«Ο Αστροναύτης απεδείχθη όχι αστροναύτης κι έτσι δεν υπάρχει θέμα επιστροφής. Έκανα λάθος! Είναι άστρο και πρώην ναύτης οριστικά! Ξεκίνησα να ασχοληθώ, της επιστροφής του επί της γης και αγνοούσα ότι υπάρχει ο Παντοδύναμος, πλασμένος με το υλικό ενός μεγάλου τραγουδιστή, μόνο που δεν το ξέρει ο ίδιος! Τον Φλωρινιώτη τον ανακάλυψε ένα είδος τραγουδιών που δεν θα μας απασχολούσε, παρά μονάχα σαν ένα εντατικό σύγχρονο κοινωνικό πρόβλημα. Κι όμως! Πλησιάζοντας, ανακαλύψαμε έναν μεγάλο λαϊκό τραγουδιστή της τάξεως Γαρδέλ ή ενός Μουλουτζί! Ο τραγουδιστής σαφώς τραγουδάει με ήθος!»
— Μάνος Χατζιδάκις (από την εισαγωγή της εκπομπής με τον Γιάννη Φλωρινιώτη στο Τρίτο Πρόγραμμα)
Ήτανε Χριστούγεννα του 1979. Ο Μάνος Χατζιδάκις είχε ήδη εκδώσει τον κύκλο τραγουδιών Για την Ελένη σε στίχους Μιχάλη Μπουρμπούλη, ενώ ετοιμαζόταν για την πρώτη παρουσίαση της Εποχής της Μελισσάνθης με τη Μαρία Φαραντούρη στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά.
Αλλού, μακριά από το χατζιδακικό σύμπαν, ο Γιάννης Φλωρινιώτης, ένας λαϊκός τραγουδιστής που είχε ήδη εμφανιστεί από τις αρχές της δεκαετία του ΄70, κάθε βράδυ έδινε τη δική του παράσταση στα Νέα Αθήναια στις Τζιτζιφιές.
Δεν πρωτοστατούσε η τέχνη της μουσικής ή του τραγουδιού στις εμφανίσεις του Φλωρινιώτη. Σε πρώτο πλάνο ήταν τα, διαστημικής υφής, λαμέ κοστούμια του, λες και ο εν λόγω καλλιτέχνης βαστούσε ως απομεινάρι του βρετανικού glam – rock κινήματος! Αυτό, με μια πρώτη εντελώς καλοπροαίρετη θεώρηση, αν σκεφτούμε ότι και ο Μάνος Χατζιδάκις ταύτισε κατά τα λεγόμενα του τον Γιάννη Φλωρινιώτη με τον… Ντέιβιντ Μπάουι, τον άνθρωπο που έπεσε από το διάστημα! Διότι, αυτό ήταν για τον Χατζιδάκι ο Φλωρινιώτης στην πρώτη γνωριμία τους. Ένα λαϊκός άνθρωπος (ένας διαστημάνθρωπος), που έπεσε από το διάστημα (από το χωριό του), σε ένα άγνωστο κόσμο (αυτόν της νύχτας), χωρίς καμία ελπίδα διαφυγής και επιστροφής!
Ο Μάνος Χατζιδάκις, ως γνωστόν, την είχε την αντιδραστικότητα στο αίμα του κι αυτός! Θέλοντας να στηλιτεύσει την υποκρισία μιας ολόκληρης κοινωνίας, αυτής των media, γνωρίζοντας επίσης ότι θα προκαλέσει την κοινή γνώμη, πλησίασε τον Φλωρινιώτη και του πρότεινε να τον παρουσιάσει στο Τρίτο Πρόγραμμα!
