Γεννήθηκα στον Βύρωνα τον Αύγουστο του 1926. Οι γονείς μου ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και συγκεκριμένα από τα Μουδανιά. Είμαι το έκτο παιδί μιας πολύτεκνης οικογένειας. Όμως, αν και τελευταία, ήμουν το «γρουσούδικο», το «κακορίζικο». Όλοι με προσφωνούσαν ως «το μικρό» και απευθύνονταν σ' εμένα σε ουδέτερο γένος. Ο πατέρας μου είχε δύο καΐκια με τα οποία είχε φέρει την οικογένεια στην Ελλάδα από τη Μικρά Ασία. Την ημέρα που γεννήθηκα τα δύο αυτά καΐκια βούλιαξαν στις Φλέβες της Βουλιαγμένης. Γι' αυτό και με θεωρούσαν κακότυχο παιδί.
• Ο πατέρας μου, Νικόλας Γλύκατζης, ήταν έμπορος. Η μητέρα μου, Καλλιρρόη, το γένος Ψαλτίδη, δεν εργαζόταν, ασχολούνταν με τη φροντίδα της οικογένειας. Ο γάμος των γονιών μου ήταν μη ταξικός. Η μητέρα μου προερχόταν από πλούσια οικογένεια της Προύσας, ενώ ο πατέρας μου ήταν ο υπάλληλος, ουσιαστικά, ο επιστάτης των κτημάτων του παππού μου. Ο παππούς μου σκοτώθηκε μπροστά στα μάτια του πατέρα μου. Είχε βγάλει φετβά ως μουχτάρης, κάτι σαν δήμαρχος, ώστε να μην παίρνουν οι Έλληνες στη δούλεψή τους Τούρκους. Όταν μαθεύτηκε, τον σκότωσαν στα κτήματα. Έτσι, έπεισαν τη μητέρα μου να παντρευτεί τον πατέρα μου, γιατί ήταν εκείνος που ήξερε τα κτήματα και την περιουσία του παππού μου. Πράγματι, η μητέρα μου πείστηκε να προχωρήσει σε αυτόν τον γάμο.
• Από τους γονείς μου κρατώ ακόμη την άσβεστη επιθυμία τους να σπουδάσουμε. Πίστευαν ότι αν γινόμασταν οι καλύτεροι σε αυτό που θέλαμε, θα ήταν ο τρόπος για να επιτύχουμε στη ζωή μας. Από τα αδέλφια μου πήρα τη συνήθεια της χαρτοπαιξίας. Τους έβλεπα ώρες ατέλειωτες να παίζουν χαρτιά, πόκερ και πόκα, μέρα-νύχτα. Αυτό με ακολουθεί ως σήμερα. Έγινα δεινή χαρτοπαίκτρια. Μόνο η μπιρίμπα δεν μου αρέσει. Τα παιδικά μου χρόνια ήταν φτωχικά, αλλά ευτυχισμένα. Πολλά στόματα, μικρό σπίτι, λίγα δωμάτια και αρκετές δυσκολίες. Ωστόσο, ήμασταν χαρούμενοι. Τρέχαμε σε χωματόδρομους και αλάνες. Εφευρίσκαμε χειροποίητα παιχνίδια με φίλους στη γειτονιά. Η απλότητα σε όλο της το μεγαλείο.
Δεν είμαι σίγουρη αν οι Έλληνες θα έκαναν αυτό που τόλμησαν να πράξουν μ' εμένα οι Γάλλοι, δηλαδή να γίνω υπεύθυνη όλης τους της παιδείας, του μεγαλύτερου μουσείου στον κόσμο, και η πρώτη γυναίκα πρύτανης του Πανεπιστημίου της Σορβόννης.
