«Το πρόσωπο είναι ο καθρέφτης της ψυχής», πιστεύει ο Δημήτρης Μεσσίνης. Η έκθεσή του με τίτλο «Πρόσωπα» ξεκινά στις 15/9 στο Τελλόγλειο Θεσσαλονίκης. Θα διαρκέσει έως και τις 30/10 και στη συνέχεια θα περιοδεύσει ανά την Ελλάδα, για να κλείσει, τελικά, την πορεία της στην Αθήνα.
Στα «Πρόσωπα» θα υπάρχουν σχεδόν 90 έργα του (κάποια απ' αυτά παρουσιάζονται σήμερα στο LIFO.gr), που χρονολογούνται από το 1991 μέχρι σήμερα, τα οποία καθρεφτίζουν την καριέρα του στη διεθνή φωτοειδησεογραφία.
Πρόκειται για την πρώτη ατομική έκθεση του Έλληνα φωτοειδησεογράφου που κατά τη διάρκεια των τελευταίων 25 ετών έχει εργαστεί για διεθνή μέσα ενημέρωσης και έχει καλύψει το μεγαλύτερο μέρος των πολέμων και συγκρούσεων στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Ασία, ενώ κατά καιρούς υπήρξε συντονιστής στην ομάδα φωτογραφίας του Ευρωπαϊκού Πρακτορείου (EPA) και υπεύθυνος για όλη την ομάδα φωτογράφων του Associated Press.
Μιλήσαμε μαζί του λίγο πριν από τα εγκαίνια της έκθεσής του στο Τελλόγλειο.
— Κύριε Μεσσίνη, μ' αρέσει πάντα να μαθαίνω τι ήθελαν να γίνουν όταν ήταν μικροί οι άνθρωποι με τους οποίους μιλάω...
Λοιπόν, εγώ ήθελα να γίνω αξιωματικός του στρατού!
— Είναι προφανές πως δεν γίνατε τελικά.
Δεν έγινα γιατί όταν μεγάλωσα λίγο κατάλαβα ότι πρέπει να κάθομαι συνέχεια «κλαρίνο» και να χαιρετώ ανωτέρους μέχρι να βγω στη σύνταξη. Κι αυτό δεν μου άρεσε καθόλου… Είμαι πολύ ελεύθερο πνεύμα για να μπορέσουν να με δαμάσουν, δεν είχα καμιά σχέση με αυτά τα πράγματα.
«Δεν είναι στημένα πορτρέτα όπου η προσπάθεια του φωτογραφιζόμενου είναι να δείξει τι θα ήθελε ο ίδιος ή ο φωτογράφος να είναι και όχι ό,τι πραγματικά είναι.
Είναι φωτογραφίες «κλεμμένες» θα μπορούσα να πω, σε χρόνο που δεν μπορεί να αντιδράσει ο φωτογραφιζόμενος, και απεικονίζουν το τι και ποιος ακριβώς είναι»
— Και πότε ξεκίνησε η σχέση σας με τη φωτογραφία;
Αρκετά αργά θα έλεγα. Ερασιτεχνικά βέβαια, μαζί με τον εξαίρετο φίλο Κλεάνθη Γρίβα, πολύ γνωστό συγγραφέα και ψυχίατρο. Ο Κλεάνθης εκείνη την εποχή αρθρογραφούσε στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη». Μια μέρα τράβηξα μια φωτογραφία με περιβαλλοντολογικό περιεχόμενο, βιομηχανική ρύπανση, και μου ζήτησε να του τη δώσω για ένα άρθρο που έγραφε. Το έκανα με χαρά, και όταν την άλλη μέρα είδα τη φωτογραφία μου εξώφυλλο... Αυτό ήταν, “coup de foudre”, που λένε και οι Γάλλοι. Τη μέρα εκείνη ουσιαστικά άρχισα να ερωτεύομαι τη φωτοειδησεογραφία. Με τον καιρό έγινε πάθος…
— Μου αρέσει που δεν χρησιμοποιείτε τις λέξεις «φωτορεπορτάζ» και «φωτορεπόρτερ». Αλήθεια, πώς ορίζετε εσείς το επάγγελμα του φωτοειδησεογράφου;
Κατ' αρχάς, είναι ένα επάγγελμα που αν δεν το ερωτευτείς δεν μπορείς να το ασκήσεις. Θέλει απόλυτη αφοσίωση, πάθος, ειλικρίνεια, συνεχές κυνηγητό της είδησης, μεγάλη ταχύτητα σκέψης και αντίληψης και απόλυτο επαγγελματισμό. Πρέπει να το καταλάβουν πολλοί νέοι συνάδελφοι, ότι άλλο φωτοειδησεογραφία και άλλο ακτιβισμός. Δεν συμβαδίζουν αυτά τα δύο. Στη δουλειά αυτή πρέπει να κρύβεις πολύ βαθιά μέσα σου τα συναισθήματα που νιώθεις.
