Αυτή η διάθεση για ψάξιμο και σε σχέση με τους ποπ ήχους (μέσα το ροκ, η τζαζ κ.λπ.) απ' οπουδήποτε στον κόσμο, τις παλιές δεκαετίες, συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό. Και έτσι πρέπει να συμβαίνει, αφού για πολλά χρόνια μεγαλώσαμε, μουσικά, μέσα στη γενικότερη άγνοια – κάτι που δεν ξέρω πόσο καλό μας έκανε.
Η έλλειψη πληροφορίας και υλικού, εννοώ, για τις αληθινές μουσικές του κόσμου –όχι για κείνες τις τουριστικές σχεδόν, που μας επιβλήθηκαν σε πολλές περιπτώσεις στα... ethnic nineties– δημιούργησε ελλειμματικές ηχητικές συμπεριφορές, προσανατολισμένες σφόδρα προς την ατλαντική και υπερατλαντική ποπ άποψη. Εντάξει, αυτή είναι η κυρίαρχη για πολλούς και διαφόρους λόγους, αλλά δεν είναι η μόνη.
Βεβαίως καλύψαμε πολλά χιλιόμετρα την τελευταία 20ετία χοντρικά, αλλά και πάλι τα περισσότερα και ενδεχομένως τα καλύτερα δεν τα έχουμε ακόμη ακούσει.
Έτσι μ' αρέσει να νομίζω, τέλος πάντων, γιατί η μουσική από τις «άλλες» χώρες δεν είναι μόνο πολλή και ατελείωτη, είναι, συχνά, το ίδιο θωπευτική και θεραπευτική με το καλύτερο ροκ ή με το πιο πυρωμένο funk των μητροπόλεων. Έτσι το νοιώθω. Και δεν μετράω, εδώ, τεχνικές ποιότητες, υπερπολυτελή στούντιο, μεγαλόσχημες παραγωγές και τα τοιαύτα, αλλά την πρωτογενή έμπνευση και από 'κει και πέρα τη συγκεκαλυμμένη δύναμη που μπορεί να ασφυκτιά, για παράδειγμα, πίσω από τις αφρικανικές ηχογραφήσεις του '60 και του '70 (και του '80 και του '90).
Η έλλειψη πληροφορίας και υλικού, εννοώ, για τις αληθινές μουσικές του κόσμου –όχι για κείνες τις τουριστικές σχεδόν, που μας επιβλήθηκαν σε πολλές περιπτώσεις στα... ethnic nineties– δημιούργησε ελλειμματικές ηχητικές συμπεριφορές, προσανατολισμένες σφόδρα προς την ατλαντική και υπερατλαντική ποπ άποψη. Εντάξει, αυτή είναι η κυρίαρχη για πολλούς και διαφόρους λόγους, αλλά δεν είναι η μόνη.
Και «ναι» είναι η μαύρη ήπειρος εκείνη που μας επεφύλαξε τις μεγαλύτερες δισκογραφικές εκπλήξεις, εκείνη που μας εφοδίασε και μας εφοδιάζει ακόμη με το ηχογραφικό αδιανόητο τούτη την τελευταία 20ετία.
Σ' αυτές τις αδιανόητες τέλος πάντων εκδόσεις ανήκει και η παρούσα "Muslims and Christians", της γερμανικής Habibi Funk (label της Jakarta Records, που ειδικεύεται σε σύγχρονο funk, r&b, hip hop κτλ. και που εισάγεται στην Ελλάδα από την Heathen Natives), του σουδανού τραγουδοποιού Kamal Keila, με seventies sounding εγγραφές του από τις αρχές του '90.
Ο Keila, που δεν είναι φυσικά πιτσιρικάς –ο ίδιος λέει πως γεννήθηκε το 1929, αλλά δεν φαίνεται για ενενηντάρης, ενώ κάπου αλλού διαβάζουμε πως μπορεί να γεννήθηκε ακόμη και στη δεκαετία του '40–, δεν είναι αχαρτογράφητη περίπτωση.
Η καριέρα του ξεκίνησε στα sixties και παρότι δεν τύπωσε ποτέ βινύλιο (τυπώνεται τώρα, για πρώτη φορά!) μπόρεσε να κάνει διάφορα sessions για το σουδανικό ραδιόφωνο, στην παλιά ενωμένη χώρα (πριν δημιουργηθεί το Νότιο Σουδάν δηλαδή), μπομπίνες των οποίων βρέθηκαν στα χέρια του διασωσμένες, όταν τον ανακάλυψαν οι άνθρωποι της Habibi Funk.
