Μετά το μεγάλο βραβείο στο Φεστιβάλ Καννών και το Όσκαρ για τον Γιο του Σαούλ, ο Ούγγρος σκηνοθέτης Λάσλο Νέμες διασχίζει άλλο ένα τρικυμιώδες κεφάλαιο της ευρωπαϊκής Ιστορίας, με ηρωίδα μια κοπέλα που ψάχνει απεγνωσμένα τον αδελφό της στη Βουδαπέστη του 1913.
Με κάμερα στο χέρι, πίσω από την πλάτη της πρωταγωνίστριας, και τον «θίασο» που την επισκέπτεται να τρυπώνει στα πλάνα και να απέρχεται, σπέρνοντας τον τρόμο και εντείνοντας το μυστήριο, ο Νέμες συνεχίζει στην ανήσυχη φλέβα του εντυπωσιακού ντεμπούτου του, και μας μιλά για τις επιδιώξεις και τις καταβολές του, σε μια συζήτηση στο περιθώριο του Φεστιβάλ Βενετίας, όπου η ταινία του έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της.
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου επαναστάτη ή πνεύμα αντιλογίας, αλλά σε μια αποχή όπου όλα επιτρέπονται, θέλω να θέτω εγώ τους περιορισμούς μου. Είμαι πεισματάρης.
— Ποιο είναι το αρχικό σκεπτικό σας με τη Δύση Ηλίου;
Ξεκίνησα να γράφω το σενάριο γιατί ήθελα να μιλήσω για την ανθρώπινη εμπειρία σε σημαντικές εποχές. Δεν επιδίωξα να διαβάσω την Ιστορία όπως το κάνουμε, μελετώντας ιστορικά βιβλία ή κοιτάζοντας παλιές καρτ ποστάλ, αλλά βυθίζοντας τον θεατή μέσα σε ένα περιβάλλον που μοιάζει εξαιρετικά εκλεπτυσμένο και όμορφο και ελπιδοφόρο.
Ωστόσο, κάτω από το ωραίο περίβλημα, αποκαλύπτονται απειλητικά στρώματα. Με ενδιαφέρει η αγωνία της ψυχής μέσα στον κόσμο μας. Παρατηρώ μια πολιτιστική και πολιτική ευκολία στην κοινωνία μας, στον τρόπο που αντιμετωπίζει κοντόφθαλμα τους πολίτες της.
Η Ιστορία σίγουρα δεν είναι ένα ευθύ τόξο που μας οδηγεί σε έναν καλύτερο κόσμο με τη βοήθεια της τεχνολογικής προόδου και της σοφιστικέ ανάπτυξης.
Αν γυρίσουμε λίγο πίσω, θα δούμε πως οι πολιτισμοί δεν χαρακτηρίζονται ακριβώς από παρακμή, αλλά πέφτουν από το ζενίθ τους. Την πιο λαμπρή μέρα, μπορεί να έρθει και το τέλος. Το ανώτερο και το κατώτατο σημείο μπορεί κάλλιστα να συμπίπτουν στο ίδιο λεπτό.
Το μυστήριο της πολιτικής αυτοκτονίας της Ευρώπης στον 20ό αιώνα παραμένει. Είναι στο χέρι μας να το λύσουμε γιατί έχουμε την απαραίτητη απόσταση.
Ωστόσο δεν πιστεύω πως μάθαμε, ούτε διαθέτουμε ικανές γνώσεις. Οι ψευδαισθήσεις μας εμποδίζουν. Συνεπώς, η ταινία μου πραγματεύεται αυτή την ανημπόρια, και την αφηγούμαι σαν σκοτεινό παραμύθι.
— Από που εμπνευστήκατε τον πρωταγωνιστικό χαρακτήρα της νέας γυναίκας;
Δεν έζησα παρά ελάχιστα τον προηγούμενο αιώνα, αλλά με άγγιξαν βαθιά οι διηγήσεις της γιαγιάς μου, η οποία βίωσε σκληρότητα και βασανιστήρια.
Η ιδέα μου ήταν να τοποθετήσω μια νέα αθώα κοπέλα που μοιάζει μικρή και χαμένη στη μεγάλη πόλη. Η αναζήτηση του αδελφού της αποσκοπεί σε απαντήσεις για τις μεγάλες απορίες που την ταλαιπωρούν: τι απέγινε πραγματικά η οικογένειά της και τι ακριβώς συμβαίνει γύρω της;
Το αρσενικό και το θηλυκό στοιχείο μπλέκονται και πρέπει να ομολογήσω πως δεν επιδιώκω να διαχωρίζω τα φύλα, αν και γνωρίζω καλά πως είναι μόδα να γίνεται εμφατικά αυτό.
