Τα χρόνια στο Παρίσι και τη Λατινική Αμερική – Οι πρώτες παρουσιάσεις του έργου
Ο Μίκης Θεοδωράκης γεννήθηκε την 29η Ιουλίου 1925 στη Χίο. Σήμερα, δηλαδή, γίνεται 90 ετών. Με την αφορμή των γενεθλίων επιχειρούμε μιαν αναδρομή σ’ ένα από τα πιο σημαντικά και πιο αγαπημένα παγκοσμίως έργα του – το μεγαλόπνοο, πατριωτικό, αλλά και λυρικό συνάμα “Canto General” σε ποίηση Pablo Neruda.
Πώς ο Θεοδωράκης αποφάσισε να καταπιαστεί με τη μελοποίηση του “Canto General”; Γράφει η Gail Holst στο βιβλίο της «Μίκης Θεοδωράκης/ μύθος και πολιτική στη σύγχρονη ελληνική μουσική» [Ανδρομέδα 1980 και Μετρονόμος 2014]:
«Ο Θεοδωράκης δούλεψε για πολύ καιρό την τελική μορφή του “Canto General”. Τον Γενάρη του 1971 (σ.σ. πρόκειται για το 1972) είχε προσκληθεί από τον Αλλιέντε και τον Νερούντα στη Χιλή και άκουσε μελοποιήσεις των ποιημάτων τού “Canto General” από διάφορους χιλιανούς συνθέτες. Αποφάσισε να μελοποιήσει ο ίδιος μερικά ποιήματα ως ένδειξη συμπάθειας και φιλίας με τον χιλιανό λαό και γιατί ένοιωθε πολιτιστικά κοντά τους».
Αποσπάσματα του “Canto General” είναι αλήθεια πως έχουν μελοποιηθεί από διάφορα χιλιανά συγκροτήματα του folk και folk-rock. Από τους πρώτους που ασχολήθηκαν με το έργο πρέπει να ήταν οι Aparcoa (Julio Alegría, Felipe Canales, Miguel Córdova, Jaime Miqueles), ένα από τα καλύτερα γκρουπ του chilean folk. Μία πρώτη μελοποίηση παρουσιάστηκε την 5/12/1970 στο Teatro Municipal του Σαντιάγο (με αφορμή και τα παρατεταμένα επινίκια της εκλογικής επιτυχίας του Allende τον προηγούμενο Σεπτέμβρη), παρουσία του ιδίου του Neruda, και με αφηγητή τον ηθοποιό Mario Lorca, ενώ ο στούντιο δίσκος πρέπει να τυπώθηκε την επόμενη χρονιά από την Philips.
Το "Canto General" του Μίκη Θεοδωράκη, βασισμένο στο μεγαλόπνοο ποίημα του Πάμπλο Νερούντα, είναι ένα παγκοσμίως αγαπημένο έργο. Άρχισε να συντίθεται στο Παρίσι το 1972, για να παρουσιαστεί σε δημόσια πρώτη, ξανά στο Παρίσι, στο φεστιβάλ της Humanité, τον Σεπτέμβριο του '74. Στην Ελλάδα ακούστηκε για πρώτη φορά στις μεγάλες συναυλίες της Μεταπολίτευσης, στο Στάδιο Καραϊσκάκη και στο Γήπεδο του Παναθηναϊκού, τον Αύγουστο του 1975. Τότε, το 1975, κυκλοφόρησαν και οι σχετικοί δίσκοι (οι πρώτοι από τους πάμπολλους που θ' ακολουθούσαν). Το έργο, πάντα επίκαιρο, ερμηνεύεται συνεχώς από τότε.
Στην εφημερίδα «Τα Νέα» (Σαββατοκύριακο 14-15 Ιουλίου 2012), στο ένθετο «Νσυν» λέει ο Μίκης Θεοδωράκης:
«Mια μέρα (το 1972) βρέθηκα στο Βαλπαραΐσο, όπου ταξίδεψα για ν’ ακούσω τη σύνθεση δύο χιλιανών συνθετών, βασισμένη στο ‘Canto General’. Στα παρασκήνια, όπου πήγα για να συγχαρώ τους συντελεστές της συναυλίας, δεν ξέρω πώς μου ήρθε να πω ’θα γράψω κι εγώ μουσική πάνω σ’ αυτό το ποίημα και θα ’ρθω να το διευθύνω εδώ».