Λέμε για δύο tapes βασικά με πέντε τραγούδια το κάθε ένα (το πρώτο με στίχους στην αγγλική και το δεύτερο με στίχους στην αραβική), tapes που μπορεί να μην ήταν στην καλύτερη κατάσταση και που με τη σωστή επεξεργασία θα έβγαζαν το... ζουμί που έπρεπε.
Έτσι εντελώς περιγραφικά να πούμε πως δυτική μουσική (ποπ, ροκ, blues, soul, funk, τζαζ...) ακουγόταν στο Σουδάν από τη δεκαετία του '60 ήδη, όχι μόνο στις γειτονιές (και τις λέσχες) των λευκών μεταναστών (Έλληνες, Γερμανοί κ.ά.), μα και στους μαύρους μαχαλάδες.
Ο Keila, που είχε επηρεαστεί από ένα μεγάλο όνομα της σουδανικής ποπ (ας την λέμε έτσι), τον Sharhabil Ahmad, που κι εκείνος με τη σειρά του ήταν επηρεασμένος από τον James Brown, ήταν από τα πρόσωπα που κατόρθωσαν να ξεχωρίσουν μέσα στα χρόνια, φέρνοντας νέον «αέρα» στην τοπική σκηνή της εποχής του.
Τον βοήθησε, προς αυτό, το γεγονός πως ήταν πολυταξιδεμένος, αφού έφθασε να παίξει μέχρι και για τους σεΐχηδες του Κουβέιτ, έχοντας επισκεφθεί την Αίγυπτο (σπούδασε Νομικά στο Κάιρο), την Αιθιοπία, το Ζαΐρ, τη Νιγηρία (γνώρισε τον Fela Kuti) ακόμη και τη Λιβύη, όπου ηχογράφησε στα τέλεια στούντιο της χώρας (όπως λέει ο ίδιος), επί Καντάφι.
Τα ταξίδια και τα ακούσματα τού Keila (Elvis Presley, Ray Charles, Sam Cooke, Harry Belafonte, George Benson, ethiopiques, afrobeat κ.λπ.) ήταν εκείνα που θα τον βοηθούσαν τελικά να φτιάξει το δικό του ήχο, ανακατεύοντας τα δυτικά πρότυπα με τις τοπικές ρυθμολογίες (gabila, shiluk, dinka...), σχολιάζοντας από πάνω με τον δικό του κοινωνικοπολιτικό στίχο.
Ένα από τα καλύτερα κομμάτια του είναι, μάλιστα, το φερώνυμο με τον τίτλο του άλμπουμ, το "Muslims and Christians", στο οποίο ο Keila τραγουδά για την ανάγκη ειρηνικής συνύπαρξης των μουσουλμάνων στο βορρά (σημερινό Σουδάν) και των χριστιανών στο νότο (σημερινό Νότιο Σουδάν), κάτι που τελικώς δεν επετεύχθη, αφού ο τραγικός εμφύλιος ανάμεσα στα χρόνια 1983-2005, διέλυσε τη χώρα, αφήνοντας πίσω του περισσότερο από ένα εκατομμύριο νεκρούς.
Ο Keila τραγουδά επίσης για την αγροτική επανάσταση ("Agricultural revolution"), επικαλείται την αφρικανική ενότητα ("African unity") για την προάσπιση των δικαίων της φυλής (εδώ φέρνει στο νου μου το funk τού τρομερού Geraldo Pino, που έκανε καριέρα στη Νιγηρία στις αρχές του '70), υμνώντας (με το μουσικό τρόπο των Αιθιόπων) την πονεμένη πατρίδα του ("Sudan in the heart of Africa").
Όμως και στη δεύτερη πλευρά, στα αραβικά τραγούδια του (γιατί όλα τα προηγούμενα ανήκαν στο εγγλέζικο session), o Keila είναι το ίδιο ριζοσπάστης σε μουσικές και στίχους, προσφέροντας αληθινά διαμάντια, έχοντας δίπλα του γερούς μουσικούς (τα ονόματα των οποίων, πάντως, αγνοούνται). Έξοχα πνευστά τμήματα, πατημένο rhythm section, κιθάρα τελείως «άλλη», που ανακαλεί στη μνήμη μου τον άπιαστο Tekle Adhanom (που έπαιζε κιθάρα στα ethiopiques).