• Σκεφτείτε ότι πηγαίναμε εκδρομή στη Ραφήνα με κάτι σακαράκες που είχε ο θείος μου. Τότε, η Ραφήνα ήταν ένας τόπος άγριος και απρόσιτος. Δεν θα ξεχάσω ότι μια μέρα έβγαλα τα καινούργια κόκκινα πέδιλα που μου είχαν αγοράσει για να μπω να κολυμπήσω. Τα χαλίκια, όμως, στην παραλία είχαν το ίδιο χρώμα, με αποτέλεσμα τα πέδιλα να σκεπαστούν ή να χαθούν. Δεν τα βρήκα ποτέ. Επίσης, πολλές φορές πηγαίναμε οικογενειακώς με αντίσκηνο στη Βουλιαγμένη ή στη Γλυφάδα. Ανέμελα καλοκαίρια. Φανταστείτε, η Βουλιαγμένη την περίοδο εκείνη ήταν τόπος κυνηγιού. Έτσι, μάζευα φυσίγγια από τις καραμπίνες των κυνηγών και τα έκανα ανθοδοχείο. Παίρναμε μαζί μας και τη γυναίκα που μας μεγάλωσε, τη Φωτεινή. Εκείνη την εποχή ήταν στη μόδα το γιογιό. Όλοι είχαν ένα, κι αυτή η γυναίκα –την είχα σαν μάνα μου– με δυο κουμπιά κι ένα σπίρτο μού έφτιαξε ένα χειροποίητο γιογιό. Όμορφες και αξέχαστες εποχές.
• Τον πατέρα μου τον λάτρευα. Τα καλοκαίρια, επειδή δούλευε, ερχόταν από τον Πειραιά μόνο το Σαββατοκύριακο για να μας δει. Μου έλειπε ως παιδί. Όταν ήταν να 'ρθει, έπαιρνα ένα σκαμνάκι που είχα και πάντα τον περίμενα στη στάση του λεωφορείου. Έφτανα αρκετή ώρα νωρίτερα, μην τυχόν και το χάσω. Μάλιστα, στη διάρκεια της αναμονής μετρούσα τα αυτοκίνητα που περνούσαν. Θυμάμαι ακόμη το νούμερο: 67 αυτοκίνητα μέχρι να εμφανιστεί το λεωφορείο από το οποίο θα κατέβαινε ο πατέρας μου.
• Τελείωσα το Δ' Γυμνάσιο Θηλέων. Όταν ήμουν μικρή, ήθελα να γίνω πολιτικός μηχανικός, για την ακρίβεια γεφυροποιός, και να μπω στο Πολυτεχνείο. Όμως, επειδή εκείνα τα χρόνια δεν μπορούσα να πάω σε φροντιστήριο λόγω χρημάτων, επέλεξα τη σχολή που δεν χρειαζόταν ιδιαίτερα μαθήματα. Έτσι, πέρασα στο Ιστορικό-Αρχαιολογικό της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών. Έκτοτε, συνέχισα τις σπουδές μου στη Γαλλία. Αναγορεύτηκα διδάκτωρ της Ιστορίας, εκλέχθηκα καθηγήτρια της Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, έγινα πρύτανης του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, πρύτανης της Ακαδημίας και καγκελάριος των Πανεπιστημίων των Παρισίων, πρόεδρος του Ιδρύματος Georges Pompidou, του Αμερικανικού Μουσείου Τέχνης, όπως και του Πανεπιστημίου της Ευρώπης.
• Στο τελευταίο μου βιβλίο, «Ο Μέγας Αλέξανδρος των Βυζαντινών», γράφω γι' αυτό για το οποίο είμαι πεπεισμένη: ο Μέγας Αλέξανδρος είναι θαμμένος στον μεγάλο βασιλικό τάφο της Βεργίνας και όχι ο πατέρας του, ο Φίλιππος Β'. Αν θέλουμε να είμαστε σοβαροί, πρέπει κάποτε να κάνουμε οστεϊκή ανάλυση των σκελετών, του τάφου της Βεργίνας, του σκελετού που οι Αμερικανοί λένε ότι είναι ο Φίλιππος και του μικρού Αλέξανδρου, του γιου του δηλαδή, που τον βρήκαν στεφανωμένο. Αν αυτά τα τρία DNA είναι συγγενικά, τότε είμαστε σίγουροι ότι ο Μέγας Αλέξανδρος είναι θαμμένος στη Βεργίνα.