Στο χιλιανό site oocities.org οι ίδιοι Aparcoa σημειώνουν:
«Το έργο εμφανίστηκε επίσης στο Βαλπαραΐσο, όπου ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν παρών. Aργότερα σε μια συνέντευξή του τον Απρίλη του 1993 μάς υπενθυμίζει αυτό το γεγονός με τ’ ακόλουθα λόγια: “Μετά τη συναυλία στο Βαλπαραΐσο πήγα να συγχαρώ τους μουσικούς στο καμαρίνι τους. Δεν καταλαβαίνω σχεδόν καθόλου ισπανικά, αλλά ο αφηγητής του κειμένου τού Νερούδα με γοήτευσε... Αυτή ήταν η αρχική έμπνευση για μένα. Έτσι, πήγα στους συναδέλφους μου και τους είπα πως έχω ήδη αποφασίσει να γράψω τη δική μου εκδοχή για το Canto General”».
Η αρχή, λοιπόν, για το ελληνικό “Canto General” ήταν οι Aparcoa και ο Mario Lorca, ενώ στο γενικότερο λατινοαμερικανικό επαναστατικό κλίμα συνέβαλε οπωσδήποτε και το soundtrack από την ταινία “État de siege” (Κατάσταση Πολιορκίας) του Κώστα Γαβρά, με τους (Los) Calchakis, το οποίο ο Θεοδωράκης συνέθετε σχεδόν ταυτοχρόνως με το “Canto General” προς το τέλος του 1972, στο Παρίσι. Εξάλλου, διάφορα θέματα από την «Κατάσταση Πολιορκίας» ακούστηκαν επεξεργασμένα και στο “Canto General”, όπως το “Pueblo en lucha”, το “Tupamaros”, ή το “America insurrecta”, που ενσωματώθηκαν στο “Los Libertadores”.
Όπως διηγείται ο Μίκης Θεοδωράκης από το booklet του CD “State of Siege” [FM, 2002] ανακαλώντας τα της εποχής:
«Θυμάμαι μάλιστα ότι κατά την επιστροφή μας από το Σαντιάγκο, το αεροπλάνο έκανε σκάλα στο Μοντεβιδέο. Οι επιβάτες θα έπρεπε να μείνουν στις θέσεις τους, όμως άνοιξε η πόρτα και άκουσα το όνομά μου. Βγήκα στην πόρτα και είδα στην πίστα τον Κώστα Γαβρά περιστοιχισμένο από Τουπαμάρος, όπως μου είπε, που τραγουδούσαν όλοι μαζί στα ισπανικά τον “Αντώνη” από το “Μαουτχάουζεν”. Ηρωικές εποχές!».
Οι πρώτες πρόβες του “Canto General” γίνονται στο Παρίσι τον Αύγουστο του 1972 στο στούντιο της οδού Poliveau, με την παρουσία των τραγουδιστών του έργου, της Μαρίας Φαραντούρη και του Πέτρου Πανδή, και ακόμη του ιδίου του Neruda, που ήταν πρέσβης της Χιλής στη Γαλλία εκείνα τα χρόνια, και της τότε συζύγου του Matilde Urrutia.
Τον Αύγουστο του ’73 ο Μίκης Θεοδωράκης κάνει μεγάλη περιοδεία στη Λατινική Αμερική, δίνοντας συναυλίες στο Καράκας, στο Μπουένος Άιρες και αλλαχού. Τον Σεπτέμβριο προγραμματιζόταν, μάλιστα, επίσκεψη και συναυλία στο Σαντιάγο, όπου και θα παρουσιαζόταν το “Canto General” για πρώτη φορά δημοσίως, παρουσία του Allende και του Nerouda. Τα οδυνηρά γεγονότα, όμως, άλλαξαν το πρόγραμμα. Η χούντα του Pinochet αιματοκυλά τη Χιλή, ο Allende αυτοκτονεί μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο την 11/9/1973, ενώ και ο Neruda πεθαίνει, κατά πάσα πιθανότητα από οργανικά αίτια, λίγες ημέρες αργότερα (23/9/1973).
