Είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι όλα τα ζώα έχουν μια καθαρή διαχωριστική γραμμή μεταξύ των φύλων, επειδή οι διαφορές στην εμφάνιση μεταξύ αρσενικών και θηλυκών μπορεί να είναι αρκετά εμφανείς.
Όμως όσο περισσότερα μαθαίνουν οι επιστήμονες για την άγρια ζωή, τόσο πιο ξεκάθαρο γίνεται ότι η φύση δεν έχει ένα τόσο αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο, όσο φανταζόμασταν.
Αρκετοί γνωρίζουν ότι οι αρσενικοί ιππόκαμποι κυοφορούν και γεννούν. Ωστόσο, η έρευνα αποκαλύπτει κι άλλες πληροφορίες για τα ζώα, οι οποίες αψηφούν τις προκαταλήψεις σε σχέση με τον βιολογικό ντετερμινισμό του φύλου.
Έχουμε μάθει τόσα πολλά για το ζωικό βασίλειο από την έναρξη της σύγχρονης επιστήμης, αλλά όπως δείχνουν αυτές οι νέες μελέτες, μπορεί να αγγίζουμε μόλις την επιφάνεια.
Για να καταλάβουμε γιατί σε ορισμένα είδη εξελίχθηκαν επιμέρους ή ευρύτερα εμφανισιακά χαρακτηριστικά, πρέπει πρώτα να καταλάβουμε γιατί τα αρσενικά και θηλυκά πολλών ειδών εξελίχθηκαν ώστε να μοιάζουν τόσο διαφορετικά μεταξύ τους. Στο μεγαλύτερο μέρος του ζωικού βασιλείου, τα θηλυκά έχουν έναν πεπερασμένο αριθμό ωαρίων, ενώ τα αρσενικά έχουν άπειρο αριθμό σπερματοζωαρίων.
Αυτό είναι γνωστό ως ανισογαμία, ανισότητα δηλαδή του μεγέθους των γαμετών στα διαφορετικά βιολογικά φύλα, και συχνά προκαλεί τον ανταγωνισμό των αρσενικών για τα θηλυκά μέσω της εξέλιξης όπλων, όπως τα κέρατα στα ελάφια, ή καλλωπιστικά στοιχεία, όπως είναι η εντυπωσιακή ουρά του παγωνιού.
Αυτές οι διαφορές στην εμφάνιση των φύλων εξελίχθηκαν μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται σεξουαλική επιλογή.
1. Η αγριόπαπια
Ένα καλό παράδειγμα είναι η αγριόπαπια ή πρασινοκέφαλη πάπια, μια από τις πιο κοινές πάπιες στον κόσμο. Το καφέ χρώμα των φτερών των θηλυκών εξελίχθηκε μέσω της φυσικής επιλογής, όπου επιβιώνουν οι πιο ικανοί – στην προκειμένη περίπτωση αυτοί που καμουφλάρονται από τους θηρευτές.
Τα φωτεινά μπλε και πράσινα φτερά των αρσενικών αγριοπαπιών τα διακρίνουν από το φόντο τους, αλλά αυξάνουν επίσης την ελκυστικότητά τους. Τα θηλυκά επιλέγουν τα πιο «σέξι» αρσενικά με βάση το φτέρωμά τους. Έτσι, για την πλειονότητα των ειδών, τα αρσενικά είναι έντονα χρωματισμένα και τα θηλυκά έχουν μια πιο μουντή εμφάνιση.
Αλλά δεν έχουν έτσι τα πράγματα, σε όλες τουλάχιστον τις περιπτώσεις. Η εξέλιξη έχει δημιουργήσει μερικές απίστευτες παραλλαγές στην πορεία της φύσης.
2. Το κολιμπρί-Ιακωβίνος με τον λευκό λαιμό
Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι περίπου το 20% των θηλυκών κολιμπρί-Ιακωβίνων με τον λευκό λαιμό (ένα είδος κολιμπρί από την κεντρική Αμερική) έχουν ιριδίζον μπλε και πράσινο φτέρωμα, μιμούμενα το χρώμα των φτερών των αρσενικών.