Για μένα, είναι ένα ανθρώπινο ον και δεν χρειάζεται να προσπαθήσω πολύ να αφήσω τα πράγματα να κυλήσουν ομαλά στην ταινία, γιατί εκείνη την περίοδο οι άνδρες και οι γυναίκες ήταν κωδικοποιημένοι από την κοινωνία και η συμπεριφορά τους, συγκεκριμένη.
— Ο Γιος του Σαούλ δέχτηκε εγκώμια και έγινε μεγάλη επιτυχία διεθνώς. Λένε πως η δεύτερη ταινία ενός σκηνοθέτη φέρει το βάρος της επιτυχίας του ντεμπούτου. Είχατε αμφιβολίες ή δισταγμούς για το θέμα που θα επιλέγατε ή το στιλ που θα υιοθετούσατε για τη Δύση Ηλίου;
Πάντα αμφιβάλλω. Αποτελεί μέρος της δημιουργικής μου διαδικασίας. Είμαι και αγχώδης τύπος, κάτι που απεχθάνομαι, για να είμαι ειλικρινής.
Η ταινία πήρε πολλές μορφές με τον καιρό αλλά από την αρχή ήμουν σίγουρος πως θέλω να μιλήσω για μια κοπέλα στις αρχές του 20ού αιώνα.
Είμαι το στιλ μου, υποθέτω. Επιθυμώ πάντα να μεταδώσω την υποκειμενική εμπειρία του πρωταγωνιστή στους θεατές, σε αντίθεση με το σύγχρονο σινεμά που προβάλλει αντικειμενική οπτική, αποσπασματικών και γρήγορων πλάνων – η κάμερα είναι πάντα παρούσα εκεί που χρειάζεται. Προσωπικά, δεν συμφωνώ, αφού ούτε εμείς μπορούμε να βρισκόμαστε παντού ανά πάσα στιγμή.
Αυτός ο τρόπος, που ενισχύθηκε από την τηλεόραση τα τελευταία 30 χρόνια, μείωσε ακόμη περισσότερο την εφευρετικότητα και την πρωτοτυπία. Η φαντασία, πιστεύω, είναι απαραίτητο συστατικό του κινηματογράφου.
Η ηρωίδα, η Άιρις Λάιτερ, είναι χαμένη σε έναν λαβύρινθο, και ο θεατής οφείλει να δει το πορτρέτο και του λαβύρινθου, μαζί με την περιπέτειά της. Η πρόσβαση που έχει στις πληροφορίες που ψάχνει είναι μικρή, κι έτσι η οπτική μας πρέπει να συνάδει και να στενεύει.
Αν μπείτε στη διαδικασία να αναλύσετε και να συγκρίνετε τις δυο ταινίες μου, η μία σαφώς και είναι παραλλαγή στο ύφος της άλλης.
— Οι αγωνιώδεις ανάσες της Άιρις, το αγκομαχητό της που γίνεται ανάγλυφο, είναι ηθελημένα μέρος του διαλόγου της ηρωίδας με τον θεατή;
Ενδιαφέρουσα παρατήρηση. Όντως βάλαμε έντονα τις αναπνοές της μέσα στην ταινία, αντί του λόγου. Επηρεάστηκα από τον Ρομπέρ Μπρεσόν, θεωρώ. Κάθε κινηματογραφιστής είναι ελεύθερος και οφείλει να εισχωρεί μέσα στην πλοκή με όποιο μέσο κρίνει αναγκαίο.
— Υπάρχει μια ασαφής εικόνα γύρω από την προσωπικότητα της Άιρις. Θέλατε να προκαλέστε σύγχυση στον τρόπο που ο θεατής καλείται να διακρίνει την πραγματικότητα από τη φαντασία;
Τείνω να εμπιστεύομαι πολύ την κρίση του κοινού! Από την αρχή η Άιρις ρίχνει μια σκιά γύρω της και δημιουργεί αμφιβολίες στους γύρω της, ακριβώς επειδή κι εκείνη δεν είναι σίγουρη για το ποια είναι στ' αλήθεια.
Αν ο θεατής θέλει να πιστέψει πως υπάρχει αδελφός, μπορεί να επιλέξει να δει τη Δύση Ηλίου ως ιστορία αναζήτησης. Αλλά δεν είναι καθόλου απίθανο να είναι μια δική της φαντασίωση, σε μια πορεία αναζήτησης της προσωπικής της ταυτότητας.
Το ενδεχόμενο της διπλής ανάγνωσης παραμένει ανοιχτό. Ενώ η επιφάνεια και εικόνα είναι σημαίνουσες, για μένα το πραγματικό ενδιαφέρον βρίσκεται εσωτερικά, στην ψυχή.
