Η ατμόσφαιρα στο Εδιμβούργο τον Αύγουστο είναι γιορτινή, τα πλήθη στους δρόμους κυκλοφορούν το ίδιο ανέμελα όπως πάντα, άνθρωποι κάθε φυλής διαφημίζουν με ευφάνταστους τρόπους και σόου τις εκατοντάδες παραστάσεις, αλλά ο φόβος, μια απροσδιόριστη απειλή που σε συνοδεύει πια σε κάθε βήμα, σε κάνει να τα βλέπεις όλα διαφορετικά. Τα οδοφράγματα στο Royal Mile, οι κλειστοί παράδρομοι και η παρουσία των ανθρώπων με τα κίτρινα φοσφοριζέ μπουφάν και τα αυτόματα σού θύμιζαν κάθε στιγμή ότι οι συνθήκες έχουν αλλάξει. Και δεν είναι μόνο οι σιδερένιες αψίδες που έχουν τοποθετηθεί στον πεζόδρομο ή το ότι σε ώρα αιχμής δεν μπορείς να κινηθείς εκτός πεζοδρομίου. Ήταν η πρώτη φορά που αισθανόμουν άβολα σε μέρη με πολύ κόσμο και μέσα στο κεφάλι μου έφτιαχνα σενάρια με επιθέσεις. Συνέχεια. Στην ουρά για τις παραστάσεις, στις πάμπ, στα μουσεία, στη στάση του λεωφορείου, παντού.
Στο ισόγειο της Scottish National Portrait Gallery παίζει σε λούπα το βίντεο του Graham Fagen που εκπροσώπησε τη Σκωτία στη Μπιενάλε της Βενετίας, με ένα ανατριχιαστικό τραγούδι, το μοναδικό που έγραψε ο Robert Burns (ο εθνικός ποιητής της Σκωτίας) για τους σκλάβους, τους εξόριστους και τα θύματα του δουλεμπορίου πριν από διακόσια χρόνια, με όμορφους στίχους που ακούγονται απίστευτα σημερινοί μέσα στις τραγωδίες που περνούν non-stop από το timeline σου. Το τραγουδάει ο Ghetto Priest, ο ρέγγε θρύλος, με το Scottish Ensemble να τον συνοδεύει σε 14,5 καθηλωτικά λεπτά -σε παραγωγή του Adrian Sherwood- που μέσα στην αίθουσα του μουσείου ήταν συγκινητικά μέχρι δακρύων. Έχει τίτλο The Slave’s Lament (ο θρήνος του σκλάβου) και λέει τα εξής: «It was in sweet Senegal that my foes did me enthrall / For the lands of Virginia,—ginia, O: / Torn from that lovely shore, and must never see it more; / And alas! I am weary, weary O: / Torn from that lovely shore, and must never see it more; / And alas! I am weary, weary O. All on that charming coast is no bitter snow and frost / Like the lands of Virginia,—ginia, O: / There streams for ever flow, and there flowers for ever blow, / And alas! I am weary, weary O: / There streams for ever flow, and there flowers for ever blow / And alas! I am weary, weary O:The burden I must bear, while the cruel scourge I fear / In the lands of Virginia,—ginia, O; / And I think on friends most dear, with the bitter, bitter tear / And alas! I am weary, weary O: / And I think on friends most dear, with the bitter, bitter tear, / And alas! I am weary, weary O».
The Slave's Lament, 2015 from Room 8 Studio on Vimeo.
