Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΛΕΖΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ διακεκριμένος συνθέτης του «έντεχνου». Ηχογράφησε για πρώτη φορά το 1966 και σχεδόν 60 χρόνια αργότερα εξακολουθεί να τροφοδοτεί τον κόσμο, που ενδιαφέρεται για το καλό ελληνικό τραγούδι, με ουσιαστικούς δίσκους. Το πρώτο τραγούδι του ήταν το «Βροχή στα δειλινά» με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση σε στίχους Κώστα Κινδύνη, που πρέπει όμως να κυκλοφόρησε το 1968, όταν θα γινόταν περισσότερο γνωστό στην εκτέλεση του Γιάννη Πουλόπουλου ως «Περιστεράκι της φτωχειάς αυλής».
Όλοι οι fans του «έντεχνου» γνωρίζουν τα LP του Γιάννη Γλέζου «12 Τραγούδια / F.G. Lorca» [Lyra, 1969] με τους Γιάννη Πουλόπουλο και Έλενα Κυρανά (με τις αποδόσεις των λόγων του ισπανού ποιητή από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο) και «Εμιλιάνο Ζαπάτα» [Lyra, 1971] ξανά με τον Πουλόπουλο, σε ποίηση Pablo Neruda και με απόδοση των στίχων και πάλι από τον Παπαδόπουλο. Οι δίσκοι αυτοί ακούστηκαν πολύ επί δικτατορίας, με τον δεύτερο να χαρακτηρίζεται έως και «αντιχουντικός», λόγω της ποίησης του Neruda και του εξωφύλλου με το αντάρτικο artwork του χαράκτη Τάσσου.
Ο Γλέζος (ανιψιός του ποιητή Γιάννη Ρίτσου και αδελφός της τραγουδοποιού Δέσποινας Γλέζου) από το μέσο της δεκαετίας του ’70 και μετά χαράζει μία ακόμη πιο προσωπική γραμμή στα μουσικά μας πράγματα, επιλέγοντας να γίνει ο ίδιος ερμηνευτής των τραγουδιών του – κάτι που θα κάνουν μετά από κείνον και άλλοι συνοδοιπόροι του στο «έντεχνο», όπως ο Δήμος Μούτσης για παράδειγμα.
Ακόμη, μεταξύ των τραγουδιών του Γιάννη Γλέζου που αγαπήθηκαν από τον κόσμο κι έγιναν επιτυχίες θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και τα «Η Ελένη του Μάη», «Να ’χα τη δύναμη» και «Καιρός να χαρής» (όλα σε στίχους Κινδύνη με τον Πουλόπουλο), τα «Φορτηγά καράβια» (σε ποίηση Κώστα Ουράνη) και «Κάθε Μάρτη, κάθε Απρίλη, κάθε Μάη» (σε στίχους Διονύση Τζεφρώνη), ξανά με τον Πουλόπουλο, την «Πρέβεζα» (σε ποίηση Κώστα Καρυωτάκη), που τραγούδησαν με τη σειρά ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας, ο ίδιος ο συνθέτης και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου και άλλα διάφορα.
Η Ελένη του Μάη - Γιάννης Γλέζος
Ο Γλέζος (ανιψιός του ποιητή Γιάννη Ρίτσου και αδελφός της τραγουδοποιού Δέσποινας Γλέζου) από το μέσο της δεκαετίας του ’70 και μετά χαράζει μία ακόμη πιο προσωπική γραμμή στα μουσικά μας πράγματα, επιλέγοντας να γίνει ο ίδιος ερμηνευτής των τραγουδιών του – κάτι που θα κάνουν μετά από κείνον και άλλοι συνοδοιπόροι του στο «έντεχνο», όπως ο Δήμος Μούτσης για παράδειγμα.