Τελικά η δημόσια πρώτη του έργου θα γίνει την επόμενη χρονιά, το 1974 πια, όταν το “Canto General” θα παρουσιαστεί στο Παρίσι, στο φεστιβάλ της εφημερίδας του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος «L'Humanité» την 7η Σεπτεμβρίου εκείνης της χρονιάς. Μάλιστα στην ίδια διοργάνωση είχαν εμφανισθεί ο Leonard Cohen, o Leny Escudero, η Juliette Gréco, οι Kinks, o Maxime Le Forestier, o Claude Nougaro, οι Χιλιανοί Quilapayún, ο Pierre Vassiliu κ.ά. Ανάμεσά τους, φυσικά, και ο Μίκης Θεοδωράκης.
Οι ηχογραφήσεις του “Canto General”
Αμέσως μετά το φεστιβάλ της Humanité (8-12/9/1974) το “Canto General” θα ηχογραφηθεί, για πρώτη φορά, σε κάποια αίθουσα του μεγάρου Mutualité, του Παρισιού.Συμμετείχαν η Μαρία Φαραντούρη και ο Πέτρος Πανδής ως τραγουδιστές, και ακόμη Τα Κρουστά του Στρασβούργου (J. Batigne, J.P. Finkbeiner, C. Ricou, G. Bouchet, D. Kieffer, G. Van Gucht), η Εθνική Χορωδία υπό τη διεύθυνση του Jacques Grimbert και μια ορχήστρα αποτελούμενη από τους πιανίστες Jean Martin και Alberto Neuman, τους Λάκη Καρνέζη, Αχιλλέα Κωστούλη, Αντώνη Πολεμίτη, Θανάση Σαρελά ή Σαρέλα στα μπουζούκια, τους Jean-Paul Charlap, Creixams de Herrera και Νίκο Μανιάτη στις κιθάρες, τον μπασίστα Lucien Marangone και τον ντράμερ Gerard Berlioz.
Μέσα στο 1975 κυκλοφορεί και ο δίσκος. Πρώτα στη Γαλλία, στην Columbia (2C 066 - 13.006) και εν συνεχεία και στην Ελλάδα, σε ετικέτα EMI/ Columbia (2J 064-13006). Από αυτήν την έκδοση μονού βινυλίου, το τέταρτο και τελευταίο μέρος (“Los Libertadores”) είναι εξαιρετικό, ίσως το ωραιότερο απ’ όσα ηχογραφημένα “Canto General” έχω ακούσει.
Την ίδια χρονιά (Αύγουστος 1975) κυκλοφορεί στην Ελλάδα και μιαν επόμενη έκδοση του “Canto General”, το 2LP «Μίκη Θεοδωράκη, Πάβλο Νερούδα/ Canto General» [MINOS], που ήταν ηχογραφημένο «ζωντανά» στις συναυλίες που είχαν δοθεί στο διάστημα 13-16/8/1975 στο Στάδιο Καραϊσκάκη και στο Γήπεδο του Παναθηναϊκού.
Στην ηχογράφηση, που έγινε από τον Γιάννη Σμυρναίο, ακούγονταν επτά μέρη του έργου (Algunas Bestias, Voy a Vivir, Los Libertadores, La United Fruit Co, Vienen Los Pajaros, Vegetaciones, America Insurrecta 1800), ενώ συμμετείχαν εκ νέου η Μαρία Φαραντούρη, ο Πέτρος Πανδής, η Εθνική Χορωδία της Γαλλίας υπό τη διεύθυνση του Jacques Grimbert, τα Κρουστά του Στρασβούργου, ο πιανίστας Alberto Neuman, και ακόμη η πιανίστα Ντόρα Μπακοπούλου, οι κιθαρίστες Ευάγγελος Ασημακόπουλος και Λίζα Ζώη, καθώς και λαϊκή ορχήστρα υπό τον Γιάννη Διδίλη με τα μπουζούκια των Λάκη Καρνέζη και Χρήστου Κωνσταντίνου σε πρώτο πλάνο. Απήγγειλε ο Μάνος Κατράκης.
Το πώς ο Γιάννης Σμυρναίος κατόρθωσε να παρουσιάσει ένα τόσο δυναμικό αποτέλεσμα, κλείνοντας εντός όλη την πολιτική «κάψα» της Μεταπολίτευσης, δίχως εκπτώσεις στο αισθητικό/τεχνικό μέρος είναι απορίας άξιο. Τόσο «γεμάτος» ζωντανός ήχος και μάλιστα σε ανοιχτό χώρο (το κυριότερο και δυσκολότερο) είναι αδιανόητος για εκείνη την εποχή (στην Ελλάδα). Πρόκειται, αναμφίβολα, περί τεχνικού επιτεύγματος!
