«Σβήνω, γράφω, κλαίω. Ο Θεός να σε έχει καλά», «Στο νοσοκομείο που πάμε, οι εργοθεραπευτές πανηγυρίζαμε: “Επιτέλους", είσαι η φωνή μας». Αυτές ήταν μερικές από τις απαντήσεις που έλαβε ο πρώην μπασκετμπολίστας Δημήτρης Παπανικολάου μετά την ανακοίνωση που έκανε το περασμένο καλοκαίρι στα social media ότι έχει στοιχεία του συνδρόμου Άσπεργκερ, μιας διαταραχής που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού.
Σε μια ανάρτηση που έγινε viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πόζαρε μαζί με τους Γιάννη Αντετοκούνμπο και Νίκο Γκάλη με σκοπό να διαδώσει το μήνυμα σε όσο το δυνατό περισσότερους. Και, φυσικά, τα κατάφερε. Η ενημέρωση σχετικά με το ζήτημα πήρε μπρος, η λέξη έφτασε σε πολλά σπίτια.
Στην Ελλάδα το στίγμα που υπάρχει αναφορικά με το Άσπεργκερ είναι μεγάλο. Γονείς δεν αποδέχονται εύκολα ότι τα παιδιά τους βρίσκονται στο φάσμα, άλλοι μιλάνε για νόσο και άλλοι θεωρούν εκείνους που παρουσιάζουν στοιχεία του συνδρόμου «προβληματικούς».
«Υπάρχουν άνθρωποι που διαγνώστηκαν μετά την ανάρτηση. Άνθρωποι που έφυγαν από χωριά και είπαν “πάω το παιδί μου να εξεταστεί, μου δώσατε θάρρος”, άνθρωποι που ήταν αποκλεισμένοι», λέει.
Ο μοναδικός Έλληνας που έχει κάνει triple crown με δύο διαφορετικές ομάδες, ο άνθρωπος που έχει περάσει από Ολυμπιακό, Παναθηναϊκό και ΑΕΚ, συνεχίζει το έργο του αυτή την άνοιξη και ετοιμάζεται να συμμετάσχει σε ένα πρόγραμμα που ελπίζει ότι θα απογειωθεί τον Σεπτέμβριο. Αυτό θα περιλαμβάνει προγράμματα στα ειδικά και τυπικά σχολεία, στα οποία θα συμμετέχουν αθλητές κάνοντας συνεκπαίδευση στα παιδιά. Όταν τον ρωτάω γιατί αποφάσισε να μιλήσει, μου απαντάει επειδή είδε παιδιά στον κοντινό του κύκλο να δέχονται μπούλινγκ.
Όχι απλώς δεν είναι ανασταλτικός παράγοντας για να πετύχεις κάτι αλλά είναι και βοηθητικός, αρκεί να μη φας μπούλινγκ, να μη νομίζεις ότι έχεις κάποιο πρόβλημα απλώς επειδή διαφέρεις από πολλούς. Και εκεί χρειάζεται μεγάλη εκπαίδευση, πρώτον των γονιών, ώστε να το αποδεχτούν, δεύτερον για να ενημερωθεί το παιδί, τρίτον για να βγουν τα παιδιά στην κοινωνία. Δεν χρειάζεται να κρύβονται, δεν έχουν να ντραπούν για κάτι.
«Θεωρώ πως είναι ένα θέμα που μελλοντικά θα απασχολήσει όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και την ανθρωπότητα. Ακόμα δεν έχουμε καταλάβει το μέγεθος του ζητήματος. Στην Ελλάδα έχουμε 200.000 οικογένειες που έχουν ένα άτομο στο φάσμα. Επίσημα είναι 160.000-170.000, όμως στην επαρχία υπάρχουν πάρα πολλά αδιάγνωστα περιστατικά, γιατί οι κοινωνίες είναι πιο κλειστές», λέει.
«Είναι μια διαφορετικότητα που δεν έρχεται από επιλογή και ήθελα κυρίως να εστιάσω στα παιδιά. Μάλιστα, επειδή ήξερα ανθρώπους που είναι στο φάσμα του αυτισμού και έχουν κάνει σπουδαία πράγματα, ήθελα να τους δώσω την ελπίδα ότι μπορούν να καταφέρουν πράγματα – γιατί αυτή η ελπίδα δεν είναι φρούδα, είναι αληθινή».
