50 χρόνια Μεταπολίτευση (1974-2024)

50 χρόνια Μεταπολίτευση (1974-2024) Facebook Twitter
Για να προσαρμόσουμε με ρεαλιστικό τρόπο τις προσδοκίες για το μέλλον θα πρέπει πρώτα να αναλογιστούμε την ελληνική Μεταπολίτευση σε σύγκριση με αντίστοιχες εμπειρίες άλλων χωρών. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0

— Φέτος συμπληρώνονται πενήντα χρόνια Μεταπολίτευσης. Τι πρέπει να κρατήσουμε και τι να αφήσουμε πίσω μας;
Θα πρότεινα να μην πετάξουμε τίποτα, να τα κρατήσουμε όλα και να δούμε τη Μεταπολίτευση όπως βλέπουμε τη ζωή μας, ως μια συνεκτική και συνολική εμπειρία. Από τι αποτελείται, λοιπόν, αυτή η περίφημη πεντηκονταετία; Πρώτα-πρώτα, έχουμε τη γέννηση ενός νέου πολιτικού συστήματος με βάση τον κοινοβουλευτισμό, την καθιέρωση του πιο φιλελεύθερου συντάγματος που είχαμε ποτέ, καθώς και σαφή ευρωπαϊκό προσανατολισμό.

Στη συνέχεια, όμως, το πολιτικό σύστημα ακολούθησε την κατεύθυνση του λαϊκισμού αντί του φιλελευθερισμού, το κράτος απέκτησε μια εξόχως πελατειακή λογική, ο εκλογικός ανταγωνισμός έφτασε σε υψηλό βαθμό πόλωσης ανάμεσα σε δύο πολιτικά κόμματα (που στο τέλος θα αποδεικνυόταν ότι δεν είχαν και πολλές διαφορές μεταξύ τους), αναπτύχθηκε μεγάλη καχυποψία προς τον έξω κόσμο και ειδικά την Ευρώπη, ενώ η ελληνική κοινωνία συμπεριφερόταν, για να χρησιμοποιήσω την εύστοχη έκφραση του ιστορικού Κώστα Κωστή, σαν «το κακομαθημένο παιδί της Ιστορίας».

Δεν πρέπει να ξενίζει, λοιπόν, το ότι στο τέλος εκείνου του στραβού δρόμου που είχαμε πάρει καιροφυλακτούσε η κρίση που ξέσπασε προς το τέλος του 2008 και προκάλεσε το τσουνάμι της εθνικής κρίσης που διήρκεσε, κατά τη γνώμη μου, μία ολόκληρη δεκαπενταετία. Σήμερα, μετά τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές, πατάμε σε πιο στέρεο και ασφαλές έδαφος και μπορούμε να κοιτάμε προς το μέλλον με περισσότερη αισιοδοξία, αλλά το ερώτημα είναι τι έχουμε μάθει από τη συσσωρευμένη εμπειρία των πέντε προηγούμενων δεκαετιών. Όπως και με τους ανθρώπους, είναι κάποιοι που μαθαίνουν από τα παθήματά τους και αλλάζουν, ενώ άλλοι δεν παίρνουν κανένα μάθημα και παθαίνουν τα ίδια. Το μέλλον θα δείξει με ποια κατηγορία ανθρώπων μοιάζουμε ως χώρα.

Μπορούμε να σκεφτούμε ολόκληρη τη Μεταπολίτευση ως μια αρένα συνεχούς μάχης μεταξύ των δύο μεγάλων πολιτικών στρατοπέδων, καθένα από τα οποία περιλαμβάνει τόσο αριστερούς όσο και δεξιούς μονομάχους.

Η Γ’ Ελληνική Δημοκρατία είναι ισχυρότερη από ποτέ;
Αναμφίβολα ναι, αλλά δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι, μόλις λίγα χρόνια πριν, η δημοκρατία μας κινδύνευσε σοβαρά από οικονομική πτώχευση, από την επικράτηση του λαϊκισμού και την άνοδο του νεοναζισμού, με έξοδο από την Ευρωζώνη, από την πολιτική πόλωση και τον διαχωρισμό της κοινωνίας σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα. Τώρα πια όλοι οι παραπάνω κίνδυνοι έχουν περάσει και η Ελλάδα, όπως και η δημοκρατία της, φαίνεται ισχυρότερη, αλλά αυτήν τη στιγμή έχει δημιουργηθεί μια προφανής ανισορροπία στο πολιτικό μας σύστημα.

