπίτι πράγματα και τα πούλαγα. Δεν με ενδιέφερε τίποτε άλλο, μόνο η χρήση. Κάποια στιγμή πιάνεις πάτο, δεν έχει πιο κάτω να πας. Ή κάνεις κάτι και το αλλάζεις ή πεθαίνεις, πας στη φυλακή ή στο ψυχιατρείο». Τι θα έλεγε σε έναν 14χρονο που πάει να κάνει χρήση με την παρέα του για πρώτη φορά, σήμερα;
«Θα του έλεγα ότι δεν ξέρει πού πάει να μπλέξει. Δεν έχει ιδέα τι τον περιμένει. Όμως θα με άκουγε; Κι εμένα μου τα έλεγαν. Δεν έπρεπε καν να μπω σε αυτήν τη διαδικασία. Είναι άλλοι που κάνουν μία φορά χρήση και σταματούν. Εγώ το συνήθισα. Υπήρχαν πολλά προβλήματα στο σπίτι μου, και από την πλευρά του πατέρα μου και από της μητέρας μου. Έκανα χρήση με τον αδελφό μου, που ήταν τριάμισι χρόνια μικρότερος. Αυτός δεν το συνέχισε και χαίρομαι πολύ γι' αυτό. Θα μπορούσε να είναι στη δική μου ή σε πολύ χειρότερη θέση. Αλλά το πάλεψε μόνος του. Παίζει ρόλο και ο χαρακτήρας».
Έχοντας έρθει στο πρόγραμμα με δική του βούληση αυτήν τη φορά, ο Νίκος βλέπει τον εαυτό του να αλλάζει.
«Είμαστε όλοι διαφορετικοί χαρακτήρες, αλλά προσπαθούμε να επικοινωνούμε, να κάνουμε πράγματα, να αλλάξει η καθημερινότητά μας. Η ζωή ήταν χρήση - τράκα - κλέψιμο και όλη αυτή η απόγνωση για λίγες ώρες συναισθήματος – γιατί συναισθήματα είναι οι ουσίες. Εμείς δεν πίναμε ουσίες, συναισθήματα πίναμε. Και για ένα συναίσθημα φάγαμε όλη μας τη ζωή. Είμαι τριάντα τεσσάρων χρονών και 215 μέρες καθαρός. Συνεχίζω. Έχω βάλει στόχους, δεν αφήνομαι. Είναι καθαρά θέμα επιλογής. Αν επιλέξεις να είσαι εδώ, μένεις».
Στον ξενώνα κοινωνικής επανένταξης υπάρχουν διάφορες ομάδες: θεατρική, χοροκινητική, το στέκι, ομάδα τέχνης, μουσικής. Αφού περάσει το δίμηνο, δημιουργείται στο στάδιο της εμψύχωσης μια ομάδα ατόμων που θα μπει στο κλειστό πρόγραμμα και θα παραμείνει ως έχει μέχρι και την ολοκλήρωση της επανένταξης.
«Έχει πολύ μεγάλη σημασία για εμάς αυτή η σύνδεση μεταξύ των δομών», σχολιάζει η κ. Χρηστίδη, διευθύντρια της μονάδας 18 ΑΝΩ. «Να ξεκινάνε και να συνεχίζουν με την ίδια ομάδα, με τους ίδιους θεραπευτές. Υπάρχει ένα θεραπευτικό συνεχές που είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά. Όπως ξεκινάνε, έτσι πρέπει να ολοκληρώνουν».
Για τον Χάρη, τον τρίτο της παρέας που παρακολουθεί ήσυχος όσο μιλάμε, το να γεμίζει κανείς την εβδομάδα του με πράγματα είναι βασικό στην επανένταξη.
«Παίρνεις επιβεβαίωση από αυτά και αρχίζεις να πατάς καλύτερα στα πόδια σου. Στις ομάδες γνωρίζεις άλλα άτομα, συζητάς. Όταν μπήκα, δεν μπορούσα ούτε να μιλήσω. Με τον καιρό βελτιώθηκε αυτό, άρχισα να συμμετέχω. Πολλές φορές τα παιδιά στην ομάδα άνοιγαν θέματα για τα οποία δεν θα μιλούσα, για να με κάνουν να ξεπεράσω τον φόβο μου. Προσπαθούμε να γίνουμε ξανά μέλη της κοινωνίας και να συστηθούμε με τον καινούργιο μας εαυτό. Αυτό είναι το πρόβλημα που έχουν οι περισσότεροι: “Πώς θα συστηθώ σε ένα καινούργιο άτομο που γνωρίζω, εγώ, που ήμουν χρήστης; Τι θα του πω;”».
Μετά από λίγο αρχίζει να μου αφηγείται τη δική του πορεία.
