Μου κάνει εντύπωση το γέλιο του Ηλία, καθώς πίνουμε έναν καφέ στο Pierrot Le Fou και κουβεντιάζουμε για τη δουλειά του. Κάποιες φορές ακούγεται αμήχανο, σαν ξερόβηχας, αλλά δεν είναι διόλου συγκαταβατικό – ίσα ίσα, πιο πολύ μοιάζει με νεύμα ενθάρρυνσης προς το συνομιλητή του. Άλλες φορές πάλι είναι βαθύ, μα όχι ως ήχος, βαθύ με την έννοια του ειλικρινούς, γελάει με την καρδιά του τέλος πάντων. Μιλάει αργά, χαμηλόφωνα, κάπου κάπου αναρωτιέμαι αν θα ολοκληρώσει τη φράση του. Κι ο τόνος της φωνής του δεν αφήνει να φανερωθεί τίποτα, αν συμφωνεί ή διαφωνεί για παράδειγμα, αν παρακολουθεί τη συζήτηση ή όχι. Σίγουρα πάντως δεν τον ενδιαφέρει να με πείσει. Στο τέλος των απαντήσεών του συχνά βάζει ένα ερωτηματικό.
Κάποια στιγμή προβληματίζεται: «Καλά, μ' αυτά που σου λέω δε θα βγουν ούτε πέντε σειρές». Ο ίδιος έχει πάρει συνεντεύξεις από πολλούς μουσικούς της Θεσσαλονίκης σχετικά με τα αυτοσχέδια DIY στούντιο όπου προβάρουν. Πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ το οποίο βρίσκεται ακόμα στο στάδιο των γυρισμάτων. «Μην ντρέπεστε τους λέω, πείτε ότι δεν υπάρχει κάμερα. Τώρα καταλαβαίνω εκείνους που ζορίζονται να μιλήσουν», λέει σοβαρά – και μερικές στιγμές αργότερα ακολουθεί ένα κοφτό, σύντομο γέλιο. Τέτοιες παύσεις τις συνηθίζει στην ομιλία του. Τότε αφαιρείται καμιά φορά, και σαν να κοιτάει λίγο πιο μακριά απ' το εδώ, λίγο πιο μετά απ' το τώρα. Κι έπειτα πετάει μια ατάκα που μοιάζει ασύνδετη με όσα λέγαμε, μα που προκύπτει τελικά από μία καλλιτεχνική θεώρηση των πραγμάτων.
Αυτό που με τράβηξε στη φωτογραφία δρόμου είναι ότι, σε αντίθεση με τη ζωγραφική, δεν έχεις κανένα έλεγχο. Υπάρχει το στοιχείο του τυχαίου, του απρόβλεπτου, δεν έχεις τη δυνατότητα να στήσεις τα πάντα, στην ουσία δεν ξέρεις τι θα τραβήξεις
Πρώτα έφαγα τα μούτρα μου
«Είχα ασχοληθεί αρκετό καιρό με τη φωτογραφία πριν μελετήσω τη δουλειά άλλων φωτογράφων. Δηλαδή στην πορεία βρήκα φωτογράφους που είχαν τις ίδιες ιδέες, παρόμοιους προβληματισμούς – με τη σημαντική διαφορά ότι εκείνοι είχαν εμπειρία, την οποία εγώ φυσικά δεν είχα. Ήταν σαν πισωγύρισμα ας πούμε, πρώτα έφαγα τα μούτρα μου προσπαθώντας να κάνω κάτι, και ύστερα δοκίμασα να το δω λίγο πιο θεωρητικά. Οπότε δεν ήταν ακριβώς επιρροή, ήταν σαν...σύγκριση. Όχι εγωιστικά, περισσότερο σαν μια επιβεβαίωση, ότι υπάρχουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζω κι εγώ, ότι κάποιοι άλλοι έχουν σκεφτεί να βρούνε λύσεις γι' αυτά τα προβλήματα οπότε...πάω κάπου καλά;» Ποιους έχεις κατά νου όταν μιλάς για άλλους φωτογράφους; «Δεν έχει νόημα να αναφέρω ονόματα, ίσως από τους κλασικούς θα έλεγα τον Winogrand, τον Alex Webb – σ' αυτόν μου αρέσει πολύ το χρώμα. Αλλά δεν κοιτώ τις φωτογραφίες τους σαν σπουδή. Όσο με έχει επηρεάσει η δουλειά κάποιου φωτογράφου, άλλο τόσο, και περισσότερο, με επηρεάζει το αστικό περιβάλλον. Το σημαντικό είναι να έχεις τα μάτια σου ανοιχτά. Και ιδέες, κίνητρα μπορείς να βρεις παντού. Δηλαδή επιρροή μπορεί να είναι οτιδήποτε, μπορεί να είναι ένας σκηνοθέτης – θεωρώ ότι μ' έχει επηρεάσει πολύ ο ιταλικός νεορεαλισμός για παράδειγμα».
