Ο όμορφος κοσμοπολιτισμός της Παλμύρας μέσα από ένα ενδιαφέρον βιβλίο

Ο όμορφος κοσμοπολιτισμός της Παλμύρας μέσα από ένα ενδιαφέρον βιβλίο Facebook Twitter
H Παλμύρα υπήρξε το πιο εύγλωττο και αδιάψευστο κομμάτι της ρωμαϊκής πολυπολιτισμικότητας.
0

Το έγκλημα που συντελέστηκε στον μυθικό αυτό τόπο, στην όαση που ξεχώριζε, σαν θείο δώρο, στην καρδιά της ερήμου και στην πόλη που δέσποζε εκεί θριαμβευτικά ανά τους αιώνες δεν είναι μόνο τεράστιο, αλλά και ανυπολόγιστων συνεπειών. Κανείς δεν μπορεί να αποτιμήσει το μέγεθος της συμβολικής και πραγματικής απώλειας από την καταστροφή του ναού του Βαάλ, τη λεηλασία του μουσείου, το γκρέμισμα των αγαλμάτων με βαριοπούλες και τη θυσία 25 Σύριων μπροστά στις κάμερες μέσα στο ρωμαϊκό θέατρο της Παλμύρας από τους εξτρεμιστές του ISIS. Οι εικόνες προκαλούν πόνο και νοερές μαχαιριές σαν αυτές που ένιωθε ο βαθύς γνώστης της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας Πωλ Βεν όταν έγραφε το συναρπαστικό βιβλίο του Παλμύρα - Ένας αναντικατάστατος θησαυρός που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις της Εστίας σε μετάφραση Ειρήνης Μητούση και επίμετρο του Τάκη Αναστασόπουλου. Το πέπλο του θανάτου έχει σκεπάσει σήμερα τα μέρη όπου συνήθιζαν να ξαποσταίνουν τα αρχαία χρόνια οι ταξιδιώτες κατά το μακρύ ταξίδι τους από την Κίνα και να χαίρονται τη «νύφη της ερήμου», όπως αποκαλούσαν την Παλμύρα – τη δροσιά από τους φοίνικες, τα λιόδεντρα και τα αμπέλια. Από εδώ, ως γνωστόν, περνούσε ο δρόμος του μεταξιού, η πανάρχαια οδική αρτηρία που έκανε την περιοχή περίοπτη, αναδεικνύοντάς την αργότερα, τον καιρό της Ζηνοβίας, σε ζείδωρη νησίδα πολιτισμού για ολόκληρο τον κόσμο. Αναγνωρίζοντας, λοιπόν, την ύψιστη σφραγίδα του κοσμοπολιτισμού που δεν επέτρεψε στην πόλη αυτή να έχει μονοδιάστατη ταυτότητα, ο Πωλ Βεν την κατατάσσει, στη συνέχεια, στις σπουδαίες ηγεμονικές πόλεις των ρωμαϊκών χρόνων και της αποδίδει ελληνορωμαϊκό μάλλον, παρά ανατολίτικο χαρακτήρα. Λόγω του αναγνωρίσιμου ελληνορωμαϊκού χαρακτήρα της, των επιβλητικών ναών και της λεωφόρου των κιόνων, η πόλη ξεκούραζε και καθησύχαζε τους επισκέπτες της ακριβώς γιατί δεν είχε τίποτα ασυνήθιστο ή άγνωστο σε σχέση με τις υπόλοιπες.

Και μπορεί από τα αρχαία χρόνια οι κάτοικοι της Παλμύρας να μιλάνε αραμαϊκά, η κοσμοπολίτικη ματιά της όμως αποκαλύπτει, στη συνέχεια, ελληνικές και ρωμαϊκές επιρροές, αφού πολλές από τις επιγραφές γράφονταν και στις δύο γλώσσες.


