Οι σαΐτες χρησιμοποιήθηκαν από τους Μεσσήνιους απέναντι στο ιππικό των Τούρκων την περίοδο της Επανάστασης. Έτσι λέει η παράδοση. Και η εμπειρία δείχνει ότι όντως σκοτώνουν οι σαΐτες. Όχι μόνο το ιππικό των Τούρκων το '21 αλλά και αμάχους σήμερα, όπως ο αδικοχαμένος 53χρονος εικονολήπτης που σκοτώθηκε στην Καλαμάτα.
Πόσο παραλογισμό αντέχουμε στο όνομα της παράδοσης; «Το έθιμο δεν πρέπει να απαγορευτεί διότι είναι καταγεγραμμένο στο... DNA των Μεσσηνίων και θα ξεσπάσουν αντιδράσεις» είπε ο δήμαρχος Καλαμάτας. Δεκαπέντε νεκροί και εκατοντάδες σοβαρά τραυματίες σε δύο δεκαετίες από πασχαλινά βαρελότα και αναστάσιμους πυροβολισμούς είναι αριθμός που δικαιολογείται από την τήρηση των εθίμων; Είναι παράπλευρες απώλειες; Θα βρεθούν, βεβαίως, επιχειρήματα υπέρ των φονικών εθίμων: αποτελούν τουριστική ατραξιόν, είναι θέμα συλλογικής ταυτότητας. Ακόμα και ότι αποτελεί κομμάτι της ενηλικίωσης να ρίχνουν οι ανήλικοι σαΐτες.
Ο ιστορικός ηρωισμός που επέδειξαν οι Κρητικοί στους εθνικούς αγώνες διεκδικεί να ξεπλένει εσαεί το παθολογικό αντριλίκι, το «κουλέρ λοκάλ» της βίας, την κρυφή γοητεία της μπαλοθιάς. Για κάποιους, φαίνεται, η αξία της παράδοσης δικαιολογεί και τη μάτσο βία, το «η θέση της γυναίκας είναι στην κουζίνα».
Στο όνομα των παραδόσεων δικαιολογούνται πολλά. Πρωτόγονο και ρατσιστικό το κάψιμο του Ιούδα, αλλά τι πειράζει λίγος «παραδοσιακός» αντισημιτισμός; Κομμάτι της παράδοσης και η «αδούλωτη κρητική ψυχή», για την οποία αίρονται οι γενικώς ισχύοντες κανόνες περί οπλοκατοχής, οπλοχρησίας και ζωοκλοπής. Ο ιστορικός ηρωισμός που επέδειξαν οι Κρητικοί στους εθνικούς αγώνες διεκδικεί να ξεπλένει εσαεί το παθολογικό αντριλίκι, το «κουλέρ λοκάλ» της βίας, την κρυφή γοητεία της μπαλοθιάς. Για κάποιους, φαίνεται, η αξία της παράδοσης δικαιολογεί και τη μάτσο βία, το «η θέση της γυναίκας είναι στην κουζίνα». Παράδοση και το «κράξιμο στις αδερφές», η διαπόμπευση, ο εκφοβισμός. Παράδοση και το δούλεμα στον τρελό του χωριού. Παράδοση και η πατρωνία, τα «πελατιλίκια», τα δίκτυα των κομματαρχών. Την παράδοση επικαλούνται όσοι υποδέχονται το Άγιο Φως με τιμές αρχηγού κράτους. Κι ας είναι μόνο τριάντα ετών η «μακροχρόνια παράδοση» της αερομεταφοράς, πολύτιμη κληρονομιά που μας άφησε η κ. Δήμητρα Λιάνη και δεν τολμάμε να αμφισβητήσουμε.