Μπορεί οι περισσότεροι συνθέτες μας να υπήρξαν περιστασιακοί τραγουδιστές, από τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μάνο Χατζιδάκι, μέχρι τον Σταύρο Ξαρχάκο και τον Γιάννη Μαρκόπουλο, όμως όλοι τους, βασικά, τροφοδοτούσαν με τραγούδια τους «κανονικούς» ερμηνευτές (κάτι που δεν έκανε ο Γλέζος). Ακόμη και ο Μούτσης, στη φάση της εντελώς προσωπικής διαδρομής του, θα έκανε ένα διάλειμμα, όταν θα συνεργαζόταν με την Νάνα Μούσχουρη. Πρακτικά, τα τελευταία 50 χρόνια ο Γιάννης Γλέζος είναι ο απόλυτος ερμηνευτής των τραγουδιών του – κάτι που το ακούμε σε δίσκους όπως οι «Χαρούμενος Πηγαίνω», «Αυτά που Αγαπήσαμε», «Περιμένοντας τους Βαρβάρους» κ.λπ.
Φυσικά, γι’ αυτή τη στάση του ο Γλέζος έχει δεχθεί κριτική, από ανθρώπους που αγαπούν τις συνθέσεις του, υπό την έννοια πως πολλές απ’ αυτές θα μπορούσε να είχαν φθάσει μακρύτερα, στον κόσμο, αν τις απέδιδαν «κανονικοί» ερμηνευτές – με τον ίδιο, πάντως, να συνεχίζει αυτή την πρακτική, δίχως να βάζει νερό στο κρασί του. Προτιμά, εννοώ, να ερμηνεύει τα τραγούδια του με τον τρόπο που μπορεί και τη φωνή που έχει, παρά να τα λένε οι όποιοι συνεργάτες του σε συνθήκες τις οποίες ο ίδιος δεν θα μπορούσε να ορίσει. Είναι μια ηθική στάση αυτή –τοποθετημένη πάνω από τα όποια θετικά αισθητικά αποτελέσματα, που θα απέφερε μια «πολύ καλή» φωνή–, η οποία οπωσδήποτε δεν είναι συνηθισμένη.
Πριν από λίγο καιρό έφθασε στα χέρια μου μια παράξενη έκδοση από τον Μετρονόμο, που αφορά τον Γιάννη Γλέζο. Ένα double CD-book, το οποίο από τη φύση του σε προβληματίζει σε σχέση με τον τρόπο που πρέπει να το αντιμετωπίσεις. Να το αντιμετωπίσεις, δηλαδή, ως ένα βιβλίο με ποιήματα («Αιώνιος άνεμος Ι / Η σιωπή στο σπίτι»), που προσφέρεται με bonus τα δύο CD με τραγούδια, σε στίχους της Εύας Λίτινα, κάτω από τον τίτλο «Τα Παθιασμένα» ή το ανάποδο – δηλαδή σαν ένα double CD, με bonus τα ποιήματα; Εγώ θα πράξω το δεύτερο. Και όχι άνευ λόγου.
Δεν θα μακρηγορήσω. Θα πω αυτό που θέλω να πω, με σαφήνεια και με όσο πιο απλά λόγια μπορώ. Τα τραγούδια του Γλέζου, σε στίχους της Λίτινα, που καταγράφονται σ’ αυτά τα δύο CD είναι καταπληκτικά! Και είναι λυπηρό αυτά τα tracks να μην είναι ηχογραφημένα όπως πρέπει, σ’ ένα κανονικό στούντιο, με τον σωστό ήχο, παραγωγή κτλ. Από την άλλη, όμως, δεν μπορεί να μην είμαστε ευγνώμονες στον Μετρονόμο, που αποφασίζει να κάνει αυτή την έκδοση, έστω και με αυτές τις, μέτριας ποιότητας, εγγραφές, από το αρχείο του συνθέτη, καθότι τα τραγούδια αυτά, προσωπικώς, τα τοποθετώ μεταξύ των ωραιότερων (ελληνικών), που έχω ακούσει τα τελευταία πολλά χρόνια. Σημειώνει κάπου στον πρόλογο ο Γλέζος:
«Ζήτησα (σ.σ. από τον Θανάση Συλιβό του Μετρονόμου) να συμπεριλάβει στο βιβλίο και 37 τραγούδια μου που τα ανακάλυψα εντελώς τυχαία (ψάχνοντας στο δώμα μου για κάτι άλλο) σε μια κασέτα όπου τα είχα ηχογραφήσει μόνος μου στο κασετόφωνο τραγουδώντας και παίζοντας πιάνο πριν από μερικά χρόνια και ήταν πάνω σε ποίηση της Εύας Λίτινα. Τα ονόμασα “Παθιασμένα” γιατί μόνον αυτή η λέξη θα μπορούσε να περιγράψει το πάθος των στίχων, της μουσικής και την ένταση της ερμηνείας τους όταν τα ηχογραφούσα στο κασετοφωνάκι μου».