Να τι γράφει η Holst για την ανταπόκριση που είχε το έργο στο ελληνικό κοινό της Μεταπολίτευσης:
«Το γιατί οι Έλληνες ενθουσιάστηκαν με το “CantoGeneral” είναι ολοφάνερο. Πρωτοπαρουσιάστηκε μετά τις πρώτες συναυλίες που δόθηκαν μετά την επιστροφή του Μίκη στην Ελλάδα. Ο παραλληλισμός ανάμεσα στο χιλιανό πραξικόπημα και τα γεγονότα στο Στάδιο του Σαντιάγο με την πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας και τη συγκέντρωση των πολιτικών κρατουμένων “σαν κοπάδι” στον Ιππόδρομο της Αθήνας ήταν συγκλονιστικός. Οι αντιαμερικανικές αναφορές στο ποίημα “Unitedfruit” και στο “Americainsurrecta” ακούστηκαν με απόλαυση από ένα κοινό που κατάγγελλε τη CIA και τις αμερικανικές εταιρείες για το ρόλο τους στην επταετία».
Μιαν απορία, πάντως, θα μπορούσε να ήταν και η εξής. Γιατί ο Μίκης Θεοδωράκης δεν προτίμησε να μελοποιήσει μιαν ελληνική μετάφραση του “Canto General” επιλέγοντας, τελικά, για τη σύνθεσή του, την πρωτότυπη (ισπανική) γραφή του ποιήματος; Και τούτο το λέω επειδή η Δανάη (Στρατηγοπούλου) είχε ήδη μεταφράσει από το 1966 (εκδόσεις Δίφρος) τα «Υψώματα του Μάτσου-Πίτσου» (τη δεύτερη από τις 15 ωδές του «Γενικού Άσματος»), ενώ το 1974 κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg και ο πρώτος τόμος με τη δική της, από την αρχή, μετάφραση (που θα ολοκληρωνόταν αργότερα με τους επόμενους δύο τόμους).
Μια πρώτη απάντηση θα μπορούσε να υποστήριζε πως ο Θεοδωράκης δεν είχε την πλήρη ελληνική μετάφραση στα χέρια του, το 1972, όταν αποφάσιζε να ασχοληθεί με το ποίημα. Μιαν άλλη απάντηση, πιο κοντινή προς την αλήθεια, θα σχετιζόταν με τις ελπίδες που θα «άνοιγε» μια ισπανόφωνη μελοποίηση του “Canto General” για τους ίδιους τους λαούς της Λατινικής Αμερικής. Ο Θεοδωράκης ήταν συνεπαρμένος από τους αγώνες για εθνική κυριαρχία που ξεσπούσαν στη Νότια Αμερική, την οποίαν αντιμετώπιζε, όντας εξόριστος, σαν μια δεύτερη μεγάλη πατρίδα του, ενώ δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός πως υπήρχαν και αναλογίες με την κατάσταση στην Ελλάδα και τα γενικότερα εσωτερικά κοινωνικοπολιτικά προσδόκιμα – κάτι που απεδείχθη και από την ανταπόκριση που βρήκε το έργο στο πλατύ κοινό αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση.
AMÉRICA INSURRECTA (ΞΕΣΗΚΩΜΕΝΗ ΑΜΕΡΙΚΗ)
(ποίηση Pablo Neruda, μτφ. Δανάη Στρατηγοπούλου)
Η Γη μας, γη πλατιά, ερημιές,
πλημμύρισε βουητό, μπράτσα, στόματα,
Μια βουβαμένη συλλαβή άναβε λίγο λίγο
συγκρατώντας το παράνομο ρόδο,
ωσότου οι πεδιάδες δονήθηκαν
όλο σίδερο και καλπασμό.
Σκληρή η αλήθεια σαν αλέτρι.
Έσκισε τη γη, θεμέλιωσε τον πόθο,
έπνιξε τις φύτρες της προπαγάνδας τους
και λευτερώθηκε μέσα στην μυστική άνοιξη.
Είχε βουβαθεί το λουλούδι της, κυνηγηθεί
το συναγμένο φως της, είχε χτυπηθεί
το μαζικό της προζύμι, των κρυμμένων
λάβαρων το φιλί,
αυτή όμως ξεπετάχτηκε σκίζοντας τοίχους
αποσπώντας τις φυλακές απ’ τη γη.
