2001. Η τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης άλλαξε για πάντα την πορεία του κόσμου. Τρεις χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν από τις συντονισμένες επιθέσεις που πραγματοποιήθηκαν από την Aλ Κάιντα, ο φόβος και η αβεβαιότητα κυριάρχησαν, ενώ στη συνέχεια ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας θα κατέστρεφε τη ζωή χιλιάδων ακόμη ανθρώπων.
Σήμερα, είκοσι χρόνια μετά και ύστερα από τέσσερις Προέδρους στο τιμόνι των ΗΠΑ, ο πόλεμος της αμερικανικής υπερδύναμης κατά της τρομοκρατίας δεν έχει τελειώσει ακόμη. Γιατί οι ΗΠΑ αποχώρησαν από το Αφγανιστάν, ενώ οι Ταλιμπάν φαίνονταν να προελαύνουν; Θα υπάρξει νέος γύρος τρομοκρατικών επιθέσεων; Απαντά ο συγγραφέας και διδάκτορας Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ Αλέξης Παπάζογλου.
Ο ισλαμικός κόσμος δεν ήταν ποτέ ουσιαστικός κίνδυνος για την Αμερική, ούτε οικονομικός, ούτε στρατιωτικός, ούτε πολιτισμικός. H ισλαμική τρομοκρατία ήταν, και ίσως συνεχίζει να είναι, απειλή για την ασφάλεια των Αμερικανών πολιτών, αλλά νομίζω πως θα ήταν υπερβολικό να την αναγάγουμε σε επίπεδο πολιτισμικής σύγκρουσης.
— Είκοσι χρόνια συμπληρώνονται από την 11η Σεπτεμβρίου. Πώς άλλαξαν τις ΗΠΑ τα γεγονότα εκείνης της ημέρας;
Η κληρονομιά της 9/11 έχει πολλά στοιχεία, όσον αφορά και το εσωτερικό της χώρας αλλά και τη σχέση της με τον υπόλοιπο κόσμο. Στο εσωτερικό νομίζω ότι μία από τις βασικές αλλαγές ήταν πως σε ένα κράτος όπου η ελευθερία και η προστασία της ιδιωτικής ζωή είναι θεμελιώδεις αξίες από ιδρύσεώς του το γεγονός της 11ης Σεπτεμβρίου επέτρεψε την εισαγωγή ενός συστήματος παρακολούθησης όλων των συνομιλιών και της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας των πολιτών από τις μυστικές υπηρεσίες, όπως αποκάλυψε ο Έντουαρντ Σνόουντεν 2013. Αυτό ήταν κάτι που στο παρελθόν γινόταν μόνο σε απολυταρχικά καθεστώτα.
Κάτι άλλο που άλλαξε την Αμερική εσωτερικά ήταν πως ενεργοποίησε τα ξενοφοβικά της ένστικτα. Στο βιβλίο του «Reign of Terror» ο Spencer Ackerman υποστηρίζει πως υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της 9/11 και της εκλογής του Ντόναλντ Τραμπ.
Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική και τη σχέση της Αμερικής με τον υπόλοιπο κόσμο, ο τρόπος που αντέδρασε η χώρα στην επίθεση της 9/11 επιβεβαίωσε πως δεν βλέπει τον εαυτό της ως ισότιμη με τις άλλες χώρες. Οι πόλεμοι στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ έγιναν χωρίς να τηρηθούν οι κανόνες που έχουν συμφωνηθεί από τα Ηνωμένα Έθνη και χωρίς την έγκρισή τους.
Μπορεί κάποιοι πολύ κοντινοί σύμμαχοι, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, να μη δίστασαν να ακολουθήσουν την Αμερική στους πολέμους της, όμως η διεθνής κατακραυγή, ειδικά για τον πόλεμο στο Ιράκ, ήταν μεγάλη και η Αμερική συγκεκριμένα έχασε ένα μεγάλο μέρος της αξιοπιστίας της ως εγγυήτριας δύναμης της ειρήνης και της εμπιστοσύνης του κόσμου.
— Μπορούμε να πούμε ότι μετά τις τελευταίες εξελίξεις ο εφιάλτης της τρομοκρατίας επιστρέφει;
Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά. Πιθανόν η καινούργια διοίκηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν να καταφέρει να περιορίσει και να απομονώσει τρομοκρατικά στοιχεία όπως η ISIS-Κ, με σκοπό να αποκτήσει κάποια αναγνώριση από τη διεθνή κοινότητα. Αλλά, όπως έδειξαν οι πρόσφατες επιθέσεις στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, οι Ταλιμπάν δεν έχουν ακόμα τον πλήρη έλεγχο της περιοχής, οπότε είναι πιθανόν να αναζωπυρωθούν οργανώσεις όπως η ISIS και η Aλ Κάιντα.