Τα τραγούδια αυτά αριστεύουν σε κάθε βασική διάστασή τους (ασχέτως, το ξαναλέω, της πενιχρής, τεχνικά, ηχογράφησής τους). Αριστεύουν κατ’ αρχάς στις μουσικές, καθώς οι μελωδίες του Γλέζου είναι καταπληκτικές και κυρίως χειμαρρώδεις – και πώς να μην είναι, όταν μέσα σε κάποιους μήνες ο άνθρωπος αυτός κατορθώνει να δημιουργήσει 37 τραγούδια υψηλοτάτου επιπέδου;
Αριστεύουν περαιτέρω, στο στιχουργικό κομμάτι, καθότι οι στίχοι της Λίτινα είναι από μόνοι τους τραγούδια. Θέλω να πω πως έχουν τέτοιο ρυθμό, και διατυπώσεις και νοήματα βεβαίως, με αποτέλεσμα να «εκβιάζουν» την κάλυψή τους με τα ωραιότερα μουσικά μέτρα. Και τα έχουν.
Περαιτέρω, αριστεύουν στις ερμηνείες, αφού ο δημιουργός τους –ένας μη-τραγουδιστής δηλαδή– αποφασίζει να τα πει με τον τρόπο που μόνον εκείνος ξέρει και αντιλαμβάνεται. Δεν έχει σημασία αν ο Γιάννης Γλέζος δεν είναι ο... καλύτερος τραγουδιστής. Είναι, όμως, εκείνος που τραγουδά βιωματικά τα λόγια της στιχουργού του – κάπως σαν να είναι δικά του. Σαν να αναδύονται, διαρκώς, από μέσα του. Το πάθος του, ενόσω τον ακούς, είναι απαράμιλλο. Είναι σίγουρο πως σε φάσεις βρίσκεται σε στιγμές έκστασης. Ο άνθρωπος «φεύγει» καθώς ερμηνεύει. Νοιώθεις ότι... μεταρσιώνεται. Και το λέω τούτο ακούγοντας, και ξανακούγοντας, και τα 37 τραγούδια στη σειρά, και όχι «σπαστά» ή επιλέγοντας κάποια εξ αυτών.
Και φυσικά αριστεύουν (τα τραγούδια του) και μέσω της παρουσίασής τους μ’ ένα μόνον όργανο, ένα πιάνο, που τους προσδίδει ακόμη ισχυρότερη προωθητική δύναμη.
Είμαι σχεδόν σίγουρος πως εκείνη η φάση των προχείρων ηχογραφήσεων δεν επαναλαμβάνεται. Ακόμη και αν υποθέσουμε πως σήμερα, ο Γλέζος, θα μπορούσε φωνητικά να ερμηνεύσει το συγκεκριμένο υλικό με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, σ’ ένα σύγχρονο στούντιο υψηλών προδιαγραφών. Φαίνεται, δηλαδή, πως ό,τι έγινε έγινε και πως, εν τέλει, το θεάρεστον πράττει ο Μετρονόμος, όταν μας δίνει αυτό το έργο με τον τρόπο ακριβώς που γεννήθηκε.
«Λάμπει η λύπη μου στα χείλη / πού ’σαι τετράφυλλο τριφύλλι / που ’θελα τόσο να σε δω / Τώρα κουράστηκα να ελπίζω / λίγα ζητώ μα δεν τα ορίζω / ξέρω μονάχα: “είμ’ εδώ...” / Δεν έχω απόψε είδησή σου / σπιθοβολά η συνείδησή σου / και πλημμυρίζει το κενό... / Τι με παιδεύει ακόμα τάχα / λίγο αν με πίστευες μονάχα / στον ίδιο θα ’μαστε ρυθμό...»