Σκληρή η αλήθεια σαν αλέτρι.
Κούπα της έγινε ο σκούρος λαός.
Παράλαβε το εξοστρακισμένο υλικό
το διάδωσε στης θάλασσας τα πέρατα,
το κοπάνισε σ’ αδάμαστα γουδιά
και βγήκε, με χτυπημένες σελίδες
και με την άνοιξη στο δρόμο.
Ώρα χτεσινή, ώρα μεσημεριού,
ώρα σημερινή ξανά, ώρα καρτερεμένη
ανάμεσα στο λεφτό που πέθανε και σ’ αυτό που γεννιέται,
στην αγκαθιασμένη εποχή της ψευτιάς.
Πατρίδα έχεις γεννηθεί από ξυλοκόπους,
από τέκνα αβάφτιστα, από μαραγκούς,
από κείνους που δώσαν σαν παράξενο πουλί
μια σταγόνα αίμα πετούμενο
και σήμερα θα γεννηθείς και πάλι σκληρή,
μες από κει που ο προδότης και ο δεσμοφύλακας
σε πιστεύανε παντοτεινά θαμμένη.
Σήμερα, όπως και τότε, θα γεννηθείς απ’ το λαό.
Σήμερα θα βγεις μες απ’ το κάρβουνο και τη δρόσο
Σήμερα θα καταφέρεις να τραντάξεις τις πόρτες
με χέρια κακοπαθιασμένα, με κομμάτια
ψυχής που περισώθηκε, με δέσμες
από βλέμματα που ο θάνατος δεν έσβησε:
εργαλεία φοβερά
κάτω απ’ τα κουρέλια, έτοιμα για τη μάχη.
Το “Canto General”, θα πρέπει να το σημειώσουμε αυτό, εκδόθηκε στην πορεία σε διάφορες χώρες. Μάλιστα, υπάρχουν και εκδόσεις των τριών LP, όπως η σουηδική στην Prophone/Proprius Music το 1982 (με τους Μαρία Φαραντούρη, Πέτρο Πανδή, S:t Jacobs Motettkör, Stockholmsorkestern υπό τη διεύθυνση των Μίκη Θεοδωράκη και Stefan Sköld), που κυκλοφόρησε και από την RCA στην τότε Δυτική Γερμανία (ηχογράφηση στο Μόναχο το 1981) και η οποία περιλαμβάνει δεκατρία tracks – έχουμε έξι tracks περισσότερα, δηλαδή, από την έκδοση του ελληνικού live.
Τα πέντε επιπλέον (A mi partido, Lautaro, Sandino, Amor America 1400, Emiliano Zapata) στηρίζονται, και αυτά, σε αντίστοιχα ποιήματα του Neruda, ενώ το έκτο (Neruda Requiem) συνετέθη από τον Μίκη Θεοδωράκη με αφορμή το θάνατο του χιλιανού ποιητή, την 23/9/1973. Όλα μαζί, και τα δεκατρία θέματα δηλαδή, αποτελούν την πιο πλήρη καταγραφή του “Canto General” κατά Θεοδωράκη.
Άλλες ενδιαφέρουσες εκδόσεις του έργου αφορούν: α) σ’ εκείνη της ανατολικογερμανικής Amiga από το Palast der Republik του Ανατολικού Βερολίνου την 14/2/1980, 2LP με την Μαρία Φαραντούρη και τον Heiner Vogt, στο πλαίσιο του δέκατου Festival des Politischen Liedes, β) στη δυτικογερμανική (2LP) της Blue Angel με την Φινλανδή Arja Saijonmaa και τον Πέτρο Πανδή (ηχογράφηση στο Αμβούργο την 28-29/9/1985), γ) στην πρώτη αμερικανική (1988) της Atma-Sphere με την Mary Preus και τον Πέτρο Πανδή (3LP), αλλά και δ) σ’ ένα 2CD (13 tracks) της γερμανικής Intuition (ηχογράφηση του 1989, έκδοση του 1993) με τον βαρύτονο Φραγκίσκο Βουτσίνο, την mezzo Αλεξάνδρα Παπατζιάκου, την Berliner Instrumentalisten υπό τον Λουκά Καρυτινό και την Rundfunkchor Berlin υπό τον Sigurd Brauns.
