Τις σοβαρές συνέπειες που έχει στην πραγματική ζωή ο εθισμός στον ψηφιακό κόσμο του gaming, υπογραμμίζει η ψυχίατρος του πανεπιστημίου του Stanford, Δρ. Anna Lembke.
Ξεκινώντας από την περίπτωση ενός νέου ασθενούς της, η Δρ. Lembdke συνοψίζει σε ένα άρθρο της στην Wall Street Journal τα βασικά σημεία του νέου της βιβλίου «Έθνος Ντοπαμίνης: Βρίσκοντας την Ισορροπία στην Εποχή της Ικανοποίησης», διευρύνοντας την υπόθεσή της για τα «ψηφιακά ναρκωτικά» που έχει η συντριπτική πλειονότητα χρηστών smartphone.
«Ένας ασθενής μου, ευφυής και με ευαισθησίες νέος άνδρας περίπου 20 ετών, με επισκέφθηκε με εξουθενωτικό άγχος και κατάθλιψη. Είχε παρατήσει το πανεπιστήμιο και ζούσε με τους γονείς του. Πού και πού σκεπτόταν αόριστα την αυτοκτονία. Επίσης έπαιζε βιντεοπαιχνίδια σχεδόν όλη την ημέρα και ως αργά κάθε βράδυ.
Είκοσι χρόνια νωρίτερα, το πρώτο που θα έκανα για έναν ασθενή όπως αυτός θα ήταν να γράψω αντικαταθλιπτικά. Σήμερα, συνέστησα κάτι τελείως διαφορετικό: μία «νηστεία» ντοπαμίνης. Πρότεινα να απέχει από όλες τις οθόνες, ακόμα και τα βιντεοπαιχνίδια, για έναν μήνα.
Κατά τη διάρκεια της καριέρας μου ως ψυχίατρος, βλέπω όλο και περισσότερους ασθενείς που υποφέρουν από κατάθλιψη και άγχος, συμπεριλαμβανομένων κατά τα άλλα υγειών, νέων ανθρώπων με οικογένειες γεμάτες αγάπη και εξαιρετική μόρφωση. Ασθενείς που είναι σχετικά πλούσιοι.
Το πρόβλημά τους δεν είναι το τραύμα, ο κοινωνικός αποκλεισμός ή η φτώχεια. Είναι η πολλή ντοπαμίνη, μια χημική ουσία που παράγεται στον εγκέφαλο και λειτουργεί ως νευροδιαβιβαστής. Σχετίζεται με τα συναισθήματα της απόλαυσης και της ανταμοιβής.
Όταν ασχολούμαστε κάτι που απολαμβάνουμε, όπως τα βιντεοπαιχνίδια στην περίπτωση του ασθενούς μου, ο εγκέφαλος απελευθερώνει λίγη ντοπαμίνη και αισθανόμαστε όμορφα. Αλλά μία από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις στον τομέα της νευροεπιστήμης τα τελευταία 75 χρόνια, είναι πως η απόλαυση και ο πόνος βιώνονται στα ίδια τμήματα του εγκεφάλου και το μυαλό προσπαθεί σκληρά να τα κρατήσει σε ισορροπία. Οποτεδήποτε γέρνει προς τη μία κατεύθυνση προσπαθεί σκληρά να αποκαταστήσει την ισορροπία, την οποία οι νευροεπιστήμονες αποκαλούν ομοιόσταση, γέρνοντας και προς την άλλη κατεύθυνση.
Μόλις εκλυθεί ντοπαμίνη, ο εγκέφαλος προσαρμόζεται μειώνοντας ή υπο-ρυθμίζοντας τον αριθμό των υποδοχέων που διεγείρονται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να βγαίνει εκτός ισορροπίας, «γέρνοντας» προς την πλευρά του πόνου, που είναι ο λόγος που η απόλαυση συνήθως ακολουθείται από ένα αίσθημα πονοκεφάλου ή πεσμένη διάθεση. Αν περιμένουμε αρκετά, αυτό το συναίσθημα παρέρχεται και η ουδετερότητα αποκαθίσταται.
Όμως υπάρχει μία φυσική τάση για αντίδραση, με την επιστροφή στην πηγή της χαράς για μία ακόμα δόση. Αν διατηρήσουμε αυτό το μοτίβο για ώρες μέσα στην ημέρα, σε βάθος εβδομάδων ή μηνών, το «σημείο» της απόλαυσης στον εγκέφαλο αλλάζει: τώρα χρειαζόμαστε να παίζουμε παιχνίδια όχι για να νιώθουμε απόλαυση αλλά απλώς για να νιώθουμε νορμάλ. Και μόλις σταματάμε, βιώνουμε τα πανομοιότυπα συμπτώματα της στέρησης από οποιαδήποτε εθιστικής ουσίας: άγχος, εκνευρισμό, αϋπνία, δυσφορία και λαχτάρα για χρήση.
Οι εγκέφαλοί μας εξέλιξαν αυτή την λεπτή ισορροπία σε βάθος εκατομμυρίων ετών, όπου οι απολαύσεις ήταν σπάνιες και οι κίνδυνοι πανταχού παρόντες. Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι δεν ζούμε σε αυτόν τον κόσμο. Αντίθετα, ζούμε σε έναν κόσμο αφθονίας. Η ποσότητα, η ποικιλία και η δυνατότητα εξαιρετικά ενισχυτικών ναρκωτικών και συμπεριφορών ποτέ δεν υπήρξε μεγαλύτερη.