cover
Τάκης Σ. Παππάς, 
πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας

Δηλαδή, ενώ εδώ και αρκετά χρόνια υπάρχει ισχυρή και αποτελεσματική κυβέρνηση, στο ίδιο διάστημα η όλη αντιπολίτευση αποδεικνύεται αναποτελεσματική και ανίσχυρη, κατώτερη των περιστάσεων. Όμως, στις ισχυρές δημοκρατίες δεν αρκεί μια καλή κυβέρνηση. Χρειάζεται επίσης μια καλή αντιπολίτευση, αφενός μεν για να ελέγχει τους κυβερνώντες και αφετέρου για να αποτελέσει την εναλλακτική λύση, εάν η κυβέρνηση αποτύχει. Για να το πω αλλιώς, μια δημοκρατία είναι ισχυρή όταν, εκτός από Plan A, διαθέτει και Plan B. Στη σημερινή συγκυρία, δυστυχώς, εμείς διαθέτουμε μόνο το πρώτο πλάνο.

Τι μας μαθαίνει μια επέτειος όπως αυτή και ποιες είναι οι προσδοκίες για το μέλλον;
Θα σας απαντήσω με έναν κάπως ασυνήθιστο τρόπο, δηλαδή επιχειρώντας μια απλή σύγκριση της Ελλάδας με μια άλλη χώρα που επίσης φέτος γιορτάζει τα πενήντα χρόνια από τη δική της μετάβαση στη δημοκρατία. Το 1974, η Πορτογαλία ήταν πολύ φτωχότερη από την Ελλάδα, κοινωνικά πολύ πιο συντηρητική και πολιτισμικά απομονωμένη από την υπόλοιπη Ευρώπη.

Εντούτοις, στις δεκαετίες που ακολούθησαν αυτή η χώρα απέφυγε τον λαϊκισμό, καθώς και την άνοδο ισχυρών αντιδημοκρατικών κομμάτων, μας ξεπέρασε σε οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική πρόοδο (δείτε, για παράδειγμα, πόσο πιο ψηλά είναι στην κατάταξη οι Πορτογάλοι μαθητές σε σχέση με τα ελληνόπουλα στον διαγωνισμό PISA), ενώ, όταν επίσης βρέθηκε αντιμέτωπη με το φάσμα της πτώχευσης, χρειάστηκε ένα Μνημόνιο (αντί για τρία, όπως εμείς) και μόλις μία τετραετία (αντί για τη δική μας δεκαπενταετία) μέχρι να ξαναπάρει επενδυτική βαθμίδα και να συνεχίσει με ανάπτυξη.

Ποιο είναι το συμπέρασμα από τη σύγκριση; Ότι, απλούστατα, για να μάθουμε κάτι από τη δική μας επέτειο και για να προσαρμόσουμε με ρεαλιστικό τρόπο τις προσδοκίες για το μέλλον θα πρέπει πρώτα να αναλογιστούμε την ελληνική Μεταπολίτευση σε σύγκριση με αντίστοιχες εμπειρίες άλλων χωρών με τις οποίες η Ελλάδα έχει παρόμοια χαρακτηριστικά. Σας προειδοποιώ ότι τέτοιες συγκρίσεις δεν είναι καθόλου κολακευτικές για εμάς, αλλά επίσης σας βεβαιώνω ότι τα μαθήματα που προκύπτουν από τέτοιες ακριβώς συγκρίσεις μπορεί να αποδειχτούν υπερπολύτιμα για το μέλλον.

Ποιο θεωρείτε το πιο καθοριστικό γεγονός και ποιο είναι αυτό που θα θέλατε να ξεχάσετε;
Προτιμώ να μη μιλήσουμε για συγκεκριμένα γεγονότα –εξάλλου, δεν είπαμε ότι δεν πετάμε τίποτα;– αλλά για ιστορικές καταστάσεις, καθεμία από τις οποίες περιλαμβάνει αμέτρητο αριθμό γεγονότων. Κατά τη γνώμη μου, η πλέον καθοριστική κατάσταση της μεταπολιτευτικής Ελλάδας ήταν (και είναι) η διαρκής πάλη μεταξύ των δυνάμεων του ανελεύθερου λαϊκισμού και αυτών του πολιτικού συνταγματικού φιλελευθερισμού. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να σκεφτούμε ολόκληρη τη Μεταπολίτευση ως μια αρένα συνεχούς μάχης μεταξύ των δύο μεγάλων πολιτικών στρατοπέδων, καθένα από τα οποία περιλαμβάνει τόσο αριστερούς όσο και δεξιούς μονομάχους.

