«Νόσησα από Covid-19 τον Μάιο του 2021. Δε χρειάστηκε να νοσηλευτώ, ούτε παρουσίασα πνευμονία. Έλαβα ισχυρή φαρμακευτική αγωγή και ενώ όλη την ημέρα παρέμενα ξαπλωμένη, η παραμικρή κίνηση μου προκαλούσε κόπωση. Τη δέκατη τέταρτη μέρα και έχοντας ήδη τρεις μέρες απύρετη, πίστευα ότι θα επέστρεφα στη μέχρι πρότινος καθημερινότητά μου. Τελικά, η επιστροφή έγινε ύστερα από περίπου οκτώ μήνες. Ενδιάμεσα βρέθηκα αντιμέτωπη με τις επιπτώσεις του Long Covid», αφηγείται η Φαίη Βασιλειάδου, σαράντα ενός ετών, η οποία εργάζεται ως κλινική ψυχολόγος.
Τη συναντώ ένα ηλιόλουστο πρωινό στο γραφείο της στο Μενίδι. Είναι μια νέα γυναίκα που για πολλούς μήνες ταλαιπωρήθηκε από το σύνδρομο Long Covid, το οποίο περιλαμβάνει συμπτώματα και επιπλοκές που μπορεί να είναι μακροχρόνιες. Μπορεί να επιμείνουν ακόμα και ενώ ο ασθενής είναι αρνητικός ή να εμφανιστούν τέσσερις εβδομάδες μετά τη λοίμωξη με SARS-CοV-2. Ουσιαστικά το σύνδρομο Long Covid χαρακτηρίζεται από την εκδήλωση συμπτωμάτων σε άτομα με πιθανή ή επιβεβαιωμένη λοίμωξη με SARS CοV-2 συνήθως μέσα σε τρεις μήνες από τη λοίμωξη, έχουν διάρκεια τουλάχιστον δύο μήνες και δεν μπορούν να αποδοθούν σε άλλη πάθηση.
Ο κορωνοϊός άλλαξε τα πάντα στο πέρασμά του. Ο τρόπος οργάνωσης της καθημερινότητάς μας μεταβλήθηκε, οι συνήθειες χρόνων διαγράφηκαν, ενώ η πανδημία συνοδεύτηκε από πολλαπλές απώλειες σε επίπεδο ανθρώπινο, κοινωνικό και ψυχικό. Και ενώ έχουν γίνει πρόοδοι στη θεραπεία του ίδιου του ιού, μια νέα απειλή αναδύθηκε, η οποία καταγράφεται ως μια παράλληλη πανδημία εντός της πανδημίας.
Αρχικά το σύνδρομο Long Covid παρέμενε ένα ιατρικό μυστήριο. Στις μέρες μας μια σειρά από νέες μελέτες αποδεικνύει ότι πρόκειται για μια νέα χρόνια ασθένεια που συνοδεύεται από μια ευρύτερη ποικιλία συμπτωμάτων, πολλά από τα οποία δεν εντοπίζονται με συμβατικές εργαστηριακές εξετάσεις.
Αρχικά, καλό θα είναι, όσο μπορούμε, να μη συναντηθούμε με τον κορωνοϊό ή να μας βρει εμβολιασμένους. Μελέτες εκτιμούν ότι ίσως το 10% με 30% των ατόμων που έχουν μολυνθεί από τον κορωνοϊό μπορεί να εμφανίσει μακροχρόνια συμπτώματα. Επομένως, τίποτα δεν θα είναι όπως το ξέραμε, άρα πρέπει να προσαρμοζόμαστε.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της επιστημονικής ομάδας της Ελληνικής Ένωσης Ασθενών με Μακρά Κόβιντ (Long Covid Greece), έχουν καταγραφεί πολλοί ασθενείς ηλικίας από 18 έως 60 ετών, οι οποίοι, ενώ νόσησαν ελαφριά, εμφανίζουν συμπτώματα ακόμα και έναν χρόνο μετά τη λοίμωξη.
Τα αποτελέσματα μιας μελέτης παρατήρησης τριάντα οκτώ νοσοκομείων στις ΗΠΑ έδειξαν ότι στις εξήντα ημέρες μετά την έξοδο από το νοσοκομείο απεβίωσε το 6,7% των ασθενών, ενώ το 15,1% χρειάστηκε επανεισαγωγή. Το 32,6% ανέφερε εμμένοντα συμπτώματα και το 18,9% νέα συμπτωματολογία. Τα συχνότερα συμπτώματα ήταν η δύσπνοια κατά την άνοδο μιας σκάλας (22,9%), ο βήχας (15,4%) και η εμμένουσα απώλεια γεύσης/όσφρησης (13,1%).