Η υπαίτια για τη γνωριμία του Χατζιδάκι με τον Φλωρινιώτη ήταν η Μελίνα Μερκούρη. Όσο κι αν ακούγεται περίεργο, εκείνη ήταν που τηλεφωνούσε κάθε τόσο στον συνθέτη φίλο της, παρακαλώντας τον κυριολεκτικά να τραβηχτούν μέχρι τις Τζιτζιφιές, όπου ένας εκκεντρικός λαϊκός καλλιτέχνης τραγουδούσε! Ένα βράδυ ο Χατζιδάκις πείστηκε! Και δε θα μπορούσε να’ χει συμβεί αλλιώς, εφόσον το ταξί με τη Μελίνα περίμενε κάτω απ’ το σπίτι του. Μαζί ήταν και ο Άρης Δαβαράκης, μετέπειτα παραγωγός της διαβόητης εκπομπής.
Φτάσανε στο μαγαζί, παρ’ όλη τη δυσφορία του συνθέτη σ’ αυτούς τους χώρους διασκέδασης. Και τότε έγινε το θαύμα: ο Γιάννης Φλωρινιώτης βγήκε στη σκηνή με το μπαλέτο του, μεταξύ των μελών του οποίου υπήρχαν και οι νεαρότατες αδερφές Λιάνα και Καίτη Γαρμπή. Μωβ λαμπερά κοστούμια, φτερά και πούπουλα συνέθεταν ένα σκηνικό, τόσο εξωπραγματικά κακόγουστο, που άγγιζε τα όρια του υπερρεαλισμού! Ποιος ενδιαφερόταν για τα φωνητικά προσόντα του οποιουδήποτε τραγουδιστή μέσα σε όλο αυτό το, φελλινικών διαστάσεων, πρόγραμμα;
Ο Μάνος Χατζιδάκις έμεινε άφωνος! Περισσότερο όμως άφωνος είχε μείνει από το τρακ του ο Φλωρινιώτης, που έβλεπε τον μεγάλο μουσικοσυνθέτη θαμώνα στο μαγαζί που εμφανιζόταν κάθε βράδυ και που συγκεντρωνόταν όλη η πλέμπα Αθηνών και Πειραιώς.
Ποιος ειν’ αυτός, από πού έχει έρθει, τι έχει κάνει; Ρώτησε ο εντυπωσιασμένος Χατζιδάκις τους ομοτράπεζους του! Ένα λαϊκό παιδί που κατέβηκε από το χωριό Κάτω Κλειναί της Φλώρινας πριν μερικά χρόνια, του απάντησαν, και που με τα εκκεντρικά του ντυσίματα γίνεται χαλασμός!
Ο Μάνος Χατζιδάκις, ως γνωστόν, την είχε την αντιδραστικότητα στο αίμα του κι αυτός! Θέλοντας να στηλιτεύσει την υποκρισία μιας ολόκληρης κοινωνίας, αυτής των media, γνωρίζοντας επίσης ότι θα προκαλέσει την κοινή γνώμη, πλησίασε τον Φλωρινιώτη και του πρότεινε να τον παρουσιάσει στο Τρίτο Πρόγραμμα!
Η εκπομπή δρομολογήθηκε για τις αμέσως επόμενες εβδομάδες. Στο στούντιο του Τρίτου Προγράμματος, τον Φλωρινιώτη συνόδευαν οι αδερφές Γαρμπή. Όταν ο Χατζιδάκις ζήτησε ευγενικά να αποχωρήσουν, εκείνες του είπαν μα, δε βγαίνει πουθενά ο Γιάννης χωρίς εμάς! για να λάβουν την απάντηση του συνθέτη σας παρακαλώ, απόψε δε θα σας χρειαστεί! Λέγεται ακόμη ότι μόλις ο Γιάννης Φλωρινιώτης πέρασε το κατώφλι του Τρίτου Προγράμματος, κοίταξε ψηλά, σήκωσε τα χέρια και είπε Σ’ ευχαριστώ, θεέ μου, από δω δεν έχει περάσει ούτε ο μεγάλος Στέλιος Καζαντζίδης!