Στους εκλογικούς αγώνες πότε κερδίζουν οι λαϊκιστές και πότε οι φιλελεύθεροι. Σήμερα, νικητές έχουν αναδειχτεί οι φιλελεύθεροι της κεντροδεξιάς, αλλά κανείς δεν ξέρει πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα στη συνέχεια. Θεωρώ ότι αυτή είναι, συνοπτικά, η ιστορία της ελληνικής Μεταπολίτευσης. Γι’ αυτό, όσο και να το ήθελα, δεν θα μπορούσα αλλά ούτε και πρέπει να ξεχάσω ή να ξεχάσουμε την ιστορική εμπειρία του σύγχρονου λαϊκισμού στη χώρα μας. Άλλωστε, αν τον ξέχναγα ή τον ξεχνούσαμε, τι στο καλό «καθοριστικός» θα ήταν;

Οι πολλαπλές κρίσεις των τελευταίων ετών έχουν επιτρέψει σε ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας να αμφισβητήσει το οικοδόμημα που χτίστηκε από το 1974 και μετά. Ποια είναι η γνώμη σας;
Επιτρέψτε μου να αμφιβάλλω για το αν είναι μεγάλο το κομμάτι της κοινωνίας που αμφισβητεί τη δημοκρατία μας, όπως λέτε. Στην πραγματικότητα, οι καθαρά αντιδημοκρατικές δυνάμεις της άκρας δεξιάς ποτέ δεν ξεπέρασαν το 10% του εκλογικού σώματος και πάντα ήταν μεταξύ τους διασπασμένες, άρα, με την εξαίρεση της Χρυσής Αυγής, και σχετικά ακίνδυνες. Στη δε άκρα αριστερά, το ΚΚΕ, ένα καταστατικά αντιδημοκρατικό κόμμα, έχει προσφέρει πρακτική νομιμοποίηση στην κοινοβουλευτική δημοκρατία με τη στάση του εντός (αν και όχι πάντα εκτός) της Βουλής.

Η κοινωνία εν γένει αμφισβήτησε μαζικά το πολιτικό «οικοδόμημα» μόνο με το δημοψήφισμα του 2015, αλλά η γνωστή κωλοτούμπα της τότε ηγεσίας ήταν αρκετή για να άρει εκείνη την αμφισβήτηση. Υπάρχουν, ασφαλώς, πολλοί λόγοι για τους οποίους πολλά κομμάτια της κοινωνίας δυσανασχετούν ή ακόμη και αγανακτούν με τις κυβερνήσεις, τις αντιπολιτεύσεις, τη λειτουργία των θεσμών, την αποτελεσματικότητα του κράτους, τις ανεπάρκειες της οικονομίας και για χίλια ακόμη πράγματα. Κάτι τέτοιο συμβαίνει σε όλες τις δημοκρατίες του κόσμου, αλλά πουθενά δεν είναι αρκετό για να θέσει σε αμφισβήτηση το δημοκρατικό πολίτευμα.

Εν κατακλείδι, το οικοδόμημα είναι στέρεο και δεν αμφισβητείται. Εκείνο όμως που κάθε φορά –και πολύ σωστά– θα αμφισβητείται είναι η επάρκεια τόσο της εκάστοτε κυβέρνησης όσο και της εκάστοτε αντιπολίτευσης να παίξουν τους θεσμικούς ρόλους που αναλαμβάνουν στο πλαίσιο της σύγχρονης δημοκρατικής πολιτείας.

Ο Τάκης Παππάς σύντομα θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πατάκη το νέο του βιβλίο «Παράδοξη χώρα: Γιατί η Ελλάδα υστερεί σε σχεση με την Ιρλανδία και την Πορτογαλία και τι μπορούμε να μάθουμε από αυτές;», με το οποίο συμπληρώνεται η τριλογία βιβλίων του με κεντρικό θέμα τη Μεταπολίτευση. Τα προηγούμενα δύο βιβλία είναι τα «Λαϊκισμός και κρίση στην Ελλάδα» (Ίκαρος, 2015) και «Σε τεντωμένο σκοινί: Εθνικές κρίσεις και πολιτικοί ακροβατισμοί από τον Τρικούπη έως τον Τσίπρα» (Ίκαρος, 2017).