— Η Άιρις κάνει το αντίθετο από αυτό που της υποδεικνύουν, Ταυτίζεστε; Πράττετε κόντρα στις προσδοκίες των γύρω σας;
Ναι! Δεν θεωρώ τον εαυτό μου επαναστάτη ή πνεύμα αντιλογίας, αλλά σε μια εποχή όπου όλα επιτρέπονται, θέλω να θέτω εγώ τους περιορισμούς μου. Είμαι πεισματάρης.
— Σας λένε τι να κάνετε;
Αν δεν γύριζα αυτού τους είδους τις ταινίες, φαντάζομαι πως ναι. Αλλά τώρα διατηρώ τον πυρήνα του συνεργείου και των τεχνικών μου – η δημιουργική μου ομάδα είναι πάνω κάτω η ίδια και πλέκει ένα δίχτυ ασφαλείας.
— Έχετε αντιμετωπίσει προβλήματα λογοκρισίας ή άρνηση χρηματοδότησης στη χώρα σας;
Όχι. Μέχρι στιγμής κανένα, από όσο γνωρίζω. Ούτε καν με τους τηλεοπτικούς σταθμούς που δέχονται να προβάλλουν τις ταινίες μου χωρίς περικοπές.
Είμαι εντελώς ελεύθερος να κάνω ό,τι νομίζω. Το πρόβλημα στο ευρωπαϊκό σινεμά είναι ο αυτοπεριορισμός του και η κατεύθυνση σε ένα είδος που δεν επιτρέπει ανεξάρτητες φωνές να αρθρώσουν ενδιαφέροντα λόγο.
— Υπάρχει αντισημιτισμός στην Ουγγαρία;
Πάντα ήταν εκεί, σαν μικρή παράδοση.
— Νιώθετε πως οφείλετε να στρατευθείτε πολιτικά;
Δεν είναι δουλειά του σκηνοθέτη να σχολιάζει άμεσα το πολιτικό θέατρο. Οφείλουμε να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να σκεφτούμε πώς θα ενσωματώσουμε την πολιτική κατάσταση στις ταινίες μας, με γνώμονα τη φιλοσοφία μας και πυξίδα την σχετική χρονική απόσταση.
— Κι αν βρείτε μια ιστορία για το παρόν, θα την αρνηθείτε χάριν της προοπτικής που θέλετε να διατηρείτε;
Όχι αναγκαστικά. Αλλά θα μου είναι δύσκολο να κρατήσω την απόσταση που πάντα επιθυμώ να έχω.
— Η επιστημονική φαντασία τηρεί τις προδιαγραφές για την αλληγορία και την απόσταση από το παρόν;
Ναι, βεβαίως. Και νομίζω πως η στροφή πολλών σύγχρονων κινηματογραφιστών προς το είδος αυτό δεν είναι τυχαία. Το θέμα είναι πάντα το ίδιο: ο τρόπος που μιλάμε για το τώρα μέσα από διαφορετικές χρονικές περιόδους. Το πρόβλημα είναι ο υψηλός προϋπολογισμός.
— Αισθάνεστε outsider στο ουγγρικό σινεμά;
Και ναι και όχι. Μεγάλωσα κυρίως στο Παρίσι και πολλές φορές νιώθω ξένος στη χώρα μου. Αλλά αγαπώ την παράδοση του ουγγρικού σινεμά, την τόλμη και τα ανοίγματά του σε διαφορετικά είδη έκφρασης, και την αίσθηση πρωτοπορίας που ιστορικά αναδίδει.
— Αναφέρατε προηγουμένως τον Μπρεσόν. Ποιος άλλος σκηνοθέτης σας έχει επηρεάσει;
Οι masters! Πού έχουν πάει;
— Χάθηκαν.
Σωστά. Όποιον και να σκεφτείτε από τους μεγάλους που άλλαξαν το παγκόσμιο σινεμά μετά τον πόλεμο, θα συμφωνήσω μαζί σας.
Θα μπορούσα να αναφέρω τον Κουροσάβα και χίλιους άλλους. Σίγουρα θα σταθώ στον Στάνλεϊ Κιούμπρικ γιατί κάτω από τη στιβαρότητα των εικόνων του, κρύβεται μεγάλη ανησυχία και μια συνεχής κίνηση προς τον κίνδυνο.
Το τρέιλερ της ταινίας «Sunset»
Info
Η ταινία Δύση Ηλίου (Sunset) κυκλοφορεί στους ελληνικούς κινηματογράφους την Πέμπτη 28 Φεβρουαρίου.
σχόλια