Πράγματι, μετά την ανακοίνωση, το φθινόπωρο ήταν πολλοί οι άνθρωποι που ήρθαν σε επαφή μαζί του. Ανάμεσα σε αυτούς, μια μητέρα το παιδί της οποίας έχει στοιχεία του Άσπεργκερ και φοιτά στο Χάρβαρντ, μια άλλη που το παιδί της είναι στο Πολυτεχνείο, γενικά γονείς που τα παιδιά τους κάνουν σπουδαία πράγματα.
«Όχι απλά δεν είναι ανασταλτικός παράγοντας για να πετύχεις κάτι αλλά είναι και βοηθητικός αρκεί να μη φας μπούλινγκ, να μη νομίζεις ότι έχεις κάποιο πρόβλημα απλώς επειδή διαφέρεις από πολλούς. Και εκεί χρειάζεται μεγάλη εκπαίδευση, πρώτον των γονιών, ώστε να το αποδεχτούν, δεύτερον για να ενημερωθεί το παιδί, τρίτον για να βγουν τα παιδιά στην κοινωνία. Δεν χρειάζεται να κρύβονται, δεν έχουν να ντραπούν για κάτι», συμπληρώνει.
Ο Δημήτρης έχει έρθει σε επαφή με σχολεία με αφορμή παράπονα που του έχουν εκφράσει γονείς. «Πιστεύω ότι αν η κοινωνία κατανοήσει ότι το Άσπεργκερ είναι μια δύναμη και εστιάσει στα θετικά της στοιχεία, οι άνθρωποι που έχουν αυτό το σύνδρομο θα αξιοποιηθούν για το γενικότερο καλό. Γιατί είναι άνθρωποι που δεν σχολιάζουν πολύ την επικαιρότητα, δίνουν μεγάλη έμφαση στη λεπτομέρεια. Μπορεί να έχουν διαφορές με τους άλλους ανθρώπους σε επίπεδο κοινωνικής αλληλεπίδρασης, αλλά επειδή εστιάζουν πολύ σε ό,τι κάνουν, μπορούν να φέρουν και τρομερά αποτελέσματα».
Από την ιδέα στο μήνυμα και στη μεγαλύτερη δυνατή διάδοση, η προσέγγιση δύο ανθρώπων όπως ο Γιάννης Αντετοκούνμπο και ο Νίκος Γκάλης ήταν καθοριστική. «Από τη στιγμή που βρέθηκα μαζί τους δεν μου ήταν τόσο δύσκολη η ανακοίνωση γιατί είχα κάνει τη μισή διαδρομή, αν το έκανα μόνος μου μπορεί να ήταν και πιο δύσκολο. Όταν βάζεις δύο φωτεινούς ανθρώπους δίπλα σου, το μήνυμα μεγαλώνει και νιώθεις μεγαλύτερη σιγουριά».
Η δράση
Ο Δημήτρης λέει ότι αυτή την περίοδο είναι σε συνεννόηση με το υπουργείο Παιδείας και τους αρμόδιους φορείς για την οργάνωση πρωινών προγραμμάτων στα οποία τα παιδιά θα πηγαίνουν και σε αθλητικές εγκαταστάσεις. Μαθητές από διάφορα σχολεία θα παίζουν μαζί, θα αλληλεπιδρούν.
«Στόχος είναι να γνωριστούν τα παιδιά, να σπάσουν οι διαχωριστικές γραμμές. Αν μάθουν από μικρή ηλικία τη διαφορετικότητα, αν μεγαλώνουν μαζί, δεν θα υπάρχει κίνδυνος να κοροϊδέψουν κάποιον από άγνοια», αναφέρει.
Όπως μου λέει, στόχος είναι να ξεκινήσουν με το πρόγραμμα πρωί και απόγευμα από την Αττική, και αυτό να επεκταθεί τουλάχιστον σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. «Θα ξεκινήσουμε από τον αυτισμό, αλλά μετά υπάρχουν παιδιά με άλλες διαγνώσεις, σύνδρομο Down ή οτιδήποτε άλλο. Μπορεί να εντάξουμε κι άλλα παιδιά, αλλά βήμα-βήμα. Ξεκινώντας από τον αυτισμό, πιστεύω ότι θα βάλουμε ένα λιθαράκι για να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο».