Σε άλλη μελέτη νοσηλευόμενων ασθενών το 68% και το 49% των ασθενών εμφάνιζε τουλάχιστον ένα σύμπτωμα στους έξι και δώδεκα μήνες αντίστοιχα, με συχνότερα συμπτώματα στους έξι μήνες την καταβολή (52%), τις διαταραχές ύπνου (27%), την τριχόπτωση (22%) και τις διαταραχές όσφρησης (11%). Ενδιαφέρον εύρημα της μελέτης αυτής αποτελεί η αύξηση του ποσοστού των ασθενών που εμφάνιζαν δύσπνοια στο διάστημα μεταξύ έξι (26%) και δώδεκα μηνών (30%).
Στα πρώτα λεπτά της συνομιλία μας η κ. Φαίη Βασιλειάδου αναφέρει: «H καθημερινότητα με Long Covid είχε πολλή εξάντληση. Ξέρετε, ένιωθα ότι ήταν αδύνατο να μετακινηθώ, να κατέβω σκάλες ή να σηκώσω βάρος χωρίς να αισθανθώ απίστευτη κούραση. Για τουλάχιστον τέσσερις μήνες, και ενώ οι εξετάσεις μου δεν είχαν κλινικά ευρήματα, αισθανόμουν ζάλη σε οποιαδήποτε θέση, γι’ αυτόν τον λόγο περιόρισα στο ελάχιστο τις μετακινήσεις μου. Απέφευγα ακόμη και να οδηγήσω. Οι πόνοι στον θώρακα, ο μετεωρισμός, οι ημικρανίες και οι πόνοι σε αρθρώσεις ήταν διαρκείς. Μάλιστα, ενώ στο παρελθόν εργαζόμουν εννιά-δέκα ώρες, πλέον στις δύο αισθανόμουν αδυναμία, ζάλη και εξάντληση.
Όταν διαγνώστηκα θετική, δυστυχώς δεν είχα προλάβει να εμβολιαστώ, γιατί δεν είχε ανοίξει ακόμα η πλατφόρμα. Παρόλο που δεν νοσηλεύτηκα και δεν έκανα πνευμονία, ήμουν οκτώ μέρες συνεχόμενα με πυρετό και έντονη κόπωση. Δεν μπορούσα καν να περπατήσω. Πόνοι απερίγραπτοι. Μονίμως ξαπλωμένη, χωρίς να μπορώ να κάνω το οτιδήποτε. Αυτό κράτησε δέκα μέρες. Ο πυρετός σταμάτησε. Μετά τη δεκαπενθήμερη καραντίνα προσπάθησα να επιστρέψω στο γραφείο.
Έπειτα, ξεκίνησε η περιπέτεια μου με το σύνδρομο Ρost Covid. Στην αρχή παρουσιάστηκαν διαταραχές στον ύπνο. Συγκεκριμένα, τον τρίτο μήνα είχα αϋπνία και πρόωρη αφύπνιση. Για ενάμιση μήνα κοιμόμουν τρεις-τέσσερις ώρες και θεωρούσα ότι αυτό ήταν απόρροια του στρες λόγω της νόσησης. Επίσης, αρκετά συχνά ξυπνούσα με διάχυτους πόνους, κυρίως στον θώρακα και τα πόδια. Έπειτα, εμφάνισα το σύμπτωμα του brain fog, δηλαδή “ομίχλη εγκεφάλου”, και διαταραχή συγκέντρωσης.
Όπως αντιλαμβάνεστε, η δουλειά μου επηρεάστηκε άμεσα, καθώς οι γνωστικές μου λειτουργίες παρουσίασαν ραγδαία επιδείνωση. Για μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν πάρα πολύ δύσκολο να παρακολουθήσω meetings και συζητήσεις, καθώς αργότερα δεν θυμόμουν τίποτε απ’ όσα είχαμε συζητήσει. Ήταν σαν είχα κενά μνήμης, ενώ συγχρόνως χρειαζόμουν διπλό χρόνο για να κατανοήσω απλά κείμενα. Αυτό άρχισε να βελτιώνεται μετά τον έβδομο μήνα. Δεν θα ξεχάσω ότι μονίμως ήθελα να ξαπλώσω. Προγραμμάτιζα μόνο ένα ραντεβού την ημέρα και το μεσημέρι πάντα πήγαινα στο σπίτι.
