Ο λόγος που οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν πριν από 40.000 χρόνια παραμένει ασαφής, αλλά ο εξελικτικός βιολόγος του Πανεπιστημίου του Μπαθ, Nicholas Longrich, υποστηρίζει πως υπάρχουν στοιχεία τα οποία αποκαλύπτουν έναν πόλεμο ανάμεσα σε εκείνους και τους σύγχρονους ανθρώπους.
Η ανθρωπότητα, περίπου 600.000 χρόνια πριν, χωρίστηκε στα δύο. Η πρώτη ομάδα παρέμεινε στην Αφρική και εξελίχθηκε σε εμάς. Η δεύτερη ακολούθησε τη δική της χερσαία πορεία, στην Ασία και στη συνέχεια στην Ευρώπη, και έγιναν οι Homo neanderthalensis, οι Νεάντερταλ. Δεν ήταν οι πρόγονοί μας, με εξαίρεση μία μικρή διασταύρωση, αλλά ένα αδελφό είδος, που εξελίχθηκε παράλληλα.
Οι Νεάντερταλ μας συναρπάζουν επειδή «μιλάνε» για εμάς, ποιοι ήμασταν και ποιοι θα μπορούσαμε να γίνουμε, υποστηρίζει ο Longrich. Συχνά δελεαζόμαστε να τους εξιδανικεύουμε - ζούσαν ειρηνικά στη φύση, ο ένας με τον άλλον. Αν είναι έτσι ίσως τα δεινά της ανθρωπότητας, ειδικά οι βίαιοι πόλεμοι για τα εδάφη, δεν είναι κάτι το έμφυτο, αλλά σύγχρονες «επινοήσεις».
Η βιολογία και η παλαιοντολογία ωστόσο σκιαγραφούν μία περισσότερο σκοτεινή εικόνα για τους Νεάντερταλ. Υπήρξαν, κατά πάσα πιθανότητα, επιδέξιοι μαχητές και επικίνδυνοι πολεμιστές, που μπορούσαν να τους ανταγωνιστούν μόνο οι σύγχρονοι άνθρωποι.
Τα αρπακτικά θηλαστικά, ειδικά όσα κυνηγούν σε αγέλες, υπερασπίζονται τα εδάφη τους. Όπως τα λιοντάρια, οι λύκοι και οι Homo sapiens, έτσι και οι Νεάντερταλ συνεργαζόταν για να κυνηγήσουν μεγάλα θηράματα. Όταν οι θηρευτές, που βρίσκονταν στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, δεν έχουν παρά ελάχιστους ανταγωνιστές, ο υπερπληθυσμός προκαλεί αιτία συγκρούσεων για τις περιοχές κυνηγίου. Οι Νεάντερταλ αντιμετώπισαν το ίδιο πρόβλημα, και αφού άλλα είδη δεν μπορούσαν να ελέγξουν το μέγεθός τους, θα το έκαναν οι συγκρούσεις.
Η εδαφικότητα αυτή έχει βαθιές ρίζες στον άνθρωπο, αναφέρει ο Longrich. Οι εδαφικές συγκρούσεις παρατηρούνται έντονα και στους κοντινότερους συγγενείς μας, τους χιμπατζήδες. Οι αρσενικοί χιμπατζήδες συγκροτούν συμμορίες για να επιτεθούν και να σκοτώσουν αρσενικά από αντίπαλες ομάδες, κίνηση που θυμίζει ανθρώπινη συμπεριφορά. Αυτό σημαίνει πως η ομαδική επιθετικότητα αναπτύχθηκε σε έναν κοινό πρόγονο, δικό μας και των χιμπατζίδων, τουλάχιστον επτά εκατομμύρια χρόνια πριν.
