ΠΟΛΛΑ, ΠΑΡΑ ΠΟΛΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ συμπάθειας, στεναχώριας κ.λπ., συχνά σε μελοδραματικό τόνο, γράφτηκαν για το κλείσιμο του τελευταίου βιβλιοπωλείου Ελευθερουδάκη.
Βεβαίως και είναι ήττα για ολόκληρο τον κόσμο του βιβλίου το κλείσιμο ενός βιβλιοπωλείου. Όμως το ουσιαστικό κλείσιμο δεν έγινε με το τωρινό λουκέτο αλλά έγινε το 2011-2012 όπου έκλεισε σταδιακά η μεγαλομανής αλυσίδα με τα περίπου 25-27 καταστήματα – άλλα δικά της και άλλα franchise – σε όλη την Ελλάδα κι απέμεινε σμικρυμένο το τελευταίο βιβλιοπωλείο της. Δεν έφταιξε η κρίση, όπου συνήθως αποδίδουμε τα πάντα, απλώς επιτάχυνε το τέλος. Το 2011-2012, δεν χύθηκαν στον Τύπο τόσα δάκρυα. Έχυσαν μόνο δάκρυα οι εκδότες που έμειναν ως προμηθευτές απλήρωτοι και οι εργαζόμενοι. Ο Ελευθερουδάκης άφησε τεράστια χρέη, χωρίς διάθεση αποπληρωμής τους σε μια περίοδο που ήταν ήδη στο φόρτε της η κρίση και επέφερε τεράστιους κλυδωνισμούς στα εκδοτικά σχήματα.
Ο Ελευθερουδάκης άφησε τεράστια χρέη, χωρίς διάθεση αποπληρωμής τους σε μια περίοδο που ήταν ήδη στο φόρτε της η κρίση και επέφερε τεράστιους κλυδωνισμούς στα εκδοτικά σχήματα.
Στο κλείσιμο του Μαρινόπουλου, αντιθέτως, γράφτηκαν πολλά για τις τραγικές ζημιές των απλήρωτων προμηθευτών. Για τις ζημιές που υπέστησαν οι εκδότες από τον Ελευθερουδάκη ως προμηθευτές αναφέρθηκαν ελάχιστα απ’ όσο γνωρίζω. Μεγάλη μερίδα του κλάδου των εκδοτών στήριξε μέχρι τέλους τις τότε προσπάθειες να κρατηθεί ζωντανός ο Ελευθερουδάκης, και όσοι ήταν πιο υποστηρικτικοί και συναισθηματίες υπέστησαν τις μεγαλύτερες ζημιές. Σε ένα φετινό κείμενό της στην εφημερίδα «Εστία», η Κα Σοφίκα Ελευθερουδάκη αναφέρθηκε στο πόσο πληγώθηκε προσωπικά τότε, αλλά δεν εξέφρασε στιγμή αίσθηση ευθύνης ή τύψεις για τη ζημία και αγωνία που είχε προκαλέσει σε έναν ολόκληρο κλάδο, μέσα στην κρίση.
Φέτος έκλεισε και η αλυσίδα Παπασωτηρίου. Το κακό που προκάλεσαν τα σχήματα Ελευθερουδάκη και Παπασωτηρίου με την εξάπλωσή τους σαν αμοιβάδες είναι ακόμα μεγαλύτερο από άλλη σκοπιά. Σε όποιες πόλεις αναπτύχθηκαν με τα καταστήματά τους με ιμπεριαλιστική διάθεση, είτε αμιγώς δικά τους είτε με franchise, οδήγησαν στο κλείσιμο πολλά τοπικά μικρά βιβλιοπωλεία και βιβλιοχαρτοπωλεία και κατέστρεψαν τον αδύναμο αλλά υπαρκτό βιβλιοπωλειακό ιστό, σε ολόκληρη τη χώρα. Η φούσκα τους μεγάλωσε, έσκασε το μπαλόνι και άφησαν μια διαλυμένη αγορά χωρίς υποκατάστατα.
Εδώ τίθεται ένα σοβαρό οικονομικό ζήτημα για μελέτη ως προς τις δυνατότητες franchise και την αλυσιδωτή εξάπλωση στο χώρο του βιβλίου. Άλλο με τις αλυσίδες καταστημάτων με τυρόπιτες και καφέδες, που έχουν άλλη ταχύτητα κυκλοφορίας και διαχείρισης. Το βιβλίο έχει τους δικούς του οικονομικούς κανόνες, άλλους χρόνους, άλλες ιδιαιτερότητες. Το φαινόμενο παρουσιάστηκε και στην Αγγλία με την θηριώδη εξάπλωση της αλυσίδας βιβλιοπωλείων Waterstones, είτε με νέα καταστήματα είτε με την εξαγορά ήδη σπουδαίων υπαρχόντων, που κάποια στιγμή πριν λίγα χρόνια κόντεψε να σκάσει, αφήνοντας το βιβλίο αποκλειστικά σχεδόν στα χέρια του Amazon και πανικόβλητους τους Άγγλους εκδότες και τους συγγραφείς. Ευτυχώς, το κακό απεφεύχθη. Τουλάχιστον στην Ελλάδα δεν έχουμε (ακόμα) το Amazon και αυτό μας προφυλάσσει τώρα, μετά την κατάργηση της ενιαίας τιμής του βιβλίου από τη Νέα Δημοκρατία το 2014 και την μη επαναφορά της από την κυβέρνηση του Σύριζα το 2015-2016, αν και το υποσχέθηκε.