Μέσα στη ροή της πραγματικότητας
«Αυτό που με τράβηξε στη φωτογραφία δρόμου είναι ότι, σε αντίθεση με τη ζωγραφική, δεν έχεις κανένα έλεγχο. Υπάρχει το στοιχείο του τυχαίου, του απρόβλεπτου, δεν έχεις τη δυνατότητα να στήσεις τα πάντα, στην ουσία δεν ξέρεις τι θα τραβήξεις. Εννοείται πως έχεις κάποιο σκοπό υποσυνείδητα, αλλά δε βγαίνει πάντα – και είναι καλό που δε βγαίνει γιατί αλλιώς θα ήταν βαρετό. Η απώλεια του ελέγχου λοιπόν, αυτό ήταν βασικό, μου έδωσε μια ελευθερία που την είχα ανάγκη. Και η αμεσότητα. Αμεσότητα απέναντι σ' αυτό που γίνεται εκείνη τη στιγμή, αλλά και στο ότι έχεις ένα αποτέλεσμα άμεσα, όπως θα έκανες ένα σκίτσο αντί για ένα πίνακα. Σου σκάει μια ιδέα και την υλοποιείς κατευθείαν. Γιατί απλοποιείται και το μέσο, έχεις μόνο μια μηχανή και είσαι στο δρόμο. Ίσως δηλαδή αντί για τη διαδικασία, τον τρόπο που θα φτάσεις σε ένα αποτέλεσμα, να σκέφτεσαι περισσότερο για την ιδέα. Και δεν υπάρχει η υπερανάλυση», συμπληρώνει μετά από μια μικρή παύση, «που μπορεί να κάνεις στη ζωγραφική, οπού μια δουλειά παίρνει καιρό και λίγο-πολύ αναγκαστικά θα μπεις και στο ρόλο του κριτικού. Την ώρα που είσαι στο δρόμο δε σκέφτεσαι τίποτα απ' όλ' αυτά, είσαι μέσα στη ροή της πραγματικότητας, του κόσμου, κατάλαβες;»
Σημασία δεν έχει το μέσο
«Στην αρχή μού φαινόταν σαν να πρόδιδα λίγο αυτό που έκανα, αλλά δεν είναι απαραίτητο να γίνεις ζωγράφος επειδή τελείωσες την Καλών Τεχνών. Θυμάμαι τι μου είχε πει κάποια στιγμή ένας καθηγητής μου, ο Μπάμπης ο Βενετόπουλος, ότι μπορείς να πάρεις από τη ζωγραφική ό,τι χρειάζεσαι και να ξαναγυρίσεις σ' αυτό που ήθελες να κάνεις αρχικά. Σου έφερα παράδειγμα τα χρώματα του Webb. Αλλά τεχνικά η ζωγραφική με έχει επηρεάσει περισσότερο, στον τρόπο που θα χρησιμοποιήσω το χρώμα, που θα δουλέψω τη σύνθεση, ώστε αυτά να έχουν μια επίδραση συναισθηματική. Είναι αμφίδρομο βασικά, δηλαδή σημασία δεν έχει το μέσο, κάνεις π.