Υπάρχουν κι άλλες εκδόσεις του θεοδωρακικού “Canto General”. Μία προέρχεται από κάποιο ισπανικό(;) συγκρότημα ονόματι Grupo Toldería (άλμπουμ στην Movieplay το 1977), μία άλλη από τη Χορωδία “Canto General” Tübingen από το 1979 (δίσκος στη δυτικογερμανική Trikont), μια άλλη από κάποιους Athenians (δεν ξέρω αν πρόκειται για τους Athenians που συνόδευαν κάποτε τη Νάνα Μούσχουρη ή τους Αθηναίους της Μαρινέλλας), που δεν είναι ολοκληρωμένη, με το δίσκο μάλλον να βγαίνει στην τότε Δυτική Γερμανία προς τα τέλη των seventies…
Γενικώς ένας χαμός, που δείχνει τη μεγάλη απήχηση του έργου όχι μόνο στον ισπανόφωνο κόσμο μα ακόμη και στην βόρεια και κεντρική Ευρώπη, όπως και στη Βόρεια Αμερική.
Άλλες μελοποιήσεις του ποιήματος του Neruda
Περαιτέρω. Το “Canto General” έχει μελοποιηθεί από διάφορα χιλιανά συγκροτήματα του folk και folk-rock, όπως είπαμε και στην αρχή. Πέραν, λοιπόν, των Aparcoa υπάρχουν κατ’ αρχάς οι περίφημοι Los Jaivas. Τους λέω «περίφημους», γιατί είναι ένα από τα σημαντικότερα folk και rock συγκροτήματα, που βγήκαν ποτέ από τη Λατινική Αμερική. Έχω ακούσει έξι άλμπουμ των Jaivas και μπορώ να πω πως είναι όλα εξαιρετικά. Πιθανώς να ξεχώριζα το “Canción del Sur” [EMI/Odeon, 1977], ή και το “Los Jaivas” [FR. Sonopresse, 1975], όμως αυτά, τώρα, δεν έχουν και τόσο σημασία. Σημασία έχει το άλμπουμ τους “Alturas de Machu Picchu” [Sym Producciones, 1981], ή “Hauteurs de Machu Picchu” όπως ονομάστηκε στη γαλλική Carrere, το οποίο είναι χάρμα ακροάσθαι. Φυσικά, ο τίτλος ήταν παρμένος από τη δεύτερη ωδή του “Canto General” τα «Υψώματα του Μάτσου-Πίτσου».
Los Jaivas εκείνη την εποχή ήταν οι Gato Alquinta τραγούδι, κιθάρες, μπάσο, cuatro, kena, zampona, ocarina, Mario Mutis μπάσο, κιθάρες, zampona, kena, Eduardo Parra πλήκτρα, Claudio Parra πλήκτρα και Gabriel Parra ντραμς, κρουστά. Οι Jaivas επιλέγουν έξι ποιήματα από το “Canto General” δίνοντας ένα ακόμη top-rated progressive rock άλμπουμ – και ας ήταν 1981. Το ραφιναρισμένο στυλ τους, που μπορεί σε κάποιους να θυμίσει τους Camel, είναι εντελώς «δικό τους» υπό την έννοια ότι τραγουδούν στη γλώσσα τους, χρησιμοποιούν ως έμπνευση τις μελωδίες και τους ρυθμούς των Άνδεων, ενώ και πλείστα όσα όργανα από το set τους είναι παραδοσιακά (μαζί βεβαίως με τις ηλεκτρικές κιθάρες, το fender rhodes, το mini-moog και διάφορα άλλα «δυτικά»).
Ποιοι άλλοι έχουν μελοποιήσει το “Canto General”; Οι πασίγνωστοι Quilapayún, ένα από τα κυριότερα ονόματα του χιλιανού nueva canción. Το έπραξαν σε διάφορα άλμπουμ τους, αλλά όλο το υλικό το βασισμένο σε ποίηση Neruda το συγκέντρωσαν κάποια στιγμή (1983) στο LP “Quilapayún Chante Neruda” [FR. EMI/Pathé Marconi], για τα δέκα (τότε) χρόνια από το θάνατο του χιλιανού νομπελίστα ποιητή. Εκεί, υπάρχουν τρία τραγούδια από το “Canto General”.