Εάν κάτι τέτοιο ισχύει και οι Νεάντερταλ κληρονόμησαν τις ίδιες τάσεις για «συνεργατικές επιθέσεις». Η πολεμική επιχείρηση είναι εγγενές κομμάτι του ανθρώπου, αναφέρει ο Longrich προσθέτοντας πως δεν αποτελεί μία σύγχρονη εφεύρεση αλλά ένα θεμελιώδες στοιχείο της ανθρωπότητας. Ιστορικά, όλοι οι λαοί πολεμούσαν. Παλαιότερα γραπτά είναι γεμάτα από ιστορίες πολέμου. Η αρχαιολογία αποκαλύπτει αρχαία φρούρια και μάχες, καθώς και χώρους προϊστορικών σφαγών που χρονολογούνται από χιλιετίες.
Το να πολεμάς είναι ανθρώπινο και οι Νεάντερταλ ήταν αρκετά σαν και εμάς. Είμαστε εντυπωσιακά ίδιοι στο κρανίο και στην ανατομία του σκελετού ενώ μοιραζόμαστε κατά 99,7% κοινό DNA. Συμπεριφορικά, οι Νεάντερταλ ήταν σαν μας. Άναβαν φωτιά, έθαβαν τους νεκρούς τους, έφτιαχναν κοσμήματα από κοχύλια και δόντια ζώων, δημιουργούσαν έργα τέχνης και ιερά από πέτρα. Εάν οι Νεάντερταλ μοιράζονταν με εμάς τόσα πολλά από τα δημιουργικά ένστικτά μας, πιθανότατα να μοιράζονταν και πολλά από τα καταστροφικά ένστικτά μας.
Η αρχαιολογία επιβεβαιώνει πως οι ζωές των Νεάντερταλ μόνο ειρηνικές δεν ήταν. Υπήρξαν εξειδικευμένοι κυνηγοί μεγάλων θηραμάτων και χρησιμοποιούσαν δόρατα για να σκοτώσουν από ελάφια, αγριοκάτσικα, άλκες και βίσωνες, μέχρι ρινόκερους και μαμούθ. Είναι αδιανόητο να μη σκεφτεί κανείς πως θα δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν τα όπλα αυτά αν ένιωθαν απειλή για τις οικογένειές τους και για τη γη τους. Η αρχαιολογία υποστηρίζει πως τέτοιες μάχες ήταν συχνές.
Κάποιοι τραυματισμοί θα μπορούσαν να είχαν προκληθεί κατά το κυνήγι, ωστόσο μία σειρά από σημάδια δείχνουν προϊστορικούς πολέμους. Μια ροπαλία στο κεφάλι είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να σκοτώσετε κάποιον, τα ρόπαλα είναι άμεσης χρήσης, ισχυρά και ακριβή όπλα, έτσι, συχνά, οστά των προϊστορικών Homo sapiens ανακαλύπτονται με τραύματα στο κρανίο. Όπως και των Νεάντερταλ. Ένα άλλο σημάδι που αποκαλύπτει μάχες είναι το κατάγματα στην ωλένη, που μαρτυρούν αμυντική στάση. Και σκελετοί των Νεάντερταλ εντοπίζονται με σπασμένα χέρια.
Τουλάχιστον ένας Νεάντερταλ, από το Σπήλαιο του Σανιντάρ στο Ιράκ, πέθανε από τραύμα το οποίο προκλήθηκε από δόρυ στο στήθος. Τέτοια τραύματα ήταν ιδιαίτερα συχνά σε νεαρούς Νεάντερταλ, όπως και οι θάνατοι από αυτά. Κάποιοι τραυματισμοί θα μπορούσαν να είχαν υποστεί στο κυνήγι, ωστόσο τα ευρήματα δείχνουν μια ομάδα που έχει εμπλακεί σε έναν μικρής κλίμακας αλλά έντονο προϊστόρικό πόλεμο με παρατεταμένες συγκρούσεις, κυρίως επιδρομές και ενέδρες - και σπανιότερα μάχες.
