ΌΛΑ ΘΕΛΟΥΝ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΤΟΥΣ· ακόμα και ο Θεός, όπως λέει η γνωστή ρήση, πρέπει να περιμένει για να λειώσει η ζάχαρη. Τι να κάνει κι ο άνθρωπος; Ασκείται στην αναμονή. Στον οδοντογιατρό; Περιμένει.Τα ίδια κάνει ο έφηβος μέχρι να μεγαλώσει. Περιμένει αυτός που φτιάχνει σπίτι, όσο κι αυτός που θέλει να το πουλήσει γυρεύοντας αγοραστή. Περιμένει ο θεατής του θεάτρου μέχρι να ανοίξει η σκηνή, όπως και ο «χτυπημένος» πυγμάχος μέχρι να κλείσει ο γύρος. Ανάμεσα στην επιθυμία και στην εκπλήρωσή της μεσολαβεί ένα χρονικό διάστημα που εκ πείρας θεωρείται «κενός» χρόνος, σαδιστική καθυστέρηση, ακατανόητη ετεροχρονία.
Αν αντιστρέψουμε τα πράγματα, όπως γίνεται στα τεστ νοημοσύνης, το πόρισμα δεν είναι καλύτερο. Είναι πολύ χειρότερο. Πρέπει να φανταστούμε ανάγκες που ικανοποιούνται αυτοστιγμεί, προσδοκίες που δεν έχουν πρόβλημα χρόνου, λαχτάρες που πληρούνται ακαριαία. Ωστόσο τίποτα στη ζωή δεν προσφέρεται ακέραιο. Όπως η πείνα είναι ο καλύτερος μάγειρας (διότι διαχειρίζεται τη στέρηση), κάθε έλλειψη αποδεικνύεται δημιουργική. Η πληρότητα δίνει τέλος στα πράγματα, αντίθετα η στέρηση είναι μεν βάσανο αλλά και δημιουργική δύναμη.
Περιέργως, τα βαθιά αισθήματα, οι αρχετυπικές τροπές της ψυχής ταυτίζονται με καταστάσεις όπου το «χέρι» αναμένει, αλλά το «χειροπιαστό» απουσιάζει. Δεν ξεχνιέται το φροϋδικό παράδειγμα με το παιδί που, αναμένοντας τη μητέρα του, παίζει με το παιχνίδι του δεμένο σε σπάγκο: το πετάει πέρα (η μητέρα λείπει), το φέρνει κοντά του (η μητέρα γύρισε). Μπορούμε να φανταστούμε το μυθιστοριογράφο που γράφει την πρώτη αράδα στη σελίδα του ενώ του «λείπουν» εκατοντάδες σελίδες. Τι νόημα θα είχε αν το βιβλίο γραφόταν ακαριαία, αν η πρώτη πινελιά του ζωγράφου ήταν και η τελευταία; Όσο κι αν ο άνθρωπος το παίρνει πολύ βαριά, διατηρεί ασυνειδήτως αγαθές σχέσεις με την ετεροχρονία. Στο ενδιάμεσο κενό ψυχανεμίζεται τον εαυτό του για να τον μεταμορφώσει σε πληρότητα.
Το διαπιστώνουμε στην αντίστροφη κατάσταση. Όταν κάτι δεν θέλουμε να τελειώσει. Όταν είναι κανείς «πτώμα» πέφτει στο κρεβάτι για έναν άπειρο ύπνο (που πρέπει κάποτε να τελειώσει). Αν δεν τελειώσουν, οι φούγκες του Μπαχ δεν υπάρχουν. Μήπως νοείται μια σπάνια συνάντηση που δεν τελειώνει ποτέ; Αργά ή γρήγορα, το πάθος μετατρέπεται σε φινετσάτο χρονομετρητή, σε μιαν εσωτερικότητα που ασκείται στην οικονομία της παρουσίας και της απουσίας. Άπειρη διάρκεια όπως και άπειρη απουσία δεν θα σήμαινε τίποτα άλλο από καταδίκη. Θέλοντας και μη, ανακαλύπτουμε τελικά ότι η αναμονή μετράει περισσότερο από το αναμενόμενο, μόνο μέσα στο «κενό» πλάθουμε την πληρότητα με πάσα ελευθερία.