Να σας πω ότι έκανα όλες τις απαραίτητες εξετάσεις και είχαν βγει όλες εξαιρετικά καλές. Αν και η κλινική μου εικόνα ήταν άψογη, δεν μπορούσα να εξηγήσω γιατί δεν ήμουν καλά. Παράλληλα, είχα εμβοές στα αυτιά, τα μαλλιά μου άσπρισαν και έπεφταν. Εκείνη την περίοδο είχε ξεκινήσει δειλά δειλά να συζητιέται ο Long Covid. Κάποια στιγμή έγραψα ένα σχόλιο στο Facebook, κάτι αδιανόητο για μένα το προηγούμενο διάστημα, και μου απάντησε η παιδίατρος Ελένη Ιασωνίδου.
Κάπως έτσι ενημερώθηκα για την Ελληνική Ένωση Ασθενών με Μακροχρόνιες Συνέπειες του Covid-19. Το πιο δύσκολο ήταν να αποδεχτώ ότι το σώμα δεν λειτουργεί όπως πριν, ενώ την ίδια στιγμή δεν είσαι ασθενής με κλινικά συμπτώματα. Κάτι που διαπιστώνουμε πολλοί ασθενείς είναι ότι συχνά oι άλλοι θεωρούν ότι όλα αυτά είναι στο μυαλό μας. Το σύνδρομο δεν είναι στο μυαλό. Είναι στο σώμα».
Η Ελληνική Ένωση Ασθενών με Μακροχρόνιες Συνέπειες του Covid-19, στην οποία συμμετέχει η κ. Βασιλειάδου, ξεκίνησε από τη σελίδα του Facebook «Long Covid - Ελληνική ομάδα υποστήριξης». Πρωταρχικός της στόχος ήταν να γίνει ένας τόπος συνάντησης και ανταλλαγής εμπειριών μεταξύ ανθρώπων που είχαν νοσήσει από Covid και δεν είχαν αναρρώσει αλλά και ενημέρωσης των γιατρών σχετικά με την πληθώρα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει αυτή η κατηγορία ασθενών.
Η ομάδα έγινε ένωση και γρήγορα μέρος του ευρωπαϊκού οργανισμού Long Covid Europe και του οργανισμού Long Covid Kids, ενώ συνομιλεί με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Σήμερα βρίσκεται σε συνεργασία με το υπουργείο Υγείας και συμβάλλει καταλυτικά στη διάγνωση και αποκατάσταση των συμπτωμάτων.
Στο τέλος της συζήτησής μας με την κ. Βασιλειάδου τη ρωτώ ποιες σκέψεις κάνει στο άκουσμα της λέξης κορωνοϊός. Απαντά μ’ έναν βαθύ αναστεναγμό: «Φόβος. Ξέρετε, ο Covid μού άλλαξε τη ζωή. Ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα ότι χάνω το μυαλό μου. Γι’ αυτό θεωρώ ωφέλιμο όσοι εμφανίζουν συμπτώματα Long Covid να απευθύνονται στα ιατρεία Post Covid των νοσοκομείων ή να αναζητούν πληροφορίες στην ένωσή μας».
Τι της έμαθε όλη αυτή η ιστορία; «Όλη αυτή η δυσάρεστη διαδρομή μού έμαθε κάτι που δεν είχα αντιληφθεί: την ανάγκη της ξεκούρασης. Έμαθα την αξία της σύνδεσης με τους άλλους ανθρώπους αλλά και πόσο σημαντικό αγαθό για τον άνθρωπο είναι η υγεία. Ένας αόρατος ιός ήρθε να μου δείξει τι είναι πρώτιστο στην καθημερινότητά μου», καταλήγει.
Στη συνέχεια, επισκέπτομαι το Νοσοκομείο «Σωτηρία» στη λεωφόρο Μεσογείων. Εκεί στεγάζεται η Γ’ Παθολογική Κλινική του ΕΚΠΑ. Στον δεύτερο όροφο, από τις ανοιχτές πόρτες βλέπω ότι τα περισσότερα κρεβάτια είναι γεμάτα ηλικιωμένους ασθενείς, ενώ στους διαδρόμους κυκλοφορούν άνθρωποι σκυφτοί.