• Το Βυζάντιο είναι η πρώτη ευρωπαϊκή αυτοκρατορία, με πολιτιστικό μεγαλείο και μια ασυνήθιστη για παγκόσμια δύναμη μακροβιότητα. Χριστιανοσύνη, ρωμιοσύνη και ελληνοσύνη, όλα είναι Βυζάντιο. Πρόκειται για τον αδιάσπαστο κρίκο ανάμεσα στον αρχαίο ελληνισμό και τον σύγχρονο. Η ιστορία του εξηγεί την ειδοποιό ψυχοσύνθεση των Νεοελλήνων και, παράλληλα, καθορίζει τη σχέση τους με την Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Το Βυζάντιο, αν και παρεξηγημένο, κληροδότησε γλωσσικά στην Ευρώπη όρους που σχετίζονται σχεδόν όλοι με τις ιδεολογίες, με τη θρησκεία και την εκκλησιαστική πρακτική.
• Μεγάλωσα με την ιδέα της Κωνσταντινούπολης. Ένα από τα πρώτα πράγματα που θυμάμαι από τα παιδικά μου χρόνια είναι από τη μητέρα μου. Όταν πηγαίναμε για την Κωνστάντζα, το πλοίο σταμάτησε στην Πόλη. Η μάνα μου, βλέποντας την Αγια-Σοφιά, δάκρυσε και άρχισε να κλαίει. Σήμερα, όσον αφορά την επιθυμία του Ερντογάν να την κάνει τζαμί, να θυμίσουμε ότι η Αγια-Σοφιά είναι ένα παγκόσμιο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Επομένως, το θέμα δεν είναι ελληνικό, αλλά οικουμενικό. Επίσης, αναμένω με ενδιαφέρον την αντίδραση του Πούτιν, αφού η Ρωσία είναι η μόνη εκτός ισλαμικής κατοχής ορθόδοξη δύναμη. Η Μόσχα αυτοαποκαλείται τον 16ο αιώνα «Τρίτη Ρώμη», με τον γνωστό θρύλο που μιλά για την ανάσταση του Μαρμαρωμένου Βασιλιά, του τελευταίου Κωνσταντίνου, κι έναν τεράστιο σταυρό που περιμένει να αναρτηθεί κάποτε στον τρούλο της Αγια-Σοφιάς. Λέγεται ότι βρισκόταν ως το 1917 στην Οδησσό, περιμένοντας το πλοίο που θα τον πήγαινε στην απελευθερωμένη Κωνσταντινούπολη.
• Το 2021 είναι μια καλή ευκαιρία ανατροφοδότησης για το μέλλον. Ας μην ξεκινήσουμε πάλι τις δοξολογίες ότι είμαστε οι καλύτεροι της παρέας, ο περιούσιος λαός. Κάθε Έλληνας έχει τη δική του άποψη. Μην αναλωνόμαστε σε αυτά. Άλλωστε, μπορεί να είμαι μέλος της «Ελλάδας 2021», αλλά δεν έχω σκοπό να ανακατευτώ πολύ. Προφανώς, ο καθένας γράφει την Ιστορία που του αρέσει. Και κανένας λαός δεν αντέχει τόση μεγαλειώδη Ιστορία όπως αυτή που διαθέτει η χώρα μας. Φέτος γιορτάζουμε τις Θερμοπύλες και τη Σαλαμίνα. Του χρόνου είναι η επέτειος των 200 ετών από την Επανάσταση. Ελπίζω το 2022 να τιμήσουμε και τα 100 χρόνια από το 1922 και τη Μικρασιατική Καταστροφή.