Πραγματικά, δεν υπήρχε λόγος να συνοδευτεί από κανέναν ο Φλωρινιώτης στην εκπομπή αυτή. Ο Χατζιδάκις τον έβαλε να τραγουδήσει συνοδεία ενός τσέμπαλου όλα αυτά τα τραγούδια, με τα οποία κάθε βράδυ αποθεωνόταν στις λαϊκές πίστες. Ένας τραγουδιστής λαϊκός που στεκόταν μπροστά στο μικρόφωνο δίχως φτερά και πούπουλα με μοναδική του δύναμη τη φωνή και το προσωπικό του ρεπερτόριο. Μέσα σ’ αυτό το ρεπερτόριο, πάντως, ο Φλωρινιώτης ερμήνευσε και το Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι του Μάνου Χατζιδάκι και του Νότη Περγιάλη, πάντα συνοδεία τσέμπαλου!
Για την ιστορία να πούμε ότι την ίδια μέρα που ο Φλωρινιώτης πήγε στο Τρίτο Πρόγραμμα για τη συνέντευξη στον Χατζιδάκι, το στούντιο είχε κλειστεί από τη Λένα Πλάτωνος και τους συνεργάτες της για να γράψουν το τραγούδι Ρόζα - Ροζαλία από τη Λιλιπούπολη. Ο Χατζιδάκις ζήτησε από την Πλάτωνος να αδειάσουν άρον - άρον το στούντιο γιατί του προέκυψε έκτακτη εκπομπή, η οποία δε θα κρατούσε πάνω από μία ώρα. Περίμεναν έξω η Πλάτωνος και το υπόλοιπο team, αλλά οι ώρες περνούσαν και τα νεύρα όλων τεντώνονταν άσχημα. Σε μια στιγμή περνάει μπροστά από τη Λένα η Φλέρυ Νταντωνάκη και κοιτάζονται όλο νόημα, σχολιάζοντας μ' αυτό τον τρόπο την επιλογή του Χατζιδάκι να τις παρακάμψει λόγω του καλεσμένου του. Αυτή ήταν και η μοναδική συνάντηση της Φλέρυς Νταντωνάκη με τη Λένα Πλάτωνος στους διαδρόμους της ΕΡΑ. Ώσπου η Πλάτωνος χάνει την υπομονή της, ανοίγει την πόρτα, μπουκάρει στο στούντιο και λέει του Χατζιδάκι: Αν είναι δυνατόν! Μας βγάλατε έξω που γράφαμε ένα τραγούδι - αριστούργημα για να γράψετε εσείς τον Φλωρινιώτη! Και κλείνοντας την πόρτα πίσω της, πετάει κι ένα οργισμένο Άι στο διάολο...Ο Μάνος, ωστόσο, παραδόξως δεν θύμωσε καθόλου με την αντίδραση της Λένας. Σώπα, μωρό μου, σε λίγο τελειώνουμε και θα μπείτε, θυμούνται κάποιοι απ' τους μουσικούς να είναι η μοναδική του απάντηση απέναντι στη μάλλον δικαιολογημένη έκρηξη οργής της νεαρής τότε συνθέτριας!
Η εκπομπή, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Περισσότερες ίσως κι από την πρώτη παρουσίαση του τραγουδιού Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο του Διονύση Σαββόπουλου και σίγουρα λιγότερες από κείνη την επέτειο της 25ης Μαρτίου, με το Τρίτο Πρόγραμμα να μεταδίδει όλη μέρα...τουρκικά τραγούδια!