Στις εθιστικές ουσίες όπως η ζάχαρη και τα οπιούχα, έρχεται να προστεθεί μία ολόκληρη, νέα κατηγορία ηλεκτρονικών εθισμών που δεν υπήρχαν πριν από 20 χρόνια: τα μηνύματα, τα tweet, το «σερφάρισμα» στο διαδίκτυο, οι ηλεκτρονικές αγορές και ο τζόγος. Αυτά τα ψηφιακά προϊόντα είναι σχεδιασμένα για να είναι εθιστικά, χρησιμοποιώντας λαμπρά φώτα, πανηγυρικούς ήχους και like, με την υπόσχεση ακόμα μεγαλύτερων επιβραβεύσεων ένα κλικ μακριά.
Παρά την μεγαλύτερη πρόσβαση σε όλα αυτά τα ναρκωτικά απόλαυσης, είμαστε πιο μίζεροι από ποτέ. Τα στατιστικά κατάθλιψης, άγχους, φυσικού πόνου και αυτοκτονιών αυξάνονται σε όλο τον κόσμο, και ιδιαίτερα στα πλούσια κράτη. Σύμφωνα με την Έκθεση Παγκόσμιας Ευτυχίας που κατατάσσει 156 κράτη με βάση το πόσο ευτυχισμένοι αισθάνονται οι πολίτες τους, το 2018 οι Αμερικανοί ανέφεραν πως ήταν λιγότεροι ευτυχισμένοι σε σχέση με το 2008.
Κι άλλες πλούσιες χώρες καταγράφουν παρόμοιες πτώσεις στην «βαθμολογία» που βάζουν οι ίδιοι οι κάτοικοι στην ευτυχία τους - το Βέλγιο, ο Καναδάς, η Δανία, η Γαλλία, η Ιαπωνία, η Νέα Ζηλανδία και η Ιταλία.
Μία μελέτη για την Παγκόσμια Πίεση των Ασθενειών, διαπίστωσε πως ο αριθμός των νέων υποθέσεων κατάθλιψης παγκοσμίως, αυξήθηκε κατά 50% στο διάστημα από το 1990 έως το 2017, με την μεγαλύτερη αύξηση να καταγράφεται σε περιοχές με το υψηλότατο εισόδημα - ειδικά στην βόρεια Αμερική.
Είναι δύσκολο να δούμε την αιτία και το αποτέλεσμα όταν κυνηγάμε ντοπαμίνη. Μόνο αφού κάνουμε ένα διάλειμμα από το ναρκωτικό της επιλογής μας μπορούμε να δούμε τον πραγματικό αντίκτυπο της κατανάλωσης στις ζωές μας. Για αυτό ζήτησα από τον ασθενή μου να αφήσει τα βιντεοπαιχνίδια για έναν μήνα, που είναι αρκετό διάστημα για να επιτρέψει στον εγκέφαλό του να αποκαταστήσει την ισορροπία ντοπαμίνης. Δεν ήταν εύκολο, αλλά έβρισκε κίνητρο σε μία σκέψη κόντρα στα ένστικτά του, πως η αποχή από το πράγμα που τον έκανε να νιώσει καλά βραχυπρόθεσμα, θα μπορούσε να τον κάνει να αισθανθεί καλύτερα μακροπρόθεσμα.
Έκπληκτος, ένιωσε όντως καλύτερα από ό,τι είχε νιώσει εδώ και χρόνια, με λιγότερο άγχος και στεναχώρια. Ήταν μάλιστα σε θέση να επιστρέψει στα βιντεοπαιχνίδια χωρίς τα αρνητικά αποτελέσματα, απλώς και μόνο περιορίζοντας τον χρόνο παιχνιδιού - το πολύ δυο ώρες την ημέρα και όχι πιο συχνά από δύο ημέρες την εβδομάδα. Με αυτόν τον τρόπο άφηνε αρκετό χρόνο στον εγκέφαλό του μεταξύ παιχνιδιών για να αποκατασταθεί η ισορροπία ντοπαμίνης στον εγκέφαλό του.
Απέφευγε τα βιντεοπαιχνίδια που παραήταν επιδραστικά πάνω του, αυτά που ήξερε ότι δεν θα μπορούσε να σταματήσει να παίζει αν τα ξεκινούσε. Έπαιζε σε διαφορετικό λάπτοπ από αυτό που είχε για τις σπουδές του, για να κρατήσει το gaming σε φυσική απόσταση από τα μαθήματά του. Τελικά δεσμεύθηκε να παίζει μόνο με φίλους και ποτέ με ξένους, με αποτέλεσμα το παιχνίδι να ισχυροποιήσει τις κοινωνικές συναναστροφές του. Η ανθρώπινη επαφή είναι μία ισχυρή πηγή ντοπαμίνης με δυνατότητες προσαρμογής.»
«Δεν παίζουν όλοι βιντεοπαιχνίδια, αλλά όλοι έχουμε ένα ψηφιακό ναρκωτικό της επιλογή μας, και πιθανότατα προϋποθέτει την χρήση smartphone - το αντίστοιχο της βελόνας για υποδόρια ένεση στην καλωδιωμένη γενιά» σχολιάζει η Lembke.
«Η μείωση της χρήσης τηλεφώνου είναι διαβόητα δύσκολη, επειδή μια τέτοια απόπειρα στην αρχή γέρνει την ισορροπία απόλαυσης-πόνου προς την πλευρά του πόνου, προκαλώντας μας ανησυχία και εκνευρισμό. Αλλά αν απέχουμε αρκετά, τα οφέλη μιας υγιέστερης ισορροπίας ντοπαμίνης αξίζουν. Το μυαλό μας είναι λιγότερο απασχολημένο με την λαχτάρα και μπορούμε να είμαστε παρόντες στη στιγμή. Και οι μικρές, απρόσμενες χαρές της ζωής μας ανταμείβουν και πάλι»
Με πληροφορίες από Wall Street Journal