Παλιότερα ήταν πολύ εύκολο να μπει η ταμπέλα «δεν τα παίρνει τα γράμματα το παιδί». Ο Δημήτρης θεωρεί πως τώρα οι εποχές έχουν αλλάξει. «Στο φάσμα του αυτισμού, όλες οι έρευνες που βλέπω και στο εξωτερικό δείχνουν παγκοσμίως μια αύξηση 2.000-3.000% στις διαγνώσεις. Υπάρχουν παιδιά στο φάσμα που πάνε σε ειδικά σχολεία αλλά και εκείνα που παρακολουθούν τυπικά σχολεία και έχουν έναν δεύτερο δάσκαλο, αυτό που λέμε παράλληλη στήριξη. Φέτος είχαν θέμα με το πόσους δασκάλους χρειάζονταν, γιατί οι διαγνώσεις έρχονται κατά χιλιάδες».
Αναφορικά με τις λέξεις και τη σημασία που έχουν στο συγκεκριμένο ζήτημα, τονίζει ότι είναι σημαντικός ο ρόλος τους.
«Ποτέ δεν χρησιμοποιώ τη λέξη "πρόβλημα", ποτέ δεν χρησιμοποιώ τη λέξη “νόσος”, γιατί δεν είναι, ποτέ δεν χρησιμοποιώ τη φράση “εκστρατεία κατά του αυτισμού”. Δεν πάμε ποτέ εναντίον της φύσης μας. Πάμε εναντίον του καρκίνου, εναντίον του AIDS, της έμφυλης βίας, εναντίον του εαυτού μας όμως δεν πάμε ποτέ. Το βλέπω συνέχεια και στην τηλεόραση. Κάθε μέρα γονείς μού στέλνουν μηνύματα και διορθώνουμε την ορολογία. Λέμε “είναι” ή “βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού”».
Οι γονείς και η ενημέρωση
Πολλοί γονείς ντρέπονται για τα παιδιά τους και δεν φροντίζουν να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες απ' όταν αυτά είναι σε μικρή ηλικία.
«Το παιδί δεν βοηθιέται. Μαθαίνει τι του συμβαίνει με τον άσχημο τρόπο και αυτό είναι εις βάρος και των ίδιων των γονιών. Σήμερα γίνονται πολλές διαγνώσεις κι αυτό είναι κάτι που βοηθάει πολύ. Παλιά ένα παιδί γεννιόταν και πέθαινε σε μια αυλή. Τώρα δεν θα το βγάλεις στην κοινωνία;
Μέχρι έναν βαθμό ετοιμάζεις τον εαυτό σου και το εκείνο, μετά πρέπει να ετοιμάσεις και την κοινωνία να το δεχτεί. Αν δηλαδή οι γονείς ενημερώσουν το σχολείο, τη γειτονιά, τους φίλους, τους χώρους όπου κινείται το παιδί και μετά αυτό δεχθεί μπούλινγκ, ενώ όλοι είναι ενήμεροι, τότε το θέμα θα το έχουν εκείνοι».
«Τι πιστεύεις ότι πρέπει να γίνει σε επίπεδο ενημέρωσης;» τον ρωτάω. «Πολλά. Σήμερα δεν υπάρχει νοσοκομείο για να εξετάζονται οι άνθρωποι στο φάσμα. Και δεν εννοώ να τους κάνουν διάγνωση, αυτή την αναλαμβάνουν οι ειδικοί ψυχικής υγείας, οι νευρολόγοι κ.λπ. Εννοώ ότι δεν υπάρχει νοσοκομείο με τις κατάλληλες προδιαγραφές στο οποίο να έχουν πρόσβαση άνθρωποι με διαφορετικότητα. Έχουμε συνηθίσει, όταν λέμε "πρόσβαση", να εστιάζουμε κυρίως στο αμαξίδιο, στο να υπάρχουν ράμπες, δεν είναι όμως όλοι ΑμεΑ.
Υπάρχουν π.χ. και εκείνοι που είναι στο φάσμα και δεν θα μπορέσουν να πάνε κάπου επειδή τα φώτα είναι πολύ έντονα γι' αυτούς, επειδή δεν αντέχουν την αναμονή, επειδή σε βαρύτατες περιπτώσεις μπορεί να πάθουν μια κρίση θυμού και κανείς δεν θα ξέρει πώς να τη χειριστεί. Επομένως, θα έπρεπε να υπάρχει ένα ιδιωτικό ή κρατικό νοσοκομείο. Νομίζω ότι στο μέλλον θα υπάρξουν φορείς διαγνώσεων που θα έχουν πτέρυγες μόνο για το φάσμα του αυτισμού, όπως γίνεται και στο εξωτερικό, σε χώρες που είναι μπροστά σε αυτά τα θέματα.