Αυτή τη φορά, ανάμεσα στις παραστάσεις και τις βόλτες στην πόλη πρόλαβα να δω και όλα σχεδόν τα γλυπτά βιβλία της μυστηριώδους γλύπτριας (της θρυλικής The Book Sculpture) που είναι κάτι σαν τον Banksy των βιβλιοθηκών του Εδιμβούργου, η οποία από το Μάρτιο του 2011 μέχρι πέρσι το καλοκαίρι έχει αφήσει κρυφά 11 γλυπτά φτιαγμένα από «σκαλισμένα» παλιά βιβλία σε μέρη που έχουν κάποια σχέση με τη λογοτεχνία και την ποίηση: μουσεία, βιβλιοθήκες και λέσχες ανάγνωσης. Την ταυτότητά της δεν την αποκαλύπτει, αλλά υπάρχει μια συνέντευξή της στο This is Edinburgh, το επίσημο site-οδηγό της πόλης, όπου λέει δυο λόγια, κυρίως για την αγάπη της για τα βιβλία και τον τρόπο που δημιουργεί. Ενδιαφέρον εκτός από την σχολαστική και λεπτοσμιλεμένη δουλειά της, έχουν τα ίδια τα βιβλία που έχει χρησιμοποιήσει για να μετατρέψει σε έργα τέχνης, βιβλία του Ian Rankin (τον οποίο αγαπάει ιδιαίτερα): Knots and Crosses, Exit Music και Hide and Seek, το The Private Memoirs and Confessions of a Justified Sinner του James Hogg, τον Χαμένο Κόσμο του Sir Arthur Conan Doyle, κ.α. Το ίδιο ενδιαφέρουσες είναι και οι φράσεις στα σημειώματα που συνοδεύουν τα γλυπτά της. Τα έργα της μπορείς να τα βρεις διάσπαρτα στη Scottish Poetry Library, στη National Gallery of Scotland, στην Central Library, στο National Museum of Scotland (στην Research Library), στο Blackwell’s Bookshop, στο Filmhouse. Σε όλα η είσοδος είναι δωρεάν.
Η πιο ζεστή μέρα του ταξιδιού (με 19 βαθμούς), στο Portobello. Στο ιστορικό παραλιακό θέρετρο του Εδιμβούργου δεν κάνει μπάνιο κανείς. Σαν εικόνα θυμίζει λίγο το Λουτράκι, με τον παραλιακό δρόμο που τρέχει όλη την ακτή (την Esplanade) να σφύζει από ζωή, αλλά όχι μέσα στο νερό, όλοι είναι καθισμένοι στην άμμο -που έχει ένα χρώμα ξεπλυμένο και θαμπό
Η πιο ζεστή μέρα του ταξιδιού (με 19 βαθμούς), στο Portobello. Στο ιστορικό παραλιακό θέρετρο του Εδιμβούργου δεν κάνει μπάνιο κανείς. Σαν εικόνα θυμίζει λίγο το Λουτράκι, με τον παραλιακό δρόμο που τρέχει όλη την ακτή (την Esplanade) να σφύζει από ζωή, αλλά όχι μέσα στο νερό, όλοι είναι καθισμένοι στην άμμο -που έχει ένα χρώμα ξεπλυμένο και θαμπό- ή παραταγμένοι στα πεζούλια να αγναντεύουν βαριεστημένα τη θάλασσα. Οι γονείς είναι ντυμένοι με μακρυμάνικα και μπουφάν και τα παιδιά τρέχουν γυμνά στην παραλία και πλατσουρίζουν στο νερό. Το Portobello βρίσκεται πέντε χιλιόμετρα από το κέντρο του Εδιμβούργου, ανατολικά, και κάποτε, πολύ παλιά, ήταν μια περιοχή γκλαμουράτη με μια μεγάλη αποβάθρα και πολλές «εγκαταστάσεις αναψυχής» –πανδοχεία, φαγάδικα, δημόσια λουτρά- που μάζευαν κόσμο από όλα τα Lothians, ακόμη και από την Γλασκόβη. Μετά ήρθε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και έφερε την παρακμή. Η αποβάθρα γκρέμισε, τα μαγαζιά έκλεισαν, ο κόσμος χάθηκε και για πολλά χρόνια το Portobello ήταν μια περιοχή υποβαθμισμένη και βρόμικη. Ακολούθησε ο άλλος πόλεμος που έφερε μεγάλη πείνα, φτώχια και καταστροφή και πέρασαν ακόμα αρκετά χρόνια μέχρι τη δεκαετία του ’60 που καθαρίστηκε και άρχισε να ξαναζωντανεύει. Τα τελευταία χρόνια οι κάτοικοι της περιοχής προσπαθούν να ξαναδώσουν στο Portobello την χαμένη του αίγλη και κατά κάποιον τρόπο τα έχουν καταφέρει. Σήμερα μπορεί να μην θυμίζει τα περασμένα μεγαλεία, αλλά η παραλία είναι καθαρή, έχει μαγαζιά με fish and chips, καντίνες, ένα μαγαζί με ηλεκτρονικά παιχνίδια ξεχασμένο από τα ’80s και τραπεζάκια κατά μήκος της παραλίας. Τα αρχοντικά σπίτια στον παράλληλο δρόμο πάνω από την παραλία είναι από τα πιο όμορφα του Εδιμβούργου. Και η παραλία είναι το ιδανικό μέρος για αράξεις και να χαλαρώσεις -όσο μπορείς να χαλαρώσεις σε ένα μέρος που κάθε δυο ώρες σε ξεβολεύει η βροχή.
