Ο βραβευμένος βρετανός ιστορικός Ιαν Κέρσοου γεννήθηκε το 1943 στο Όλνταμ του Λάνκασιρ, στην Αγγλία. Σπούδασε στο Μάντσεστερ, στο Λίβερπουλ και στην Οξφόρδη και δίδαξε αρχικά μεσαιωνική και νεότερη ιστορία.
Το 1972, σε ένα ταξίδι στη Βαυαρία, ο Κέρσοου άκουσε έναν ηλικιωμένο σε ένα καφέ του Μονάχου να του λέει: «Εσείς οι Άγγλοι ήσασταν τόσο ανόητοι. Αν είχατε πάρει το μέρος μας, μαζί θα είχαμε νικήσει τον μπολσεβικισμό και θα κυβερνούσαμε τον κόσμο!», προσθέτοντας: «Οι Εβραίοι είναι λέρες!». Έκτοτε, βάλθηκε να μάθει πώς έφτασαν οι απλοί Γερμανοί να υποστηρίζουν τη ναζιστική ιδεολογία, με αποτέλεσμα να γίνει ένας από τους κορυφαίους ιστορικούς του ναζισμού και βιογράφους του Αδόλφου Χίτλερ.
Στα πολυσέλιδα βιβλία του χαρτογραφεί όλες τις κρίσιμες αποφάσεις, τα κομβικά γεγονότα και τους βίαιους κραδασμούς που προκάλεσαν οι πόλεμοι, ενώ κάνει μια πανοραμική επισκόπηση της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας ιστορίας. Στην τελευταία επιστημονική του μελέτη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια και φέρει τον τίτλο Η Ευρώπη σε δίνη, 1950-2017, ο έγκριτος ιστορικός, αντλώντας παραδείγματα από την ευρωπαϊκή ήπειρο, ανιχνεύει όλες τις πτυχές της περιόδου, από την πολιτική και την οικονομία ως τον πολιτισμό, κάνοντας μια συναρπαστική εξιστόρηση όλων των σημαντικών ιστορικών σταθμών της Γηραιάς Ηπείρου. Τα σκοτεινά χρόνια του χειρότερου πολέμου στην ιστορία, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και οι κρίσεις της επιταχυνόμενης παγκοσμιοποίησης είναι μερικά από τα θέματα που απασχολούν τον σπουδαίο Βρετανό ιστορικό.
O εθνικιστικός λαϊκισμός, ικανός να εκμεταλλευτεί τις διευρυνόμενες ανισότητες πλούτου και εισοδήματος που εν μέρει προήλθαν από την παγκοσμιοποίηση, έχει καταστεί ένας σοβαρός κίνδυνος για την πολιτική και κοινωνική σταθερότητα σε πολλές χώρες.
Τι θα συμβεί από δω και πέρα; Ο Ίαν Κέρσοου επισημαίνει: «Η μόνη βεβαιότητα είναι η αβεβαιότητα. Η ανασφάλεια θα παραμείνει το σήμα κατατεθέν της σύγχρονης ζωής».
Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για το αποτύπωμα της πανδημίας, την αχαρτογράφητη πορεία της Ευρώπης, το Brexit, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, αλλά και για το τι μας διδάσκει η Ιστορία.
— Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το αποτύπωμα της πανδημίας;
Το μέγεθος των αλλαγών που θα ακολουθήσουν μετά το τέλος της πανδημίας δεν μπορεί ακόμη να εκτιμηθεί. Η τεράστια ζημιά που έχει προκαλέσει στην οικονομία υποδηλώνει ότι πράγματι θα υπάρξει κάποιου είδους μετασχηματισμός. Η εποχή του νεοφιλελευθερισμού, που κρατά από τη δεκαετία του 1970, έχει τελειώσει. Η ανόρθωση των οικονομιών δεν μπορεί να αφεθεί στις δυνάμεις της αγοράς.
