Ο Αμπού Μουχαμάντ αλ Τζολάνι επιβιβάστηκε σε ένα λεωφορείο στη Δαμασκό της Συρίας τον Μάρτιο του 2003, κατευθυνόμενος στην έρημο προς τη Βαγδάτη με ομοϊδεάτες του εθελοντές, πρόθυμους να αποκρούσουν την επικείμενη αμερικανική εισβολή στο Ιράκ.
Όταν επέστρεψε στην πατρίδα του το 2011, μετά από μια πενταετή θητεία σε στρατόπεδο φυλακών των Αμερικανών στο Ιράκ, ο Τζολάνι ήταν απεσταλμένος του ιδρυτή του Ισλαμικού Κράτους Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι. Ο Τζολάνι έφτασε στη Συρία με τσάντες γεμάτες μετρητά και μια αποστολή να εξυψώσει το εξτρεμιστικό κίνημα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Την περασμένη εβδομάδα, ο 42χρονος Τζολάνι μπήκε θριαμβευτικά στο Χαλέπι, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας, ως ο επικεφαλής διοικητής της υποστηριζόμενης από την Τουρκία ανταρτικής δύναμης του Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA) που κυριαρχείται από την ομάδα του, Hayat Tahrir al Sham. Απροσδόκητη και γρήγορη, η νίκη του σηματοδοτεί μια από τις πιο δραματικές στιγμές σε μια Μέση Ανατολή που βρίθει παρόμοιων δραματικών γεγονότων.
Το 2014 ο Τζολάνι είχε μπει κατακτητής στη Μοσούλη του Ιράκ, με τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους να ξεκινούν ένα άνευ προηγουμένου μακελειό εναντίον όλων όσων δεν πληρούσαν τα κριτήρια των τζιχαντιστών για τον «σωστό άνθρωπο». Τώρα όμως ο Τζολάνι είναι διαφορετικός. Έχει μεγαλώσει, έχει ανελιχθεί στη σκάλα των αναρτών μαχητών της Μέσης Ανατολής και έχει εμπειρία στο ότι πρέπει να γίνει ό,τι χρειάζεται σε κάθε περίσταση.
Αντί να εμπλακεί σε ένα δολοφονικό αμόκ κατά των θρησκευτικών μειονοτήτων, όπως τότε στη Μοσούλη και αργότερα στη Ράκα, ο Τζολάνι εξέδωσε διατάγματα διατάσσοντας την προστασία των Χριστιανών και των Σιιτών και απαιτούσε από τους άνδρες του να μην επιβάλλουν αντίποινα. «Στη μελλοντική Συρία, πιστεύουμε ότι η διαφορετικότητα είναι η δύναμή μας, όχι μια αδυναμία», ανέφερε το τελευταίο τέτοιο διάταγμα τη Δευτέρα. Δεν έχουν υπάρξει αναφορές για σφαγές στο Χαλέπι μέχρι στιγμής, και η HTS του Τζολάνι επέτρεψε στις περικυκλωμένες κουρδικές δυνάμεις να φύγουν σώες.
The leader of Hayat Tahrir Al Sham, which is leading the rebel offensive in Syria, has released a statement urging his fighters to respect the rules of war.
— 5Pillars (@5Pillarsuk) December 1, 2024
Muhammad al-Jolani and his HTS group have been heavily criticised for brutality in the past and for their previous ties… pic.twitter.com/CdDJJMxxAU
Γεννημένος ως Αχμεντ Χουσεΐν αλ Σαρά, υιοθέτησε το παρωνύμιο Τζολάνι, μια αναφορά στις ρίζες της οικογένειάς του στα Υψίπεδα του Γκολάν που το Ισραήλ κατέλαβε από τη Συρία το 1967. Ξεκινώντας από την ιρακινή επαρχία της Μοσούλης, ο νεαρός Σύρος ηγέτης έχει επαναστατήσει εντός της πολιτοφυλακής του αρκετές φορές, ανάλογα με τις παρουσιαζόμενες ευκαιρίες και κινήθηκε σε όλη τη μέχρι τώρα ζωή του, με έναν μόνο ζωτικό στόχο: να επιβιώσει.
Ο Τζολάνι, η φυλάκιση στο Ιράκ και η Συρία
Το 2005, ο νεαρός Σύρος Αμπού Μουχαμάντ αλ-Τζολάνι συνελήφθη από τις αμερικανικές δυνάμεις στο Ιράκ. Ο Τζολάνι, κατηγορούμενος ότι ήταν μέλος της Αλ Κάιντα στο Ιράκ (ISI), πέρασε στη συνέχεια τα επόμενα 5 χρόνια στις πιο διάσημες φυλακές των ΗΠΑ στο ιρακινό έδαφος, συμπεριλαμβανομένων των Αμπού Γκράιμπ, Καμπ Μπούκα και Καμπ Κρόπερ. Μόλις ο Τζολάνι απελευθερώθηκε από τη φυλακή, εντάχθηκε ξανά στην Αλ Κάιντα, την εποχή εκείνη με επικεφαλής τον Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι, ο οποίος αργότερα έγινε διάσημος ως ηγέτης του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και του Λεβάντε. Ο τζιχαντιστής εμίρης, που ενδιαφέρεται να εξάγει το κίνημά του εντός της εκκολαπτόμενης συριακής σύγκρουσης, αποφάσισε να στείλει τον νεαρό Τζολάνι στη Συρία, αναθέτοντάς του την εποπτεία των τοπικών θυλάκων της αλ-Κάιντα.