χ. φωτογραφία θα σ' επηρεάσει κάποιος φωτογράφος, κάνεις ζωγραφική θα σ' επηρεάσει κάποιος ζωγράφος. Γιατί πρώτα αποφασίζω τι θέλω να κάνω, ποιος είναι ο στόχος, και μετά σκέφτομαι ποιο μέσο είναι κατάλληλο. Που μπορεί να μην είναι ζωγραφική ή φωτογραφία, αλλά πάλι να υπάρχουν επιρροές από κει. Η βασική διαφορά είναι ότι στη ζωγραφική υπάρχει εσωστρέφεια, όσο να πεις, είσαι στο χώρο σου, έχεις μπροστά σου το τελάρο, είναι ένα πιο κλειστό σύστημα. Στη φωτογραφία λες, "Βγαίνω εγώ έξω στον κόσμο". Αυτό το είχα ανάγκη, προσωπική ανάγκη ας πούμε, να βρεθώ έξω από το στούντιο και να οργανώσω ό,τι βλέπω».
Στις παγωμένες στέπες της Άνω Τούμπας
Το επόμενό μας ραντεβού είναι στο σπίτι του, χαμένο κάπου στις παγωμένες στέπες της Άνω Τούμπας. Ένας μικρός μα άνετος χώρος, nice & homey, μισός σπίτι μισός στούντιο. Τα τελευταία λάδια που έκανε προτού αποφοιτήσει από τη σχολή το 2014, τελάρα γύρω στο ενάμισι επί δύο μέτρα, στέκονται κόντρα σ' έναν τοίχο της κουζίνας. «Ένα πέρασμα ήταν η ζωγραφική, δεν προχώρησα σε βάθος», λέει συλλογισμένος, «τουλάχιστον για την ώρα». Ο Πικάσο είναι το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό, η περίοδος που τον απασχόλησε ο κυβισμός. «Ναι, υπάρχει αυτή η επιρροή, εννοείται, αλλά για μένα είναι περισσότερο αντιπαράθεση του κυβισμού με άλλες γλώσσες. Και στις φωτογραφίες μου σχεδόν πάντα υπάρχει κάτι παρόμοιο, μια αντιπαράθεση, πιο συγκεκριμένα του ανθρώπου με το περιβάλλον». Στο σαλονάκι δίπλα, πέφτει το μάτι μου σ' ένα εφτάιντσο του Rick Astley. Να τη η αντιπαράθεση. Ο Ηλίας γελάει: «Το πήρα σ' ένα ταξίδι στο Βέλγιο, πέντε ευρώ, κάτι τέτοιο». Στον τοίχο του άλλου δωματίου, όπου δουλεύει με τον υπολογιστή, κρέμονται τέσσερα εξώφυλλα μεγάλων δίσκων. Εδώ τα πράγματα σοβαρεύουν: Mr. Bungle, Tom Waits, Godspeed You! Black Emperor, Boris.