— Τι θυμάστε απ’ την πρώτη σας αποστολή στα διεθνή μέτωπα;
Σαράγεβο, Νοέμβριος 1992. Τι να πρωτοθυμηθώ! Άπειρες ιστορίες. Πάντως, το πιο τρομακτικό ήταν να οδηγείς με ιλιγγιώδη ταχύτητα στην κεντρική λεωφόρο της πόλης, μερικές φορές και με 150 χλμ. την ώρα, για να αποφεύγουμε τις σφαίρες των Σερβοβόσνιων ελεύθερων σκοπευτών. Οι φήμες έλεγαν την εποχή εκείνη ότι το κεφάλι μας –φωτογράφου, δημοσιογράφου ή εικονολήπτη– είχε 500 γερμανικά μάρκα πριμοδότηση! Έχω φίλο από το Γαλλικό Πρακτορείο ο οποίος μεταφέρθηκε σε πολύ κακή κατάσταση από τους Γάλλους κυανόκρανους στη Γαλλία, γιατί οδηγώντας με πολύ μεγάλη ταχύτητα και δεχόμενος πυροβολισμούς έχασε τον έλεγχο και τσακίστηκε σε έναν τοίχο. Κατά κάποιον τρόπο ήμασταν επικηρυγμένοι.
— Ήταν αυτή, στο Σαράγεβο, η πιο επικίνδυνη αποστολή της καριέρας σας;
Κινδύνεψα πραγματικά στο παρά πέντε, που λένε, όμως όχι εκεί που θα μπορούσατε να φανταστείτε, όπως Αφγανιστάν, Πρώην Γιουγκοσλαβία, Ιράκ ή άλλα εμπόλεμα μέρη. Καλύπτοντας την Ιντιφάντα στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, στην πόλη Ραμάλα τον Μάρτιο του 2002, μια νύχτα έγινε εισβολή στην πόλη από τον ισραηλινό στρατό, με βαριά άρματα μάχης και τεθωρακισμένα οχήματα που καταλάβαν κύριες θέσεις. Πολύ κοντά στο ξενοδοχείο που έμεναν οι δημοσιογράφοι ήταν και ο καταυλισμός προσφύγων Al Amari τον οποίο και περικύκλωσαν με άρματα.
Καθ’ όλο το μήκος της σκάλας του ξενοδοχείου είχαν εγκαταστήσει οι οπερατέρ των διάφορων διεθνών μέσων τους τρίποδες και τις κάμερές τους. Κοντά σε αυτούς και εμείς. Μάλιστα, είχα καταφέρει να βρω θέση δίπλα στον τοίχο ώστε να μπορώ να προστατευτώ αν χρειαστεί.
Κατά τις τρεις τα χαράματα και χωρίς συγκεκριμένο λόγο ο πύργος του άρματος άρχισε να γυρνάει προς εμάς και ξαφνικά το πολυβόλο έριξε μια πολύ μεγάλη ριπή προς το μέρος μας! Ίσα που πρόλαβα και κρύφτηκα πίσω από τον τοίχο.
Όλοι οι άλλοι έπεσαν στο πάτωμα η όπου αλλού μπόρεσαν, έσπασαν οι σωλήνες νερού και δημιουργήθηκε μέγας πανικός. Η κάμερα του καναλιού ABC που ήταν ακριβώς δίπλα μου δέχτηκε επτά σφαίρες, η μία στο κέντρο του φακού. Και ο οπερατέρ, τυχερός που την ώρα εκείνη είχε φύγει από τη σκάλα και πήγε πιο μέσα να κάνει ένα τσιγάρο για να μη φαίνεται η καύτρα από έξω. Όπως βλέπετε, το κάπνισμα δεν βλάπτει μόνο την υγεία… μπορεί να σώσει και καμιά ζωή!
Η επίσημη δικαιολογία του στρατού ήταν ότι μας πέρασαν για ελεύθερους σκοπευτές! Η φωτογραφία του οπερατέρ του ABC είναι και μέρος της έκθεσης. Δείτε τα μάτια του για να καταλάβετε…
— Έχετε πει: «Όταν δουλεύω είμαι παγερός, δεν αφήνω ποτέ τη μηχανή κάτω, όταν κοιτώ τις εικόνες είναι δικό μου θέμα αν θα κλάψω». Τι εννοούσατε;
Ακριβώς αυτό που προανέφερα. Πρώτα οι εικόνες, γιατί γι' αυτό είμαι εκεί που είμαι, αν χρειαστεί θα βοηθήσω ανθρώπους και το βράδυ που είσαι μόνος και «κάνεις ταμείο» με τον εαυτό σου μπορείς να χαλαρώσεις και να αφήσεις και ένα δάκρυ να κυλήσει.
