Μετά την παράσταση του America Hurrah, πρώτη εμφάνιση της ομάδας Άσκηση, μια πολύενδιαφέρουσα, με έντονο σωματικό παίξιμο, παράσταση, ήταν φυσικό να περιμένω μεπροσδοκία το δεύτερο σκηνικό της εγχείρημα, πάνω στον τσεχωφικό Βυσσινόκηπο.Καλώς ή κακώς (η αποτυχία έχει στο θέατρο μεγαλύτερη παιδευτική αξία από τηνεπιτυχία, που συχνά αποπροσανατολίζει), η παράσταση δεν μπόρεσε να μεταφράσειτις ωραίες ιδέες που κίνησαν τη σκηνοθεσία (και περιγράφει η Έλενα Βόγλη σεκείμενό της στο πρόγραμμα) σε ένα γοητευτικό σκηνικό αποτέλεσμα -αποδεικνύονταςπερίτρανα ότι οι ιδέες, αλλά και οι εμπράγματες επιρροές που κινητοποιούν ένανδημιουργό, από μόνες τους δεν αρκούν για να δώσουν ένα άξιο λόγου αποτέλεσμα.
Από τηνπρώτη σκηνή ένιωσα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά: Η παράσταση ξεκινά με το γιο τηςπρωταγωνίστριας να γελά πλατσουρίζοντας σε μία τσίγκινη λεκάνη (νεκρός προπενταετίας στο έργο του Τσέχωφ), και στη συνέχεια μία ηθοποιός για αρκετά, υποφωτισμέναλεπτά να θυμίζει με τσαφ-τσουφ, τσαφ τσουφ, ενίοτε κρατώντας και καρέκλες πάνωαπό το κεφάλι της, το τρένο που σε λίγο θα φέρει επί σκηνής τους πρωταγωνιστέςτης ιστορίας. Πράγματι σε λίγο εισέρχονται οι ηθοποιοί σαν υποκείμενααμφισημίας: χαρούμενοι, ως ρόλοι, που επιστρέφουν στο σπίτι τους (τη σκηνή)αλλά με ειρωνικά γελάκια, ως ζώντα πρόσωπα, για το στημένο παιχνίδι που είναιμια θεατρική ιστορία/παράσταση. Το γκροτέσκ μακιγιάζ αυτού του θιάσου πουφτάνει από το πουθενά τονίζει την πρόθεση η παράσταση να λειτουργήσει σανοντολογική μεταφορά, και ο μελετημένος φωτισμός δίνει αυτή την αίσθηση τουονείρου και της θλίψης για τη διαρκώς διαφεύγουσα πραγματικότητα.
Κατά τηνταπεινή μου γνώμη αυτή έπρεπε να είναι η πρώτη σκηνή της παράστασης αντί του δεκαλέπτουπου προηγήθηκε. Αλλά όχι, το ζητούμενο της σκηνοθεσίας ήταν άλλο. Ποιο ακριβώς;Προφανώς να αναδείξει τους αυτοσχεδιασμούς σε αυταξία μιας σύγχρονηςπαράστασης. Εδώ θ' ανοίξω παρένθεση: Οι αυτοσχεδιασμοί είναι αναγκαίοι κατά τηδιάρκεια προετοιμασίας της παράστασης προκειμένου οι ηθοποιοί να ξεφύγουν απότη λογική ενός θεάτρου του λόγου και να κολυμπήσουν στην περιπέτεια μίας τέχνηςπου απαιτεί την ολική, ψυχή τε και πνεύματι και σώματι, συμμετοχή. Οιαυτοσχεδιασμοί μπορούν να οδηγήσουν σε λύσεις που θα υιοθετηθούν από τησκηνοθεσία, αλλά σ' αυτή την περίπτωση, καθώς παγιώνονται, χάνουν τη μισή απότην αρχική τους αξία.
Ως εργαλείοδουλειάς οι αυτοσχεδιασμοί είναι πολύτιμοι, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότιδιατηρούν κάποια αξία για τους θεατές που παρακολουθούν την έτοιμη παράσταση.Βεβαίως πρόκειται για ζήτημα που διατρέχει κι άλλους χώρους των παραστατικώνκαι των εικαστικών τεχνών. Συχνά έχουν επισημανθεί, λόγου χάρη, οι αρνητικέςεπιπτώσεις των αυτοσχεδιασμών στο σύγχρονο χορό, όταν αυτοί προάγονται απόβασικό εργαλείο δουλειάς σε αισθητική πρόταση. Η αυτοαναφορικότητα τέτοιωνπροτάσεων, παρ' ότι μπορεί να είναι άψογα εκτελεσμένες, αφήνει το κοινό νακαταναλώνει τέχνη - παθητικά. Ούτε και έχει νόημα να θυμίσει κανείς τιςστρεβλές σχέσεις που έχουν δημιουργηθεί στην εικαστική αγορά από τις υπερβολέςτης εννοιοκρατικής σχολής. Θέλω να πω ότι στην προϊούσα σύγχυση τουμοντερνισμού και των μετα- εκδοχών του ευδοκίμησαν πολλές παρεξηγήσεις, στοόνομα της πρωτοπορίας, του πειράματος, της νέας εποχής, που οφείλουν νααντιμετωπίσουν οι άνθρωποι του θεάτρου (ειδικά αυτοί, αφού υπηρετούν μια τέχνη «συλλογική»).
Το πλέονασφαλές κριτήριο για το αν μία παράσταση αφορά και κάποιους άλλους εκτός απόαυτούς που προκάλεσαν τη δημιουργία της είναι αν αυτή αφηγείται μία ιστορία. ΟΤσέχωφ ανθρώπινες ιστορίες κατέγραφε, προσπαθώντας να μιλήσει με τουςσυγχρόνους του για καυτά ζητήματα όχι απλώς της εποχής του, αλλά εν γένει τηςανθρώπινης ύπαρξης. Το να διηγηθείς μια ιστορία με τρόπο που να πάρεις μαζί σουτο κοινό είναι πολύ πιο δύσκολο από το να επιδίδεσαι σε φωνασκίες, γέλια καικαγχασμούς, αναρίθμητες πτώσεις, μιμήσεις της κίνησης της μαριονέτας -επιλογέςπου σημειολογικά εξαντλούνται στο πρώτο τέταρτο, έχοντας προκαλέσει μηαναστρέψιμη βλάβη στη λειτουργία της αφήγησης. Ένα παράδειγμα: Οαριστουργηματικός Γλάρος του θεάτρου Κρέτακερ, που είδαμε το καλοκαίρι στοΦεστιβάλ Αθηνών, μπορεί να μην είχε σκηνικά, κοστούμια, φωτισμούς και μουσικές,αλλά δεν έθιξε την ουσία του έργου, την ιστορία του, τις σχέσεις των προσώπων.
Δεν ζητώσυμβατικό θέατρο αλλά ζωντανό θέατρο και ζωντανό είναι το θέατρο που κατορθώνεινα συνεπάρει και να συγκινήσει τους θεατές του. Εγώ μετά από εκατόν δέκα λεπτάπαράστασης (σε σύνολο διακοσίων), εγκατέλειψα την προσπάθεια να κατακτηθώ απ'αυτόν το Βυσσινόκηπο των κατά τ' άλλα ταλαντούχων νέων ηθοποιών της ομάδαςΆσκηση.
