ΔEN ENTOΠΙΖΟΥΝ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ οι ψυχολόγοι ένα «καυτό» καινούργιο αρχέτυπο χαρακτήρα. Η ανθρώπινη φύση δεν παράγει συνήθως ειδήσεις για «τον πιο πολυσυζητημένο τύπο προσωπικότητας για το φθινόπωρο/χειμώνα». Και όμως, αυτό ακριβώς συμβαίνει αυτήν τη στιγμή με τη φρενίτιδα για τους λεγόμενους «dark empaths», έναν όρο που θα μπορούσε να μεταφραστεί στα ελληνικά ως «σκοτεινοί ευαίσθητοι τύποι».
Ο όρος τρεντάρει στο TikTok, με περισσότερες από 2,6 εκατ. αναφορές. Στο hashtag #darkempathtok συγκεντρώνονται τα πιο πρόσφατα βίντεο με δυσοίωνους τίτλους όπως «Όταν ένας empath γίνεται σκοτεινός» και «Η πιο ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ προσωπικότητα».
Οι dark empaths ταυτοποιήθηκαν για πρώτη φορά σε μια μελέτη του 2021 που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Personality and Individual Differences». Οι ερευνητές αναφέρονται σε αυτούς ως «μια νέα ψυχολογική δομή» που αφορά άτομα με υψηλό βαθμό ενσυναίσθησης, τα οποία παράλληλα έχουν «σκοτεινά χαρακτηριστικά». Ουσιαστικά πρόκειται για κάποιον που φαίνεται στοργικός και ευαίσθητος, αλλά στην πραγματικότητα χρησιμοποιεί αυτές τις ικανότητες για να προωθήσει τη δική του ατζέντα.
Πώς είναι δυνατόν όμως να προσποιηθεί κανείς ότι έχει ενσυναίσθηση; Δεν μπορούμε εμείς, ως άνθρωποι, να καταλάβουμε πότε συμβαίνει αυτό; Φαίνεται ότι υπάρχουν περισσότερα από ένα είδη ενσυναίσθησης. Αυτό που οι περισσότεροι εννοούμε όταν χρησιμοποιούμε αυτόν τον όρο λέγεται «συναισθηματική ενσυναίσθηση». «Είναι ο βαθμός στον οποίο αισθάνομαι αυτό που αισθάνεστε», λέει η Nadja Heym, συν-συγγραφέας της προαναφερθείσας ερευνητικής μελέτης και αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχολογίας της Προσωπικότητας και Ψυχοπαθολογίας στο Πανεπιστήμιο Nottingham Trent. Συνεχίζει: «Για παράδειγμα, όταν αισθάνεσαι λυπημένος, αυτό κάνει κι εμένα να αισθάνομαι λυπημένη. Υπάρχει όμως και ένας άλλος τύπος, που είναι γνωστός ως γνωστική ενσυναίσθηση: “Ξέρω τι σκέφτεσαι, καταλαβαίνω την ψυχική σου κατάσταση, αλλά στην πραγματικότητα δεν με ενδιαφέρει”. Αυτού του είδους η ενσυναίσθηση είναι σημαντική για τους dark empaths, διότι, αν θέλουν να προβλέψουν τη συμπεριφορά μας, πρέπει να καταλάβουν τι σκεφτόμαστε για να προσπαθήσουν να μας ελέγξουν». Αυτή η υπόγεια χειραγώγηση είναι πολύ τρομακτική.
Ένας λόγος για τον οποίο υπάρχει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον για αυτόν τον τύπο ανθρώπων είναι επειδή είναι ένα αίνιγμα: το καλό και το κακό στο ίδιο πακέτο.
Η Γιάσμιν εργάζεται στο μάνατζμεντ εκδηλώσεων. Η ατμόσφαιρα στη δουλειά ήταν πολύ κοινωνική και η Ελέιν, το νέο της αφεντικό, άρχισε σταδιακά να μοιράζεται μαζί της τα προσωπικά της. Με τη σειρά της και η Γιάσμιν τής εκμυστηρεύτηκε ότι δυσκολευόταν να μείνει έγκυος. «Ένιωθα υπέροχα που το αφεντικό μου γινόταν καλή φίλη και μέντορας, πράγμα που έκανε τη ζωή στο γραφείο ευχάριστη», λέει.