Πρέπει να το καταλάβουν πολλοί νέοι συνάδελφοι, ότι άλλο φωτοειδησεογραφία και άλλο ακτιβισμός. Δεν συμβαδίζουν αυτά τα δύο. Στη δουλειά αυτή πρέπει να κρύβεις πολύ βαθιά μέσα σου τα συναισθήματα που νιώθεις.
— Πιστεύετε ότι ο φωτοειδησεογράφος πρέπει να επεμβαίνει και να βοηθάει σ' όσα γίνονται μπροστά του ή να βγάζει μόνο φωτογραφίες;
Η δουλειά του είναι να καταγράφει πρώτα το τι γίνεται. Μετά μπορεί κάλλιστα να προσφέρει βοήθεια αν χρειαστεί.
— Θυμάμαι τουλάχιστον μία φορά που βοηθήσατε και μερικές φορές μια φωτογραφία έχει άμεσο αποτέλεσμα, ειδικά τώρα που μοιράζονται μέσω των social media. Θέλετε να μας πείτε δυο λόγια γι' αυτή που είχατε βγάλει κοντά στην Ακρόπολη, όπου γυναίκα κλοτσούσε κοριτσάκι που έπαιζε ακορντεόν;
Τυχαία περνούσα από το σημείο και είδα μια «κυρία» με το περιοδικό «VOGUE» στο χέρι να κλοτσάει μια μικρή Ρομά που έπαιζε ακορντεόν, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των τουριστών. Μετά την αστραπιαία φωτογράφηση μπήκα ανάμεσα σε αυτήν και στο παιδί, στολίζοντας με αρκετά «γαλλικά» την «κυρία» που δούλευε σε παρακείμενο χρυσοχοείο του πεζόδρομου της Αδριανού. Την ενοχλούσε, μου είπε, το ότι δεν έκοβε αποδείξεις η μικρή! (εδώ γελάμε). Η ιστορία έχει πάει στα δικαστήρια, διότι ασκήθηκε δίωξη εναντίον της και η πρώτη δίκη δεν έγινε λόγω ωραρίου.
— Υπάρχουν φορές που δεν δημοσιεύσατε δυνατές φωτογραφίες; Αν δεν κάνω λάθος, είχατε μιλήσει κάποτε για όταν στο Κόσοβο το 1999 καταλάβατε ότι κάποιος προέτρεπε τα γυναικόπαιδα να κλάψουν…
Ναι, έγινε και αυτό. Καταχείμωνο με μείον 15 βαθμούς Κελσίου έπεσα σε ένα κονβόι Αλβανόφωνων με τρακτέρ φορτωμένα με γυναικόπαιδα, να προσπαθούν εσπευσμένα να εγκαταλείψουν το χωριό τους. Δεν υπήρχαν εχθρικές κινήσεις εκείνη τη στιγμή. Δίπλα στα τρακτέρ ήταν ένας άνδρας που φώναζε συνέχεια και δυνατά και επιτακτικά τη λέξη καζ (qaj). Τη στιγμή εκείνη δεν έδωσα σημασία. Αργότερα που γυρίσαμε με τον συνάδελφο Ρουμάνο οπερατέρ στο ξενοδοχείο, του ζήτησα να παίξει λίγο στο βίντεο τη στιγμή που αυτός φώναζε. Ρώτησα τον μεταφραστή μας τι σημαίνει η λέξη που εκφωνεί και μου απαντάει: τίποτα το σημαντικό. Δεν μου άρεσε όμως το βλέμμα του και κατέβηκα να ρωτήσω τον μεταφραστή του BBC. Η απάντησή του ήταν ότι τους έδινε επιτακτικά εντολή να κλάψουν, ήταν ένα στημένο σκηνικό. Αν και το είχαμε αποκλειστικό, ο οπερατέρ πήρε την κασέτα του και εγώ το φιλμ μου και κατευθείαν στα σκουπίδια. Θέλει πάρα πολλή προσοχή με τους ντόπιους συνεργάτες που χρησιμοποιείς.
— Για ποια φωτογραφία που έχετε τραβήξει είστε πιο περήφανος;
Μια παγκόσμια αποκλειστικότητα που έκανα τον Οκτώβριο του 2000. Η πρώτη επίθεση της AL KAIDA κατά αμερικανικού στόχου. Την επίθεση «αλά Μπουμπουλίνα» κατά του αμερικανικού καταδρομικού «USS COLE» στο λιμάνι του Άντεν της Υεμένης. Κατάφερα να μπω χωρίς καν βίζα στη χώρα και να είμαι ο μόνος φωτογράφος για τρεις ολόκληρες μέρες. Οι φωτογραφίες συνεχίζουν και δημοσιεύονται ακόμη και σήμερα, μιας και εκκρεμεί η δίκη στην Αμερική. Ετοιμάζομαι να γράψω και ένα βιβλίο γι’ αυτή την ιστορία σύντομα.