Γιάννης Γλέζος - Φωτιάς φιλί
Όμως... όμως... κι εδώ είναι η πρόταση που κάνω προς έναν... παραγωγό. Βρίσκεις, εσύ παραγωγέ, έναν τραγουδιστή κι έναν πιανίστα, ή έναν τραγουδιστή-πιανίστα ακόμη καλύτερα, του διδάσκεις (μαζί με τον συνθέτη) δώδεκα από τα τριάντα επτά τραγούδια και τον βάζεις να ηχογραφήσει το δίσκο της 20ετίας. Μπορεί ο Γλέζος να μην θέλει τα τραγούδια του να τα λένε επαγγελματίες τραγουδιστές (γι’ αυτό τα λέει ο ίδιος), αλλά υπάρχουν και ημι-επαγγελματίες ή και ερασιτέχνες, που θα μπορούσε να τα πούνε. Αξίζει, εννοώ, να το δει κι αυτός έτσι, να γίνει μια επιλογή από τα «Παθιασμένα» του, ώστε ν’ ακουστούν σήμερα όπως πρέπει. Είναι αμαρτία να μη συμβεί – να πάει αυτή η ευκαιρία χαμένη.
Εγώ έχω βρει τους 11 τίτλους –σίγουρα μπορεί να βρεθεί κι ένας ακόμη, και δύο, και τρεις, και δεκατρείς, δεν το συζητώ– και τους καταγράφω: «Στη σκοτεινή πλευρά του λόφου», «Τ’ αστόχαστα», «Φωτιάς φιλί», «Περνούν και φεύγουν», «Όλα κομμένα και ραμμένα», «Αγγέλων πόλη», «Εγγύς-Αν», «Το πουλί...», «Ο ρυθμός», «Σε σκορπισμένες ώρες», «Όταν κοιτάζω μακριά...». Είναι τραγούδια όλα αυτά, στα οποία αξίζει να αφιερωθείς. Να τ’ ακούσεις, εννοώ, κεντράροντας στην ουσία τους και παραβλέποντας το πενιχρό της εγγραφής τους. Να συλλάβεις τα πρωταρχικά στοιχεία της δημιουργίας, που είναι πολύ υψηλού επιπέδου, και να τα εκτιμήσεις αναλόγως. Και, γιατί όχι, να τα φανταστείς, πώς θα λειτουργούσαν όλα αυτά σε μια κανονική παραγωγή.
«Όλα κομμένα και ραμμένα / στο πετσί του καθενός / μ’ όλα τα φώτα του αναμμένα / φέγγει ο Λυκαβηττός / Θα ’χει σκοτάδι όλο το σπίτι / κίνηση καμιά / -ξέρω- θα βάζω εγώ το σύρτη / και την κλειδωνιά / Αύριο θα φύγεις για τα βόρεια / άλλη εποχή / γλυκά τα μάτια σου πελώρια / κάνεις μι’ άλλη αρχή»
Γιάννης Γλέζος – Όλα κομμένα και ραμμένα
Ας πω, όμως, και λίγα λόγια για τα ποιήματα του Γιάννη Γλέζου, που καταλαμβάνουν τις πρώτες 82 σελίδες του βιβλίου, καθώς στις υπόλοιπες 50 (σελίδες) είναι καταγραμμένοι οι στίχοι της Λίτινα από «Τα Παθιασμένα». Όπως γράφει ο ίδιος ο τραγουδοποιός-ποιητής στον πρόλογο:
«Το 2001 πήγα στη Λίμνη Καστοριάς για ένα διάλειμμα από τη συνεχή ενασχόλησή μου με τη μουσική σκηνή μου Δίαυλος (σ.σ. στη Δράκου, στο Κουκάκι). Γύρισα ποιητής αφού ύστερα από έναν πρωινό μου περίπατο στη Λίμνη (στις 5 π.μ.) ύστερα από την επιβλητική της σε βαθμό μέθης παρέμβασή της επάνω μου, άρχισα να γράφω τόνους ποίησης χωρίς καμία προσπάθεια, κάτι που συνεχίστηκε και όταν γύρισα στην Αθήνα και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Κάποια από αυτά τα ποιήματα της Λίμνης τα έστειλα αργότερα σε εκδότες χωρίς καμία ανταπόκριση. Έτσι έπαψα να ενδιαφέρομαι κι εγώ για τους εκδότες».