Λίγο παρακάτω, μαζί με τα υπόλοιπα τακτικά ιατρεία, λειτουργεί και το Ιατρείο Covid-19 που είναι για όσους πάσχουν από Long Covid. Τηρώντας τα πρωτόκολλα ασφαλείας, καθόμαστε στο γραφείο της καθηγήτριας Ιατρικής του Πανεπιστήμιου Αθηνών και παθολόγου - λοιμωξιολόγου του νοσοκομείου Γαρυφαλλιάς Πουλάκου. Μαζί μας είναι και η «ψυχή» του Ιατρείου Covid 19, Επιμελήτρια Α’ του ΕΣΥ κ. Ελένη Κάκαλου.
Το σύνδρομο Long Covid προσβάλλει περισσότερο τις γυναίκες ηλικίας σαράντα-εξήντα ετών
Οι πρώτες μου απορίες αφορούν τα κυριότερα συμπτώματα των ασθενών που έρχονται στο Ιατρείο. Η κ. Πουλάκου επισημαίνει: «Συνήθως εμφανίζουν δύσπνοια, κόπωση, πόνο στο στήθος, αρτηριακή πίεση, πονοκεφάλους και διαταραχές στη συγκέντρωση. Είναι αλήθεια ότι μέχρι στιγμής έχουν ανιχνευτεί έως και 200 συμπτώματα. Τα διαρκή συμπτώματα του κορωνοϊού όμως μπορεί να περιλαμβάνουν κούραση, δύσπνοια, δυσκολία στον ύπνο, άγχος και κατάθλιψη, αίσθημα παλμών της καρδιάς, σφίξιμο ή πόνο στο στήθος, πόνο στις αρθρώσεις ή στους μυς, αδυναμία σκέψης ή εστίασης (“ομίχλη του εγκεφάλου”), αλλαγή στην αίσθηση της όσφρησης ή της γεύσης και επίμονο βήχα».
Η κ. Κάκαλου έρχεται καθημερινά σε επαφή με ανθρώπους που πάσχουν από Long Covid. «Πρώτα απ’ όλα πρέπει να πούμε ότι αυτή η νόσος είναι κάτι εντελώς καινούργιο για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Βιώνουμε μια νέα πραγματικότητα που λίγο καιρό πριν δεν γνωρίζαμε. Ουσιαστικά, παρακολουθούσαμε συνεχώς τη βιβλιογραφία και μαθαίναμε διαρκώς από τους ασθενείς που μας επισκέπτονταν.
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που παρατηρούμε έχουν να κάνουν με τη λειτουργικότητα των ανθρώπων που μπορεί να νόσησαν ελαφριά, αλλά εξακολουθούν να παρουσιάζουν συμπτώματα ποικίλης έντασης και διάρκειας. Επίσης, πρέπει να σας πω ότι πολλοί από τους ασθενείς μας που είχαν προβλήματα ήταν άνθρωποι που είχαν νοσήσει ήπια από τον κορωνοϊό και όχι ασθενείς βαριάς νοσηλείας.
Ουσιαστικά, μερικά από τα χρονιότερα περιστατικά που βλέπουμε αφορούν ανθρώπους που νόσησαν ελαφρά. Μάλιστα, οι ήπια νοσήσαντες δεν φαίνεται να εμφανίζουν διαφορετικά συμπτώματα μακρού Covid απ’ όσους νοσηλεύθηκαν. Αυτό που έχουμε αντιληφθεί μέχρι σήμερα είναι ότι η εμφάνιση των εμμενόντων συμπτωμάτων δεν δείχνει να συνδέεται με τη βαρύτητα της νόσου».
Στην κουβέντα μας υπογραμμίζει πολλές φορές τη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης και προσθέτει: «Η ασφαλής αποκατάσταση είναι θεμελιώδης όσον αφορά το χρονικό διάστημα της αποθεραπείας. Επιπλέον, επειδή εκτός από το αναπνευστικό σύστημα μπορεί να προσβληθούν πολλά άλλα όργανα, είναι αναγκαία η γνώση των συμπτωμάτων αλλά και η συνεργασία διαφόρων ειδικοτήτων. Εκτός από τη φυσική εξέταση και τη λήψη αναλυτικού ιστορικού, μπορεί να είναι αναγκαία και η διενέργεια περαιτέρω εργαστηριακού ελέγχου.
