Το ημερολόγιο δείχνει 14 Σεπτεμβρίου 2013. Ένα μικρό για τα σημερινά δεδομένα λευκό σκαρί, σαν βέλος, αποπλέει από τις εγκαταστάσεις της Πετρόλα. Τόσο αστραφτερό, που θα μπορούσε να εικάσει κανείς πως είναι νεότευκτο, εάν δεν πρόδιδαν την ηλικία του οι κλασικές ναυπηγικές γραμμές του και μια σειρά από στοιχεία που πλέον έχουν εκλείψει: η οβάλ γέφυρα, η καρφωτή λαμαρίνα, οι ανεμοδόχοι πίσω από την κίτρινη τσιμινιέρα, το ξύλο στα ανοιχτά καταστρώματα και στις κουπαστές.
Τόσο προσεγμένο, με τα ανοξείδωτα όκια του, που θα μπορούσε να εικάσει κανείς πως ήταν γιοτ, αυτά τα απρόσιτα για πολλούς σκάφη που γυρνάνε τις θάλασσες του κόσμου, μεταφέροντας τους εκλεκτούς επιβάτες τους.
Τίποτε από αυτά δεν ίσχυε. Οι παλιότεροι το γνώριζαν, οι νεότεροι θα το μάθαιναν. Το πλοίο που ταξίδευε με προορισμό τα νησιά του Αργοσαρωνικού την ημέρα που συμπληρώνονταν εκατόν τρία χρόνια από τη γέννηση του Γιάννη Λάτση δεν ήταν άλλο από το μυθικό ακτοπλοϊκό ΝΕΡΑΪΔΑ, που σε πείσμα των καιρών, μετά από δεκαετίες παροπλισμού και εκτεταμένες επισκευές διάρκειας δυόμισι ετών, επέστρεφε στα λιμάνια όπου καθιερώθηκε για να συστηθεί στον κόσμο που το αγάπησε με τον νέο του ρόλο.
Εκτελούσε δρομολόγια στον Αργοσαρωνικό έως το 1974, οπότε έκλεισε τριάντα πέντε χρόνια ζωής και, σύμφωνα με την τότε νομοθεσία, έπρεπε να σταματήσει να εξυπηρετεί τακτικούς πλόες. Παραδόξως, σε αντίθεση με άλλα ακτοπλοϊκά σκάφη με παρεμφερή χαρακτηριστικά, δεν αξιοποιήθηκε ως τουριστικό, ούτε πουλήθηκε για διάλυση.
Το πλοίο που μεταπολεμικά ταυτίστηκε με τη γραμμή του Αργοσαρωνικού που καθιέρωσε τον Γιάννη Λάτση ως πλοιοκτήτη, που από τα καταστρώματά του πέρασαν από τη Σοφία Λόρεν και την πριγκίπισσα Σοράγια έως τον Πλαστήρα και τους Σοβιετικούς κοσμοναύτες Αλεξέι Λεόνοφ και Πάβελ Μπελιάγιεφ, είχε μετατραπεί πλέον στο μόνο πλωτό μουσείο της χώρας με τη δυνατότητα να πραγματοποιεί ταξίδια.
Ο κατάπλους στις Σπέτσες, πρώτο προορισμό του ταξιδιού του, είναι κινηματογραφικός. Θα το υποδεχτούν τα θαλάσσια ταξί με καπνογόνα και βεγγαλικά και θα το συνοδεύσουν στο λιμάνι. Ο κόσμος θα το περιμένει στο λιμάνι.
Στο συγκινητικό ταξίδι αναβίωσης του δρομολογίου του το ΝΕΡΑΪΔΑ έδεσε σε Ερμιόνη, Ύδρα, Πόρο, Μέθανα και Αίγινα. Παρέμεινε για δύο ή τρεις ημέρες στο κάθε λιμάνι και συνολικά στο πλοίο περιηγήθηκαν περίπου 8.000 επισκέπτες, ανάμεσά τους και μαθητές σχολείων. Το ταξίδι ολοκληρώθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου. Η νέα του ζωή αειθαλούς καραβιού είχε και τυπικά αρχίσει.