Φοβερό άλμπουμ! Δεν υπάρχουν άλλες λέξεις.
Habibi Funk // حبيبي فنك : Kamal Keila - Agricultural Revolution (Sudan, 1992)
Ελληνικά συγκροτήματα στο Σουδάν
Η παρουσία των Ελλήνων στο Σουδάν έχει μακρά ιστορία και όποιος ενδιαφέρεται για περισσότερα μπορεί να διαβάσει αυτό το άρθρο της Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Greeks_in_Sudan.
Ας ανοίξουμε λοιπόν εδώ μια παρένθεση και ας γράψουμε, τώρα, για τα ελληνικά συγκροτήματα, που επισκέφθηκαν το Σουδάν στη δεκαετία του '60, προσκαλεσμένα από πρόσωπα και φορείς της εκεί παροικίας, επηρεάζοντας τη σουδανική ποπ – και τούτο κατά τα λεγόμενα των ίδιων των Σουδανών, όχι των δικών μας.
Οι πρώτοι που έπαιξαν στο Σουδάν, στην πρωτεύουσα Χαρτούμ, πρέπει να ήταν οι Play Boys (ένα από τα πρώτα ελληνικά συγκροτήματα). Διαβάζουμε στο περιοδικό Μοντέρνοι Ρυθμοί (τεύχος 73, 25 Ιανουαρίου 1967):
«Όπως σας είχαμε πληροφορήσει σε προηγούμενο τεύχος οι Πλαίη Μπόυς βρίσκονται σε τουρνέ. Αυτή την στιγμή είναι στο Χαρτούμ, όπου κάθε τους εμφάνιση σημειώνει ξεχωριστή επιτυχία. Έχουν εμφανισθεί σε χορούς και ρεσιτάλ καθώς και σ' ένα ημίωρο της τοπικής τηλεοράσεως, που θα συνεχισθεί με ένα σώου ολόκληρης ώρας».
Στο ίδιο τεύχος δημοσιεύεται και φωτογραφία των Play Boys με την τραγουδίστρια Κούκα, από τον ζωολογικό κήπο του Χαρτούμ (αλλά είναι κάπως θολή και δεν έχει νόημα να τη σκανάρουμε).
Σ' ένα επόμενο τεύχος των Μοντέρνων Ρυθμών (#96, 3 Ιανουαρίου 1968) μαθαίνουμε πως στην αφρικανική χώρα είχαν μεταβεί και οι Idols:
«Παράλληλα με τους Τσαρμς (σ.σ. στην Ελλάδα) και ένα άλλο δημοφιλές μας συγκρότημα, οι Άιντολς, σημειώνει μεγάλη επιτυχία στο Χαρτούμ. Σε γράμμα τους που έστειλαν στη διεύθυνση των Μοντέρνων Ρυθμών γράφουν ότι είναι κατενθουσιασμένοι από την θερμή υποδοχή που τους έγινε από τους Έλληνες και ξένους κατοίκους της πόλεως».
Οι Idols θα μείνουν στο Χαρτούμ από τις 6 Δεκεμβρίου 1967 έως τις 21 Ιανουαρίου 1968 (για περισσότερο από 45 μέρες δηλαδή), ενώ στο ίδιο τεύχος των Μοντέρνων Ρυθμών (#96) δημοσιεύεται και η διεύθυνσή τους στο ξενοδοχείο Acropole της σουδανικής πρωτεύουσας (το οποίον ανήκε σε Κεφαλλονίτη!).
Μάλιστα στο τεύχος 99 του περιοδικού (14 Φεβρουαρίου 1968) υπάρχει δισέλιδο ρεπορτάζ με φωτογραφίες και με τίτλο «45 Ημέρες στο Χαρτούμ». Ο ντράμερ των Idols Βασίλης Κωνσταντινίδης λέει:
«Η πρώτη εβδομάδα πέρασε χωρίς εμφανίσεις, με εντατικές πρόβες και επισκέψεις στα αξιοθέατα της πόλεως.(...) Η πρώτη μας εμφάνιση έγινε και τα χειροκροτήματα ήταν πολλά. Περιττό να σας πω ότι χειροκροτούσαν 2500 άτομα! Ήταν η πρώτη φορά που παίζαμε σ' ένα τόσο μεγάλο κοινό και ήταν η πρώτη φορά που τρακόσια ζευγάρια χόρευαν στην πίστα με την μουσική μας!(...) Το κέφι αυτού του χορού το διέκοψαν μόνον οι ακτίνες του καυτού αφρικανικού ήλιου με τις καλύτερες εντυπώσεις. Όλοι μας δεχτήκαμε συγχαρητήρια, αλλά περισσότερα ο κ. Γιάννης Βάλβης, πρόεδρος της εκεί ελληνικής λέσχης Απόλλων, που ήταν και ο άνθρωπος που μας πήγε στο Χαρτούμ».