Στο διπλανό στούντιο, ο συνθέτης Δημήτρης Λέκκας επεξεργαζόταν με τη Φλέρυ Νταντωνάκη ένα κονσέρτο της με ελληνικά και αγγλόφωνα τραγούδια, που τους είχε παραγγείλει επίσης ο Χατζιδάκις. Απευθυνόμενος ποιητική αδεία στη Φλέρυ, θυμάται ο Δημήτρης Λέκκας στο ένθετο της δισκογραφικής έκδοσης Φλέρυ Νταντωνάκη – Η αιώνια εφηβεία της φωνής: Την ημέρα που κάναμε το μοντάζ στο στούντιο Ε, το τσέμπαλο ήταν πια στο διπλανό C, όπου ο Μάνος ηχογραφούσε τον Γιάννη Φλωρινιώτη. Το θορυβώδες πλήθος των δημοσιογράφων, που είχε κατακλείσει το διάδρομο, ικανοποιούσε την ειδησεογραφική περιπέτεια του…Και ενώ έδειχνες να μην έχεις αντιληφθεί καν τι συνέβαινε από τα ύψη των ουρανών σου, μου ψιθύρισες «Τον φάγαμε τον Φλωρινάκο κι ας μην κάνουμε κουνήματα εμείς»
Η εκπομπή, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Περισσότερες ίσως κι από την πρώτη παρουσίαση του τραγουδιού Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο του Διονύση Σαββόπουλου και σίγουρα λιγότερες από κείνη την επέτειο της 25ης Μαρτίου, με το Τρίτο Πρόγραμμα να μεταδίδει όλη μέρα…τουρκικά τραγούδια! Κύκλοι διανοουμένων και δημοσιογράφων επιτέθηκαν στον Χατζιδάκι, ενοχλημένοι από τη χρήση του τσέμπαλου στα άσματα του Φλωρινιώτη! Το τσέμπαλο τους πείραξε; συνήθιζε να σχολιάζει τότε ο μεγάλος Έλληνας συνθέτης. Δηλαδή, αν συνόδευε τον Φλωρινιώτη ένα πιάνο, για το οποίο έχουν γραφτεί τα μεγαλύτερα αριστουργήματα παγκοσμίως, λιγότερο θα τους ενοχλούσε;
Οι εφημερίδες και τα μεγάλα περιοδικά για πολύ καιρό μετά καλούσαν τον τραγουδιστή σε εκτενείς συνεντεύξεις, αφιερώνοντας του πολλές σελίδες, αλλά και συνεχίζοντας την επίθεση στον Χατζιδάκι, που τόλμησε να παρομοιάσει στον πρόλογο της εκπομπής του τον Φλωρινιώτη με τον Carlos Gardel και τον Mouloudji!
Για την ιστορία, πάντως, να αναφέρουμε ότι την άλλη μέρα από το τέλος της εκπομπής, κατέφτασε στο σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι μια πελώρια γλάστρα με μια κάρτα που υπόγραφε ο Γιάννης Φλωρινιώτης και που έγραφε Σας ευχαριστώ για όσα είπατε για μένα! Έκτοτε, Χατζιδάκις και Φλωρινιώτης δεν ξανασυναντήθηκαν ποτέ με μοναδικούς μάρτυρες αυτής της παράδοξης σύντομης, όσο και θορυβώδους συνεργασίας τους, τις αντιδράσεις από τον Τύπο της εποχής, καθώς και ολόκληρη τη συγκεκριμένη εκπομπή που διαφύλαξε ο τραγουδιστής στο αρχείο του και που μπορείτε να ακούσετε πλέον από το youtube:
Στα χρόνια που ακολούθησαν η ζωή, αρχής γινομένης από την εκπομπή του Χατζιδάκι, επιφύλαξε πολλές εκπλήξεις για την καριέρα του Γιάννη Φλωρινιώτη. Εκείνη τη χρονιά, το 1980, ο γνωστός σκηνοθέτης Γιώργος Σταμπουλόπουλος στήνει πάνω στο φαινόμενο Φλωρινιώτης ολόκληρη ταινία. Το Είδωλο ή Ξανά προς τη δόξα τραβά, όπως έμεινε πιο γνωστός ο τίτλος, απέσπασε τιμητική διάκριση στο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ενώ τα τραγούδια της ταινίας από τον Μίμη Πλέσσα έδωσαν την ευκαιρία στον τραγουδιστή να φτιάξει ένα απολαυστικό μουσικοχορευτικό σόου στο θέατρο Μπουρνέλη.