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΤΡΙΤΗ 11/10-Μεταπολίτευση σημαίνει ταυτότητες

Βιβλία και Συγγραφείς / Μεταπολίτευση σημαίνει ταυτότητες

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον Δημήτρη Τζιόβα, καθηγητή Νεοελληνικών Σπουδών στον Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, για την κουλτούρα της μεταπολίτευσης, με αφορμή το βιβλίο του «Η Ελλάδα από τη χούντα στην κρίση. Η κουλτούρα της μεταπολίτευσης» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Ζωής Μπέλλα-Αρμάου και Γιάννη Στάμου.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
μεταπολίτευση

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος / Κοινωνία της Μεταπολίτευσης: Μια ιστορία αέναης περιδίνησης

Σχεδόν μισό αιώνα από τη μετάβαση στη δημοκρατία, είναι άξιο απορίας τι συνέβη με την κοινωνία που σμιλεύτηκε από αυτά τα υλικά της ωριμότερης δημοκρατίας που ζήσαμε ποτέ από την ανεξαρτησία του κράτους και μετά.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Π. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ
Μήπως η Μεταπολίτευση δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα;

Ιστορία μιας πόλης / Μήπως η Μεταπολίτευση δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα;

Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Αντώνη Κλάψη, επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, για την Αθήνα της μεταπολιτευτικής περιόδου και για όλα όσα σηματοδότησαν το τέλος μιας ολόκληρης εποχής και την απαρχή μιας εντελώς νέας.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Tίτλος: Explainer: Το κίνημα "Cute Winter Boots" και το κριντζ της ψηφιακής πολιτικοποίησης

Explainer / «Cute Winter Boots»: Όσο κι αν το υποτιμάτε, το TikTok παράγει πολιτική

Το hashtag #CuteWinterBoots συγκεντρώνει τους προβληματισμούς των χρηστών για την άνοδο της παγκόσμιας ακροδεξιάς και για τον τρόπο που εφαρμόζεται η δημοκρατία σήμερα. Έχουμε αφήσει πίσω μας για πάντα το «για να συμμετέχω στην πολιτική πάω σε συνελεύσεις και γράφομαι σε κόμμα».
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Τι μας δείχνουν τα πρώτα ίχνη ζωής εκτός της Γης;

Διάστημα / Βρέθηκαν όντως ίχνη εξωγήινης ζωής;

Τι ανακάλυψε ακριβώς το τηλεσκόπιο James Webb; Θα υπάρξει σύντομα κατοικήσιμος πλανήτης; Πόσο κοντά είμαστε στην κατάκτηση του Διαστήματος; Ο αστρονόμος και καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος Ξενοφών Μουσάς εξηγεί τι σηματοδοτεί η ανακάλυψη του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θέλει τρίτη θητεία και τα δίνει όλα για να αλλάξει το κλίμα

Βασιλική Σιούτη / Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θέλει τρίτη θητεία και τα δίνει όλα για να αλλάξει το κλίμα

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης ξεκαθάρισε ότι θα διεκδικήσει και τρίτη πρωθυπουργική θητεία και τα δίνει όλα με στόχο την άμεση αντιστροφή του αρνητικού πολιτικού κλίματος.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Χριστόφορος Πισσαρίδης: «Με ενοχλεί που η Ελλάδα, σε όλες τις λίστες, βρίσκεται στην τελευταία θέση»

Χριστόφορος Πισσαρίδης / Χριστόφορος Πισσαρίδης: «Με ενοχλεί που η Ελλάδα βρίσκεται παντού στην τελευταία θέση»

Από τον Τραμπ και την AI μέχρι την ελληνική γραφειοκρατία και την παγκόσμια ύφεση, ο νομπελίστας καθηγητής Οικονομικών Σερ Χριστόφορος Πισσαρίδης μιλά στη LIFO για το μέλλον της εργασίας και την απειλή του λαϊκισμού, εξηγώντας γιατί η Ελλάδα χρειάζεται λιγότερο Δημόσιο.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Τζέφρι Σακς: «Η κατάληψη των πανεπιστημίων από τον Τραμπ δεν θα πετύχει»

Οπτική Γωνία / Τζέφρι Σακς: «Η κατάληψη των πανεπιστημίων από τον Τραμπ δεν θα πετύχει»