Blend in, πώς το λέμε στα ελληνικά;
«Ενσωματώνεσαι στο περιβάλλον και λειτουργείς κάπως ασυναίσθητα...blend in, πώς το λέμε στα ελληνικά; Αλλά ταυτόχρονα είσαι σε εγρήγορση, κοιτάς προσεκτικά τι συμβαίνει γύρω σου. Και πηγαίνεις με τη διαίσθηση, με το feeling. Μπορεί να είναι μια λεπτομέρεια που θα σου τραβήξει την προσοχή, ένα χρώμα, μπορεί να κάνεις κάποιο συνειρμό – εκεί πρέπει να είσαι έτοιμος για να προλάβεις τη στιγμή, να προνοήσεις κατά κάποιο τρόπο. Το σημαντικό είναι να αφεθείς στη ροή, να σε παρασύρει η ροή όσων συμβαίνουν. Αν αφεθείς, η φωτογραφία θα έρθει να σε βρει, δε χρειάζεται καν να έχεις το νου σου. Από την άλλη ίσως το πιο σημαντικό να είναι το πώς θα επεξεργαστείς αυτό που συμβαίνει την ώρα που συμβαίνει. Έχει πλάκα, το μυαλό είναι σαν να μη λειτουργεί, την ίδια στιγμή που σκέφτεσαι τα πάντα. Αυτό το έχω προσέξει και στη φάση της επεξεργασίας. Μπορεί να αφήσω μια φωτογραφία στην άκρη, να την ξαναδώ μετά από ένα χρόνο και τότε να καταλάβω τι μου άρεσε, γιατί την τράβηξα. Σαν να έχεις κάνει κάτι που εκείνη τη στιγμή δεν το συνειδητοποιούσες ρε παιδί μου, δεν κατανοούσες πλήρως το νόημά του. Τρέχει η δουλειά σου πιο γρήγορα από σένα...φάση», καταλήγει γελώντας.
Έξω στον κόσμο, κρυμμένος
«Θέλω να μην είμαι παρών σ' αυτό που συμβαίνει όταν το φωτογραφίζω, προσπαθώ με κάποιο τρόπο να είμαι και να μην είμαι εκεί. Για να μη χαλάσω το αυθόρμητο της υπόθεσης. Τώρα βέβαια αυτό πάει κόντρα σε κάτι που σου έλεγα πριν, ότι ήθελα να βγω από το στούντιο και να είμαι έξω στον κόσμο. Αλλά έξω στον κόσμο...κρυμμένος, λίγο κλωτσάει το ένα το άλλο, τέλος πάντων, κατάλαβες. Πάντως θέλω να είμαι μέσα στη σκηνή, γι' αυτό χρησιμοποιώ συνήθως ευρυγώνιο φακό, και όχι κάποιο τηλεφακό ας πούμε. Αυτό μου φαίνεται και πιο ειλικρινές, είσαι εκεί, αν κάποιος δε θέλει να βγει θα σου το δείξει. Αλλά και σαν αίσθηση, θέλω να φαίνεται ότι είμαι παρών όταν βγαίνει η φωτογραφία. Δηλαδή κατά κάποιο τρόπο είμαι κι εγώ μες στη φωτογραφία ενώ είμαι παρατηρητής...Ναι;», ρωτάει για να σιγουρευτεί πως η απάντησή του μου κάνει. Χμ, αυτή η διττή κατάσταση, παρών-απών, μου φέρνει στο μυαλό το ρόλο του ψυχοθεραπευτή, όταν προσπαθεί να δημιουργήσει στο θεραπευόμενο την αίσθηση ότι δεν υπάρχει κάποιος απέναντί του. Για να μπορέσει μ' αυτό τον τρόπο να ανοιχτεί, να μιλήσει. «Ναι, αυτό ακριβώς», συμφωνεί ο Ηλίας. «Καλύτερα τα λες εσύ», προσθέτει μετά από λίγο, ατάραχος, κι εγώ γελάω για κάνα πεντάλεπτο.