Τα πράγματα άρχισαν να παρεκτρέπονται όταν η Ελέιν τής εκμυστηρεύτηκε πως το άγχος επιβάρυνε την υγεία της. Ζητούσε συχνά από τη Γιάσμιν να αναλάβει επιπλέον καθήκοντα. «Τη βοηθούσα με προθυμία, γνωρίζοντας την πίεση που δεχόταν από τη διοίκηση. Είχε επίσης αφήσει να εννοηθεί ότι μεθόδευε την προαγωγή μου. Τότε όμως ξεκίνησε μια όχι και τόσο διακριτική προσπάθεια να με αποτρέψει από το να κάνω οικογένεια. Μου έλεγε ότι, στα 35 μου, είχα ακόμα πολύ χρόνο μπροστά μου και, εν πάσει περιπτώσει, δεν ήθελα να δώσω προτεραιότητα στην καριέρα μου; Μόνο εκ των υστέρων συνειδητοποιώ πόσο εξωφρενική παραβίαση των ορίων ήταν αυτή. Εκείνη τη στιγμή, πίστευα πραγματικά ότι ενδιαφερόταν για μένα».
Λίγους μήνες αργότερα, η Γιάσμιν κατάφερε να μείνει έγκυος. «Με άγχωνε το να το πω στην Eλέιν, αλλά δεν περίμενα τόσο ακραία αντίδραση. Έγινε έξαλλη και άρχισε να ουρλιάζει: “Πώς μπόρεσες να μου το κάνεις αυτό, μετά από όλα όσα έχω κάνει για σένα;”. Μετά από αυτό, με απέκλεισε από τα meeting και όταν προκηρύχθηκε η πολυσυζητημένη προαγωγή, καμία έκπληξη, δεν ήμουν καν στη λίστα των υποψηφίων. Φυσικά, θα μπορούσα να πάω στο τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού, αλλά τι θα πετύχαινα; Δεν θέλησα ποτέ ξανά να συνεργαστώ μαζί της και πριν ακόμα γεννηθεί η κόρη μου μετακινήθηκα σε άλλο τμήμα. Αλλά είμαι ακόμα θυμωμένη με τον εαυτό μου που την εμπιστεύτηκα».
Δυστυχώς, οι dark empaths είναι πολύ καλοί στο να κάνουν το θύμα τους να ρίξει τις άμυνές του. Η Wendy Behary, θεραπεύτρια και συγγραφέας του βιβλίου «Disarming the Narcissist», εξηγεί: «Καταγράφουν στο μυαλό τους τις αδυναμίες του άλλου ατόμου, τις πεποιθήσεις του και τις ανασφάλειές του. Αποζητούν αυτές τις πληροφορίες επειδή μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν για να χειραγωγήσουν τους άλλους. Για παράδειγμα, σε μια ρομαντική σχέση, ας πούμε ότι ο dark empath γνωρίζει ότι η σύζυγός του νιώθει ιδιαίτερα υπερήφανη για όσα έχει πετύχει στη δουλειά της. Η σύζυγος αναλαμβάνει μια σπουδαία καινούργια θέση. Αυτό σημαίνει ότι ο dark empath θα διαισθανθεί τον πιθανό κίνδυνο να χάσει την επιρροή του επάνω της. Θα πάψει να είναι εκείνος στο επίκεντρο και θα χάσει, ενδεχομένως, το δικαίωμα να παίρνει εκείνος όλες τις αποφάσεις. Οπότε συνήθως θα ψάξει να βρει τρόπους να τη μειώσει».
Όπως και ο στενός συγγενής τους, ο ναρκισσιστής, οι dark empaths είναι ιδιαίτερα κτητικοί. Σύμφωνα με την Behary, είναι πολύ συνηθισμένο να προσπαθούν να αποκλείσουν τον άλλο από φίλους, οικογένεια και συναδέλφους. «Με την απομόνωση είναι πιο πιθανό να αμφιβάλλουμε για τον εαυτό μας και ο dark empath μπορεί να μας κάνει να αμφισβητήσουμε την πραγματικότητά μας. Πρόκειται λοιπόν για μια άλλη μορφή gaslighting. Αυτό μπορείς να το κάνεις με επιτυχία μόνο αν έχεις εξαιρετικά καλή αίσθηση των τρωτών σημείων του άλλου – εδώ μπαίνει το κομμάτι της ενσυναίσθησης».
Ένας λόγος για τον οποίο υπάρχει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον για αυτόν τον τύπο ανθρώπων είναι επειδή είναι ένα αίνιγμα: το καλό και το κακό στο ίδιο πακέτο. Ένας dark empath μπορεί να εμφανιστεί με τη μορφή ενός τύπου σαν τον Jimmy Savile, της τηλεοπτικής περσόνας που μετά θάνατον αποκαλύφθηκε ότι είχε διαπράξει εκατοντάδες σεξουαλικές επιθέσεις. Αλλά αυτό είναι ένα ακραίο παράδειγμα. Το πιο εντυπωσιακό στην πρόσφατη έρευνα για τους dark empaths είναι ότι αποκαλύπτει πόσο διαδεδομένο είναι το φαινόμενο.