Στη Scottish National Gallery of Modern Art, στο δεύτερο κτίριο, είχε μια έκθεση με 80 έργα Βρετανών ζωγράφων από μία «ξεχασμένη γενιά ανάμεσα στους δυο Παγκόσμιους Πολέμους», που ζωγράφιζε ρεαλιστικά σε μια εποχή που η αφαίρεση και ο εξπρεσιονισμός είχαν αρχίσει να σαρώνουν την τέχνη. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο σημαντικοί καλλιτέχνες όπως οι Gerald Leslie Brockhurst, Meredith Frampton, Laura Knight, James Cowie και Winifred Knights έμειναν στο περιθώριο και τελικά ξεχάστηκαν. Στην έκθεση που έχει τίτλο «True to Life | British Realist Painting in the 1920s and 1930s» και διαρκεί μέχρι τις 29 Οκτωβρίου μπορεί να δει κανείς εξαιρετικά δείγματα «παραστατικής» τέχνης, κάποια απίστευτης ομορφιάς, όπως το πορτρέτο της Lady Marguerite Strickland που έφτιαξε ο Gerald Leslie Blockhurst σε έναν πίνακα που σου μαγνητίζει το βλέμμα (Lady Marguerite Strickland By the hills, 1939) και είναι αδύνατο να προσπεράσεις. Η Μάργκεριτ Στρίγλαντ ήταν διασημότητα, μία από τις πιο όμορφες Αγγλίδες ηθοποιούς της εποχής και μοντέλο. Όταν πρωτοπαρουσιάστηκε ο πίνακας είχε προκαλέσει αίσθηση το λαμπερό χρώμα των χειλιών και στο τεμπελάκι που τον συνοδεύει στην έκθεση αναφέρεται ότι ο ζωγράφος έχει χρησιμοποιήσει πραγματικό κραγιόν. Η άλλη «άχρηστη», γοητευτική πληροφορία αναφέρει ότι για να ζωγραφίσει μόνο το κεφάλι, ο Blockhurst έβαλε την lady να ποζάρει 28 φορές. Το σώμα δεν είναι το δικό της, ήταν πολύ αδύνατη για τα γούστα του ζωγράφου, από το λαιμό και κάτω ζωγράφισε τη συνέταιρό του, την Dorette.