• Οι μύθοι, όπως έλεγαν οι αρχαίοι, είναι ένα ψέμα που λέει την αλήθεια. Η επιστήμη δεν ασχολείται με τους μύθους, όπως και το αντίθετο. Ωστόσο, κανένας μύθος δεν πρέπει να καταρριφθεί, όσο κι αν αυτοί μεγαλοποιούν πολλές φορές την πραγματικότητα. Δυστυχώς, η Ελλάδα δεν γνώρισε διαφωτισμό. Και η Μικρά Ασία είναι η πιο ελληνική περιοχή. Γιατί στη σημερινή επικράτεια εισχώρησαν Αρβανίτες, Σλάβοι κ.λπ.
• Όταν ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε' απαγχονίστηκε από τους Οθωμανούς, ο Κοραής έγραψε «δεν ήξερα ότι ο σουλτάνος τάσσεται και εναντίον των φίλων του». Τετρακόσια και παραπάνω χρόνια σκλαβιάς επηρέασαν καταλυτικά. Πρώτον, στον τομέα της γαστρονομίας. Επίσης, μας κληροδότησαν την περιφρόνηση προς τους Τούρκους. Η απόλυτη ετερότητα για τους Έλληνες είναι οι ανατολικοί μας γείτονες. Αν ρωτήσετε ποιος είναι ο εχθρός μας, όλοι θα απαντήσουν «οι Τούρκοι». Στη Γαλλία λέμε ότι το να είσαι φίλος των Τούρκων δεν σημαίνει ότι είσαι εχθρός των Ελλήνων. Τέλος, μας άφησαν ένα είδος ραγιαδισμού. Και, αναμφίβολα, τη νοσταλγία των χαμένων πατρίδων. Τα τοπωνύμια εν Ελλάδι είναι η απόδειξη της ελληνοσύνης που χάθηκε. Και το τραύμα των αλησμόνητων πατρίδων είναι το πιο σημαντικό που έχουμε να θυμόμαστε από τους Τούρκους.
• Είμαστε ο μόνος βαλκάνιος λαός που δεν απελευθέρωσε το λίκνο και την κοιτίδα του γένους. Σώθηκαν όλα, όπως η ορθοδοξία, η γλώσσα, χάρη στην Πόλη. Και όμως, δεν την απελευθερώσαμε. Έπειτα, το 1833 κάναμε πρωτεύουσα την Αθήνα και ξαφνικά γίναμε απόγονοι του Περικλή, αγκιστρωθήκαμε στο μεγαλείο της αρχαιότητας, ξεπερνώντας περισσότερα από 1.000 ενδιάμεσα χρόνια ιστορίας. Κανένας Ρωμιός δεν γνωρίζει την ιστορία του Βυζαντίου. Μιλάμε για τουρκοκρατία, για φραγκοκρατία, για ενετοκρατία, αλλά δεν μιλάμε για τη ρωμαιοκρατία. Και ξεχνάμε ότι η αρχαιότητα δεν είναι ελληνική, αλλά ελληνορωμαϊκή. Σβήσαμε τη ρωμιοσύνη και γίναμε Έλληνες.
• Όπως συνηθίζω να λέω, η αρχαιότητα «αττικίζει», ο Μεσαίωνας «βυζαντινίζει», η σύγχρονη Ιστορία «πελοποννίζει» και η τωρινή Ιστορία «ευρωπαΐζει». Η ορθοδοξία και η ελληνοφωνία είναι τα δύο χαρακτηριστικά του ελληνικού πολιτισμού. Όταν ξέρεις ελληνικά, ξέρεις την ιστορία του τόπου. Πουθενά αλλού στον κόσμο δεν συνυπάρχουν η φιλοσοφική σκέψη και η τραγωδία. Και η ορθοδοξία δεν είναι αυτή που αντιλαμβάνεται ο Αμβρόσιος ή ακόμη και ο Ιερώνυμος, αλλά διαμορφώνεται από την έννοια της χριστιανοσύνης. Η ισοτιμία είναι το δίδαγμα της ορθοδοξίας. Να ξεχνάς τις διαφορές μέσα στην εκκλησία. Όλοι είναι ίσοι. Θυμάμαι, μια φορά σε κάποια εκδήλωση του Μεγάρου Μουσικής μού λένε «κάντε στην άκρη να περάσει ο μακαριότατος Χριστόδουλος». Γυρίζω τότε και του απαντώ: «Κι αν είσαι και παπάς, με την αράδα σου θα πας». Γέλασε πολύ.