Ο πόλεμος αφήνει το σημάδι του και στη μορφή των εδαφικών ορίων, σύμφωνα με τον Longrich που υποστηρίζει πως η καλύτερη απόδειξη για το ότι οι Νεάντερταλ όχι μόνο πολέμησαν αλλά διακρίθηκαν στις μάχες είναι ότι δεν ηττήθηκαν αμέσως. Για περίπου 100.000 οι Νεάντερταλ αντιστάθηκαν στην επέκταση του σύγχρονου ανθρώπου. Γιατί χρειάστηκαν άλλωστε τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα για να φύγουμε από την Αφρική; Όχι επειδή το περιβάλλον ήταν εχθρικό, αλλά επειδή οι Νεάντερταλ ήκμαζαν σε Ευρώπη και Ασία. Είναι εξαιρετικά απίθανο οι σύγχρονοι άνθρωποι να συναντηθούν με τους Νεάντερταλ και αποφάσισαν να ζήσουν ειρηνικά.
Αν μη τι άλλο, η αύξηση του πληθυσμού οδηγεί τους ανθρώπους να αποκτήσουν περισσότερη γη και να έχουν περισσότερα κυνηγετικά εδάφη και τροφή για τους απογόνους τους. Ωστόσο, μια επιθετική στρατηγική είναι επίσης καλή εξελικτική στρατηγική.
Αντ' αυτού, για χιλιάδες χρόνια, έπρεπε να αναμετρηθήκαμε με τους μαχητές των Νεάντερταλ, και για χιλιάδες χρόνια, συνεχίσαμε να χάνουμε. Υστερούσαμε στα όπλα, στην τακτική, στη στρατηγική. Οι Νεάντερταλ είχαν πιθανώς τακτικά και στρατηγικά πλεονεκτήματα. Είχαν καταλάβει τη Μέση Ανατολή για χιλιετίες, και χωρίς αμφιβολία ήξεραν τις εποχές και τα εδάφη όπως και το πώς να ζουν από τα φυτά και τα ζώα της περιοχής. Στη μάχη, τα μυώδη σώματά τους τούς καθιστούσαν ικανούς πολεμιστές. Με τα τεράστια μάτια τους ίσως μπορούσαν να βλέπουν καλύτερα στα σκοτάδια και να κινούνται καλύτερα σε επιδρομές.
Τελικά τα πράγματα άλλαξαν. Δεν ξέρουμε γιατί. Είναι πιθανό τα νέα όπλα, όπως τα τόξα και τα δόρατα, να επέτρεψαν στους ελαφρύτερους Homo sapiens να επιτίθενται από απόσταση στους Νεάντερταλ. Ή ίσως οι περισσότερο εξελιγμένες τεχνικές κυνηγιού και συλλογής να επέτρεπαν στους Homo sapiens να τροφοδοτούν μεγαλύτερες φυλές, έχοντας έτσι αριθμητική υπεροχή στη μάχη.
Ακόμα και μετά την εμφάνιση των πρώτων Homo sapiens από την Αφρική πριν από 200.000 χρόνια, χρειάστηκαν πάνω από 150.000 χρόνια για να κατακτήσουν τα εδάφη των Νεάντερταλ. Στο Ισραήλ και την Ελλάδα, αντίθετα, οι αρχαϊκοί Homo sapiens κυριάρχησαν, αφότου μία τελική επίθεση εξάλειψε τους Νεάντερταλ οι οποίοι πριν είχαν πραγματοποιήσει αντεπιθέσεις.
Δεν ήταν ένα «blitzkrieg», αναφέρει ο Nicholas Longrich, όπως θα περίμενε κανείς εάν οι Νεάντερταλ υπήρξαν είτε ειρηνιστές είτε κατώτεροι πολεμιστές, αλλά ένας μακρύς πόλεμος φθοράς. Τελικά, κερδίσαμε. Αλλά αυτό δεν ήταν επειδή ήταν λιγότερο διατεθειμένοι να πολεμήσουν. Στο τέλος, μάλλον γίναμε καλύτεροι στον πόλεμο από ό,τι ήταν εκείνοι.
Με πληροφορίες από BBC
