[Απο τον Βαγγέλη Μακρή]
"Κάνε αυτό που πραγματικά θέλεις, γιατί δεν υπάρχει πολυς χρόνος"
Το 2006 κάνατε ένα ταξίδι διάρκειας δυο ετών στα 4 γεωγραφικά άκρα της Ευρώπης: Γαύδος – νοτιότερο σημείο (Ελλάδα), Finnmark – βορειότερο σημείο (Νορβηγία), Ουράλια – ανατολικότερο σημείο (Ρωσία) και Sintra – δυτικότερο σημείο (Πορτογαλία). Ποιες είναι οι πιο δυνατές εικόνες από αυτό το ταξίδι που έχουν αποτυπωθεί στην μνήμη σας;
Φεβρουάριο στην Παλαιόχωρα αποκλεισμένος με καταρρακτώδη βροχή να πίνω ρακή με τον καπετάν Παύλο. Στο Χάμερφεστ της Νορβηγίας, στον Αρκτικό Κύκλο, να οδηγώ για ώρες μέσα στο χιονισμένο τοπίο και να ακούω στο ράδιο ξαφνικά το PrettyVacantτων SexPistols. Στη Βορκούτα, Ρωσία, να περπατάω με τον Δημήτρη πάλι μέσα στα χιόνια και καθώς περνάει ένα φορτηγό να μας κάνει μέσα στις λάσπες.
Στην Σίντρα της Πορτογαλίας, να ρωτάω τη Μαρία Ζοάο τί σημαίνει “sodade” για αυτήν, και να μου λέει ότι είναι τo συναίσθημα της μοναξιάς που γεννιέται καθώς κοιτάζεις τον απέραντο ωκεανό ελπίζοντας ότι κάποιος θα σε επισκεφτεί.
Σκοπός του ταξιδιού σας στα 4 γεωγραφικά άκρα της Ευρώπης ήταν η αναζήτηση ταυτότητας της. Το 1997 η πρώτη σας προσωπική δουλειά «Κούκλες» αφορούσε τις τρανσέξουαλς που εμφανίζονται στο καμπαρέ της Αθήνας και το 1999 κάνατε την σειρά «Ταυτότητες» με πορτρέτα ασθενών του ψυχιατρείου της Αθήνας. Κοινός άξονας και στις τρεις σειρές είναι κόσμοι αν όχι των άκρων σίγουρα μακριά από το γνωστό και το συνηθισμένο. Γιατί σας απασχολούν τόσο πολύ αυτοί οι κόσμοι;
Από μικρός είχα την τάση να δοκιμάζω τα όριά μου, να έλκομαι από το περιθώριο. Μέσα σε αυτήν την αναζήτηση σημασίας και ταυτότητας, άρχισα να χρησιμοποιώ την κάμερα για να γνωρίσω τόπους και ανθρώπους κάπως διαφορετικούς, συχνά «οριακούς». Με απασχολούσε πάντα η έννοια του συνόρου, γεωγραφικού και μη. Φωτογραφίζω ανθρώπους και τόπους που βρίσκονται σε καταστάσεις μεταβατικές, ρευστές, ή περιθωριακές, που δύσκολα κατηγοριοποιούνται. Πού ανήκουμε; Ποιό είναι το νόημα των ορίων και πόσο συμπαγή είναι αυτά;
Πώς ορίζουμε την ταυτότητά μας; Πώς και πόσο μας ορίζουν οι άλλοι; Με ενδιαφέρει η σημασία και η ηθική των ορίων και των κριτηρίων που θέτουμε, η ανάγκη μας για αυτά, ο τρόπος που επιδρούν στη ζωή μας. Στο τέλος νομίζω πως ακόμα ψάχνω για να ορίσω την δική μου ταυτότητα.
Μόνο όταν κάποιος φτάσει τα όρια του μπορεί να ανακαλύψει την πραγματική του ταυτότητα;
Δεν πιστεύω ότι είναι απαραίτητο αυτό για όλους, όμως σύμφωνα με την δική μου εμπειρία, όταν «πιάσεις πάτο» βλέπεις τον εαυτό σου κατάματα, χάνεται το περιτύλιγμα, και είναι πιο εύκολο να δεις τι αποδέχεσαι και τί θέλεις να αλλάξεις.