Αυτό είναι το ένα που θα μπορούσε να γίνει. Το δεύτερο έχει να κάνει με την ενημέρωση δασκάλων, στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Έχω συμπεράνει –επειδή είναι πολλά τα θέματα που έχω διαχειριστεί, άσχετα από το ότι δεν τα έμαθε ποτέ κανείς– ότι ακόμα και οι διευθυντές των σχολείων έχουν άγνοια για το θέμα. Δεν γνωρίζουν τι μπορεί να σημαίνει η απόρριψη για ένα τέτοιο παιδί, όπως και για οποιοδήποτε παιδί.
Εφόσον υπάρχει άγνοια, λοιπόν, πολλοί καθηγητές δεν ξέρουν πώς να διαχειριστούν μια τέτοια κατάσταση. Μου λένε γονείς: “Έκλεισε το παιδί μου στο γραφείο, κλείδωσε την πόρτα και άρχισε να του φωνάζει”. Mπερδεύουμε το "κακομαθημένος" με το φάσμα του αυτισμού. Όχι, Δεν είναι κακομαθημένο, είναι στο φάσμα του αυτισμού. Πολλά παιδιά σκέφτονται ή συμπεριφέρονται κάπως αλλιώς και οι άλλοι λένε "α, κακομαθημένο το έχουν το παιδί". Δεν είναι κακομαθημένο, έχει γίνει διάγνωση. Μάθε να το αποδέχεσαι».
Πέρα από το κομμάτι του Άσπεργκερ, για το οποίο έχει γίνει λόγος σε μεγάλο βαθμό το τελευταίο διάστημα, ο Δημήτρης τοποθετείται και σε άλλα θέματα αναφορικά με την παιδεία, τον αθλητισμό και τον τρόπο που μεγαλώνουν τα παιδιά σήμερα. Εκείνος, όπως λέει, μικρός ήταν «μαμούνι». Ο καλύτερός του φίλος ήταν η μπασκέτα.
Τα παιδιά παλιότερα έπαιζαν πιο πολύ έξω, η επαφή ήταν καλύτερη. Όταν ήταν δεκαπέντε έπαιρνε δύο τρένα και ένα λεωφορείο για να πάει στην προπόνηση. Στα δεκαεπτά του πήρε μεταγραφή στον Ολυμπιακό και ξεκίνησε από πολύ μικρός τις βαθιές βουτιές στα παρκέ του ελληνικού μπάσκετ. Αναφορικά με την πίεση που υπήρχε, λέει:
«Ήταν δύσκολα διαχειρίσιμη, γιατί οι εποχές ήταν καλύτερες, ο κόσμος είχε λιγότερα ζητήματα, οπότε το πρόβλημά του ήταν το αν θα κερδίσουμε ή όχι. Υπήρχαν και τα καλά, βέβαια, π.χ. το οικονομικό, η δόξα που γνωρίζαμε, αλλά η πίεση ήταν τεράστια. Δεν υπήρχε το να χάσεις έναν αγώνα και να βγεις για ποτό μετά. Αν έχανες στο Ολυμπιακός - Παναθηναϊκός ή σε κάποιο σημαντικό ευρωπαϊκό παιχνίδι, κλεινόσουν σπίτι, παράγγελνες πίτσα και άνοιγε άλλος την πόρτα, για να μη σε δει κανένας».
— Ξέρουμε στην Ελλάδα να κοουτσάρουμε νεαρούς αθλητές; Κατά πόσο οι συνεχόμενες απαιτήσεις των συλλόγων «καίνε» τις δυνατότητες των παιχτών;
Οι επαγγελματικές ομάδες είναι ένα τρένο που προχωράει και όποιος πιστεύουν ότι μπορεί να ανέβει, ανεβαίνει. Δεν περιμένουν κανέναν. Σήμερα τα παιδιά σαφώς και δεν έχουν το επίπεδο των απολαβών, της δημοτικότητας και της δόξας που είχαν τα περισσότερα παιδιά τότε, τουλάχιστον στη δική μας κατηγορία. Έχουν όμως χαμηλότερο ανταγωνισμό μέσα στις ομάδες τους. Στην εποχή μας έρχονταν παιχταράδες από το εξωτερικό.