Ο καθηγητής Οικονομικών και διευθυντής του Κέντρου για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια σχολιάζει στη LiFO τη σύγκρουση που έχει ξεσπάσει μεταξύ της κυβέρνησης Τραμπ και των αμερικανικών πανεπιστημίων και πώς βλέπει την επόμενη μέρα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Αθήνα: Τα ηλεκτρικά πατίνια και το χάος της μικροκινητικότητας/ Πώς θα μπει τάξη στο χάος με τα ηλεκτρικά πατίνια στην Αθήνα;/ «Δεν γίνεται να μην έχουμε πατίνια γιατί είναι επικίνδυνο να κυκλοφορήσουν»

Ρεπορτάζ / Τι θα γίνει επιτέλους με τα ηλεκτρικά πατίνια στην Αθήνα;

Τα ηλεκτρικά πατίνια είναι η νέα τάση μετακίνησης στην πόλη αλλά προς το παρόν δημιουργούν αρκετά προβλήματα και προκαλούν αντιδράσεις. Πώς θα μπουν όρια στην άναρχη κυκλοφορία τους και τη στάθμευσή τους και ποιες υποδομές χρειάζονται;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Τα μεγάλα έργα που αλλάζουν τη χώρα: Ποια προχωρούν και ποια καθυστερούν

Ρεπορτάζ / Τα μεγάλα έργα που αλλάζουν τη χώρα: Ποια προχωρούν και ποια καθυστερούν

Νέοι αυτοκινητόδρομοι, νέες γραμμές μετρό, νοσοκομεία, σιδηρόδρομοι, αεροδρόμια. Στις μακέτες όλα φαίνονται φανταστικά. Πότε όμως στ' αλήθεια παραδίδονται, πόσο κοντά στις μακέτες θα είναι η πραγματικότητα; Και ποια οφέλη μπορεί να προσφέρουν στην κοινωνία και την οικονομία;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Απειλείται η οικονομία από νέο κραχ;

Οπτική Γωνία / Έρχεται νέο παγκόσμιο κραχ;

Εμπορικοί πόλεμοι, γεωπολιτικές απειλές και ο κίνδυνος παγκόσμιας ύφεσης. Πόσο θα επηρεαστεί η Ελλάδα από τη νέα εποχή Τραμπ; Ο καθηγητής Χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, Κώστας Μήλας, μιλά στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή; 

Οπτική Γωνία / Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή; 

Υπάρχει τελικά ασυμβίβαστο μεταξύ χριστιανισμού και φεμινισμού; Μπορούν οι δύο ταυτότητες να συνυπάρξουν ή πρόκειται για έναν αδύνατο συνδυασμό; Δύο γυναίκες παραθέτουν τα επιχειρήματα κάθε πλευράς.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Το πράσινο της Αθήνας και τα πάθη του

Ρεπορτάζ / Το πράσινο της Αθήνας και τα πάθη του

Το πράσινο της πόλης μπορεί να είναι περιορισμένο, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις είναι αξιόλογο - και η άνοιξη το φέρνει ξανά στο προσκήνιο, μαζί με τα προβλήματά του. Λύσεις υπάρχουν· το ζητούμενο είναι να εισακουστούν.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ζωή, όπως Ζορό

Βασιλική Σιούτη / Ζωή, όπως Ζορό

Τιμωρός του κατεστημένου ή εκπρόσωπος μιας δήθεν αντισυστημικής ελίτ που παίζει με τα σπίρτα; Η δημοσκοπική εκτόξευσή της είναι γεγονός και όλοι προσπαθούν να μαντέψουν πόσο θα κρατήσει και ποιες θα είναι οι συνέπειες.   
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Πράγματι, μεγάλος αριθμός των Ένορκων Διοικητικών Εξετάσεων καταλήγουν σε απαλλακτικά πορίσματα»

Οπτική Γωνία / Οι ΕΔΕ στην Ελλάδα: Πόσες καταλήγουν σε απαλλακτικά πορίσματα;

Πότε διενεργείται μια Ένορκη Διοικητική Eξέταση; Είναι αλήθεια ότι μεγάλος αριθμός ΕΔΕ καταλήγουν στο αρχείο και τι πρέπει να αλλάξει στο ρυθμιστικό πλαίσιο; Μιλά στη LiFO ο δικηγόρος στον Άρειο Πάγο, Νίκος Βιτώρος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