Είσαι στη ζώνη του λυκόφωτος. Φωτογραφικά έχει ενδιαφέρον αυτός ο κόσμος των οριακών καταστάσεων, πλέον όμως βρίσκω εξίσου ενδιαφέρων και τον κόσμο των καθημερινών και φαινομενικά βαρετών πραγμάτων, εκεί όπου εκ πρώτης όψεως, δεν συμβαίνει τίποτα.
Μάθατε κάτι καινούριο για τον εαυτό σας μέσα από το ταξίδι σας στα άκρα της Ευρώπης;
Πάντα μαθαίνεις κάτι. Είναι ο χρόνος που περνάει, οι άνθρωποι που συναντάς, οι καινούργιες σκέψεις που κάνεις. Μέσα από το «ταξίδι» του LandEnds έμαθα ότι δεν θέλω να είμαι άλλο μόνος μου.
Σε μια παλιότερη συνέντευξη σας έχετε πει ότι «Ο φωτογράφος επιλέγει με τι θα ασχοληθεί, και αυτό που κάνει θα πρέπει να τον αφορά». Αναρωτιόμουν εάν αυτό ισχύει και για τις συνεργασίες που είχατε με μεγάλες εφημερίδες. Μπορεί ένας φωτογράφος πάντα να επιλέγει όταν δουλεύει σε εφημερίδες και περιοδικά;
Αυτό αφορά περισσότερο την προσωπική δουλειά. Στον τύπο, δεν είναι εύκολο και δεν γίνεται πάντα. Όμως οι συμβιβασμοί που κάνεις θα πρέπει να είναι τέτοιοι που να μην σε απομακρύνουν από τις αρχές σου. Αυτό θα έλεγα ξεκινάει από το ποιά έντυπα επιλέγεις για να συνεργαστείς.
Στις περισσότερες φωτογραφίες σας από τα μέρη που έχετε επισκεφτεί οι άνθρωποι φαίνονται μικροί. Σαν να τους «καταπίνει» η φύση. Στην Ικαρία επιλέξατε να φωτογραφίσετε τους ανθρώπους από πολύ κοντά. Υπήρξε κάποιος συγκεκριμένος λόγος που κάνατε κάτι τέτοιο;
Στα πρότζεκτ που περιγράφεις τα πορτραίτα και οι εικόνες τοπίου ήθελα να μην διαχωρίζονται εύκολα και να δημιουργείται ένας προβληματισμός για το πότε μια φωτογραφία είναι πορτραίτο και πότε τοπίο. Οι άνθρωποι στο κέντρο της εικόνας που κοιτάζουν ευθεία στο φακό, μικροί και ως μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου, είναι οι τοποτηρητές, οι μάρτυρες ή φρουροί αυτού του τόπου.
Δείχνουν να μην είναι διατεθειμένοι να μετακινηθούν. Το πρότζεκτ της Ικαρίας, που έχει γίνει για το Κ της Καθημερινής, ήταν μια αποστολή όπου άκουγα ιστορίες γερόντων. Αισθανόμουν πολύ κοντά τους και αυτό ήθελα να το μεταφέρω. Κάθε πρότζεκτ είναι διαφορετικό και μου παίρνει καιρό να βρω την προσέγγιση που θέλω κάθε φορά.
Μια από φωτογραφίες σας που μου αρέσει περισσότερο είναι αυτή με το αγκαλιασμένο ζευγάρι μέσα σε ένα χωράφι στην Ικαρία. Έχετε κάποια ανάμνηση από αυτούς τους ανθρώπους;
Είναι ο κύριος Σταμάτης, 100 χρονών, και η «πιτσιρίκα» του όπως την έλεγε, που με το παλιό αμερικάνικο αμάξι τους πηγαίνουμε για ψάρια και κρασί και νιώθω σαν να είμαστε όλοι συνομήλικοι.