Έτος ναυπήγησης 1939
Σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία του 1939 φαίνεται να καθελκύεται ένα σκουρόχρωμο σκαρί με σημαίες στους ιστούς του, με την πρύμνη στα νερά του Φιούμε.
Είναι η πρώτη επαφή του LAURANA, όπως ήταν το αρχικό του όνομα, με το υγρό στοιχείο. Το πλοίο, ναυπηγημένο ως επιβατηγό, θα εκτελέσει ακτοπλοϊκά δρομολόγια στην Αδριατική μέχρι το 1941. Η σκιά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου πέφτει πάνω από τη Μεσόγειο, έτσι μετατρέπεται σε διασωστικό και πλωτό νοσοκομείο. Τυχερό από τότε; Ίσως.
Από τα επτά που χρησιμοποιήθηκαν σε παρόμοιο ρόλο από την Ιταλία, το LAURANA ήταν το μόνο που επιβίωσε, παρότι κατελήφθη από συμμαχικές δυνάμεις το 1943, στις ακτές της Τυνησίας. Το πλοίο πέρασε στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό, το οποίο με τη σειρά του το πούλησε σε εταιρεία μαλτέζικων συμφερόντων το 1946, για να δρομολογηθεί ως επιβατηγό στη γραμμή Μάλτα - Συρακούσες.
Η πιο ένδοξη σελίδα της ιστορίας του δεν έχει γραφτεί ακόμα. Τέλη του 1949, το πλοίο περνάει για 40.000 αγγλικές λίρες στην κατοχή του Γιάννη Λάτση. Το συμφωνητικό εκτίθεται σήμερα στους χώρους του μουσείου. Ήταν το τρίτο του πλοίο.
Μετά από επισκευές –πολλές φθορές από τον πόλεμο δεν είχαν αποκατασταθεί ακόμα– το πλοίο, που διατηρούσε ακόμη την αρχική του ονομασία, πραγματοποιεί το πρώτο του ταξίδι στον Αργοσαρωνικό. Βαπτίστηκε ΝΕΡΑΪΔΑ από τον Νικόλαο Πλαστήρα, σε τελετή που πραγματοποιήθηκε στο λιμάνι της Ύδρας, μετά από ψηφοφορία που έγινε εν πλω.
Η δρομολόγησή του συνέπεσε με την ανάδειξη και την καθιέρωση της Ελλάδας ως κορυφαίου τουριστικού προορισμού. Συνηθέστερο δρομολόγιό του ήταν το Πειραιάς - Αίγινα - Μέθανα - Πόρος - Ύδρα - Ερμιόνη - Σπέτσες, ενώ πολλές φορές έδενε στο Λεωνίδιο και στη Μονεμβασιά, αλλά και στο Ναύπλιο, στη Σαλαμίνα και στην Επίδαυρο.
Το πλοίο έγινε συνώνυμο των γραμμών του Αργοσαρωνικού, της ζωής των κατοίκων των περιοχών όπου έδενε και των επισκεπτών τους. Σε παλιές καρτ ποστάλ, αυτές που αγοράζονται έναντι ευτελούς αντιτίμου στο Μοναστηράκι, το ΝΕΡΑΪΔΑ φαίνεται να πρωταγωνιστεί στα λιμάνια. Παράλληλα εμφανίστηκε στην ταινία «Το παιδί και το δελφίνι» με τη Σοφία Λόρεν, τον Άλαν Λαντ και τον Κλίφτον Γουέμπ, ενώ το βλέπουμε και σε αναρίθμητες ελληνικές παραγωγές της εποχής.
Ο ρόλος του, όμως, ξεπέρασε κατά πολύ εκείνον ενός επιτυχημένου ακτοπλοϊκού. «Ήταν σημείο αναφοράς» μας λέει ο πλοίαρχός του Σαράντης Κουντούρης, με την απόσταση που μας χωρίζει από την μεταπολεμική αίγλη του πλοίου.