Επίσης ο Χιλιανός Sergio Ortega ασχολήθηκε με τη μελοποίηση του “Canto General”. Υπάρχει ένα LP του υπό τον τίτλο “Chants d'Exil et de Lutte” [FR. Le Chant du Monde] από το 1975, στο οποίο συμμετέχουν οι Francesca Solleville, Marc Ogeret και το… Le Groupe ‘Canto General’. Το LP είναι βασισμένο σε ποιήματα του Neruda (ανάμεσα τους και κάποια από το “Canto General”).
Ψάχνοντας στο δίκτυο, εντόπισα ακόμη μία μελοποίηση του “Canto General” από τον ολλανδό συνθέτη της «σύγχρονης κλασικής» και avant-garde Peter Schat (1935-2003) στο άλμπουμ του “To You/ Canto General” [Composers’ Voice] από το 1974. Η πρώτη πλευρά στηρίζεται στο ποίημα “To You” του Βρετανού Adrian Mitchell, ενώ στη δεύτερη μελοποιούνται κάποια αποσπάσματα από το “Canto General” με την mezzo-soprano Lucia Kerstens, τον πιανίστα Reinbert de Leeuw και την βιολίστρια Vera Beths.
Τέλος, δεν πρέπει να ξεχάσουμε μερικές ακόμη ελληνικές απόπειρες πάνω σε συγκεκριμένα μέρη/ποίηματα του “Canto General” (σε απόδοση ή μεταφρασμένα στη γλώσσα μας αυτή τη φορά) από τον Γιάννη Γλέζο βασικά, αλλά και από τον Χρήστο Λεοντή.
Το άλμπουμ του Γλέζου «Εμιλιάνο Ζαπάτα» [Lyra, 1971] με τον Γιάννη Πουλόπουλο είναι όλο βασισμένο σε ποίηση Neruda (και σε απόδοση στη γλώσσα μας –όχι μετάφραση– από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο). Τα περισσότερα κομμάτια του άλμπουμ, επτά στον αριθμό, προέρχονται από το “Canto General”. Επίσης στο άλμπουμ του Χρήστου Λεοντή «Παραστάσεις» [EMI/ Columbia, 1975] περιλαμβάνονται τρία τραγούδια από το “Canto General” (μτφ. Δανάη Στρατηγοπούλου), τα «Οι νεκροί της πλατείας», «Morazan» και «Οι ελευθερωτές», που αποδίδουν ο Νίκος Ξυλούρης, η Τάνια Τσανακλίδου και ο Γιώργος Μεράντζας αντιστοίχως.
Ένα είναι το “CantoGeneral” και μία η μελοποίησή του
Υπάρχουν συμπαθείς ή και πολύ καλές (αναφέρομαι κυρίως στις χιλιανές) μελοποιήσεις/ προσεγγίσεις του ποιήματος του Pablo Neruda, καμία όμως δεν συγκρίνεται με τον κολοσσό του Μίκη Θεοδωράκη. Δεν πρόκειται απλώς για την πιο γνωστή σε όλο τον κόσμο απόδοση του έργου, αλλά και για την πλέον συναρπαστική. Ένα έργο που δονεί και συγκινεί το παγκόσμιο κοινό για περισσότερο από 40 χρόνια.
«Το “CantoGeneral” είναι ένα έργο μοναδικό στο σύνολο των συνθέσεων του Θεοδωράκη και πιστεύω και στο ρεπερτόριο της σύγχρονης μουσικής. Είναι από μια πλευρά λαϊκό έργο, κι από άλλες πλευρές σύγχρονη έντεχνη σύνθεση. Στο “Άξιον Εστί” τα λαϊκά μέρη του έργου ξεχωρίζουν όχι μόνο από το γράψιμο, αλλά και από την ενορχήστρωση και τον ερμηνευτή. Στο “CantoGeneral” δεν υπάρχει τέτοιος διαχωρισμός. Εδώ και η φωνητική και η οργανική γραφή απαιτούν έντεχνη αντιμετώπιση. Αυτό που το διακρίνει από τα περισσότερα κλασικά έργα είναι η χρήση των παραδοσιακών ρυθμικών σχημάτων. Είναι, με τρόπο που δεν βρίσκουμε σε κανένα άλλο σύγχρονο έργο, πραγματικά πολυρυθμικό. Κρίμα που δεν υπάρχει καμμιά ηχογράφηση του έργου αντάξιά του».
Gail Holst (1980)
σχόλια