— Τι σημαίνει η έξοδος από το Αφγανιστάν;
Ή έξοδος από το Αφγανιστάν, ειδικά όπως έγινε, ήταν μια ήττα για την Αμερική και διάψευση των υποσχέσεων για nation-building της χώρας. Οι εικόνες με τους Αφγανούς να τρέχουν πίσω από το αεροπλάνο στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, ακόμα και να κρέμονται από αυτό καθώς απογειωνόταν, θα στοιχειώνουν την Αμερική για πολλά χρόνια.
Υπήρχε ένα στοιχείο gaslighting από τον Μπάιντεν όταν είπε στην ομιλία του μετά την αποχώρηση πως ο μόνος στόχος του πολέμου στο Αφγανιστάν ήταν να ηττηθεί η Aλ Κάιντα. Αν τα πράγματα ήταν έτσι, η Αμερική θα έπρεπε να έχει αποχωρήσει από το Αφγανιστάν πριν από πολλά χρόνια.
Όμως η αλήθεια είναι πως η Αμερική είχε ως στόχο τη δημιουργία ενός δημοκρατικού κράτους στο Αφγανιστάν. Ακόμα κι αν αυτός ο στόχος δεν ήταν σοφός, και πολύ πιο δύσκολο να επιτευχθεί απ’ ό,τι πίστευε η Αμερική, από τη στιγμή που τέθηκε σκοτώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι και ξοδεύτηκαν τρισεκατομμύρια δολάρια τα τελευταία είκοσι χρόνια γι’ αυτόν ‒ ήταν πολύ άδικος ο τρόπος με τον οποίο παραιτήθηκε. Η συνέχιση της παρουσίας ενός μικρού αριθμού στρατευμάτων με ελάχιστες απώλειες τον τελευταίο ενάμιση χρόνο ίσως ήταν προτιμότερη από το χάος που επικράτησε με την αποχώρηση της Αμερικής και την επιστροφή των Ταλιμπάν.
Η λήξη ενός πολέμου δεν είναι πάντα η πιο δίκαιη πράξη. Εκεί καταλήγουν οι φιλόσοφοι που ασχολούνται με τη θεωρία «δίκαιων πολέμων» ‒ η προσπάθεια να αναδειχτούν οι κανόνες και οι συνθήκες υπό τις οποίες ο πόλεμος, παρά την απίστευτη αγριότητά του, μπορεί να δικαιολογηθεί ηθικά.
— «Η σύγκρουση των πολιτισμών», στην οποία είχε αναφερθεί ο Samuel Huntington, είναι ακόμη μια πραγματικότητα;
Νομίζω πως αυτή η σύγκρουση υπήρχε μόνο στη φαντασία κάποιων Αμερικανών, όπως ο Huntington, που τείνουν να βλέπουν το διαφορετικό ως εχθρικό. Ο ισλαμικός κόσμος δεν ήταν ποτέ ουσιαστικός κίνδυνος για την Αμερική, ούτε οικονομικός, ούτε στρατιωτικός, ούτε πολιτισμικός. H ισλαμική τρομοκρατία ήταν, και ίσως συνεχίζει να είναι, απειλή για την ασφάλεια των Αμερικανών πολιτών, αλλά νομίζω πως θα ήταν υπερβολικό να την αναγάγουμε σε επίπεδο πολιτισμικής σύγκρουσης.
— Από την 11η Σεπτεμβρίου άνθησε και ένα ακόμη αρνητικό φαινόμενο, οι θεωρίες συνωμοσίας. Πώς το σχολιάζετε;
Οι περισσότερες θεωρίες συνωμοσίας γύρω από την 9/11 είχαν να κάνουν με την ιδέα πως το γεγονός ήταν «inside job», πως το έκανε η ίδια η κυβέρνηση της Αμερικής, ίσως για να έχει τη δικαιολογία να διεξάγει τους πολέμους που ήθελε στη Μέση Ανατολή. Όπως όλες οι θεωρίες συνωμοσίας, λοιπόν, δείχνει μια έλλειψη εμπιστοσύνης προς το κράτος, τις αρχές, και τις επίσημες πηγές ενημέρωσης.
Νομίζω ότι αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον στοιχείο γύρω από το γεγονός πως αναπτύχθηκαν αυτές οι θεωρίες: ότι κάποιοι δεν εμπιστεύονται τις Αρχές και τους θεσμούς της Αμερικής σε τέτοιο επίπεδο που ήταν έτοιμοι να πιστέψουν πως το ίδιο το κράτος ήταν διατεθειμένο να δολοφονήσει χιλιάδες πολίτες του για κάποιον απώτερο σκοπό.