Τους ρωτούσαν: «Πόσο έχεις εσύ; Τρία εκατομμύρια; Έλα». Έμπαιναν μπροστά μας κι εμείς, ως πιτσιρικάδες, έπρεπε να παλέψουμε με τα θηρία. Ήταν υπερβολική η πίεση. Θα μου πει κάποιος «τι πίεση έχεις που παίζεις μπασκετάκι;». Δεν είναι ακριβώς έτσι. Από φτωχογειτονιά ξεκίνησα, από φτωχή οικογένεια, ξέρω τι σημαίνει πίεση σε επίπεδο καθημερινότητας, όμως πίεση στον αθλητισμό σημαίνει να πηγαίνεις στη δουλειά σου και να είναι πάνω από το κεφάλι σου 15.000 κόσμος που σε κρίνει.
— Ο κόσμος θέλει αίμα;
Αυτό το διαπιστώνετε και στα social σήμερα, τα οποία έχουν κάνει καλό σε πάρα πολλά πράγματα βέβαια, αλλά βλέπεις ότι η κακή είδηση πουλάει πολύ περισσότερο από την καλή. Επειδή τα τελευταία δέκα-έντεκα χρόνια έχουμε ταλαιπωρηθεί πολύ ως χώρα από την κρίση και άλλες καταστάσεις, πιστεύω ότι ο κόσμος έχει έναν θυμό που μέσα στον Covid αναβίωσε. Ξεσπάει αυτόν τον θυμό, πολλές φορές χωρίς φίλτρο, επί δικαίους και αδίκους. Τα social έχουν πετύχει πολλά γιατί o κόσμος έχει πλέον φωνή που δεν είχε.
Πόσο σημαντικό είναι το ερέθισμα της ενασχόλησης με τον αθλητισμό να ξεκινάει από το μάθημα της γυμναστικής στο σχολείο και όχι από συλλόγους;
Εδώ είναι περισσότερο σωματειακό το σύστημα σε σχέση με τις βόρειες χώρες. Και σωματειακό σημαίνει ανταγωνισμός. Στις βόρειες χώρες είναι πιο πολύ θέμα σχολείου, μίας από τις πρώτες κοινωνίες που γνωρίζει ο άνθρωπος μετά την οικογένεια. Εκεί βάζουν την κουλτούρα του αθλητισμού περισσότερο στο σχολείο. Και αυτό δεν έχει τόσο ανταγωνισμό, έχει περισσότερο παιχνίδι και συνεργασία. Οπότε θα δείτε τη Δανία, που είναι ανάμεσα στις πιο ευτυχισμένες χώρες του πλανήτη, να έχει υποχρεωτικά μία ώρα την εβδομάδα συζήτηση μεταξύ των μαθητών.
Έχουμε μπερδέψει λίγο την παιδεία με τα άριστα στα μαθηματικά και τη χημεία, αυτό όμως είναι ακαδημαϊκή μόρφωση, δεν έχει σχέση με την παιδεία. Νομίζω ότι ο αθλητισμός χωράει μια χαρά στα σχολεία, ώστε να καταλάβουν τα παιδιά ότι δεν πρόκειται μόνο για ένα κάρφωμα και ένα γκολ αλλά για κάτι ανώτερο. Πολυεθνικές εκτός του χώρου του αθλητισμού στο εξωτερικό ρωτάνε στις συνεντεύξεις τους υποψηφίους αν κάνουν κάποιο άθλημα όχι γιατί θέλουν οι υπάλληλοί τους να τρέχουν γρήγορα μέσα στο γραφείο αλλά γιατί ψάχνουν χαρακτηριστικά όπως η ικανότητα συνεργασίας και η αποδοτικότητα μέσα σε ένα υγιές κοινωνικό σύνολο, η αντοχή στην πίεση κ.ά.
Νομίζω ότι το σχολείο δεν πρέπει να είναι μόνο ανταγωνισμός, γιατί αυτός όσο πάει μεγαλώνει, υπερβαίνει τα ανθρώπινα όρια και προκαλεί νεύρα και άλλου είδους προβλήματα υγείας. Πρώτα πρέπει να μάθεις να συνεργάζεσαι και μετά να ανταγωνίζεσαι.
