Έστω ότι σας έλεγα πως κάποιο πανεπιστήμιο σκοπεύει να εγκαινιάσει μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών, που από πλευράς ουσιαστικής μορφωτικής αξίας είναι παντελώς άχρηστο. Π.χ. θα εκπαιδεύει τους φοιτητές να μαθαίνουν απ' έξω όλους τους τηλεφωνικούς καταλόγους της Ευρωπαϊκής Ένωσης!
Έστω ακόμα ότι σας έλεγα πως το εν λόγω πανεπιστήμιο θα χρεώνει υψηλά δίδακτρα για όσους θέλουν να το παρακολουθήσουν και θα απαιτεί από αυτούς να βρίσκονται στους χώρους της σχολής όλη την ημέρα, παπαγαλίζοντας τηλεφωνικούς καταλόγους. Τέλος, έστω όλα τα πιο πάνω αποτελούν κοινή γνώση μεταξύ γονέων, φοιτητών και εργοδοτών.
Ερώτημα: Μπορείτε να φανταστείτε οι θέσεις σε ένα τέτοιο πρόγραμμα σπουδών να γίνονται ανάρπαστες και οι πτυχιούχοι να μονοπωλούν τις καλές διευθυντικές θέσεις εργασίας σε κλάδους όπως ο τραπεζικός, ο ναυτιλιακός, ο βιομηχανικός, ο εμπορικός κ.λπ.;
Απάντηση: Όσο περίεργο και να σας φαίνεται, η απάντηση δεν είναι απλώς θετική. Είναι ότι κάτι αντίστοιχο ήδη συμβαίνει σε όλες τις χώρες του κόσμου!
Έστω ότι έχουμε κάποιους υποψήφιους για συγκεκριμένες θέσεις εργασίας. Οι εργοδότες δεν μπορούν να διακρίνουν μεταξύ τους ποιοι είναι οι περισσότερο και ποιοι οι λιγότερο εν δυνάμει αποδοτικοί μετά τη σχετική συνέντευξη, τη μελέτη των πρότερων σπουδών τους, των τεστ δεξιοτήτων, τα ψυχολογικά τεστ κ.λπ. Κάποιους από αυτούς θα τους προσλάβουν για να τους εκπαιδεύσουν ως υποδιευθυντικό προσωπικό. Ποιους όμως; Οι εργοδότες γνωρίζουν ότι δεν είναι όλοι τους ισάξιοι και ότι (απλουστεύοντας) οι μισοί είναι υψηλότερης απόδοσης από τους άλλους μισούς. Ο μόνος τρόπος να διακρίνουν τους υψηλής απόδοσης από τους υπόλοιπους είναι να τους προσλάβουν όλους σε υποδιευθυντικές θέσεις και, με τον χρόνο, να διαπιστώσουν την ικανότητα και την αποδοτικότητά τους. Τότε, όμως, θα είναι πολύ αργά: οι χαμηλής απόδοσης υποδιευθυντές θα έχουν γίνει διευθυντικά στελέχη, θα αποδίδουν χαμηλά, ενώ το κόστος απόλυσης και αντικατάστασής τους δεν είναι ευκαταφρόνητο.
Υπό αυτές τις συνθήκες, το μορφωτικά άχρηστο μεταπτυχιακό μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο για τους εργοδότες. Ας δούμε γιατί, χρησιμοποιώντας ένα απλουστευτικό αριθμητικό παράδειγμα: έστω ότι οι εργοδότες θα αντάμειβαν τους υψηλής αποδοτικότητας υπαλλήλους με διαχρονική αξία ίση με 5 μονάδες (υπό τη μορφή αμοιβών, μισθών, μπόνους κ.λπ.), ενώ τους χαμηλής αποδοτικότητας υπαλλήλους με διαχρονική αξία 4 μονάδων. Αυτά, βέβαια, αν μπορούσαν να διακρίνουν μεταξύ των υποψηφίων ποιοι είναι χαμηλής και ποιοι υψηλής αποδοτικότητας. Τώρα, όμως, που δεν γνωρίζουν αν ο υπάλληλος που μόλις προσέλαβαν είναι υψηλής ή χαμηλής αποδοτικότητας, προσφέρουν σε όλους το ίδιο συμβόλαιο, που ισούται με τον μέσο όρο της αποδοτικότητας: άρα, προσφέρουν σε όλα τα νεο-προσλαμβανόμενα άτομα περί τις 4 μονάδες διαχρονικής αξίας (δηλαδή τον μέσο όρο των 5 και των 3 μονάδων που θα πρόσφεραν, αντίστοιχα, στους υψηλής και στους χαμηλής απόδοσης).
Φανταστείτε, όμως, ότι παρατηρείται το εξής διττό φαινόμενο:
Το συνολικό κόστος παρακολούθησης του μορφωτικά άχρηστου μεταπτυχιακού προγράμματος διαφέρει μεταξύ των φοιτητών. Κάποιοι μπορούν να αντεπεξέλθουν στο μαρτύριο της παπαγαλίας τηλεφωνικών καταλόγων καλύτερα, ευκολότερα, γρηγορότερα και με μικρότερο ψυχολογικό κόστος από τους άλλους. Έστω, στο πλαίσιο το αριθμητικού παραδείγματός μας, ότι το συνολικό κόστος γι' αυτούς ανέρχεται σε 1,25 μονάδες διαχρονικής αξίας, ενώ για τους άλλους, που υποφέρουν πραγματικά «σπουδάζοντας» σε αυτό το πρόγραμμα, το διαχρονικό τους κόστος ανέρχεται σε 2,5 μονάδες αξίας.