«Για τον ίδιο τον Γιάννη Λάτση, παρόλο που στη συνέχεια της πορείας του απέκτησε μεγαλύτερα και περισσότερο επικερδή πλοία, φορτηγά και δεξαμενόπλοια, το ΝΕΡΑΪΔΑ, που μερικές φορές δεν ήταν καν κερδοφόρο, ήταν ιδιαίτερα σημαντικό. Ίσως θεωρούσε πως αυτό τον εισήγαγε στον κόσμο του εφοπλισμού» αναφέρει μεταξύ άλλων η κ. Αθηνά Σπανάκη, υπεύθυνη ξεναγήσεων στο πλοίο, προσθέτοντας πως το πλοίο ήταν παρόν σε σημαντικές στιγμές της πορείας του πολυπράγμονα Έλληνα επιχειρηματία.
«Ακόμα και στα εγκαίνια του διυλιστηρίου της Πετρόλα παρευρέθηκε, σημαιοστολισμένο» προσθέτει, συμπληρώνοντας πως πολλά από τα επιχειρηματικά σχέδια του Γιάννη Λάτση παρουσιάστηκαν στα καταστρώματά του.
Εκτελούσε δρομολόγια στον Αργοσαρωνικό έως το 1974, οπότε έκλεισε τριάντα πέντε χρόνια ζωής και, σύμφωνα με την τότε νομοθεσία, έπρεπε να σταματήσει να εξυπηρετεί τακτικούς πλόες. Παραδόξως, σε αντίθεση με άλλα ακτοπλοϊκά σκάφη με παρεμφερή χαρακτηριστικά, δεν αξιοποιήθηκε ως τουριστικό, ούτε πουλήθηκε για διάλυση. Οδηγήθηκε στις εγκαταστάσεις της Πετρόλα, παροπλίστηκε και περίμενε υπομονετικά για δεκαετίες μέχρι τη στιγμή που βγήκε ξανά στα πελάγη.
Αναγέννηση σε γνώριμα μέρη
«Η οικογένεια του Ιωάννη Σ. Λάτση αποφάσισε το 2007 τη μετασκευή του ΝΕΡΑΪΔΑ, παλαιού επιβατηγού του Αργοσαρωνικού, σε πλωτό μουσείο, με κύριο εκθεσιακό άξονα την επιχειρηματική πορεία του ιδιοκτήτη του» διαβάζει κανείς στη σελίδα του Κοινοφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση. Πίσω από αυτή την απόφαση κρύβεται το φιλόδοξο και δύσκολο σχέδιο αναγέννησής του.
Όπως δείχνουν τα πλάνα της εποχής, θα φορτωθεί σε πλοίο μεταφοράς βαρέων φορτίων και θα οδηγηθεί σε ναυπηγεία της Κροατίας. Λίγα χιλιόμετρα από την περιοχή όπου ναυπηγήθηκε ως LAURANA, το ΝΕΡΑΪΔΑ θα αναγεννηθεί.
«Αλλάχτηκαν τα ελάσματα στα βρεχάμενα σε έκταση περίπου 60%, εγκαταστάθηκαν νέες μηχανές. Το πλοίο απέκτησε νέες σωληνώσεις και νέα ηλεκτρολογικά» μας λέει ο πλοίαρχός του Σαράντης Κουντούρης.
Στη γέφυρα εγκαταστάθηκαν τα πλέον σύγχρονα όργανα ναυσιπλοΐας, προστέθηκαν χειριστήρια στις βαρδιόλες, απέκτησε προπελάκι, ενώ οι εσωτερικοί και οι εξωτερικοί χώροι του αναδιαμορφώθηκαν πλήρως. Το κυρίως κατάστρωμα, με την τραπεζαρία και τα σαλόνια, μετατράπηκε σε εκθεσιακό χώρο οπού αναπτύσσονται οι μόνιμες εκθέσεις για τον Γιάννη Λάτση και την ιστορία του πλοίου. Εκεί βρίσκεται και η αίθουσα εκδηλώσεων. Το κόστος των εργασιών δεν έχει γνωστοποιηθεί, ωστόσο εκτιμάται πως ξεπέρασε εκείνο της αγοράς ενός νεότερου πλοίου.