Ενδιαφέρθηκε, όμως ο Μετρονόμος μετά από δεκαετίες, δηλαδή σήμερα, οπότε όλα καλά.
«Περνούν και φεύγουν διαβατάρηδες / άνεμοι σαν τους καβαλάρηδες / κι εγώ ακόμα περιμένω... / Ν’ ανοίξεις ρόδο μου αδιάφορο / με τ’ άρωμά σου το παράφορο / που τόσο θέλω ν’ ανασαίνω / Από πού έρχονται τα όνειρα / που είναι αθώα ή παμπόνηρα / χωρίς ποτέ να με ρωτήσουν / Τι έχω ζήσει κι αν αγάπησα / ποιους δρόμους άγνωστους περπάτησα / και αν ζητώ να μ’ αγαπήσουν... / Χτες σαν τοιχίστηκα στον ύπνο μου / στο πρώτο γύρισα το λίκνο μου / αναζητώντας σε γαλήνη... / Δεν έχει ο κόσμος άλλα σύνορα / αλλάζουν όλα τόσο γρήγορα / μόνο η ψυχή μου έχει απομείνει...»
Γιάννης Γλέζος - Από πού έρχονται τα όνειρα
Κάποια από τα ποιήματα, που παραθέτει εδώ ο Γιάννης Γλέζος, είναι... αυτοβιογραφικά. Διαθέτουν προσωδία βεβαίως, αλλά διαβάζονται και ως πεζά («Η παιδική ηλικία ενός συνθέτη», «Δεν έκλαιγα καθόλου...», «Ποιητής με καθυστέρηση» κ.λπ.), άλλα περιστρέφονται γύρω από τα θέματα της ποίησης και τους ποιητές, αλλά παίρνουν αφορμή από καθημερινά γεγονότα, σημαντικά ή λιγότερο σημαντικά, που κινητοποιούν τον ψυχισμό του, αλλά αναφέρονται στην αγάπη, αλλά αφήνουν μια οργή προς καταστάσεις που βιώνουμε όλοι μας, άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο κ.λπ.
Υπάρχει, ασυζητητί, ενδιαφέρον σ’ αυτά τα ποιήματα και τις σκέψεις του Γιάννη Γλέζου, παρότι μια επεξεργασία φιλολογικού τύπου θα μπορούσε να φέρει τα ποιήματα σε μια ακόμη πιο άρτια μορφή. Προφανώς ήταν προτεραιότητα του ποιητή να καταγραφούν έτσι... εν τω γεννάσθαι, και αυτό, όπως και να το κάνουμε, έχει τη σημασία του.
Γενικώς, τώρα, θα έγραφα για μια έκδοση μεγάλης σημασίας για το ελληνικό τραγούδι των τελευταίων ετών εξαιτίας των δύο CD με «Τα Παθιασμένα», καλώντας, από τη θέση αυτή, κάθε αληθινό φίλο και φίλη του ελληνικού τραγουδιού να τα προσέξει – και τούτο παρά το ερασιτεχνικό πνεύμα της εγγραφής.
«Μέσα απ’ αυτή τη φυλακή / που η αγάπη μ’ έχει κλείσει / όταν θα βγω δεν θα ’ναι ’κει / κανένας για να μου μιλήσει / Μια μουσική παίζει τρελή / τρέμουν τα φύλλα μου ένα-ένα / με σένα έζησα πολύ / κι ας μη με γνώρισες εμένα / Δεν είν’ του κόσμου η αγάπη αυτή / που αρνιέται μόνη να πεθάνει / είν’ η ψυχή η δυνατή / που φεύγει πέρα απ’ ό,τι φτάνει / Ψηλά τα νέφη προχωρούν / και τη βροχή κυοφορούνε / όσοι αγάπη λαχταρούν / να τη γνωρίσουν δεν μπορούνε»
Γιάννης Γλέζος – Εγγύς Αν