Παρατηρείται ο εξής στατιστικός συσχετισμός: εάν είσαι από εκείνους που πάνω στη δουλειά θα αποδειχτούν υπάλληλοι υψηλής απόδοσης, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να είσαι και από εκείνους που αντιμετωπίζουν χαμηλότερο κόστος ευκαιρίας, φοιτώντας στο απαίσιο μεταπτυχιακό πρόγραμμα (π.χ. μικρότερο ψυχολογικό κόστος, λιγότερο χρόνο που χρειάζεσαι για να αποστηθίζεις τους τηλεφωνικούς καταλόγους κ.λπ.).
Είναι απλό να δούμε ότι υπό τις πιο πάνω συνθήκες προκύπτει η εξής ισορροπία:
Α. Οι εργοδότες προσλαμβάνουν μόνο τους πτυχιούχους του προγράμματος αυτού.
Β. Οι νέοι και οι νέες που αντιμετωπίζουν το σχετικά χαμηλότερο κόστος φοίτησης στο ανόητο μεταπτυχιακό πρόγραμμα επιλέγουν να το παρακολουθήσουν, ενώ οι άλλοι όχι.
Γ. Τόσο οι εργοδότες (που επέλεξαν να προσλάβουν τους πτυχιούχους αυτούς στις διευθυντικές θέσεις) όσο και οι νέοι άνθρωποι (που επέλεξαν ή δεν επέλεξαν το συγκεκριμένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα) νιώθουν δικαιωμένοι εκ των αποτελεσμάτων.
Απόδειξη: Εάν είσαι χαμηλής εν δυνάμει απόδοσης μελλοντικός υπάλληλος, τότε το κόστος σου παρακολούθησης του μεταπτυχιακού (με στόχο την πρόσληψή σου αργότερα ως υποδιευθυντή) ισούται με 2,5 μονάδες. Το πτυχίο αυτό, στην περίπτωση που προσληφθείς ως υποδιευθυντικό στέλεχος, «κοροϊδεύοντας» τον εργοδότη ότι είσαι υψηλής απόδοσης, θα σου αποφέρει αξία 5 μονάδων. Άρα, το καθαρό σου διαχρονικό «όφελος» ισούται με 2,5 μονάδες (5, μείον το κόστος του πτυχίου, 2,5). Γιατί να ταλαιπωρηθείς με αυτό το πτυχίο, όταν η μη παρακολούθηση, μαζί με την παραδοχή ότι είσαι χαμηλής απόδοσης, θα σου εξασφαλίσει αμοιβή από την επιχείρηση 3 μονάδων (σε θέση απλού υπαλλήλου), χωρίς το κόστος του μεταπτυχιακού; Άρα, οι χαμηλής απόδοσης υποψήφιοι δεν θα θελήσουν να αποκτήσουν το πτυχίο αυτό και δεν θα προσπαθήσουν να «πλασαριστούν» ως εν δυνάμει διευθυντικά στελέχη.
Αντίθετα, οι υψηλής απόδοσης νέοι και νέες είναι τα ίδια άτομα των οποίων το κόστος παρακολούθησης του μισανθρωπικού μεταπτυχιακού ισούται με μόλις 1,25 μονάδες διαχρονικής αξίας. Αν αυτό είναι το προαπαιτούμενο για να εξασφαλίσουν την «καλή» θέση εργασίας που ανταμείβει με τις 5 μονάδες, θα το υποστούν. Γιατί; Επειδή 5-1,25 = 3,75 μονάδες καθαρών υποδιευθυντικών αμοιβών είναι περισσότερες από τις 3 μονάδες που θα έπαιρναν ως απλοί υπάλληλοι.
Παράλληλα, οι εργοδότες που προσλαμβάνουν τους πτυχιούχους-παπαγαλάκια των τηλεφωνικών καταλόγων νιώθουν δικαιωμένοι που τους επέλεξαν καθώς, πάνω στη δουλειά, αποδεικνύονται υψηλής απόδοσης. Έτσι, οι αποφάσεις όλων (φοιτητών, εργοδοτών, γονέων και πανεπιστημίου) «δικαιώνονται» στην πράξη. Το πανεπιστήμιο μπορεί να μετατραπεί σε πανούργο σαδιστή που θησαυρίζει βασανίζοντας τους νέους και δολοφονώντας την ψυχή τους με ανοησίες, όμως η κοινωνία είναι σίγουρη ότι όλα βαίνουν καλώς.
Στις παραπάνω γραμμές σάς παρουσίασα μια απλουστευμένη έκφανση του ευρηματικού υποδείγματος σηματοδότησης του Νομπελίστα Οικονομικών, του M. Spence (βραβείο που μοιράστηκε το 2001 με τον J. Stiglitz και τον G. Akerlof). Αποδεικνύουν ότι ένα πτυχίο μπορεί κάλλιστα να αναδειχτεί στο κυρίαρχο μέσο διαμεσολάβησης στην αγορά στελεχών επιχειρήσεων κι ας είναι μισανθρωπικό και εκπαιδευτικά άθλιο. Δεν απέδειξα ότι κάτι τέτοιο ισχύει με τα ΜΒΑ. Το πιστεύω όμως. Και σκοπεύω να επανέλθω επ' αυτού, καταδεικνύοντας ότι όχι μόνο προσφέρουν άχρηστη γνώση αλλά, χειρότερα, ότι εμφυσούν στους πτυχιούχους ριζοσπαστική άγνοια και νοοτροπίες που ευθύνονται, σε μεγάλο βαθμό, για την κρίση.
σχόλια