• Το σχολείο είναι θέμα, πρωτίστως, των παιδιών και ύστερα των εκπαιδευτικών και των γονιών. Όλες οι μεταρρυθμίσεις που προηγήθηκαν αφορούσαν τους εκπαιδευτικούς και τα προγράμματα διδασκαλίας. Καμία δεν επικεντρώθηκε στους μαθητές. Και γι' αυτό θεωρώ ότι δεν είδαμε μεταρρυθμίσεις παρά μόνο διαρθρωτικές αλλαγές, ανάλογα με το κόμμα, τα συνδικάτα. Ποτέ, όμως, για την ουσία. Γι' αυτό έχουμε φτάσει στο σημείο να έχουμε δασκάλους αγράμματους. Εξού και δεν εκπλήσσομαι με τα ανορθόγραφα πανό. Διαδηλώνουν και αντιδρούν προκειμένου να μην προχωρήσει η αξιολόγηση. Στη δική μου εποχή οι τάξεις αριθμούσαν 100 μαθητές και όταν έρχονταν για έλεγχο οι επιθεωρητές οι δάσκαλοι έτρεμαν μην τυχόν και απαντήσουμε κάτι λάθος. Σήμερα η μόνη μεταρρύθμιση που πρέπει να γίνει είναι να μη γίνονται μεταρρυθμίσεις. Να απαγορευτούν. Να αφήσουν μια ολόκληρη γενιά να εξελιχθεί χωρίς παρεμβάσεις. Είναι αστείο το ότι οι ίδιοι που ψήφισαν τον νόμο Διαμαντοπούλου ήταν εκείνοι που τον ξήλωσαν. Άραγε, τι να περιμένουμε;
• Όταν ακούω να με ρωτούν την άποψή μου για τους νέους, απαντώ ότι αυτή η ερώτηση είναι φασιστική. Λες κι όλοι οι νέοι είναι το ίδιο. Παρά ταύτα, καμία γενιά δεν είναι χαμένη. Κι αυτό που μπορώ να τους πω είναι να κάνουν στη ζωή τους αυτό που θέλουν. Μόνο έτσι θα ικανοποιήσουν και θα γεμίσουν την ψυχή τους.
• Μετά την πανδημία τίποτα δεν θα είναι το ίδιο με πριν. Η ψηφιακή κοινωνία είναι πραγματικότητα. Και το γεγονός ότι στην Ελλάδα πρωταγωνίστησε ένας επιστήμονας, και συγκεκριμένα ο Σωτήρης Τσιόδρας, στην αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης για μένα, που κατοικώ στη Γαλλία, ήταν κάτι φυσιολογικό και ορθό. Όταν ως πολίτης έχεις απέναντί σου μια προσωπικότητα με το ύφος και το ήθος του κ. Τσιόδρα, ο οποίος κλαίει όταν αναφέρεται στις ευπαθείς ομάδες, στις οποίες συγκαταλέγομαι κι εγώ, αυτό είναι το σύνηθες. Φαίνεται, όμως, ότι στην Ελλάδα αυτό χαρακτηρίζεται πρωτόγνωρο. Επιπλέον, αυτός που με εντυπωσίασε πάρα πολύ ήταν ο κ. Χαρδαλιάς. Για πρώτη φορά η πολιτεία βρέθηκε να τηρεί όλα όσα λέει η επιστήμη. Άκουγε κι έπειτα έθετε το πλαίσιο της εφαρμογής των κανόνων.