Έχετε αισθανθεί ποτέ την ανάγκη να φωτογραφίσετε χωρίς να υπάρχει συγκεκριμένο θέμα στο μυαλό σας;
Όχι.
Υπήρξε κάποιος μαθητής σας στη μονάδα απεξάρτησης 18Ανω του ΨΝΑ που να διακρίνατε ένα ιδιαίτερο ταλέντο στη φωτογραφία;
Δεν διαχωρίζω τους μαθητές μου από το 18ΑΝΩ και στα υπόλοιπα μαθήματα που κάνω. Έχουν υπάρξει αρκετοί που είχαν ταλέντο και που με έχουν επηρεάσει κι εμένα ως φωτογράφο. Κάποιοι από αυτούς είναι πλέον επαγγελματίες και αποδεικνύουν ότι ο ρατσισμός και ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι κολλήματα που υπάρχουν μόνο μέσα σε άρρωστα μυαλά.
Η πρώτη σας επαφή με την φωτογραφία ήταν το 1981 στο σεισμό της Αθήνας όταν βγήκατε με μια Kodak instamatic να καλύψετε το γεγονός. Ήσασταν 12 ετών. Τα projects που έχετε στο μυαλό σας σήμερα μήπως είναι μια συνέχεια αυτής της πρώτης επαφής με την φωτογραφία;
Ναι, σαφώς και ήταν σημαντική αυτή η πρώτη φορά. Την KodakInstamatic δεν την έχω πια. Πολλά έχουν αλλάξει από τότε, και κάθε πρότζεκτ είναι διαφορετικό, όμως ακόμα και τώρα, κουβαλάω το ίδιο άγχος και την ίδια αμφιβολία, όπως τις πρώτες φορές που φωτογράφιζα. Τα χρόνια και η εμπειρία δεν το αλλάζουν αυτό.
Ποια είναι η γνώμη σας για το instagram;
Με τρομάζει η αμεσότητα και η ευκολία που δημιουργείται με την ψηφιακή φωτογραφία γενικά. Ζούμε στην εποχή που η φωτογραφία είναι κάτι διαφορετικό από αυτό που ήταν στην αναλογική της εποχή. Νομίζω ότι το Instagram θα αλλάξει και την αισθητική της εικόνας. Όλα αυτά δεν είναι κακά, απλά είναι καινούργια, διαφορετικά. Ο Σαρκόφσκι έλεγε ότι το πιο δύσκολο πράγμα στη φωτογραφία είναι ότι είναι εύκολη.
Ποιο είναι το σημαντικότερο κέρδος και ποια η μεγαλύτερη απώλεια που είχατε τα χρόνια που ασχολείστε με την φωτογραφία;
Το μεγαλύτερο κέρδος μου είναι να μπορώ να «βλέπω» τον κόσμο γύρω μου, να τον παρατηρώ, να τον αναλύω και να τον στοχάζομαι και ότι βρήκα έναν τρόπο να μπορώ να βγάζω πράγματα από μέσα μου. Δεν σκέφτομαι την απώλεια...
Υπήρξε κάποια στιγμή στην καριέρα σας που κατεβάσατε την μηχανή επειδή το θέμα που θα φωτογραφίζατε παραβίαζε κάποια από τις αρχές σας;
Όχι γιατί για μένα δεν είναι το θέμα που παραβιάζει αρχές, αλλά ο τρόπος προσέγγισης ενός θέματος.
Πότε αισθάνεστε ικανοποιημένος με μια φωτογραφία σας;
Όταν μπορεί και επικοινωνεί τον λόγο για τον οποίο έγινε.
Τι θα λέγατε σήμερα σε εκείνο το 12χρονο παιδί που ξεκίνησε να φωτογραφίζει με μια Kodak το σεισμό της Αθήνας αν το είχατε μπροστά σας;
Κάνε αυτό που πραγματικά θέλεις, γιατί δεν υπάρχει πολύς χρόνος...
*Περισσότερα για τον Παύλο Φυσάκη και την δουλειά του εδώ
σχόλια