Την παράδοση επικαλούνται, χρόνια τώρα, όσοι αντιδρούν σε καθετί «νεωτεριστικό». Την παράδοση, κατά τη γνώμη τους, παραβιάζουν ο πολιτικός γάμος, η κατάργηση της σχολικής ποδιάς, το σύμφωνο συμβίωσης, η εξίσωση των φύλων, τα δικαιώματα των αναπήρων, η αποασυλοποίηση των ψυχικά ασθενών, η κατάργηση του θρησκεύματος στις ταυτότητες, ο αλλοδαπός αριστούχος σημαιοφόρος, η ιθαγένεια στα μεταναστόπουλα. Ακόμα και το Taxibeat.
Πλούσια, πολυσύνθετη και πλατύχωρη η λαϊκή παράδοση, διαρκής διάλογος με το χτες και το αύριο, την Ανατολή και τη Δύση, με τον Άλλον και με το εμείς. Και είναι πολλές της όψεις γλυκιές κι ανθρώπινες. Ανάσες μιας κοινοτικής συμβίωσης που γέννησε πλούσιο πολιτισμό. Συνήθειες των Βαλκανίων και της καθ' ημάς Ανατολής που επιβιώνουν με παραλλαγές σε όλη τη μεγάλη ανατολική λεκάνη. Έθιμα του γάμου και της ταφής, συνήθειες του γλεντιού, ήχοι και γεύσεις. Είναι το μέρος του παρελθόντος που μένει ζωντανό και κινδυνεύουμε καταφρονώντας τη ζωντάνια του, όπως έγραψε ο Σεφέρης.
Να είμαστε, όμως, ειλικρινείς. Η παράδοση φέρει και συνήθειες βαριές, αντιλήψεις σκοτεινές. Η παράδοση κρύβει βία, διακρίσεις και υποτίμηση. Η παράδοση έχει λεβεντιά, έχει και λεβεντιλίκι. Έχει ανδρισμό, έχει και ματσίλα. Τραγουδάει «μάνα ψυχή, μάνα καρδιά, μάνα και το κεφάλι», κρύβει και μάνα μήτρα γενεών ευνουχισμένων αρσενικών. Τρέφει αγάπη για την πατρίδα, τρέφει και εθνικισμό και μίσος για τον άλλον. Καλλιεργεί βαθιά αγαπητική σχέση με τον τόπο, κρύβει και τοπικισμό και στένεμα των οριζόντων. Λέει όμορφους μύθους, ζει και με πρόληψη και δεισιδαιμονία. Αναδίδει ανθρώπινη ζεστασιά, κρύβει και ανομολόγητα μυστικά της Αγίας Ελληνικής Οικογένειας. Είναι το μέρος του παρελθόντος που μας μολύνει αν προσκολληθούμε σε αυτό, όπως επίσης έγραψε ο Σεφέρης.
Να έχουμε, λοιπόν, τον νου μας όταν κάποιος επικαλείται την παράδοση «διά πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν». Κι ας περιφρονήσουμε βαθιά όποιον εμποράκο της παράδοσης τολμά να ψελλίζει για πατροπαράδοτα έθιμα όταν σκοτώνονται παιδιά από αδέσποτες σφαίρες.
Ο Μάνος Χατζιδάκις ήξερε να παίρνει από την παράδοση χωρίς να τη λατρεύει σαν τοτέμ. Κι έκανε λόγο για ένα «κληροδότημα που χρησιμοποιείται φυσικά, και δίχως την ανάγκη επεξήγησης. Τότε μονάχα οφείλει να υπάρχει. Διαφορετικά, θα 'ναι καλό να εξαφανιστεί μέσα στον Χρόνο, κι ας έχουμε πιο δεύτερες συνήθειες αποκτήσει. (...) Να, λοιπόν, γιατί τα γκρεμισμένα δεν πρέπει να τα κλαίμε. Και να γιατί θα πρέπει να επιλέγουμε αυτά που συνυπάρχουνε και ζουν μαζί με μας και τον καιρό μας και όχι αυτά που υπήρξαν κάποτε με τους δικούς μας».
σχόλια