Τον Απρίλιο του 2010 το πλοίο θα αφήσει πίσω του τα ναυπηγεία που το φιλοξένησαν, με προορισμό την Ελλάδα. Ο πλοίαρχος Σαράντης Κουντούρης θα είναι στη γέφυρά του κατά το ταξίδι του επαναπατρισμού. Παραμένει ναυτολογημένος στο ιστορικό σκάφος μέχρι και σήμερα. Μέσα σε λιγότερες από δύο ημέρες το πλοίο θα διασχίσει το Ιόνιο και μέσω της διώρυγας της Κορίνθου θα καταπλεύσει στην Πετρόλα. Προσαρμοσμένο στους νέους κανονισμούς και μετά από επιθεωρήσεις, πιστοποιείται ώστε να μπει στη νέα φάση της μακρόχρονης πορείας του.
Ήσυχα νερά, μεγάλη κινητικότητα
Μόνιμα δεμένο στη μαρίνα του Φλοίσβου από το 2014, εξακολουθεί να απολαμβάνει μια διαφορετική, σε σύγκριση με τις ημέρες που ταξίδευε, δημοτικότητα. Ήδη μέσα σε αυτά τα χρόνια οι επισκέπτες του έχουν ξεπεράσει τους 100.000. Μετά το ταξίδι του 2013 ακολούθησαν κι άλλα. Κι αν το πλήρωμά του φροντίζει το ΝΕΡΑΪΔΑ ως πλοίο, μια άλλη ομάδα, αποτελούμενη από επιστήμονες, εργάζεται ανελλιπώς για την ιδιότητά του ως μουσείου.
«Μέσω του ταξιδιού του 2013, συστήθηκε ξανά στον κόσμο με τη νέα του ταυτότητα. Ανακαλύψαμε πως υπάρχει κοινό για το πλοίο. Πως αποτελεί τόσο ιδιωτική όσο και δημόσια υπόθεση» υπογραμμίζει η κ. Σπανάκη, προσθέτοντας πως από τις επισκέψεις εκείνο τον Σεπτέμβριο διαπιστώθηκε πως υπάρχει μεγάλο πεδίο δράσης για εκπαιδευτικά προγράμματα.
«Υπήρχε τεράστια ανάγκη να εξοικειωθούν τα παιδιά αλλά και εμείς οι ίδιοι με την έννοια της ναυτικής ιστορίας και της ναυτοσύνης». Το 2014 ξεκίνησαν οι άτυπες ξεναγήσεις. Βάσει εκείνων των παρατηρήσεων αναπτύχθηκαν τα προγράμματα για μαθητές δημοτικού. Σταδιακά άρχισαν να φιλοξενούνται εκδηλώσεις στα καταστρώματά του, να πραγματοποιούνται συνέδρια, να τρέχουν προγράμματα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
«Αρχίσαμε να κάνουμε όλο και περισσότερα πράγματα» μας λέει η κ. Έλενα Φραγκάκη, που ασχολείται με τις ξεναγήσεις και τα εκπαιδευτικά προγράμματα στο πλοίο.
Τι θα δει, όμως, ένας μεμονωμένος επισκέπτης του πλοίου; «Θα έρθει σε επαφή με την επιχειρηματική ιστορία του Γιάννη Λάτση σε συνάρτηση με την εποχή κατά την οποία δραστηριοποιήθηκε, το πεδίο της επιχειρηματικής ιστορίας γενικότερα, θα δει παλιότερα εξαρτήματά του, που συντηρήθηκαν, και θα αντιληφθεί την τεχνολογική πρόοδο σε τομείς όπως αυτός της επικοινωνίας. Τέλος, θα γνωρίσει έναν άλλον τρόπο ταξιδιού» μας λέει η κ. Σπανάκη, προσθέτοντας ότι μέσα από την ιστορία του πλοίου μπορεί να αντιληφθεί κάποιος πως κάποτε ο χρόνος και η αίσθηση του ταξιδιού γίνονταν αντιληπτά με διαφορετικό τρόπο.