Υπήρξαν «ντοκουμέντα» που τραβήχτηκαν από ερασιτέχνες με τηλέφωνα και χρησιμοποιήθηκαν από τα ΜΜΕ. Αυτό δεν σε κάνει όμως φωτοειδησεογράφο. Θέλει πολύ κόπο, πείσμα, θέληση και φυσικά πάθος. Δείτε πόσοι ξεκίνησαν και πόσο λίγοι έμειναν στο επάγγελμα...
— Ο γιος σας, Άρης Μεσσίνης, είναι επίσης εξαιρετικός φωτοειδησεογράφος.
Είναι εξαιρετικός, και μάλιστα μόλις έλαβε και το βραβείο μεγάλου κύρους «VISA D’OR NEWS» στο ετήσιο διεθνές φεστιβάλ φωτοειδησεογραφίας στο Perpignan της Γαλλίας. Είναι η μεγαλύτερη ετήσια διεθνής εκδήλωση του χώρου μας.
— Το περιμένατε ότι θα ακολουθήσει την ίδια δουλειά με εσάς;
Από μικρός γυρνούσε δίπλα μου και σιγά σιγά τράβηξε τον δικό του δύσκολο δρόμο. Δεν χωράει νεποτισμός σ’ αυτή τη δουλειά. Ή αξίζεις ή όχι. Έχει πολύ προσωπικό στiλ και δεν ακολουθεί τη «μόδα».
— Αλήθεια, ανησυχείτε όταν βρίσκεται σε αποστολές;
Αν δεν ανησυχούσα εγώ που ξέρω πώς είναι εκεί έξω θα ήμουν για σκότωμα. Είναι μεγάλος, γνωρίζει τους κινδύνους και προσπαθεί να είναι όσο πιο ασφαλής γίνεται.
— Στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ θα παρουσιαστεί η πρώτη ατομική σας έκθεση. Μιλήστε μας για το πώς επιλέξατε τα έργα.
Τα θέματα που έχω καλύψει είναι πάρα πολλά. Διάλεξα μια θεματική διαχρονική, ανεξαρτήτως θέματος, που είναι η απεικόνιση προσώπων σε πραγματικές στιγμές χαράς, φόβου, δυστυχίας, πόνου, απελπισίας ή και τρόμου.
Δεν είναι στημένα πορτρέτα όπου η προσπάθεια του φωτογραφιζόμενου είναι να δείξει τι θα ήθελε ο ίδιος ή ο φωτογράφος να είναι και όχι ό,τι πραγματικά είναι.
Είναι φωτογραφίες «κλεμμένες» θα μπορούσα να πω, σε χρόνο που δεν μπορεί να αντιδράσει ο φωτογραφιζόμενος, και απεικονίζουν το τι και ποιος ακριβώς είναι. Γι’ αυτό και λέω στην έκθεση ότι το πρόσωπο είναι ο καθρέφτης της ψυχής.
— Τι πιστεύετε πως θα φέρει το μέλλον για τη δουλειά του φωτοειδησεογράφου; Η τεχνολογία (που κάνει τον καθένα μας εν δυνάμει φωτορεπόρτερ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται) θα βοηθήσει ή θα δυσχεράνει το έργο σας;
Η τεχνολογία έχει βοηθήσει πολύ το επάγγελμα. Πριν από δεκαπέντε χρόνια πηγαίναμε σε αποστολή με εκατό κιλά εξοπλισμό και σήμερα με ένα μικρό σακίδιο. Το ότι μπορεί ο καθένας να κάνει μια φωτό με ένα smartphone δεν λέει κάτι. Υπήρξαν «ντοκουμέντα» που τραβήχτηκαν από ερασιτέχνες με τηλέφωνα και χρησιμοποιήθηκαν από τα ΜΜΕ. Αυτό δεν σημαίνει όμως τίποτα. Δεν σε κάνει φωτοειδησεογράφο… Θέλει πολύ κόπο, πείσμα, θέληση και φυσικά πάθος γι' αυτό το επάγγελμα. Δείτε πόσοι ξεκίνησαν και πόσο λίγοι έμειναν στο επάγγελμα...
— Υπάρχει κάτι που θα θέλατε να είχατε φωτογραφίσει αλλά δεν μπορέσατε;
Πάρα πολλά πράγματα. Όσο κινούμαι θα προσπαθώ. Σας είπα, είναι απλά πάθος.
