Υπάρχει το κουτσομπολιό, υπάρχει και το σεξουαλικό κουτσομπολιό. Το χαρακτηριστικό στο σεξουαλικό κουτσομπολιό είναι ότι οι πάντες, λίγο ως πολύ, το πιστεύουν (ακόμα κι όταν προσποιούνται πως το αμφισβητούν) επειδή πάντοτε μοιάζει αληθοφανές. Όχι απαραίτητα επειδή το κουτσομπολιό επιβεβαιώνει κάποια προύπάρχοντα ψήγματα ενδείξεων (αν και είναι πιθανό), αλλά μάλλον επειδή οι σεξουαλικές συνήθειες των ανθρώπινων πλασμάτων είναι ένα μυστήριο - ένα μυστήριο, ωστόσο, το οποίο όταν «λύνεται» μοιάζει να επιλύει το ευρύτερο μυστήριο της ανθρώπινης προσωπικότητας. Ω, αυτό τα εξηγεί όλα - τώρα καταλαβαίνω, ασφαλώς· τώρα όλα βγάζουν νόημα.
Και υπάρχει μια επιπλέον διάσταση, που έχει σχέση με τον χρόνο. Το παρελθόν είναι το παιχνιδάκι, το άθυρμα του παρόντος, που ευτυχώς αδυνατεί να απαντήσει (πολλώ μάλλον να κάνει αγωγή για συκοφαντική δυσφήμιση ή να καλέσει το παρόν σε μονομαχία). Η σιωπή του είναι ακόμα πιο ηχηρή σε ό,τι αφορά τη σεξουαλική ζωή. Ξέρουμε περισσότερα και καλύτερα, έτσι δεν είναι; Βλέπουμε πίσω από τα προσωπεία και τις υποκρισίες τους, τις αυταπάτες και τα ψεύδη τους· μπορούμε να διαβάσουμε τις καρδιές και τα γεννητικά τους όργανα. Τους βλέπουμε ξεκάθαρα όπως είναι, να προχωρούν σκοντάφτοντας ανήσυχα στο σκονισμένο, κακοτράχαλο μονοπάτι που οδηγεί προς το μέρος μας. Γι’ αυτό και τους καταλαβαίνουμε τόσο καλά* επειδή, κατά βάθος, αυτό που ήθελαν πάντα αυτοί οι νεκροί ήταν να είναι εμείς.
Φυσικά, μια ηθοποιός πάντα υποκρίνεται, έτσι δεν είναι; Οπότε πρέπει να υποκρίνεται και στο κρεβάτι επίσης. Άρα εξαπατά και κολακεύει τους άνδρες στο κρεβάτι υποδυόμενη οργασμούς που δεν αισθάνεται - γιατί όχι; Ο ανδρικός σεξουαλικός εγωισμός ανέκαθεν ένιωθε να απειλείται από την ιδέα ότι, ενώ υπάρχει σαφής σωματική απόδειξη του ανδρικού οργασμού, δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο στη γυναίκα. Η Σάρα Μπερνάρ, ψυχρή υποκρίτρια! Επίπλαστα νυμφομανής!