Ταυτόχρονα, είναι πολύ χρήσιμο να υπάρχει ένας βασικός εργαστηριακός έλεγχος για τους ασθενείς που έχουν εμμένοντα συμπτώματα με σκοπό τη διάγνωση και εκτίμηση καταστάσεων που ενδεχομένως χρειάζονται θεραπεία ή ακόμα και ένας πιο ειδικός έλεγχος, ανάλογα με τα συμπτώματα του ασθενούς. Οι εσφαλμένες αντιλήψεις σχετικά με τον μακρό Covid οφείλονται εν μέρει στην εσφαλμένη πεποίθηση ότι είναι σπάνιος».
Η κ. Πουλάκου προσθέτει ότι πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει πως οι εμβολιασμένοι εμφανίζουν συμπτώματα Long Covid με μικρότερη συχνότητα συγκριτικά με τους ανεμβολίαστους, αλλά όχι μηδενική. «Από τη στιγμή που θα σε προσβάλει ο ιός δεν σημαίνει ότι θα αποτρέψει αυτήν τη χρονιότητα. Ο μακροχρόνιος Covid, απ’ ό,τι φαίνεται, ήρθε για να μείνει. Θα μας απασχολεί πολύ από δω και πέρα. Κι εκείνο που μας προβληματίζει είναι όσα θα αφήσει στη λειτουργικότητα των οργάνων του σώματος.
Ουσιαστικά δεν γνωρίζουμε σε ποιον βαθμό αυτές οι βλάβες θα είναι μόνιμες. Δεν είναι σαφές τι ακριβώς οδηγεί τον Covid, αλλά η έρευνα έχει αρχίσει να προσφέρει κάποιες ενδείξεις. Γνωρίζουμε, πάντως, από την αρχή της πανδημίας ότι επηρεάζεται αρκετά η ψυχική σφαίρα όπως και η ικανότητα εκτέλεσης των πνευματικών λειτουργιών», αναφέρει.
Τι προκαλεί στον οργανισμό μας; Η κ. Πουλάκου εξηγεί: «Πρακτικά, σε κάθε οργανισμό υπάρχουν βιολογικοί παράγοντες που μπορεί να ευνοούν την παραμονή των συνεπειών του Covid-19 για μήνες. Ειδικότερα, μπορεί να προκαλέσει διάφορες επιπλοκές, ρευματολογικές, νευροψυχιατρικές, αγγειακές, ουρολογικές, δερματολογικές, καρδιαγγειακές, αναπνευστικές ή ακόμα και γαστρεντερικές. Πάντως, το μεγαλύτερο φορτίο φέρει ο πνεύμονας, μπορεί να δημιουργηθεί ίνωση. Επιπρόσθετα, να σημειώσουμε ότι το σύνδρομο Long Covid προσβάλλει περισσότερο τις γυναίκες ηλικίας σαράντα-εξήντα ετών».
Όσον αφορά την επόμενη μέρα προτείνει: «Αρχικά, καλό θα είναι, όσο μπορούμε, να μη συναντηθούμε με τον κορωνοϊό ή να μας βρει εμβολιασμένους. Μελέτες εκτιμούν ότι ίσως το 10% με 30% των ατόμων που έχουν μολυνθεί από τον κορωνοϊό μπορεί να εμφανίσει μακροχρόνια συμπτώματα. Επομένως, τίποτα δεν θα είναι όπως το ξέραμε, άρα πρέπει να προσαρμοζόμαστε. Παρόλο που δεν υπάρχει κάποια θεραπεία για το νέο αυτό νόσημα, τα νοσοκομεία αναφοράς διαθέτουν έμπειρο προσωπικό που ακολουθεί τα διεθνή πρωτόκολλα και μπορεί να παρακολουθεί τους ασθενείς μέσω μιας μεγάλης ομάδας γιατρών».
Αργότερα συναντώ στους χώρους του νοσοκομείου την κ. Ειρήνη Μανωλά, η οποία έναν χρόνο πριν νόσησε πολύ ελαφριά από κορωνοϊό, αλλά έκτοτε βρέθηκε να παλεύει με πολλά διαφορετικά συμπτώματα αλλά και χρόνια προβλήματα. Εργάζεται στο Ινστιτούτο Νανοεπιστήμης και Νανοτεχνολογίας του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών (ΕΚΕΦΕ) «Δημόκριτος». Περπατά με δυσκολία και αφού κάθεται προσεκτικά αφηγείται την εμπειρία της από τις μακροχρόνιες επιπτώσεις του Covid.