Θα χρειαστεί, λοιπόν, κάποια κοινωνική και περιφερειακή εξισορρόπηση. Η παγκόσμια οικονομία θα πρέπει να προσαρμοστεί σε πολύ υψηλότερα επίπεδα εθνικού χρέους από αυτά που μέχρι τώρα θεωρούνταν αποδεκτά. Πιθανώς, οι διαδικτυακές αγορές θα προκαλέσουν μια μόνιμη βλάβη στον συμβατικό τρόπο αγοράς προϊόντων στα κέντρα των πόλεων.
Επίσης, τα μεγάλα γραφεία ίσως θα πρέπει να αλλάξουν τον τρόπο λειτουργίας τους, εάν η τηλεργασία συνεχιστεί. Μια πιθανή και μακροπρόθεσμη μείωση της μετακίνησης των ανθρώπων προς την εργασία τους θα έχει επιπτώσεις στα συστήματα δημόσιων μεταφορών, όπως και στη στέγαση. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι, ενώ η πανδημία μαίνεται, είμαστε ακόμα αρκετά μακριά από την πλήρη κατανόηση των μόνιμων επιπτώσεών της.
— Το βιβλίο σας αποτελεί μια εντυπωσιακή πανευρωπαϊκή επισκόπηση. Έχετε κάποια ανησυχία για το μέλλον της Ευρώπης; Βιώνει η Ε.Ε. μια υπαρξιακή κρίση;
Η πανδημία προκάλεσε κρίση σε κάθε πολιτικό σύστημα. Η Ε.Ε. έχει να αντιμετωπίσει ένα συγκεκριμένο ζήτημα, που αφορά τη συγκέντρωση και διανομή εμβολίων μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αλλά αυτό δεν συνιστά υπαρξιακή κρίση. Και, πράγματι, διατηρεί το πλεονέκτημα ότι, παρά την αργοπορία στην παράδοση του εμβολίου, έχει υπάρξει δίκαιη προς τα κράτη-μέλη. Η ανάκαμψη θα έρθει και η Ε.Ε. θα έχει αποδειχτεί ένας ανθεκτικός θεσμός.
— Θα ενισχύσει το Brexit την Ευρωπαϊκή Ένωση ή θεωρείτε ότι θα επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα;
Είναι πολύ νωρίς ακόμη για μια σαφή και καθαρή αξιολόγηση. Μέχρι στιγμής, όμως, η Ε.Ε. έχει επιδείξει αποφασιστική και επίμονη ενότητα όσον αφορά το Brexit. Πιστεύω ότι θα συνεχίσει με επιτυχία να διατηρεί την ενιαία αγορά και την τελωνειακή ένωση. Ωστόσο, οι δυσκολίες του Brexit είναι αποτρεπτικές για την αποχώρηση άλλων χωρών. Επομένως, η Ε.Ε. θα παραμείνει πιθανώς άθικτη στο άμεσο μέλλον. Αλλά το ότι χάνει ένα από τα σημαντικότερα κράτη-μέλη της προφανώς είναι σημάδι αδυναμίας, όχι δύναμης.
— Πώς εξηγείτε αυτό που συχνά επισημαίνεται, ότι η Ευρώπη στερείται πολιτικής ηγεσίας;
Η πολυπλοκότητα της Ε.Ε. και το υπερεθνικό περιεχόμενό της ωθούν τους εθνικούς ηγέτες στην ταχεία και συχνά βιαστική λήψη αποφάσεων κι αυτό επανειλημμένως ονομάζεται «ισχυρή πολιτική ηγεσία». Εξετάζοντας τις καταστροφικές συνέπειες που έχουν για την Ευρώπη οι αποφάσεις «ισχυρών» ηγετών όχι μόνο στο μακρινό αλλά και στο πολύ πρόσφατο παρελθόν, μπορούμε να είμαστε ευτυχείς που η Ε.Ε. έχει δημιουργήσει πολύ διαφορετικές μορφές ηγεσίας.