Αν και τα θηλυκά μιμούνται τα αρσενικά μόνο στην εμφάνιση και όχι στη συμπεριφορά, αποκτούν το πλεονέκτημα που απολαμβάνουν τα πιο επιθετικά αρσενικά. Τα αρσενικά αποφεύγουν τα θηλυκά με το διακοσμητικό φτέρωμα, πράγμα που σημαίνει ότι αφήνονται μόνα τους και απολαμβάνουν καλύτερη πρόσβαση στην τροφή. Πιθανώς να γλιτώνουν κι από τις παρενοχλήσεις των επίδοξων εραστών τους.
3. Το ναρβάλ ή φάλαινα μονόκερος
Το ναρβάλ είναι μια φάλαινα της Αρκτικής που έχει έναν μακρύ σπειροειδή χαυλιόδοντα, μήκους έως και τριών μέτρων. Τα αρσενικά χρησιμοποιούν τον χαυλιόδοντα για να προσελκύουν τα θηλυκά και να απωθούν τους αρσενικούς ανταγωνιστές. Το αρσενικό με τον μεγαλύτερο χαυλιόδοντα είναι το κυρίαρχο και έχει τις περισσότερες ευκαιρίες ζευγαρώματος.
Ωστόσο, ένα μικρό ποσοστό θηλυκών έχει χαυλιόδοντες. Δεν είναι γνωστό το γιατί. Αλλά αν οι χαυλιόδοντες αυξάνουν τις πιθανότητες επιβίωσης (καταπολεμώντας τους θηρευτές ή λογχίζοντας την τροφή), θα είχαν εξελιχθεί μέσω της φυσικής επιλογής τόσο στα αρσενικά όσο και στα θηλυκά ναρβάλ.
Δεδομένου ότι η παρουσία χαυλιόδοντα περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό στα αρσενικά, είναι πιθανό τα θηλυκά που έχουν χαυλιόδοντες να επωφελούνται με παρόμοιο τρόπο με αυτόν των κολιμπρί.
4. Ένα είδος άγριου ορτυκιού
Ορισμένα είδη, όπως το ορτύκι Turnix suscitator που συναντάται στη Νότια Ασία, παρουσιάζουν πλήρη αντιστροφή των ρόλων τους. Τα θηλυκά είναι μεγαλύτερα από τα αρσενικά και έχουν μαύρο λαιμό και μια μαύρη κηλίδα στο στήθος, η οποία λείπει από τα αρσενικά. Τα θηλυκά φωνάζουν δυνατά για να προσελκύσουν τα αρσενικά και για να αγωνιστούν ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση σε συντρόφους.
Μόλις ένα ζευγάρι ζευγαρώσει, το θηλυκό μετακινείται στον επόμενο σύντροφό του, ενώ το αρσενικό αφήνεται να επωάσει τα αυγά και να μεγαλώσει μόνο του τους νεοσσούς. Ωστόσο, αυτό έχει κάποιο κόστος.
Στο ζωικό βασίλειο, τα περισσότερα θηλυκά έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής από τα αρσενικά, αλλά η ζωή των θηλυκών ορτυκιών του συγκεκριμένου είδους έχει διάρκεια ζωής μόλις τεσσάρων χρόνων, το μισό σχεδόν του προσδόκιμου ζωής των αρσενικών.
5. Ο μαχητής
Δεν είναι μόνο τα θηλυκά που επωφελούνται από την υιοθέτηση αρσενικής εμφάνισης ή χαρακτηριστικών. Ο μαχητής (ένα παρυδάτιο πουλί από τη βόρεια Ευρώπη και την Ασία) πήρε το όνομά του από ένα κολάρο από φτερά που αναπτύσσεται γύρω από το λαιμό των αρσενικών κατά την περίοδο αναπαραγωγής, παρόμοιο με τα ελισαβετιανά κολάρα με φρίζες που φορούσαν τον 17ο αιώνα. Τα αρσενικά με τα πιο εντυπωσιακά κολάρα προσελκύουν περισσότερα θηλυκά.