Τότε, όπως και τώρα, το σεξουαλικό κουτσομπολιό ήταν πιο επικριτικό όταν αφορούσε γυναίκα. Ένας άνδρας που είχε πολλές ερωτικές περιπέτειες λογιζόταν περισσότερο άνδρας· μια γυναίκα που διεκδικούσε παρόμοια ελευθερία θεωρούνταν σοβαρός κίνδυνος. Η Σάρα Μπερνάρ ήταν ηθοποιός στο κάτω κάτω της γραφής - πολύ κακή αρχή όταν ερχόμαστε στο θέμα της κοινωνικής υπόληψης. Είχε πολλούς εραστές και έναν νόθο γιο, με τον οποίο ταξίδευε ανοιχτά. Στα μάτια της αξιοπρεπούς κοινωνίας, όλα αυτά την υποβίβαζαν στο επίπεδο μιας πόρνης. Και είναι αλήθεια ότι, ακόμα και όταν ήταν διάσημη, η Μπερνάρ έπαιρνε κοσμήματα και μεγάλα χρηματικά ποσά από τους πλουσιότερους θαυμαστές της. Το γεγονός ότι ταξίδευε όχι μόνο με το μπασταρδάκι της αλλά και με ένα ολόκληρο θηριοτροφείο (συμπεριλαμβανομένου και ενός χιμπατζή ονόματι Ντάργουιν, ίσως προς τιμήν της μετάφρασης του άγγλου φυσιοδίφη από τον Πότσι) απλώς επιβεβαίωνε τη ζωώδη της φύση. Όπως και το γεγονός ότι κοιμόταν όχι μόνο με άνδρες, αλλά και με γυναίκες. Ω, και πάνω και πέρα απ' όλα αυτά... δεν θα 'πρεπε να αναφέρουμε ότι ήταν... Εβραία;
ΓΙΑΤΙ ΠΗΓΑΙΝΕ στο κρεβάτι με τόσο πολλούς; Προφανώς επειδή ήταν νυμφομανής που αναίσχυντα επεδίωκε να κορέσει τη λαγνεία της. Επιπροσθέτως και παραλλήλως, όπως αρέσκονταν να λένε κάποτε οι δικηγόροι -αφού οι ανδρικές κατηγορίες εναντίον μιας γυναίκας σπάνια μένουν σε μία μόνο καταγγελία, όταν παρέχεται η ευκαιρία για μια ακόμα προσθήκη-, φημολογείτο ότι η Μπερνάρ ήταν ψυχρή και δεν μπορούσε να έρθει σε οργασμό. Ίσως γι'αυτό να ήταν νυμφομανής: μια ιατρική δυσλειτουργία που απλώς δεν είχε διαγνωσθεί. Ως αποδεικτικό στοιχείο αυτής της δεύτερης κατηγορίας πολλοί επικαλούνται την πασίγνωστη επιστολή που έγραψε το 1874 στον ηθσποιό-εραστή της Μσυνέ-Σιλί:
Πρέπει να συνειδητοποιήσετε ότι δεν είμαι φτιαγμένη για την ευτυχία. Δεν φταίω εγώ που συνεχώς αναζητώ νέες αισθήσεις, νέες συγκινήσεις. Έτσι θα είμαι ώσπου να φθαρεί ολότελα η ζωή μου. Είμαι το ίδιο ανικανοποίητη το επόμενο πρωί όσο και την προηγούμενη νύχτα. Η καρδιά μου απαιτεί περισσότερη ένταση απ’ όση μπορεί να μου δώσει ο οποιοσδήποτε. Το εύθραυστο κορμί μου είναι εξουθενωμένο από την πράξη του έρωτα. Ποτέ δεν είναι ο έρωτας που ονειρεύομαι [...]. Τι μπορώ να κάνω; Δεν πρέπει να μου θυμώνετε. Είμαι λειψός άνθρωπος.