«Το εντοπίσαμε ως έναν συνδυασμό χαρακτηριστικών που εμφανίζει το 19,3% των 1.000 ανθρώπων που εξετάσαμε», λέει η Heym. Δηλαδή σχεδόν ένας στους πέντε από εμάς έχει αυτόν τον τύπο προσωπικότητας; Η Heym μας εφιστά την προσοχή: «Ναι, αλλά τα χαρακτηριστικά εντάσσονται σε ένα φάσμα – δεν σημαίνει ότι όλοι έχουν διαταραχή προσωπικότητας».
Ένας πολιτικός που προσποιείται ότι ακούει τα προβλήματα των ψηφοφόρων του προκειμένου να κερδίσει ψήφους είναι μόνο ένα παράδειγμα κανονικοποιημένης συμπεριφοράς dark empath. Θα μπορούσε επίσης να είναι ο γείτονας που έχει πάντα χρόνο για κουβεντούλα – αλλά μόνο επειδή θέλει να μάθει κουτσομπολιά. Ή ένας εχθρός που είναι πολύ πρόθυμος να ακούσει τα προβλήματά μας για να ενισχύσει το προσωπικό του αίσθημα ανωτερότητας. Όπως εξηγεί η Heym: «Η μελέτη μας επικεντρώθηκε στον γενικό πληθυσμό και στην υψηλή ενσυναίσθηση, σε συνδυασμό με την επικράτηση αυτού που ονομάζουμε δυσπροσαρμοστικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας της σκοτεινής τριάδας».
«Σκοτεινή τριάδα»: ακούγεται σαν τίτλος ταινιών τρόμου. Τι ακριβώς σημαίνει ο όρος; «Πρόκειται για τρία βασικά χαρακτηριστικά», λέει η Heym. «Την ψυχοπάθεια (να είσαι παρορμητικός και αδίστακτος), τον ναρκισσισμό (το να πιστεύεις πως είσαι ανώτερος από τους άλλους) και τον μακιαβελισμό (να είσαι τακτικιστής και χειριστικός). Σε μερικούς ανθρώπους, αυτά τα χαρακτηριστικά αλληλοεπικαλύπτονται και εντάσσονται σε έναν σκοτεινό πυρήνα».
Η Σόνα γνώρισε τον Ίαν στην τοπική λέσχη για τρέξιμο. Λέει: «Ήμουν πρωτάρα, αγύμναστη και υπέρβαρη. Ήταν τόσο ενθαρρυντικός και υποστηρικτικός. Φαινόταν λίγο ντροπαλός, με έναν ευγενικό τρόπο. Τον εμπιστεύτηκα». Ο Ίαν μιλούσε για τα χρήματα που είχε συγκεντρώσει για φιλανθρωπικούς σκοπούς, για την εθελοντική του εργασία σε τράπεζες τροφίμων και για την ομάδα ποδοσφαίρου νέων που προπονούσε.
Σύντομα, έγιναν ζευγάρι και όλα ήταν υπέροχα. Αλλά μετά από λίγες μόλις εβδομάδες, η Σόνα άρχισε να αισθάνεται άβολα μαζί του. «Ένα βράδυ ήμουν αναστατωμένη επειδή η γιαγιά μου είχε μπει στο νοσοκομείο. Ο Ίαν έλεγε όλα τα σωστά λόγια, αλλά ήταν κάπως αποστασιοποιημένος. Έριξα μια ματιά στο πρόσωπό του όταν νόμιζε ότι δεν κοιτούσα και η έκφρασή του ήταν περιφρονητική. Σκέφτηκα ότι ίσως το φαντάστηκα, αλλά παρατήρησα κι άλλα σημάδια ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Ήταν πάντα πρόθυμος να παρουσιάσει τον εαυτό του ως στοργικό, αλλά ένα βράδυ γύρισα σπίτι και τον βρήκα να έχει ξεσπάσει σε ένα οργισμένο παραλήρημα εναντίον ενός ντελιβερά. Αυτό με ανησύχησε».
Μέχρι που μια μέρα στη λέσχη μια γυναίκα ζήτησε να της μιλήσει ιδιαιτέρως. «Δεν είπε πολλά, μόνο ότι είχε κι εκείνη σχέση με τον Ίαν, μέχρι που την παράτησε για κάποια άλλη, ένα άλλο μέλος της λέσχης. Προέκυψε ότι ακολουθούσε το ίδιο μοτίβο, διατηρώντας πολλές παράλληλες σχέσεις ταυτόχρονα. Ειλικρινά, ήταν ο πιο απρόσμενος Δον Ζουάν που θα μπορούσατε ποτέ να φανταστείτε και ακριβώς γι’ αυτό ήταν σε θέση να απατά τόσες πολλές γυναίκες. Τον χώρισα και εκείνος εξοργίστηκε. Εν τέλει, έμαθα ότι οι περισσότερες από τις καλές πράξεις για τις οποίες μιλούσε ήταν αποκυήματα της φαντασίας του».