Ως γνωστόν, το λάδι το σώνουμε είτε διά της σπατάλης είτε διά της οικονομίας. Το ίδιο κάνει. Τσιγγούνης με το χρόνο δεν νοείται· είτε αναμένουμε τα πάντα από το μέλλον είτε δεν θέλουμε να το ξέρουμε, η κλεψύδρα αδειάζει με τον ίδιο ρυθμό. Από αυτήν τη σκοπιά έχουμε την ελευθερία να δούμε τα πάθη που τοκίζονται σε μελλοντικό χρόνο πάντα σαν παρωδία της αυταπάτης. Ίσως γι' αυτό τα ξένα πάθη προκαλούν αισθήματα συγκατάβασης.
Διακρίνεται βέβαια κάτι το σακάτικο σε αυτή την αντινομική κατάσταση· δώστε στέρηση (για να νοσταλγήσουν την πληρότητα), δώστε απογοήτευση (για να σπουδάσουν τη γοητεία), δώστε ήττες (για να μάθουν τις νίκες), δώστε τέλος (για να λάβει νόημα η αρχή). Σακάτικος είναι και ο χρόνος που δωρίζεται σε κάθε ζωή. Εφόσον κάθε βίος πλέκεται και ξεπλέκεται υπό την απειλή του «όχι ακόμα», όπως έγραφε ο Μαλαρμέ, του θανάτου δηλαδή (που δεν επήλθε ακόμα) και όλων των μικροσκοπικών θανάτων της καθημερινότητας, πάσα αναμονή παίζει εν ου παικτοίς με την γκάμα του περατού της χρόνου. Όταν λέμε για κάποιον φίλο ότι σώθηκε το λάδι στο καντήλι του, ουσιαστικά συνοψίζουμε το όλο δράμα αναμονών και πληρώσεων με μια απλή μεταφορά.
Ως γνωστόν, το λάδι το σώνουμε είτε διά της σπατάλης είτε διά της οικονομίας. Το ίδιο κάνει. Τσιγγούνης με το χρόνο δεν νοείται· είτε αναμένουμε τα πάντα από το μέλλον είτε δεν θέλουμε να το ξέρουμε, η κλεψύδρα αδειάζει με τον ίδιο ρυθμό. Από αυτήν τη σκοπιά έχουμε την ελευθερία να δούμε τα πάθη που τοκίζονται σε μελλοντικό χρόνο πάντα σαν παρωδία της αυταπάτης. Ίσως γι' αυτό τα ξένα πάθη προκαλούν αισθήματα συγκατάβασης. Τόσο πάθος για μια γυναίκα; Τόση φθορά για ένα τίποτα; Αυτός που δεν αναμένει έχει την πεποίθηση ότι πατάει λιγάκι έξω από το χρόνο, ότι συνεννοείται πιο φιλικά μαζί του. Μόνο που και η απάθεια τελικά υποχρεούται να παραδεχθεί ότι κάνει απλώς σκασιαρχείο· η επόμενη ώρα, που δεν ήρθε ακόμα, αλλά θα έρθει, είναι ο πρέσβης της αλήθειας.
Σπουδάζοντας σε ξένα πρόσωπα αυτό που μας λείπει, υποψιαζόμαστε σιγά σιγά ότι η χρονοτριβή είναι σπορ όλων των ανθρώπων, ακούσιο παιχνίδι και ως εκ τούτου σημαδιακό, ελευθερία με περιοριστικούς όρους, κωμωδία με δραματικό τέλος. Ασφαλώς με το μέσα μυαλό μπορούμε να προσανατολιστούμε ορθότερα μέσα στο καθεστώς της σπατάλης και της οικονομίας, της αναμονής και της παραμονής. Πόσο «μέσα» όμως πρέπει να είναι αυτό το μυαλό; Δεδομένου ότι η ζωή είναι αδίδακτη τέχνη, αναγκαζόμαστε να παραδεχθούμε ότι οι πάντες εμφανίζονται πρωτάρηδες στη ζωή τους, αυτοσχέδιοι ερασιτέχνες, ανυποψίαστα θύματα του «χρ, χρ, χρ» που αναδίδει ο χρόνος.
Πώς να κατανοήσουμε τον άνθρωπο που μακάριος αναμένει τον καφέ του να πάρει βράση, το αεροπλάνο του στο αεροδρόμιο, την έναρξη του ματς στην τηλεόραση, τα θαυμαστά αποτελέσματα της εργασίας του; Το ακατανόητο σταδιακά παριστάνει τον δάσκαλο του κατανοητού, η υδραργυρική πραγματικότητα επιτρέπει εφήμερες πληρότητες υπό μορφή παρατάσεων και περιόδων χάριτος. Έτσι η αναμονή είναι μοίρα. Ιερό παιχνίδι, πανανθρώπινη τελετή όπου όλοι μετέχουν χωρίς πειστικό αντίδωρο.
σχόλια