Το 1982, όμως, δυο χρόνια αργότερα, κυκλοφόρησε ο πιο ανατρεπτικός μάλλον δίσκος του Φλωρινιώτη. Τίτλος του, Ποίηση και Μελωδία, όπως ακριβώς λεγόταν και η εκπομπή που διατηρούσε επί χούντας ο συνθέτης Γιώργος Γεωργιάδης. Τι είχε συμβεί, λοιπόν; Κατά την προσωπική μου εκτίμηση, θέλοντας να πάρει κάτι από την αίγλη του μεγάλου Χατζιδάκι, που δε δίστασε να παρουσιάσει τον Φλωρινιώτη στο ιερό Τρίτο Πρόγραμμα, ο Γεωργιάδης προσέγγισε τον τραγουδιστή για καλλιτεχνική συνεργασία! Προηγουμένως, είχε γράψει για τη φωνή του μια σειρά τραγουδιών, που αποτελούσαν μελοποιήσεις στον Κώστα Βάρναλη, τον Κώστα Ουράνη, τον Μιχαήλ Στασινόπουλο, τον Λάμπρο Πορφύρα, τον Γιάννη Γρυπάρη και τον Κώστα Χατζόπουλο, μεταξύ άλλων. Ο δίσκος αυτός περιείχε ακόμη δύο δημοτικά διασκευασμένα τραγούδια, τη Λεμονιά και τον Αητό, όπως και την απαγγελία ενός ποιήματος από τον ίδιο τον Γιώργο Γεωργιάδη. Επομένως, ας γίνει γνωστό επιτέλους ότι η δεύτερη μελοποίηση στο Πέρασμα σου του Βάρναλη, μετά τον Γιάννη Σπανό και την Τρίτη Ανθολογία του, δεν ανήκει στον Αργύρη Μπακιρτζή και τους Χειμερινούς Κολυμβητές, αλλά στον κ. Γεωργιάδη με τον Γιάννη Φλωρινιώτη ερμηνευτή! Αν δεν είναι αυτό σουρεαλισμός, τότε τι άλλο μπορεί να είναι;
Το μεγαλόπνοο έργο Ποίηση και Μελωδία των Γεωργιάδη – Φλωρινιώτη πήγε άπατο και δε θα μπορούσε να έχει συμβεί αλλιώς! Στ’ αλήθεια, ποιος θα αγόραζε ένα τέτοιο δίσκο; Ο Θεοδωράκης και ο Χατζιδάκις ήταν πολυγραφότατοι ακόμη, οι πιο κουλτουριάρηδες είχαν εναποθέσει σ’ αυτούς τις ελπίδες τους για τη μεταφορά του ποιητικού λόγου στο τραγούδι! Όσο για τους πιστούς φαν του ρεπερτορίου και των εμφανίσεων του Φλωρινιώτη, μάλλον έμειναν ενεοί, ακούγοντας το είδωλο τους από το Πειράζει που’ μαι και μεγάλη φίρμα να στρέφεται στον ακατάληπτο ποιητικό στίχο ενός Ουράνη ή ενός Πορφύρα!
Δεν έχω ακούσει το εν λόγω άλμπουμ και δε μπορώ να παραθέσω στοιχεία για το μουσικό ύφος των μελοποιήσεων του Γεωργιάδη. Μου έχει μείνει όμως μια εικόνα που αξίζει να μοιραστώ μαζί σας: Εργαζόμουν για ένα φεγγάρι ως βοηθός σκηνοθέτης στην cult σειρά Πρόσωπα για τον εξίσου cult SEVEN X! 1993, ΄94 ίσως. Ένα από τα επεισόδια ήταν και το πορτρέτο του Γιάννη Φλωρινιώτη. Θυμάμαι, λοιπόν, τον συμπαθή καλλιτέχνη να μας δείχνει με περηφάνια το βινύλιο της δουλειάς του με τον Γιώργο Γεωργιάδη πάνω στους Έλληνες ποιητές, εκφράζοντας παράλληλα την απορία του για ποιο λόγο ο δίσκος εκείνος είχε πουλήσει τα λιγότερα αντίτυπα στην καριέρα του…
* Ευχαριστώ τον Γιώργο Χατζιδάκι για τη μαρτυρία του και τις πληροφορίες του σχετικά με την εκπομπή του Τρίτου Προγράμματος.
** Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε πρώτη φορά στο μουσικό περιοδικό ΟΑΣΙΣ (Σεπτέμβριος 2008)
σχόλια