Ένα τρίτο ελληνικό συγκρότημα που επισκέφθηκε το Χαρτούμ, παραμένοντας εκεί για περισσότερο από ένα μήνα, ήταν οι Sounds με την τραγουδίστρια Tammy, προς τα τέλη του 1968 (υπάρχει αφίσα τους από live στην ελληνική λέσχη Apollo την 19η Δεκεμβρίου 1968).
Ευτυχώς ο οργανίστας του γκρουπ Νίκος Παναγόπουλος έχει αναρτήσει στη σελίδα του στο facebook (Ν. Παναγόπουλος: Τα νεανικά μου χρόνια – Tammy and The Sounds, Jaguars, Artomics) μερικές πολύ ωραίες φωτογραφίες από την περιοδεία του συγκροτήματος στο Σουδάν τις οποίες και βλέπετε...
Είναι αλήθεια πως το κοινό των ελληνικών συγκροτημάτων, που επισκέφθηκαν την αφρικανική χώρα στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '60, ήταν περισσότερο Έλληνες (ή και γενικότερα λευκοί, από τις υπόλοιπες ξένες παροικίες), αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπήρχαν και Σουδανοί ανάμεσα, ιδίως μουσικοί, που οπωσδήποτε δεν θα έχαναν την ευκαιρία να παραβρεθούν σ' ένα live, που θα παρουσιαζόταν μοντέρνα μουσική της αρεσκείας τους. Θα είχαν πολλά να μάθουν.
Κι άλλο habibi funk για τη συνέχεια...
Μια επόμενη σουδανική κυκλοφορία της Habibi Funk αφορά στο άλμπουμ "Jazz, Jazz, Jazz" των Scorpions & Saif Abu Bakr, που «κόπηκε» στην Ελλάδα στο εργοστάσιο της Columbia (το βινύλιο και το εξώφυλλο είναι "Μade in Greece" δηλαδή!), για λογαριασμό της κουβεϊτιανής εταιρείας Bu Zaid Phone, προκειμένου να κυκλοφορήσει στο Σουδάν το 1980. Η έκδοση τής Habibi Funk (σε LP και CD) δεν αποτελεί συλλογή, όπως το προηγούμενο άλμπουμ, αλλά μια κανονική επανέκδοση του αρχικού βινυλίου (με διαφορετικό, όμως, εξώφυλλο).
Το άλμπουμ αυτό έγινε γνωστό τα τελευταία μόλις χρόνια (2016-17), όταν εμφανίστηκαν δύο κόπιες στο eBay, που πουλήθηκαν σε πολύ ψηλές τιμές (η ακριβότερη, που ήταν και η πρώτη, είχε ξεπεράσει τα 1000 δολάρια!).
Εμφανίστηκαν επίσης και δύο κασέτες, μία μεγάλη των 8-track και μία απλή MC (προφανώς ελληνικές και αυτές), που επίσης «έκλεισαν» ψηλά (153 και 103 δολάρια αντίστοιχα). Μάλιστα, και εξαιτίας της σχετικής ζήτησης, εμφανίστηκε την ίδιαν εποχή (2016) και μια «πειρατική» έκδοση από την Ιταλία, τυπωμένη σε λίγα αντίτυπα. Τώρα, όμως, το LP των Scorpions & Saif Abu Bakr επανεκδίδεται κανονικά και με το νόμο από την Habibi Funk.
Όπως διαβάζουμε στο επιμελημένο ένθετο οι (Σουδανοί) Scorpions ήταν ένα παλαιό συγκρότημα, από τα πρώτα, αν όχι το πρώτο που εμφανίστηκε στη χώρα, αφού η ιστορία του ξεκινάει το 1960, κατορθώνοντας να επιβιώσουν μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του '80. Βασικά μέλη τους ήταν ο Al Tayeb Rabeh στην κιθάρα, ο Amer Nasser σε σαξόφωνα και την τρομπέτα (συνέντευξη του οποίου υπάρχει στο ένθετο) και βεβαίως ο τραγουδιστής Saif Abu Bakr.