• Τον Κυριάκο Μητσοτάκη τον γνωρίζω από πολύ μικρή ηλικία. Στο Χάρβαρντ, την ημέρα που με ανακήρυξαν επίτιμη διδάκτορα, ήταν η ορκωμοσία του. Έχοντας διανύσει ήδη τον πρώτο χρόνο διακυβέρνησης της ΝΔ, δειλά δειλά μερικές φορές αναρωτιέμαι: «Τι θα είχε γίνει αν ήταν άλλοι;». Ειδικότερα, ως προς την κρίση στον Έβρο και ύστερα για τον κορωνοϊό. Επίσης, του αναγνωρίζω ότι μιλά άπταιστα ξένες γλώσσες και μπορεί να σταθεί ισάξια με άλλους ηγέτες. Για τον Αλέξη Τσίπρα αυτό που θα πω είναι ότι αν του βγει η διεύρυνση που επιθυμεί, μπορεί να αποδειχθεί ένας καλός ηγέτης της αριστεράς. Κατά καιρούς έχω δεχτεί επιθέσεις από διάφορα πρόσωπα. Αλλά αν δεν με έβριζαν άτομα όπως ο Αμβρόσιος ή ο Πολάκης, πιστέψτε με, θα ένιωθα πολύ άσχημα. Ευτυχώς, σήμερα ο κόσμος έχει ωριμάσει και απέναντι στα μεγάλα προβλήματα δεν πολιτικολογεί.
• Η σημαντικότερη από τις προσωπικότητες που γνώρισα ήταν η Ίντιρα Γκάντι. Απίστευτη προσωπικότητα, δυναμική, με διορατικότητα. Μια καταπληκτική γυναίκα. Όσον αφορά τη θέση της γυναίκας σήμερα στην Ελλάδα, αυτό που θα πω είναι ότι δεν είμαι σίγουρη αν οι Έλληνες θα έκαναν αυτό που τόλμησαν να πράξουν μ' εμένα οι Γάλλοι, δηλαδή να γίνω υπεύθυνη όλης τους της παιδείας και του μεγαλύτερου μουσείου στον κόσμο, όπως και η πρώτη γυναίκα πρύτανης στην ιστορία του Πανεπιστημίου της Σορβόννης. Πραγματικά, αμφιβάλλω.
• Δεν θα ήμουν τίποτα στη ζωή μου αν δεν είχα παντρευτεί τον Ζακ Αρβελέρ. Γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας του Παρισιού και φίλος με διάσημες προσωπικότητες, όπως ο Σαρτρ, η Μποβουάρ, ο Αραγκόν και ο Πικάσο. Μου είχε κάνει εντύπωση ότι ήξερε μόνο πέντε ελληνικές λέξεις: λοιπόν, ανεξάρτητος, ζέστη, μουσακάς και μαλάκας. Τον έχασα το 2010. Ήμασταν μαζί για πάνω από 50 χρόνια. Μεταξύ μας υπήρχε συνεννόηση, αμοιβαίες υποχωρήσεις και διάλογος. Την ημέρα που πέθανε δεν έκλαψα. Δεν δάκρυσα. Την επόμενη μέρα, όμως, συνειδητοποίησα ότι είχαν ξεκινήσει τα κινητικά προβλήματα. Ένιωσα ότι δεν μπορούσα να περπατήσω. Δεν ήταν τυχαίο. Η απώλεια ξεπερνιέται με έναν τρόπο: όταν εξακολουθείς να πορεύεσαι με ζωντάνια και όρεξη. Μαζί του απέκτησα μια κόρη, τη Μαρί-Ελέν, από την οποία έχω μια εγγονή. Είναι οι άνθρωποι που αγαπώ περισσότερο στη ζωή μου.