Έτσι, τα αρσενικά με το καλύτερο κολάρο έχουν την πολυτέλεια των επιλογών, ενώ ορισμένα αρσενικά καταλήγουν να ζουν σαν μοναχικές καρδιές, χωρίς καμία ευκαιρία να ζευγαρώσουν. Όμως, αυτά τα απηυδισμένα αρσενικά έχουν βρει έναν τρόπο να νικούν τους παίκτες στο ίδιο τους το παιχνίδι.
Ορισμένα αρσενικά αντιγράφουν τα θηλυκά κατά τη διάρκεια της περιόδου αναπαραγωγής, ώστε να καταφέρουν να πλησιάσουν αρκετά κοντά στα θηλυκά έτσι ώστε να πετύχουν να ζευγαρώσουν, έστω και αρκετά πιο ύπουλα.
Μερικά από τα αρσενικά που προσποιούνται τα θηλυκά, θα παρασύρουν κιόλας άλλα αρσενικά μακριά από τα θηλυκά. Οι ηθοποιοί ύστερα θα εγκαταλείψουν τους ρόλους τους και θα επιστρέψουν για να ζευγαρώσουν, μόλις το πεδίο μείνει ελεύθερο.
6. Ύαινες
Ίσως το πιο συναρπαστικό ζώο είναι η στικτή –η κηλιδωτή δηλαδή– ύαινα της υποσαχάριας Αφρικής, όπου τα θηλυκά στις φυλές τους είναι κυρίαρχα. Αναλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του κυνηγιού και μεγαλώνουν μόνες τους τα μικρά.
Τα θηλυκά είναι μεγαλύτερα από τα αρσενικά και έχουν περισσότερη τεστοστερόνη, πράγμα που σημαίνει ότι συχνά το πιο υψηλόβαθμο αρσενικό υποτάσσεται στο πιο χαμηλόβαθμο θηλυκό.
Τα θηλυκά έχουν ακόμη και πέος, πλήρες με όρχεις, ικανό για στύση. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα «ψευδοπέος», που σχηματίζεται από μια διευρυμένη κλειτορίδα μέσω της οποίας τα θηλυκά ουρούν και γεννούν. Το ψεύτικο πέος σηματοδοτεί την κυριαρχία κι όταν οι ύαινες συναντιούνται μεταξύ τους, ένα όρθιο «πέος» λειτουργεί ως σημαία υποταγής.
7. Η ασιατική καµπουρωτή χειλού
Είδαμε ήδη ότι στο ζωικό βασίλειο, μπορεί να γίνει εξαιρετικά ωφέλιμο το να προσομοιάζεις με άλλο φύλο από το βιολογικό. Ορισμένα είδη ψαριών, όπως η καµπουρωτή χειλού (Asian sheepshead wrasse), προχωρούν ένα βήμα παραπέρα και αλλάζουν φύλο κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Τα μεγαλύτερα θηλυκά λοιπόν μετατρέπονται σε αρσενικά, μια διαδικασία γνωστή και ως «διαδοχικός ερμαφροδιτισμός». Μια αλλαγή στα επίπεδα των ορμονών κάνει τις ωοθήκες τους να μετατρέπονται σε όρχεις, επιτρέποντάς τους να παράγουν περισσότερους απογόνους κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Το ψάρι που αλλάζει το βιολογικό του φύλο
Έχουμε μάθει τόσα πολλά για το ζωικό βασίλειο από την έναρξη της σύγχρονης επιστήμης, αλλά όπως δείχνουν αυτές οι νέες μελέτες, μπορεί να αγγίζουμε μόλις την επιφάνεια.
Με στοχεία από το The Conversation