— Στο βιβλίο σας αναφέρεστε στην «αυξανόμενη ανισότητα του πλούτου και του εισοδήματος» αλλά και στις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης. Θα γεννήσει η παγκόσμια κρίση νέους εθνικισμούς; Πιστεύετε ότι οι νέες αιτίες αναταραχής στον πλανήτη θα μπορούσαν να είναι ο ρατσισμός και ο φανατισμός;
Φαίνεται σαφές ότι ο εθνικιστικός λαϊκισμός, ικανός να εκμεταλλευτεί τις διευρυνόμενες ανισότητες πλούτου και εισοδήματος που εν μέρει προήλθαν από την παγκοσμιοποίηση, έχει καταστεί ένας σοβαρός κίνδυνος για την πολιτική και κοινωνική σταθερότητα σε πολλές χώρες. Μάλιστα, η ταχύτατη διάδοση πληροφοριών μέσω των social media αποτελεί ισχυρό όχημα, εντείνοντας σημαντικά αυτή την απειλή. Οι πρόσφατες μορφές του λαϊκισμού είναι, ωστόσο, μια αντανάκλαση της αναταραχής και όχι η αιτία της.
— Είναι η νέα ηγεσία του CDU λόγος αβεβαιότητας; Ποιος θα είναι ο ρόλος της Γερμανίας μετά την εποχή Μέρκελ; Πιστεύετε ότι ο Εμανουέλ Μακρόν είναι Ευρωπαίος ιδεαλιστής;
Δεδομένου ότι η Άνγκελα Μέρκελ είναι ηγέτις της πιο ισχυρής χώρας της Ευρώπης για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, η επικείμενη αποχώρησή της από την πολιτική σκηνή είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει αβεβαιότητα για το μέλλον της Ευρώπης, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Όμως η Γερμανία επιθυμεί σταθερότητα, όχι μια θεμελιώδη αλλαγή, και η επιλογή του Άρμιν Λάσετ ως νέου ηγέτη του CDU αποτελεί ένδειξη συνέχειας στην πολιτική της Μέρκελ. Από την άλλη, νομίζω ότι ο Μακρόν έχει συνειδητοποιήσει πως ο πραγματισμός θα μετριάσει τον ιδεαλισμό στον τρόπο λειτουργίας της Ε.Ε.
— Ζούμε σε μια εποχή ψηφιακού μετασχηματισμού. Η ψηφιοποίηση θα αποτελέσει την αιτία απώλειας θέσεων εργασίας και κίνδυνο για τη δημοκρατία ή την ιδιωτική ζωή των ατόμων;
Η ψηφιοποίηση και η αυτοματοποίηση έχουν αποδειχτεί ήδη αιτίες απώλειας θέσεων εργασίας αλλά και εισβολής στην ιδιωτική ζωή των ατόμων. Η τάση αυτή είναι σίγουρο ότι θα συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα κλιμακώσει τις νέες πιέσεις όσον αφορά τη λειτουργία της δημοκρατικής πολιτικής.
— Τι αγαπάτε στην Ιστορία και ποιο είναι το πιο σημαντικό μάθημα που μπορεί να μας διδάξει;
Σπούδασα Μεσαιωνική Ιστορία στο πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ και της Οξφόρδης και διορίστηκα στην πρώτη θέση για την οποία υπέβαλα αίτηση, ως λέκτορας Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ. Έξι χρόνια αργότερα στράφηκα στον εικοστό αιώνα. Το ευφάνταστο άλμα σε μια άλλη νοοτροπία αποτελεί για μένα το πιο ελκυστικό κομμάτι της Ιστορίας. Πιθανόν, αυτός είναι και ο λόγος που βρίσκω τη μεσαιωνική ιστορία ιδιαίτερα συναρπαστική.
Η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή για μένα, ωστόσο, είναι η κατανόηση των προσωπικοτήτων, των δομών και των δυνάμεων, ειδικά στο πρόσφατο παρελθόν, που έχουν διαμορφώσει τον κόσμο μας. Το να βλέπουμε κριτικά το παρόν υπό το πρίσμα του παρελθόντος. Το να κατανοούμε καλύτερα από πού προερχόμαστε και, ως εκ τούτου, προς τα πού θα μπορέσουμε να κατευθυνθούμε.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
σχόλια