Ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της δυτικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα φαίνεται πως είχε σαν πηγή έμπνευσης ένα ιαπωνικό έργο τέχνης, προγενέστερο κατά περίπου 60 χρόνια.
Ο πίνακας «Έναστρη Νύχτα» είναι ένα από τα γνωστότερα έργα του Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Σύμφωνα με τον Μάρτιν Μπέιλι, που θεωρείται από τους σημαντικότερους μελετητές του Ολλανδού ζωγράφου, φαίνεται πως ο Βαν Γκονγκ επηρεάστηκε από το έργο του Κατσουσίκα Χοκουσάι «Το Μεγάλο Κύμα», ώστε να δημιουργήσει ένα από γνωστότερα έργα του, και σίγουρα ένα από αυτά που έχουν αποθεωθεί περισσότερο από τους ειδικούς.
Αν βάλεις του πίνακες δίπλα δίπλα υπάρχουν εμφανείς ομοιότητες. «Στο έργο του Χοκουσάι το κύμα δεσπόζει πάνω από το ηφαίστειο Φουτζιγιάμα, λέει ο Μπέιλι. «Στον πίνακα του Βαν Γκογκ ο ουρανός που στροβιλίζει "ορμά" στην πλαγιά ενός βουνού στο Σαιν Ρεμί Ντε Προβάνς, προσθέτει.
Οι ιστορικοί τέχνης γνωρίζουν πως ο Βαν Γκογκ ήταν δεινός συλλέκτης ιαπωνικών έργων, όπως ξυλογραφίες και χαρακτικά. Θαύμαζε ιδιαιτέρως τη συγκεκριμένη δημιουργία του Χοκουσάι που είναι τώρα ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα τέχνης όλων των εποχών και από εκείνα που έχουν αναπαραχθεί τις περισσότερες φορές. Σε ένα γράμμα προς τον αδερφό του Βαν Γκονγκ γράφει: «Αυτά τα κύματα είναι τανάλιες, το σκάφος έχει πιαστεί ανάμεσα τους, μπορείς να το νιώσεις».
Η «Έναστρη νύχτα» ζωγραφίστηκε το 1889 όταν ο Βαν Γκογκ ήταν έγκλειστος σε ένα μικρό ψυχιατρείο, στην περιοχή που απεικονίζεται στον πίνακα.
Πήγε εκεί με δική του πρωτοβουλία, λίγο καιρό μετά αφού είχε κόψει το αυτί του και το έδωσε τυλιγμένο σε ένα κομμάτι χαρτί σε μια νεαρή γυναίκα που δούλευε σε οίκο ανοχής.
Ο Βαν Γκογκ είχε συνειδητοποιήσει πως δεν μπορούσε να συνεχίσει να ζει χωρίς βοήθεια. «Πρέπει να ήταν τρομακτικό να πάει κανείς σε ψυχιατρείο το 19ο αιώνα» λέει ο Μπέιλι, που πρόσφατα εξέδωσε το βιβλίο «Έναστρη Νύχτα: O Bαν Γκογκ στο Άσυλο». «Ερεύνησα τις περιπτώσεις άλλων ασθενών και ήταν όλοι σε φοβερά άσχημη κατάσταση. Πρέπει να ήταν πολύ δύσκολο για αυτόν να προσαρμοστεί. Νομίζω ήταν η τέχνη που τον διατήρησε νουνεχή και του έδωσε λόγο να συνεχίσει να ζει», λέει ο Μπέιλι.
«Ζωγράφισε την «Έναστρη Νύχτα» τον Ιούνιο εμπνευσμένος από την νυχτερινό ουρανό που έβλεπε μέσα από τα κάγκελα του δωματίου και την υπέροχη φύση της περιοχής που είναι γεμάτη κυπαρίσσια και ελιές» επισημαίνει.
Σήμερα ο πίνακας θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα όλων των εποχών, αν και ο Βαν Γκογκ δεν τον αντιμετώπιζε έτσι.
Ο Μπέιλι πιστεύει πως για τη δημιουργία του, ίσως ασυναίσθητα, ο Βαν Γκονγκ επηρεάστηκε και από τις αναμνήσεις του από το έργο του Χοκουσάι. «Δεν είχε κάποιο αντίτυπο του έργου μαζί του, όμως προφανώς το θυμόταν με μεγάλη λεπτομέρεια. Ο Βαν Γκονγκ είχε εξαιρετικά δυνατή οπτική μνήμη», τονίζει.
«Η σύγκριση δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί σαν προσπάθεια υποτίμησης του μεγαλείου της Έναστρης Νύχτας», λέει ο Μπέιλι. «Είναι ένα έργο έμπνευσης με όλα τα συνειδητά και ασυνείδητα στοιχεία που ήρθαν στο μυαλό του Βίνσεντ όταν το ζωγράφισε».
Όμως για τον Μπέιλι «οι ομοιότητες στην απεικόνιση του κύματος και του ουρανού, οι διάφοροι τόνοι του μπλε χρώματος που υπάρχουν και στα δύο έργα, αλλά και το γεγονός πως ο Βαν Γκονγκ θαύμαζε Το Μεγάλο Κύμα τόσο πολύ, δείχνουν πως το έργο του Ιάπωνα λειτούργησε σαν πηγή έμπνευσης».
«Μου φαίνεται αξιοπερίεργο πως κανείς ως τώρα δεν είχε κάνει παρόμοια σύγκριση. Είπα την άποψη μου σε διάφορους ειδικούς, τόσο του Βαν Γκονγκ όσο και του Xοκουσάι, και όλοι είπαν πως είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα θεωρία. Είναι δύσκολο να αποδειχθεί, αλλά είμαι αρκετά βέβαιος.
Η Έναστρη Νύχτα του Βαν Γκογκ εκτίθεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. «Είναι ένα έργο που αγαπώ και είναι συναρπαστικό να σκεφτεί κανείς το μέρος όπου δημιουργήθηκε. Αυτή η εκπληκτική και αισιόδοξη εικόνα φτιάχτηκε μέσα στις πιο δύσκολες συνθήκες» λέει ο Μπέιλι. «Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί πως κάποιος που ζει σε ψυχιατρείο θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα τέτοιο έργο»;
Με πληροφορίες από Guardian
σχόλια