«Η νόσησή μου δεν ήταν σοβαρή. Έτσι, ύστερα από την περίοδο της καραντίνας αποφάσισα να επιστρέψω στη δουλειά μου. Από τις πρώτες μέρες αντιλήφθηκα ένα αίσθημα ισχυρής κόπωσης. Κάθε μέρα λαχάνιαζα όλο και περισσότερο ‒ήταν ένας καθημερινός αγώνας‒ και διαπίστωσα ότι μου ήταν αδύνατο να ανταποκριθώ στα καθήκοντά μου. Μέρα με τη μέρα άρχισα να καταρρέω. Δεν μπορούσα καν να μιλήσω. Επικοινώνησα με το Ιατρείο Post Covid στο “Σωτηρία” και έναν μήνα αφού είχα νοσήσει μπήκα στο νοσοκομείο με συμπτώματα Long Covid.
Δεν σας κρύβω ότι πριν έρθω εδώ είχα πάει σε άλλο δημόσιο νοσοκομείο, του οποίου ο υπεύθυνος γιατρός μού είπε ότι όλα αυτά ήταν ιδέα μου και πως δεν είχα τίποτα. Συγκεκριμένα μου έλεγε: “Φαίνεστε μια χαρά, όλο αυτό το έχετε δημιουργήσει στο κεφάλι σας, ξεχάστε το”. Τελικά, αφού κατάλαβα από τι έπασχα, ξεκίνησα θεραπείες. Ωστόσο, τα προβλήματα δεν σταμάτησαν, αφού έπειτα ήρθα αντιμέτωπη με την ψωριασική αρθρίτιδα, η οποία προκαλεί φλεγμονή και πόνο μέσα ή γύρω από τις αρθρώσεις.
Κατάφερα να επανέλθω, αλλά στη συνέχεια νόσησα ξανά με κορωνοϊό, αφού κόλλησα στον χώρο εργασίας μου. Έτσι, είχα πάλι έξαρση όσον αφορά την αρθρίτιδα, με αποτέλεσμα να παρουσιάσω απώλεια συγκέντρωσης και να μην μπορώ να κάνω απλά πράγματα της καθημερινότητας. Σήμερα προσέχω όσο μπορώ, λαμβάνω όλα τα μέτρα προστασίας και θεωρώ ότι πρώτα απ’ όλα όλη αυτή η περιπέτεια με έχει μάθει να προσέχω περισσότερο τον εαυτό μου».
Οι γιατροί στο νοσοκομείο με ενημερώνουν ότι ο Long Covid αγγίζει δυστυχώς και τα παιδιά. Όλο και περισσότερες έρευνες αποδεικνύουν ότι ακόμα και μήνες μετά τη μόλυνση από τον SARS-CοV-2 τα παιδιά μπορεί να υποφέρουν από μια σειρά συμπτωμάτων τα οποία ξεκινούν από τη δυσκολία συγκέντρωσης και φτάνουν μέχρι διάφορα θέματα με την αναπνοή. Επίσης, μέχρι στιγμής περισσότερα από 200 συμπτώματα έχουν συνδεθεί με τον Long Cοvid, τα οποία μπορεί να ταλαιπωρούν τους ασθενείς επί πολλούς μήνες μετά την ανάρρωση από τη φάση της λοίμωξης. Τέλος, μέχρι στιγμής εκτιμάται ότι περισσότεροι από 100 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από το σύνδρομο Long Covid.
Βγαίνοντας στην πολύβουη λεωφόρο Μεσογείων σκέφτομαι ότι πράγματι ο μακροχρόνιος Covid αποτελεί μια δεύτερη πανδημία εντός της πανδημίας. Το σύνδρομο Long Covid μπορεί να αποδειχθεί μια νέα, εξίσου σημαντική κρίση δημόσιας υγείας. Μετά τα περιοριστικά μέτρα, τα lockdowns, την έλλειψη κοινωνικής διάδρασης και τους θανάτους χωρίς πένθος, οι μακροχρόνιες συνέπειες του Covid ίσως αποτελέσουν έναν νέο, αχαρτογράφητο πεδίο ή μια απειλητική κληρονομιά της πανδημίας.