• Έζησα μια ευτυχισμένη και χορτασμένη ζωή. Δεν γνώρισα μόνο νίκες αλλά και ήττες. Για παράδειγμα, κόπηκα τρεις φορές στις εξετάσεις για το δίπλωμα οδήγησης. Το πήρα με την τέταρτη. Στη Γαλλία δεν μπορείς να οδηγήσεις κρατικό αυτοκίνητο παρά μόνο να έχεις οδηγό. Κάποια στιγμή μού αγόρασε ο άντρας μου ένα μικρό αυτοκίνητο. Πηγαίνοντας για τένις, οδηγούσα πίσω από τον σύζυγό μου. Ξαφνικά πατάω γκάζι και πέφτω πάνω του. Θυμάμαι τότε να μου λέει: «Δύο χαλασμένα αυτοκίνητα της ίδιας οικογένειας, αναρωτιέμαι ποιος ασφαλιστής θα πιστέψει ότι δεν το κάναμε επίτηδες». Τελικά, το χάρισα το αυτοκίνητο στο παιδί του Ζακ, από τον πρώτο του γάμο, τον Ντομινίκ, ένα πολύ καλό παιδί και σπουδαίος φωτογράφος του «Paris Match». Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα ένας αστυνομικός ήρθε να με ρωτήσει αν μου έχουν κλέψει το αυτοκίνητο, γιατί ήταν παρκαρισμένο έξω από την Όπερα έξι μέρες. Ρώτησα τον Ντομινίκ πού το είχε παρκάρει. Εκείνος δεν θυμόταν κι έτσι το έδωσα για απόσυρση. Έκτοτε, δεν οδήγησα ποτέ ξανά.
• Ο μεγαλύτερός μου φόβος είναι μήπως δεν πεθάνω όρθια. Πάντοτε επιδίωκα να είμαι ανεξάρτητη και να ικανοποιώ μόνη μου τις ανάγκες μου. Δεν μου άρεσε να εξαρτώμαι από τους άλλους. Δεν ήθελα να τους γίνομαι βάρος. Ο θάνατος δεν με τρομάζει. Όπως είπε κάποτε ο Επίκουρος: «Ο θάνατος δεν θα πρέπει να μας απασχολεί, επειδή όταν εμείς υπάρχουμε, ο θάνατος δεν είναι παρών, και όταν ο θάνατος είναι παρών, εμείς δεν υπάρχουμε». Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, όταν τον ρώτησαν περί θρησκείας, απάντησε: «Δεν πιστεύω στον Θεό, αλλά τον φοβάμαι». Εγώ πιστεύω σε έναν κουφό Χριστό και σε μια Παναγία αφηρημένη.
• Η ευτυχία είναι στιγμές. Όλα αυτά που δεν λησμονούμε ποτέ στη ζωή μας. Άλλο αγάπη, άλλο έρωτας. Πλέον, θεωρώ ασύγκριτη τη μητρική αγάπη, τη σχέση μητέρας-παιδιού. Αλλά τον έρωτα τον φοβάμαι. Σε κάποια φάση της ζωής μου, έφτασα στο σημείο να χάσω τον εαυτό μου. Να μην μπορώ να τον ορίσω. Για χάρη ενός έρωτα. Έκτοτε, είπα μέσα μου ότι αν μου συμβεί ξανά, θα πάρω ένα περίστροφο και θα αυτοκτονήσω.
• Πάντοτε με κοιτούσαν οι καλύτεροι και επιθυμούσα να τους μοιάσω. Όπου υπάρχει το «θέλω», υπάρχει και το «μπορώ». Όλα εξαρτώνται από μας. Και όσα πέτυχα στη δική μου διαδρομή, όλα αυτά που ονειρεύτηκα, τα κατάφερα γιατί δεν ήξερα ότι ήταν αδύνατα. Γι' αυτό στη ζωή θεωρώ σημαντικό να παραμένεις αυθεντικός. Να έχεις το «γνώθι σαυτόν». Το ζητούμενο είναι να ξέρεις ότι δεν είσαι Θεός.
Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ είναι πρόεδρος του Δ.Σ. του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου των Δελφών.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
σχόλια