Είχα χρόνια να ακούσω ραδιόφωνο. Και μου έκανε εντύπωση που εξακολουθεί να είναι παντού, όπου κι αν μπεις, για καφέ, στις παμπ, στα μαγαζιά και φαίνεται ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει από τα ’90s, υπάρχουν ακόμα επιτυχίες και ραδιοφωνικά μεγα-χιτ, τα κομμάτια του airplay γίνονται «τσίχλες» και τα συμπαθείς με το ζόρι. Μετά από δυο μέρες έχεις μπει στο κλίμα της εποχής, στον ήχο της, έχεις μάθει απ’ εξω το TOP-40. Ακόμα και αν δεν σου αρέσει σχεδόν τίποτα, καταλήγεις να σιγομουρμουρίζεις το το Bestie του Yungen και το Boys της Charli XCX (ίσως το πιο κολλητικό κομμάτι του φετινού καλοκαιριού):
Το Divide, το νέο 6ωρο έργο του Alan Ayckbourn ήταν σίγουρα ένα από τα highlights του φετινού φεστιβάλ, μια συναρπαστική ιστορία επιστημονικής φαντασίας που ξεδιπλώνεται σε δύο τρίωρα μέρη και παρακολουθείς με ενδιαφέρον, χωρίς να βαρεθείς (το άντεξα, παρόλο που έχω σοβαρό θέμα με τις μεγάλης διάρκειας παραστάσεις). Σε μια μακρινή εποχή, νομίζω σε έναν αιώνα από τώρα, o πληθυσμός της Αγγλίας έχει αποδεκατιστεί από μία θανατηφόρα επιδημία: υπάρχει ένας ιός που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί, ο οποίος μεταδίδεται από την επαφή των γυναικών με τους άντρες. Στην δυστοπική κοινωνία που θυμίζει Όργουελ και Σαίξπηρ μαζί οι άντρες είναι ντυμένοι στα άσπρα -ως σημάδι αγνότητας- και ζουν στο Βορά και οι μολυσμένες γυναίκες είναι μαυροφορεμένες, με καλυμμένο το κεφάλι, σαν καλόγριες, για να είναι φανερή η αμαρτία τους και ζουν στο Νότο. Η ομοφυλοφιλία είναι συνηθισμένη, η ετεροφυλοφιλία απαγορεύεται και είναι αμαρτία και τα παιδιά γεννιούνται με τεχνητή γονιμοποίηση και μεγαλώνουν με δυο μητέρες που παίζουν το ρόλο της μαμάς (την Mama) και του μπαμπά (την Mapa). Σε μια μικρή πόλη που έχει ερημώσει η αρρώστια, η Soween και ο Elihu, δύο αδέρφια στην εφηβεία, μεγαλώνουν μέσα στις απαγορεύσεις και τις στερήσεις. Λίγο πριν φτάσουν στο όριο ηλικίας που θα αποχωριστούν ο ένας τον άλλο, ο Elihu ερωτεύεται μια φίλη της αδερφής του και ρισκάρει να κολλήσει την αρρώστια. Ο έρωτάς τους είναι απαγορευμένος και μοιραίος, ο Elihu αρρωσταίνει και πεθαίνει και η κοπέλα περνάει από ιερά εξέταση και καταδικάζεται σε θάνατο. Μέσα σε αυτό το βαρλύ κλίμα ξεκινάει μια επανάσταση αίματος που αλλάζει τη ζωή στο μέλλον. Με αναφορές στα σενάρια του Nigel Kneale και τα μυθιστορήματα του Άλντους Χάξλεϋ και ένα εξαιρετικό cast η συμπαραγωγή του The Old Vic του Λονδίνου το Divide ήταν ένα από τα έργα με τη μεγαλύτερη δημοσιότητα αυτές τις μέρες: την αφίσα του την έβλεπες τεράστια πάνω στα δυόροφα λεωφορεία, στις στάσεις, ακόμα και πάνω στα ταξί.