Είναι μια εντυπωσιακά ειλικρινής και συγκινητική εξομολόγηση· αλλά είναι απαραίτητα μια εξομολόγηση ανοργασμίας, όπως έχει κατ' επανάληψη εκληφθεί; Δεν είναι φτιαγμένη για την «ευτυχία» (την καθημερινή, αστική, μονογαμική ευτυχία) · αναζητεί νέες αισθήσεις- ονειρεύεται μια τόσο ακραία απόλαυση, που η πραγματικότητα αναπόφευκτα αδυνατεί να της προσφέρει· κι έτσι προχωρεί στον επόμενο εραστή. Αν ένας άνδρας είχε κάνει μια τέτοια δήλωση, δεν θα τον θεωρούσαμε απλώς -επιτρέψτε μου τη λέξη- «καυλιάρη», αντί να τον κρίνουμε ως σεξουαλικά ανεπαρκή; Επιπλέον, το ότι η Μπερνάρ μέμφεται τον εαυτό της και αυτοαποκαλείται «λειψός άνθρωπος» θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ένας ελεήμων τρόπος να δώσει τέλος σε μια σχέση δύο χρόνων με τον μελοδραματικό, εξοντωτικό, ανυπόφορο Μουνέ-Σιλί. Ο Χένρι Τζέιμς, σε μια ανταπόκρισή του από το Παρίσι το 1876, τον χαρακτήριζε «απαίσιο ηθοποιό», που «δεν έχει ιδέα πώς να εκφέρει όμορφους λυρικούς στίχους» και «η στομφώδης, μπερδεμένη, παραμορφωμένη ομιλία του είναι απολύτως άστοχη». Ο Τζέιμς προσθέτει, σε πραγματικά συγκρατημένο τόνο: «Πιστεύω πως είναι πολύ ισχυρογνώμων νεαρός». Με έναν τέτοιο σύντροφο, το να ρίχνεις το σφάλμα στον εαυτό σου ίσως να είναι η πιο διακριτική και η λιγότερο εξοργιστική μορφή εξόδου από τη σχέση.
Αλλά, φυσικά, μια ηθοποιός πάντα υποκρίνεται, έτσι δεν είναι; Οπότε πρέπει να υποκρίνεται και στο κρεβάτι επίσης. Άρα εξαπατά και κολακεύει τους άνδρες στο κρεβάτι υποδυόμενη οργασμούς που δεν αισθάνεται - γιατί όχι; Ο ανδρικός σεξουαλικός εγωισμός ανέκαθεν ένιωθε να απειλείται από την ιδέα ότι, ενώ υπάρχει σαφής σωματική απόδειξη του ανδρικού οργασμού, δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο στη γυναίκα. Η Σάρα Μπερνάρ, ψυχρή υποκρίτρια! Επίπλαστα νυμφομανής! Έλεγαν γι' αυτήν ότι «στη θέση της κλειτορίδας έχει ένα καλαμπόκι». Η ηθοποιός ΜαρίΚολομπιέ, κάποτε φίλη της και αργότερα δεινή κατήγορός της, την αποκαλούσε «ξεκούρδιστο πιάνο, έναν Αχιλλέα τρωτό παντού εκτός από το σωστό σημείο». Η πιο άσπονδη αντίπαλός της, η Ρεζάν, μιλώντας κάποτε για τον εαυτό της είπε πως εκείνη τουλάχιστον ήταν «πλήρης γυναίκα» - πράγμα που μπορεί να είναι ή να μην είναι συναφές.
Το 1892, ο Εντμόν ντε Γκονκούρ αναφέρει τη φήμη -μεταφερμένη σ’ εκείνον από τον «υστερικό» κουτσομπόλη Ζαν Λορέν- ότι η Μπερνάρ ήταν ικανή να φτάσει σε οργασμό μόνο τα τελευταία δέκα χρόνια, χάρη σε μια εγχείρηση του δρα ΟντιλόνΛανελόνγκ, ο οποίος την εφοδίασε με έναν «χειρουργικά εμφυτευμένο αδένα που λίπαινε το άλλοτε στεγνό της αιδοίο». Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτή η φήμη προερχόταν από μία μόνο πηγή. Φαίνεται άραγε πιθανή μια τέτοια επέμβαση, ή πρόκειται για ανυπόστατες σπερμολογίες; Δεν χρειάζεται μηχάνημα για να λιπανθεί ένα αιδοίο. Και μολονότι είναι γνωστό ότι ο Λανελόνγκ είχε κουράρει την Μπερνάρ, γνωρίζουμε ότι ήταν ειδικός στις ασθένειες των οστών, ειδικότερα στην οστεομυελίτιδα και τη φυματίωση των οστών. Δεν μπορούμε να ξέρουμε, σίγουρα όμως μπορούμε να αμφιβάλλουμε.
___________
Τζούλιαν Μπαρνς, Άνδρας με κόκκινο μανδύα, Μετάφραση: Κατερίνα Σχινά, εκδ. Μεταίχμιο