«Είμαι πενήντα τεσσάρων χρονών. Ήμουν τριάντα χρόνια στη χρήση. Έμεινα στην Αθήνα για αρκετά χρόνια μόνος. Οι γονείς μου, επειδή συνταξιοδοτήθηκαν, κατέβηκαν στο χωριό. Το 2014 έχασα τον πατέρα μου. Η μητέρα μου ήταν ογδόντα χρονών και έμεινε εκεί. Θεώρησα καλό να πάω κι εγώ, να τη βοηθήσω και να κάνω μια καινούργια αρχή. Έφαγα τα μούτρα μου. Ενώ εδώ είχα κάπως ηρεμήσει και δούλευα, εκεί βρέθηκα σε ένα περιβάλλον άγνωστο. Έμπλεξα χειρότερα με ουσίες. Έφτασα στο αποκορύφωμα. Αυτά που είχα πει ότι θα κάνω στο χωριό δεν γίνονταν. Έπεσα σε βαριά κατάθλιψη. Δεν μπορούσα να πάω ούτε στο διπλανό χωριό».
Μετά από ένα ατύχημα της μητέρας του, ο Χάρης επέστρεψε στην Αθήνα και αφού πέρασε μια άσχημη φάση, με τη βοήθεια της αδελφής του απευθύνθηκε σε έναν ψυχολόγο. Όταν πια η αγωγή δεν είχε αποτέλεσμα, ήρθε στο 18 ΑΝΩ. Μολονότι αρχικά η έννοια του κλειστού προγράμματος τον τρόμαζε, αποφάσισε να πάει.
«Να έλεγα ότι δεν πάω, για να κάνω τι; Να συνεχίσω να κάθομαι μέσα στο σπίτι, να κοιμάμαι όλη μέρα και να με βλέπουν σε αυτή την κατάσταση; Δεν είχε νόημα». Στο πρόγραμμα η αρχή ήταν δύσκολη όσον αφορά την επικοινωνία. Ο Χάρης είχε την τάση να απομονώνεται. Κάποια στιγμή αυτό του επισημάνθηκε.
«Μου έλεγαν “τι κάνεις, γιατί είσαι μόνος σου; Συζήτα μαζί μας τι σε τρώει”. Μετά από κάποιο διάστημα, ανοίχτηκα στην ομάδα, συζήτησα το πρόβλημά μου. Τα πράγματα έπειτα πήγαν λίγο καλύτερα, αισθάνθηκα σαν να έχει φύγει ένα βάρος από πάνω μου. Το βασικό που πρέπει να κάνεις όταν είσαι σε θεραπεία είναι να μην κρατάς τίποτα κρυφό. Εδώ θα βρεις έναν άνθρωπο να μιλήσεις και να σε καταλάβει, γιατί έχει περάσει τα ίδια με σένα. Ακούμε συνέχεια παιδιά να λένε ότι πήγαν σπίτι και οι γονείς τους τους έλεγαν διάφορα. Οι γονείς δεν έχουν κάνει θεραπεία, παρέμειναν ίδιοι. Εμείς έχουμε κάνει αλλαγές όμως και οφείλουμε να αλλάξουμε και τον τρόπο που τους αντιμετωπίζουμε. Μπορεί να σε καταλάβουν, να δουν τις προσπάθειές σου, αλλά πάντα υπάρχει η υπόνοια ότι θα ξανακάνεις χρήση. Όλα τούς φαίνονται ύποπτα.
Έχεις πρόβλημα; Μίλα. Μην το κρατάς μέσα σου. Έχεις ανθρώπους δίπλα σου που σε καταλαβαίνουν. Μην το κρατάς γιατί αυτό θα σε φάει και θα πας στη χρήση. Με το που έχεις πρόβλημα, ζήτα να πιεις έναν καφέ να τα πούμε. Αυτομάτως αυτό που σου φαινόταν βουνό καταρρέει και βλέπεις πως δεν είναι το τέρας που νόμιζες».
Ο κ. Πέτρος μου εξηγεί ότι αν προκύψει κάποιο θέμα που είναι σημαντικό και δεν μπορούν να το διαχειριστούν οι ίδιοι οι συμμετέχοντες, τότε επικοινωνούν μαζί του ή με τον Βασίλη, τον ειδικό θεραπευτή της δομής, και αναλαμβάνουν εκείνοι. «Σε αυτό δεν υπάρχει ωράριο, αργίες, Κυριακές. Αν είναι κάτι σοβαρό, θα έρθουμε οποιαδήποτε στιγμή», λέει.
Ο ξενώνας απευθύνεται σε μέλη της Κοινωνικής Επανένταξης 18 ΑΝΩ. Εδώ μπορεί να μείνει κάποιος που είναι από επαρχία και δεν έχει τη δυνατότητα να μείνει κάπου για να συνεχίσει το πρόγραμμα μετά την κλειστή φάση. Άλλες φορές το οικογενειακό περιβάλλον είναι τέτοιο που δεν θα ήταν καλό γι' αυτόν να συνεχίσει να ζει σε αυτό.