Σύμφωνα με τη Heym, μερικές φορές αποδεικνύεται πιο εύκολο να αναγνωρίσουμε έναν dark empath σε μια ρομαντική ή φιλική σχέση, παρά στον χώρο εργασίας. Λέει περί αυτού: «Συνήθως στις προσωπικές σχέσεις είναι λιγότερα εκείνα που μπορεί να κερδίσει κανείς, οπότε ο dark empath δεν μπαίνει στον κόπο να κρυφτεί στον ίδιο βαθμό». Βέβαια, υπάρχουν κάποια σημάδια που πρέπει να προσέξουμε αν έχουμε αμφιβολίες για κάποιον, ανεξαρτήτως πλαισίου. «Δώστε προσοχή στο αν χρησιμοποιεί την καλοσύνη και τη συμπόνια για να κερδίσει κάτι. Υπάρχει κάποιο απώτερο κίνητρο; Έχετε δείγματα ότι είναι αδίστακτος; Ή μήπως είναι πιο ανταγωνιστικός από ό,τι θα περιμένατε κανονικά να είναι κάποιος; Σας κάνει πάντα να νιώθετε ένοχοι όταν τα πράγματα δεν πάνε σύμφωνα με το σχέδιο;»
Είναι καλή ιδέα να παρακολουθούμε πώς συμπεριφέρεται στους άλλους. Αυτός ο τύπος προσωπικότητας προτιμά να συναντά τους άλλους τετ α τετ, οπότε δώστε προσοχή στο τι σας λέει και στο πώς φέρεται στις διάφορες τυχαίες επαφές, όπως με σερβιτόρους, οδηγούς ταξί κ.λπ. Επίσης, ακόμη και αν δεν γνωρίσετε τους φίλους του, ακούστε προσεκτικά πώς μιλάει γι' αυτούς. Η Heym λέει: «Διαλέγει προσεκτικά με ποιους είναι φιλικός, ίσως γιατί υπάρχει κάποιο κρυμμένο κίνητρο; Μήπως κάνει αστεία εις βάρος των άλλων με σκοπό να τους μειώσει; Είναι καλός μόνο με ορισμένους ανθρώπους και κακός με άλλους;»
Στην κουλτούρα μας, που βασίζεται σε δεδομένα, αποτελεί επιτακτική ανάγκη να αξιολογούμε τους ανθρώπους στα χαρτιά πριν τους γνωρίσουμε, τόσο στον έρωτα όσο και στη δουλειά. Ένας λόγος παραπάνω, λοιπόν, να δίνουμε στον εαυτό μας χρόνο πριν αξιολογήσουμε κάποιον που δεν γνωρίζουμε. Η Heym λέει: «Μπορεί να χρειαστεί πολύ μεγάλο διάστημα για να καταλάβετε αν έχετε να κάνετε με έναν dark empath – τα σημάδια είναι ανεπαίσθητα. Όσο περισσότερο χρόνο περνάτε μαζί του, τόσο περισσότερο συνειδητοποιείτε τις ιδιαιτερότητές του. Και τότε πρέπει να σκεφτείτε, μπορείτε να τον αντιμετωπίσετε; Μπορείτε να ζήσετε με τη συμπεριφορά του ή είναι προβληματική;».
Τελικά, έχουν πραγματικά κάποια χρησιμότητα οι ετικέτες όπως «ψυχοπαθής», «νάρκισσος» και «dark empath»; Μπορεί να είναι διασκεδαστικό να κάνουμε ψυχολογικές αναλύσεις από τον καναπέ μας όταν συζητάμε για δημόσια πρόσωπα όπως ο Ντόναλντ Τραμπ ή οι αδελφοί Μενέντεζ. Αλλά όταν πρόκειται για ανθρώπους στη ζωή μας, είναι καλή ιδέα να είμαστε τόσο καχύποπτοι;
Η ψυχοθεραπεύτρια Charlotte Fox Weber λέει: «Η αλήθεια είναι ότι γίνεται κατάχρηση κάποιων από αυτούς τους όρους. Πάρτε για παράδειγμα τον ναρκισσισμό: κάποτε ήταν κάτι το οποίο ανέφεραν μόνο οι ελληνιστές φιλόλογοι και οι ψυχοθεραπευτές. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύω ότι ο όρος “dark empath” είναι χρήσιμος. Μας υπενθυμίζει ότι η απίστευτη ευαισθησία και η αναλγησία μπορούν να συνυπάρχουν, γιατί διαφορετικά δεν θα είχαμε τρόπο να κατανοήσουμε ανάλογες συμπεριφορές».