Σημειώνει ο «πνευστός» των Scorpions Amer Nasser στη συνέντευξή του:
«Εκείνη την εποχή υπήρχαν πολλές μπάντες, που έρχονταν στο Χαρτούμ από το εξωτερικό, κυρίως τη Δυτική Γερμανία, την Ελλάδα και τις Ηνωμένες Πολιτείες(...), έτσι κι εμείς παίζαμε στα σχετικά νάιτ κλαμπ, το Αραβικό, το Ελληνικό, που λεγόταν Απόλλων κ.λπ.».
Σίγουρα, λοιπόν, οι Scorpions θα είχαν δει και ακούσει τα ελληνικά συγκροτήματα, που έφθαναν στην πρωτεύουσα της χώρας τους μετά τα μέσα των sixties, όπως είχαν δει και τον Louis Armstrong, που είχε παίξει στo Σουδάν, γύρω στο 1960, μεταφέροντας κι αυτός τον σχετικό τζαζ σπόρο. Αν σ' αυτά τα live προστεθούν και οι ταινίες που προβάλλονταν στην αφρικανική χώρα από τη Ευρώπη και την Αμερική, οι μουσικές των οποίων επηρέαζαν τους νεαρούς Σουδανούς της εποχής, σχηματίζεται κάπως το πλέγμα των αναφορών – μέσα από το οποίο θα προκύψει, εν τέλει, και ο ήχος των Scorpions.
Να πω τώρα πως το "Jazz, Jazz, Jazz" δεν ηχεί στ' αυτιά μου το ίδιο εντυπωσιακά με το άλμπουμ του Kamal Keila (που ανήκει σε άλλη, τρανή, κλάση), αλλά αυτό δε σημαίνει πως δεν είναι καλό ή και πολύ καλό κατά τόπους. Η σουδανική ποπ μπορεί να μην έχει το appeal της αιθιοπικής φυσικά, αλλά είναι επηρεασμένη και απ' αυτήν – οπότε το groovy στοιχείο στα εξαιρετικά "Shaikan music" (ορχηστρικό) και "Farrah galbi aljadeed" (τραγούδι) εκεί κάπου θα πρέπει να αναζητηθεί.
Επίσης υπάρχουν επιρροές από το κονγκολέζικο soukous στο "Bride of Africa" (με τον Osman Zeetο στο τραγούδι), ενώ εξαιρετικό είναι και το "Nile waves", που είναι επίσης instrumental και κινείται σε πιο jazz-funk κατευθύνσεις.
Τώρα, γι' αυτό το ελληνικής κοπής άλμπουμ (λέω για το original βινύλιο) οι πρώτοι που θα άξιζε ίσως να ενδιαφερθούν για μιαν επανέκδοσή του, θα έπρεπε να ήταν οι δικοί μας εταιρειάρχες.
Και το λέω τούτο και σε σχέση με τα ethiopiques, που τα έβγαλε ο γάλλος παραγωγός Francis Falceto (είχε ανακαλύψει τα σχετικά tapes στο εργοστάσιο της Columbia, στον Περισσό, τη δεκαετία του '90!), όσο και για τα ελληνικά αραβικά άλμπουμ (λιβανέζικα, αιγυπτιακά κ.λπ.), για τα οποία δεν υπάρχουν έως ώρας επανεκδόσεις (ή μάλλον υπάρχουν ελάχιστες), με αποτέλεσμα συλλέκτες, DJs και απλοί μουσικόφιλοι να χρειάζεται να δαπανήσουν μεγάλα ποσά για τις αυθεντικές κόπιες.
Τα μουσικά ενδιαφέροντά μας, εμάς των Ελλήνων, (και) σαν researchers που ζούμε σ' ένα γεωγραφικό και πολιτισμικό σταυροδρόμι, θα άξιζε να είναι ευρύτερα και όχι αποκλειστικώς επικεντρωμένα στο δικό μας υλικό.
Habibi Funk // حبيبي فنك : The Scorpions & Saif Abu Bakr - Nile Waves (Sudan, 1980)
σχόλια