«Εφόσον έρθει κάποιος εδώ, θα μείνει έως δώδεκα μήνες. Δεν είναι αναγκαστικό, αν δεν του ταιριάζει και δεν θέλει η πόρτα είναι ανοιχτή. Απλώς μιλάει με τον ατομικό του θεραπευτή και προχωράει στη ζωή του. Για να έρθει κάποιος πρέπει να υποβάλει αίτημα στον ατομικό θεραπευτή και αν η θεραπευτική ομάδα κρίνει ότι μπορεί να μείνει στον ξενώνα, γίνεται δεκτός. Αφού μείνει έως 12 μήνες, όταν ολοκληρώσει την επανένταξή του, φεύγει. Στόχος είναι, ολοκληρώνοντας τη φάση αυτή, να έχει πατήσει στα πόδια του, να έχει βρει μια δουλειά για να μπορεί να αντεπεξέλθει στις ανάγκες της καινούργιας του ζωής», λέει ο κ. Πέτρος.
Όπως μου εξηγεί, στατιστικά οι μετρήσεις δείχνουν ότι το ποσοστό που «καθαρίζει» είναι 60%-65%. Από κει και πέρα, το πραγματικό ποσοστό είναι χαμηλότερο, γιατί παίζει ρόλο και η χρονική στιγμή που θα γίνει ένα follow up, άρα πρόκειται για περίπου 50%. «Για πολλούς ανθρώπους η μία προσπάθεια δεν φτάνει», λέει.
«Υπάρχει και κάποιος που μπορεί να έχει έρθει και τρεις φορές, και την τέταρτη σταματά. Το θέμα είναι να βρεις τη ρίζα, τι ήταν αυτό που οδήγησε έναν άνθρωπο στην ουσία. Από τη στιγμή που θα το βρει, δεν θα ξαναπιεί. Αυτό, βέβαια, γίνεται και σε συνδυασμό με την αλλαγή τρόπου ζωής. Αν δεν τον αλλάξεις, δεν γίνεται τίποτα.
Είμαι εδώ χρόνια. Σαφώς και υπάρχει δέσιμο. Έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους. Από κει και πέρα, θα πρέπει να σκέφτεσαι ότι είσαι επαγγελματίας, αλλιώς το κάνεις δικό σου όλο αυτό. Στενοχώρια, χαρά, γέλιο και κλάμα καμιά φορά, υπάρχουν όλα τα συναισθήματα, υπάρχει αλληλεπίδραση», συμπληρώνει ο κ. Πέτρος.
«Δεν τελειώνεις στους δώδεκα μήνες. Αποκτάς αυτογνωσία, όμως, έναν μηχανισμό διαχείρισης, χάρη στον οποίο μπορείς να αντεπεξέλθεις σε μια δύσκολη κατάσταση όταν αυτή έρθει», λέει απ’ την πλευρά του ο Βασίλης. «Αυτό που συχνά μας κάνει χαρούμενους είναι όταν μαθαίνουμε μετά από καιρό για παιδιά που έχουν περάσει από δω ότι είναι καλά, π.χ. ότι δίνουν Πανελλήνιες, ότι έχουν καταφέρει πολύ σημαντικά πράγματα επαγγελματικά. Έχει τύχει να μας επισκεφθούν άτομα που πέρασαν από το πρόγραμμα, έτσι, για βόλτα. Έρχονται και μας λένε ότι έχουν εκπληρώσει τους στόχους τους».
Στο δωμάτιο όπου συζητάμε είναι κρεμασμένη μια μικρή ξύλινη κατασκευή που τραβάει εύκολα την προσοχή.
«Η σωτήρια της ψυχής είναι πολύ μεγάλο πράγμα». Ο κ. Πέτρος με βλέπει που την κοιτάω.
«Το έφτιαξε ένας άνθρωπος πριν μετακομίσουμε. Μετά από δυο χρόνια μάθαμε ότι είναι είναι πολύ καλά στη ζωή του. Αυτή είναι η ικανοποίηση. Αυτή είναι η “πληρωμή”».
Την Παρασκευή ξεκίνησε η έκθεση φωτογραφίας «Perception» του Αιμίλιου Παπακωνσταντίνου, μέλους του Φωτογραφικού Εργαστηρίου της Κοινωνικής Επανένταξης 18 Άνω. Ο Αιμίλιος ήταν μέλος της. Έζησε έναν χρόνο στον ξενώνα και πολλές φωτογραφίες είναι από τις διαδρομές του από και προς αυτόν. Αφού πήγε στο σχολείο του 18 ΑΝΩ, έδωσε Πανελλήνιες και πέρσι μπήκε στο πανεπιστήμιο.
Πολιτιστικό Κέντρο Σπυροπούλειο, Ολυμπιονικών 206-208 , Νέο Ψυχικό
Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Φιλοθέης - Ψυχικού και θα διαρκέσει έως την 1η Ιουλίου.
Ωράριο έκθεσης: καθημερινά 18:00-21:00, Κυριακή 26/6 10:00-14:00