Να ξεχάσεις, να ξεχαστείς, για να είσαι αντικειμενικός
«Μακάρι να μπορούσα να εκτυπώνω τις φωτογραφίες και να τις βάζω έτσι, σ' ένα τοίχο», λέει ακουμπώντας πίσω στον καναπέ. «Αλλά δεν έχω αυτή τη δυνατότητα, οπότε απλώς απομακρύνομαι από την οθόνη του υπολογιστή για κάποιο διάστημα, ώστε να μπορώ να τις δω με φρέσκο μάτι. Αν περάσει κάποιος καιρός μπορεί να έχεις ξεχάσει τι τράβηξες αλλά και ποια εντύπωση, τι συναισθήματα σου δημιούργησε η συγκεκριμένη εικόνα εκείνη την ώρα. Να ξεχάσεις, να ξεχαστείς...για να μπορείς να είσαι πιο αντικειμενικός. Έχει τύχει να εκπλαγώ με κάτι που έβγαλα, να δω π.χ. μια λεπτομέρεια που δεν είχα προσέξει. Μια λεπτομέρεια που...μπορεί να κάνει όλη τη διαφορά. Στη φωτογραφία στο πανηγύρι για παράδειγμα, που λες ότι σου θυμίζει θέατρο σκιών, όλη η ιστορία είναι εκείνος ο τύπος που κρύβει το φορτηγό. Αν δεν ήταν αυτός, δε θα υπήρχε η ψευδαίσθηση ότι πρόκειται για stage, για σκηνή. Φυσικά αυτή είναι μια ερμηνεία, η ερμηνεία που δώσαμε εγώ κι εσύ. Κάποιος άλλος μπορεί να σκεφτεί κάτι διαφορετικό. Αλλά αυτό για μένα είναι ένα βασικό κριτήριο στη φάση της επιλογής. Μ' αρέσει να έχει ο θεατής ένα ερωτηματικό όταν βλέπει μια φωτογραφία μου. Και όχι μόνο ο θεατής, κι εγώ ο ίδιος».
Αυτή η κίνηση από έξω προς τα μέσα
Η τελευταία μας συνάντηση είναι την επομένη της συνέντευξης, σε μια συναυλία των Million Hollers στο Residents. Ο Ηλίας έχει δεύτερες σκέψεις: «Χθες παίζει να μη σου είπα τίποτα προσωπικό, να έμεινα στις διαδικασίες, στα αυτονόητα. Για παράδειγμα όταν μου έδειξες τον πίνακα που σου θύμισε κυβισμό, και σου είπα ότι αυτό που με ενδιέφερε ήταν η αντιπαράθεση του κυβισμού με άλλες γλώσσες, δε σκέφτηκα εκείνη την ώρα ότι και στις φωτογραφίες μου υπάρχει αντιπαράθεση του ανθρώπου με το περιβάλλον – » Ρε Ηλία, τον διακόπτω, μου τό 'πες και χτες αυτό! «Σοβαρά; Δε θυμάμαι τίποτα, έχω ψιλο-μπλακάουτ από την ώρα της συνέντευξης!» Καλά, εγώ αν ήμουν στη θέση σου θα μ' είχα πάρει είκοσι φορές τηλέφωνο, να σιγουρευτώ ότι δε μου ξέφυγε κάνα τελικό νι, λέω και σκάμε στα γέλια. «Πάντως όλα σχετίζονται με αυτή τη φάση της αντιπαράθεσης ή, έστω, της αντίθεσης», συνεχίζει. «Και το grenade, είπαμε τίποτα για το grenade;» Ότι σου άρεσε η λέξη για το ρόδι στα γαλλικά, και που η ίδια λέξη στα αγγλικά σημαίνει κάτι τελείως διαφορετικό. «Ναι, ε, λοιπόν, μου αρέσει κι αυτή η ταυτόχρονη εξωστρέφεια και εσωστρέφεια που έχει το ρόδι λόγω κατασκευής, για μένα τουλάχιστον κάτι τέτοιο συμβολίζει. Αυτή την κίνηση από έξω προς τα μέσα όπου, ξανακοιτώντας τι έχεις βγάλει, διαπιστώνεις πράγματα για τον εαυτό σου. Σκέφτεσαι ότι απ' όλο το χάος που επικρατεί σε μια πόλη διάλεξες αυτές τις εικόνες, βλέπεις ας πούμε τι σε νοιάζει».
σχόλια