Με το γνωστό ταμπεραμέντο και το ταλέντο του μοναδικού και ιδανικού αφηγητή, ο 86χρονος σήμερα Πωλ Βεν αφουγκράζεται τη σπουδαιότητα της Παλμύρας, παρακολουθώντας τον τρόπο που αντιδρούσαν οι κάτοικοί της, ανιχνεύοντας τις μικρές λεπτομέρειες που μόνο αυτός, ο αυθεντικός και ανυπότακτος πανεπιστημιακός, καταφέρνει να εντοπίσει, εντοπίζοντας πολιτισμικές διαφορές ακόμα και στον τρόπο μελέτης των μικροβίων! Χτισμένη στη συριακή έρημο κι ενώνοντας τις «φιλόξενες όχθες του Ευφράτη με τα εύφορα εδάφη της Περσίας», η Παλμύρα υπήρξε καταρχάς ένας σημαντικός σταθμός για τις διαδρομές των καραβανιών που έρχονταν από τη Μεσόγειο και κατευθύνονταν προς τον Ευφράτη. Αυτό εξηγεί και τον πλούσιο χαρακτήρα της, καθώς οι διερχόμενοι αναγκάζονταν να πληρώσουν στην πόλη τελωνειακούς φόρους αλλά και να αναζητήσουν, όπως τονίζει ο Βεν, τις συμβουλές των ντόπιων καμηλιέρηδων, οι οποίοι παράλληλα αναλάμβαναν να μεταφέρουν εγγυημένα τα εμπορεύματά τους. Αυτό τους μετέτρεψε σε εμπόρους που μπορούσαν «να διαπραγματεύονται με Έλληνες συναδέλφους τους στη Σελεύκεια του Τίγρη» και να αναδειχτούν στους καλύτερους «συνοδιάρχες». Και μπορεί από τα αρχαία χρόνια οι κάτοικοι της Παλμύρας να μιλάνε αραμαϊκά, η κοσμοπολίτικη ματιά της όμως αποκαλύπτει, στη συνέχεια, ελληνικές και ρωμαϊκές επιρροές, αφού πολλές από τις επιγραφές γράφονταν και στις δύο γλώσσες. Χαρακτηριστικό είναι το περίφημο «δασμολόγιο της Παλμύρας» –που αυτήν τη στιγμή βρίσκεται στο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης– το οποίο είναι γραμμένο στα ελληνικά αλλά και στην τοπική διάλεκτο. Εξελληνισμένοι ήταν και οι άρχοντες, καθώς «τα παιδιά τους μάθαιναν ελληνικά από τους μύθους του Αισώπου (ανακαλύφθηκαν στην Παλμύρα πλάκες ενός μαθητή που τους αντέγραφε), ενώ οι ίδιοι έφεραν τους επίσημους αυτοκρατορικούς τίτλους και ανήκαν στους κυρίαρχους του κόσμου», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Βεν.


Αλλά αυτή που ανέδειξε την περιοχή όσο καμία είναι μια γυναίκα, η Ζηνοβία. «Τώρα που έγινε η Ζηνοβία βασίλισσα πολλών χωρών μεγάλων, τώρα που τη θαυμάζει όλη η Ανατολή και τη φοβούνται και οι Ρωμαίοι ακόμη, γιατί το μεγαλείο της να μην είναι πλήρες;» αναρωτιόταν στο ποίημά του ο δικός μας Καβάφης που γνώριζε τη σπουδαιότητά της αλλά και την αδυναμία της να καταστεί η νέα ηγέτιδα της Ρώμης. Η γυναίκα που κληρονόμησε από τον δολοφονηθέντα σύζυγό της Οδαίναθο «το βασίλειο, τον στρατό και τους οπαδούς του» είναι εκείνη που πίστεψε ότι η Παλμύρα μπορεί να γίνει η νέα αυτοκρατορία. Και ως φέρελπις Ρωμαία αυτοκράτειρα θεώρησε ότι στο επίκεντρό της η πόλη πρέπει να έχει τη γνώση: «Σαν ελληνιστική βασίλισσα, περιβάλλεται από λογίους. Ο Καλλίνικος, Άραβας γεννημένος στην Πέτρα που κατείχε τη δημόσια έδρα της ρητορικής στην Αθήνα, της αφιερώνει ένα βιβλίο, όπου την παραλληλίζει με την Κλεοπάτρα. Η ανώτερη τάξη οφείλει να βρίσκεται σε επαφή με όλες τις σχολές Φιλοσοφίας. Έχει τον δικό της φιλόσοφο, τον πλατωνιστή Λογγίνο» γράφει με θαυμασμό και πάθος ο Πολ Βεν. Μετά τη Ζηνοβία ήρθε το τέλος μιας τέτοιας πόλης, που για τον Γάλλο ιστορικό αποτελεί υπόδειγμα όλων, αφού η Παλμύρα υπήρξε το πιο εύγλωττο και αδιάψευστο κομμάτι της ρωμαϊκής πολυπολιτισμικότητας. Σε αυτή την πολύφερνη κόρη της Συρίας, σε ένα μυθικό παρελθόν που όριζαν οι θεϊκές φιγούρες της γνώσης και των άστρων και σε μια πόλη που τόλμησε να επιτρέψει σε μια γυναίκα να τη διαφεντέψει φώλιασαν όλες οι δημιουργικές επιρροές του αστικού μεγαλείου.

Ο όμορφος κοσμοπολιτισμός της Παλμύρας μέσα από ένα ενδιαφέρον βιβλίο Facebook Twitter
Freer Gallery of Art | Arthur M. Sackler Gallery Library