Ανάμεσα στις παραστάσεις που είδα (17 συνολικά σε 7 μέρες!) ήταν και μια σύγχρονη μεταφορά του Cathy Come Home του Ken Loach, την ταινία που σκηνοθέτησε για την τηλεόραση του BBC το 1966. Το Cathy Come Home το παρακολούθησαν 12 εκατομμύρια άνθρωποι στην πρώτη της προβολή και προκάλεσε πλημμύρα τηλεφωνημάτων στο BBC και συζήτηση στο Κοινοβούλιο για τους άστεγους, την ανεργία και το δικαίωμα της μητέρας να έχει την κηδεμονία των παιδιών της, θέματα που συνεχίζουν να βασανίζουν και σήμερα την βρετανική κοινωνία. Ο εξαιρετικός θίασος (οι Cardboard Citizens) περιοδεύει σε όλη τη Βρετανία και στο τέλος της παράστασης συζητάει με το κοινό και μαζεύει ερωτήματα να θέσει στην κυβέρνηση. Αν έχεις έστω και λίγη εμπειρία από την κατάσταση στην Αγγλία, την σημερινή κρίση της αγγλικής κοινωνίας την αισθάνεσαι στην ατμόσφαιρα. Η Cathy Owen που έπαιζε το ρόλο της Cathy ήταν συγκλονιστική.
Η πιο διασκεδαστική παράσταση ήταν σίγουρα το Dollywood, το νέο ξεκαρδιστικό έργο των δύο τρελών αναρχικών κοριτσιών που αποτελούν το Shit Theatre (της Louise Mothersole και της Rebecca Biscuit) των περσινών νικητριών στο Fringe με την παράστασή τους Letters to Windsor House. Στο φετινό έργο τους ασχολούνται με την Dolly Parton, την ντίβα της κάντρι που έχει φτιάξει το απόλυτο θεματικό πάρκο στην πατρίδα της για να «πουλήσει» τον εαυτό της. Το χρονικό από το ταξίδι στην Dollywood είναι απολαυστικό, οι κλώνοι της ντίβας μπερδεύονται με τους κλώνους της Ντόλι (του πρώτου πρόβατου κλώνου, το κουφάρι του οποίου είναι ατραξιόν στο National Museum of Scotland), οι επιτυχίες της ακούγονται παιγμένες από γιουκαλίλι και λούπες που χτίζουν στην σκηνή, τα σουβενίρ του πάρκου (και ενός πάρκου πτωμάτων!) και τα αντίγραφα της Dolly που περνάνε από την οθόνη με συνοδεία σχολίων είναι μνημεία του κιτς, οι αηδίες που έχει εκστομίσει κατά καιρούς σε συνεντεύξεις γίνονται ένα πολύ αστείο τραγούδι (τραγουδάνε μόνο τις απαντήσεις) και το drag συναντάει το lesbian chic.
Αυτό που μου έκανε εντύπωση στο αεροδρόμιο, περιμένοντας στην ουρά για να μπούμε στο αεροπλάνο, ήταν οι παρατημένες εφημερίδες παντού. Daily Telegraph. Άθικτες, χωρίς να τις έχουν ανοίξει ούτε από περιέργεια για να δουν τους τίτλους. Συνειδητοποίησα το λόγο όταν άκουσα μια μαμά να λέει στο παιδί της (στα ελληνικά): «πάρε μια εφημερίδα από κει (δείχοντας τη στοίβα με τις Daily Telegraph) και ένα μπουκάλι νερό και πήγαινε το ταμείο και πρόσεχε, να σε χρεώσει μόνο 1,60 λίρες, γιατί το νερό είναι δώρο!». Με κάθε εφημερίδα έπαιρνες δώρο ένα μπουκάλι νερό 750 ml. Στο αεροπλάνο της επιστροφής διάβασα στο βασικό άρθρο ότι τα αγγλάκια είναι τα πιο χοντρά παιδιά της Ευρώπης και οι Άγγλοι οι πιο αγύμναστοι (γενικά), έτσι η κυβέρνηση παίρνει μέτρα: δίνει ένα ποδήλατο σε κάθε οικογένεια και κίνητρα για να γυμναστούν. Κατεβάζεις ένα app στο κινητό, μετράς τα βήματά σου και για κάθε 12000 βήματα (αν θυμάμαι καλά) κάθε τριήμερο, παίρνεις δώρο και ένα εισιτήριο για σινεμά.