«Η διάρκεια του ταξιδιού σε ένα νησί δεν ήταν χρόνος που έπρεπε να σκοτώσουμε αλλά μια διαδικασία πολύ περισσότερο συλλογική» υπογραμμίζει χαρακτηριστικά. Φυσικά, ο επισκέπτης θα γνωρίσει το ίδιο το πλοίο, που φέτος συμπλήρωσε ογδόντα δύο χρόνια ζωής.
Δράσεις και εργαστήρια
Οι δράσεις εκτείνονται πέρα από το βασικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα και τα θεματικά εργαστήρια σε συγκεκριμένες περιόδους του χρόνου. «Δημιουργούμε ένα νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που στοχεύει στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση» αποκαλύπτει η κ. Φραγκάκη. Το πρόγραμμα με θέμα τον επαγγελματικό προσανατολισμό σε σχέση με τη θάλασσα θα αρχίσει να υλοποιείται την ερχόμενη σχολική χρονιά.
Όμως, πέρα από τις νέες γενιές, το παρελθόν και ειδικά η εικοσιπενταετία των ταξιδιών στον Αργοσαρωνικό απασχολεί το επιστημονικό προσωπικό του πλωτού μουσείου. Έτσι, στα σκαριά βρίσκεται ένα πρόγραμμα για την προφορική ιστορία.
«Προσωπικά, θεωρώ το πιο πρόσφατο παρελθόν ακόμα πιο γοητευτικό, είναι αυτό με το οποίο ασχολούμαστε λιγότερο» μας λέει η κ. Μαρία Καλογεροπούλου, που επίσης εργάζεται πάνω στις ξεναγήσεις και στα εκπαιδευτικά προγράμματα, προσθέτοντας πως η ναυτική ιστορία παραμένει άγνωστη ως έναν βαθμό.
Η πανδημία έβαλε εμπόδια στην υλοποίηση του πλάνου, ωστόσο το επιστημονικό προσωπικό του ΝΕΡΑΪΔΑ δεν πτοείται και ευελπιστεί πως οι δράσεις για την προφορική ιστορία «θα μας φέρουν σε επαφή με την ανάμνηση».
Η αλήθεια είναι πως παραδείγματα όπως αυτό του ΝΕΡΑΪΔΑ σπανίζουν. Πλοία που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις θαλάσσιες μεταφορές, συντέλεσαν στη γιγάντωση των εταιρειών τους ή αποτέλεσαν τομή στη ναυπηγική ιστορία, μεταπωλήθηκαν ή κατέληξαν στα διαλυτήρια, όταν ολοκληρώθηκε ο κύκλος τους.
Το συγκεκριμένο πάλαι ποτέ ακτοπλοϊκό του Αργοσαρωνικού αποτελεί τη φωτεινή εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα. Η διατήρηση ενός πλωτού μουσείου, ειδικά όταν αυτό μπορεί να ταξιδεύει, είναι σίγουρα μια πολυδάπανη υπόθεση. Αναλογιζόμενοι όμως πόσα εξακολουθεί να προσφέρει το σκάφος αυτό, που βρίσκεται στην ένατη δεκαετία της ζωής του, καταλαβαίνουμε πως το όφελος είναι πολλαπλάσιο και πλέον διαχέεται στην κοινωνία.
Το Πλωτό Μουσείο ΝΕΡΑΪΔΑ βρίσκεται ελλιμενισμένο στη Μαρίνα Φλοίσβου.
Δέχεται επισκέπτες κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή από τις 18:30 έως τις 22:00.
Η είσοδος στο μουσείο και όλες οι δράσεις είναι δωρεάν.
Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