Γι' αυτό και ο Βεν εξακολουθεί να την επικαλείται ως κατεξοχήν ιδανικό παράδειγμά του: «Η ιστορία της Παλμύρας θα μείνει ως η ιστορία μιας μικρής κοινωνίας που ζούσε στη μεθόριο του μεγάλου πολιτισμού, από τον οποίο είχαν επηρεαστεί, λιγότερο ή περισσότερο, οι τοπικές της ελίτ, γεγονός που είχε οδηγήσει στη δημιουργία μιας μεικτής κουλτούρας. Διατρέχοντας με το βλέμμα τον χάρτη της αυτοκρατορίας, δεν βλέπουμε σε ποιο άλλο σημείο θα μπορούσαν να διασταυρωθούν τόσο πολλές επιδράσεις: η παλιά Μεσοποταμία, η αρχαία αραμαϊκή Συρία, η Φοινίκη, λίγο Περσία, περισσότερο Αραβία, με αρμό όλων αυτών την ελληνική κουλτούρα και το ρωμαϊκό πλαίσιο». Όπως γράφει ο Έρνεστ Βιλ: «Ο πολιτισμικός σοβινισμός, επινόηση του 19ου αιώνα, δεν ίσχυε στην αρχαιότητα». Κι αυτό ακριβώς κρατάει ο σπουδαίος αυτός συγγραφέας και ιστορικός, ο οποίος διαπιστώνει πως ο εθνικισμός είναι ένα νεόκοπο, σχετικά, κατασκεύασμα για να αποδοθεί ως χαρακτηρισμός στην Παλμύρα και πως η ελευθερία, ο κοσμοπολιτισμός και ο σεβασμός της κουλτούρας του άλλου έφτασαν εδώ στο απόγειό τους. Από την αυγή του ρωμαϊκού κόσμου, η γη της Παλμύρας στάθηκε πηγή ανεξάντλητης γοητείας, για να φτάσει να είναι σήμερα πηγή θλίψης, καθώς τα δοξασμένα σύμβολά της διαδέχτηκαν ο θρησκευτικός ρεβανσισμός και το μίσος.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Βιβλίο
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Βιβλίο / Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Υπεύθυνη για τα πιο πολύτιμα αποκτήματα της ιδιωτικής συλλογής του διάσημου τραπεζίτη, η απέριττα κομψή βιβλιοθηκάριος Μπελ ντα Κόστα Γκριν ήταν μαύρη αλλά εμφανιζόταν ως λευκή στον αφρό της υψηλής κοινωνίας μέχρι και τον θάνατό της το 1950.
THE LIFO TEAM
Leslie Absher: «Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι» 

Βιβλίο / Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι, συγγραφέας

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie Absher μάς ξεναγεί στο «Σπίτι με τα μυστικά», εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική της πορεία προς την απελευθέρωση, την «ελληνική» της εμπειρία και τις εντυπώσεις της από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Πολυτεχνείο - Ένα παραμύθι που δεν λέει παραμύθια»

Βιβλίο / Το Πολυτεχνείο έγινε κόμικ: Μια νέα έκδοση για μια μονίμως επίκαιρη εξέγερση

Παραμονές της φετινής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι εκδόσεις Red ‘n’ Noir κυκλοφόρησαν ένα έξοχο κόμικ αφιερωμένο σε αυτή, που το υπογράφουν ο συγγραφέας Γιώργος Κτενάς και ο σκιτσογράφος John Antono.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Μάλκολμ Λόουρι και το «Κάτω από το ηφαίστειο»

Βιβλίο / Το μεγαλόπνοο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι, μια προφητεία για την αποσύνθεση του κόσμου

Οι αναλογίες μεταξύ του μυθιστορηματικού βίου του Βρετανού συγγραφέα και του κορυφαίου έργου του είναι παραπάνω από δραματικές, όπως και αυτές μεταξύ της υπαρξιακής πτώσης του και του σημερινού, αδιέξοδου κόσμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Βιβλίο / Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Στο νέο του βιβλίο, «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο Νικόλας Σμυρνάκης καταρρίπτει 23 μύθους που μας καταπιέζουν, βοηθώντας μας να ζήσουμε ουσιαστικότερα.
ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Βιβλίο / Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με τον γνωστό δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του ΛΟΑΤΚΙ + Δικαιώματα & Ελευθερίες (εκδ. Σάκκουλα), ένα μνημειώδες όσο και πολύτιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο άτομο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βασιλική Πέτσα: «Αυτό που μας πάει μπροστά δεν είναι η πρόοδος αλλά η αγάπη»

Βιβλίο / Η Βασιλική Πέτσα έγραψε ένα μεστό μυθιστόρημα με αφορμή μια ποδοσφαιρική τραγωδία

Η ακαδημαϊκός άφησε για λίγο το βλέμμα του κριτή και υιοθέτησε αυτό του συγγραφέα, καταλήγοντας να γράψει μια ιστορία για το συλλογικό τραύμα που έρχεται να προστεθεί στις ατομικές τραγωδίες και για τη σημασία της φιλικής αγάπης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μιχάλης Γκανάς: Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

Απώλειες / Μιχάλης Γκανάς (1944-2024): Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

«Ό,τι με βασανίζει κατά βάθος είναι η οριστική απώλεια ανθρώπων, τόπων και τρόπων και το ανέφικτο της επιστροφής». Ο σημαντικός Έλληνας ποιητής έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Βιβλίο / «Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Μια αναδρομή στην έξοχη, προκλητική όσο και «προφητική» νουβέλα του Ουίλιαμ Μπάροουζ στην οποία βασίστηκε η πολυαναμενόμενη ταινία του Λούκα Γκουαντανίνο που βγαίνει σύντομα στις κινηματογραφικές αίθουσες.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