Το κακό που προκάλεσαν τα σχήματα Ελευθερουδάκη και Παπασωτηρίου με την εξάπλωσή τους σαν αμοιβάδες είναι ακόμα μεγαλύτερο από άλλη σκοπιά. Σε όποιες πόλεις αναπτύχθηκαν με τα καταστήματά τους με ιμπεριαλιστική διάθεση, είτε αμιγώς δικά τους είτε με franchise, οδήγησαν στο κλείσιμο πολλά τοπικά μικρά βιβλιοπωλεία και βιβλιοχαρτοπωλεία και κατέστρεψαν τον αδύναμο αλλά υπαρκτό βιβλιοπωλειακό ιστό, σε ολόκληρη τη χώρα.
Επίσης, αποτελεί φαινόμενο προς μελέτη για σεμινάριο δεύτερου έτους οικονομικής σχολής το πώς μέσα σε λίγα χρόνια, με απανωτά λάθη αλλά και μεγαλομανία, μπορείς να καταστρέψεις μια οικονομικά ανθούσα επιχείρηση 100 και πλέον χρόνων. Ένα μικρό (σχήμα λόγου το μικρό) παράδειγμα είναι ότι, χάριν οικονομίας, ο Ελευθερουδάκης διέσπειρε στα καταστήματά του τα πεπειραμένα στελέχη, που κόστιζαν περισσότερο, και αποδυνάμωσε τα καταστήματά του προσλαμβάνοντας ανειδίκευτους με χρηματοοικονομικά κριτήρια χαμηλού κόστους και κρατικών επιδοτήσεων, όπου με ελάχιστη εκπαίδευση στους υπολογιστές ανελάμβαναν να αντιμετωπίσουν τους πελάτες. Όμως, ο αναγνώστης μπορεί να μπει στο βιβλιοπωλείο και να ζητήσει κάποιο βιβλίο για το οποίο κάτι άκουσε σε παρέες, στο ραδιόφωνο, στην τηλεόραση, ή κάτι διάβασε φευγαλέα, και να πει λάθος και το όνομα του συγγραφέα και τον τίτλο. Ο έμπειρος βιβλιοϋπάλληλος ενός σοβαρού βιβλιοπωλείου, που έχει απτή σχέση με το βιβλίο, μπορεί ίσως να το εντοπίσει. Ο άπειρος νεοπροσλαμβανόμενος έλεγε ότι δεν υπάρχει το βιβλίο, όπως έβλεπε στον υπολογιστή του, αλλά συχνά ο πελάτης έβρισκε μόνος του στον πάγκο ή στα ράφια του Ελευθερουδάκη το βιβλίο για το οποίο του είχαν μόλις πει ότι είναι ανύπαρκτο. Ας αφήσουμε την ειδικού τύπου προσωπική σχέση του αναγνώστη με τον βιβλιοπώλη, συχνά εξομολογητικού ή ψυχαναλυτικού τύπου. Ο καλός βιβλιοπώλης μπορεί να γνωρίζει τις αγάπες και τον κρυφό κόσμο μιας αναγνώστριας τις οποίες μπορεί να αγνοεί ο σύζυγος! Άλλο ωραίο: κάποτε, ο Ελευθερουδάκης κατήργησε στα μαγαζιά του, ως αντιεμπορικό είδος, όλη την ποίηση εκτός από τα μεγάλα, γνωστά ονόματα (Καβάφης, Ελύτης κ.λπ.). Όμως υπήρχαν σπουδαίοι ποιητές με την ιστορία τους και το κοινό τους που εξοβελίστηκαν ακόμα και από το κεντρικό κατάστημα, παρ’ όλο που ο Ελευθερουδάκης είχε δικαίωμα επιστροφής των απούλητων βιβλίων. Ο πελάτης αυτών των βιβλίων ανήκε στην αφρόκρεμα των αναγνωστών και ήταν σίγουρος πελάτης για πάμπολλα άλλα βιβλία. Κι αυτός έψαχνε πλέον τα βιβλία αυτά στα τριγύρω βιβλιοπωλεία και τον έχανε ο Ελευθερουδάκης! Αυτό αποκαλείται σύγχρονο μάνατζμεντ. Διδάσκεται και σε πανεπιστήμια.
Και άλλα πολλά υπάρχουν για τη σταδιακή κατάρρευση του «ιστορικού» βιβλιοπωλείου, που δεν του έφτανε να είναι το μεγαλύτερο βιβλιοπωλείο της χώρας στα τέλη του 20ου αιώνα, αλλά ήθελε να γίνει αλυσίδα. Όπως σημείωσε εύστοχα ο Νίκος Βατόπουλος, ο Ελευθερουδάκης από το 1898 που ιδρύθηκε «είχε διάρκεια και συνέχεια και ακολούθησε πιστά τα διαγράμματα της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας». Μόνο που το τέλος του 20ου αιώνα στην Ελλάδα συνδέεται με την χωρίς έρεισμα ανάπτυξη και τη φούσκα του Χρηματιστηρίου και οι αρχές του 21ου αιώνα με την παγκόσμια διάδοση του άκρατου νεοφιλελευθερισμού και του άγριου καπιταλισμού χωρίς κανόνες της εποχής του προέδρου Μπους του νεοτέρου και την επιτόπια εφαρμογή α λα γκρεκ από τον Αλογοσκούφη και τους συναδέλφους του.
Για τους εκδότες ο Ελευθερουδάκης θα παραμείνει «ιστορικός» για τη ζημιά που προκάλεσε.
Σταύρος Πετσόπουλος
Εκδότης
σχόλια