Έχοντας φτάσει στη χώρα του Λεβάντε τον Αύγουστο του 2011, μαζί με έξι άλλους απεσταλμένους, ο Τζολάνι οργάνωσε συναντήσεις με διάφορους τοπικούς τζιχαντιστές και ισλαμιστές εκπροσώπους, με τους οποίους προετοίμασε την ίδρυση της Jabhat al-Nusra (JaN, Μέτωπο αλ-Νούσρα). Αρχικά, ο σχηματισμός της ομάδας κρατήθηκε μυστικός για να διασφαλιστεί η αρχική της ενοποίηση, και οι πολιτοφύλακες του τον Ιανουάριο ήταν επομένως υπεύθυνοι μόνο για περιστασιακές εκρηκτικές επιθέσεις ή μικρές ενέδρες.
Στις 23 Ιανουαρίου 2012, ο Αμπού Μουχαμάντ αλ-Τζολάνι ανακηρύχθηκε τελικά Εμίρης της αλ-Νούσρα, χωρίς ωστόσο να συνδέεται επίσημα με την ιρακινή πτέρυγα του κινήματος. Η εκτίμηση του Τζολάνι και των υπολοχαγών του ήταν ότι η ορκωμοσία πίστης σε μια ξένη ομάδα τζιχαντιστών θα μπορούσε να αποξενώσει τον τοπικό συριακό πληθυσμό. Η JaN, χάρη στη σιδερένια πειθαρχία των μαχητών της και την έντονη χρήση βομβιστών αυτοκτονίας σε παγιδευμένα με εκρηκτικά οχήματα (SVBIED), έγινε γρήγορα ένας από τους πιο ισχυρούς σχηματισμούς ανταρτών.
Η προσωπική εκστρατεία για αυτονόμηση πέραν της Αλ Κάιντα και του ISIS
Ωστόσο, ο διεθνής χαρακτήρας της ομάδας αποκαλύφθηκε στο συριακό και διεθνές κοινό τον Απρίλιο του 2013. Ο Μπαγκντάντι δήλωσε μονομερώς από τη Μοσούλη τη συγχώνευση μεταξύ του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και της Τζαμπχάτ αλ Νούσρα, κηρύσσοντας τη γέννηση του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και του Λεβάντε (ISIL) και δημιουργώντας μια κρίση που θα οδηγήσει σε ρήξη των σχέσεων με την ηγεσία των πυρήνων της αλ-Κάιντα. Ο Τζολάνι, αιφνιδιασμένος, αρνήθηκε ανανεώνοντας τον όρκο πίστης στον Αϊμάν αλ-Ζαουάχρι, τον κορυφαίο εμίρη της Αλ Κάιντα. Ο νεαρός Σύρος ηγέτης έδρασε οδηγούμενος από την επιθυμία να εξασφαλίσει την επιβίωση και την αυτονομία της οργάνωσής του.
Τον Ιούλιο του 2016, ο Τζολάνι, από το προπύργιο του στην Ιντλίμπ στη βορειοδυτική Συρία, έκανε μια σημαντική δεύτερη επιλογή. Πράγματι, ανακοίνωσε τη μετονομασία της Jabhat al-Nusra σε Jabhat Fatah al-Sham (JFS), ισχυριζόμενος ότι δεν έχει σχέσεις με την Αλ Κάιντα. Ο πρώην προστατευόμενος του Μπαγκντάντι είχε ως στόχο να απορρίψει την ταμπέλα του υπολοχαγού του Ζαουάχρι στη Συρία, σε μια εποχή που οι φήμες για μια πιθανή κοινή εκστρατεία Ρωσίας-ΗΠΑ κατά της αλ-Νούσρα έδιναν και έπαιρναν. Ωστόσο, η διάσπαση αμφισβητήθηκε αμέσως από αρκετούς διεθνείς δημοσιογράφους, ακαδημαϊκούς και διπλωμάτες. Για τον Aymenn Jawad al-Tamimi, έναν ειδικό στη συριακή σύγκρουση, αρχικά η κίνηση αφορούσε καθαρά τα μέσα ενημέρωσης. Ο Τζολάνι ήθελε ακόμα να διατηρήσει μια σχέση με τον Ζαουάχρι, απλά μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες από πρώην μέλη της αλ-Νούσρα, η μετονομασία δεν εκτιμήθηκε ωστόσο από την κεντρική ηγεσία της αλ-Κάιντα, ήδη εκνευρισμένη από διαφορές ιδεολογικής και στρατηγικής φύσης.
Η διάσπαση μεταξύ του Αμπού Μουχαμάντ αλ-Τζολάνι και της αλ-Κάιντα, λένε οι Ταμίμι και Τσαρλς Λίστερ, συνεργάτες του Ινστιτούτου Μέσης Ανατολής, τελικά πραγματοποιήθηκε το 2017. Στην πραγματικότητα, ο Σύρος ηγέτης, για άλλη μια φορά ωθούμενος από το ένστικτο της επιβίωσης, την ανάγκη για αυτονομία και υπεροχή της ομάδας του, ανακοίνωσε στις 28 Ιανουαρίου τη γέννηση της Hay'at Tahrir al-Sham (HTS), από στάχτες της Jabhat Fatah al-Sham. Η Ταχρίρ αλ-Σαμ, όπως και οι προηγούμενοι σχηματισμοί, εγκαταστάθηκε και βρίσκεται ακόμα σήμερα, στο "Μεγάλο Ιντλίμπ", το έδαφος των ανταρτών μεταξύ της τουρκικής επαρχίας Χατάι, του συριακού Αφρίν και των επαρχιών Ιντλίμπ, Λατάκια, Χάμα και Χαλεπίου, τους τελευταίους διαφωνούντες με τον Άσαν θύλακες.
Η ίδρυση του HTS αντικατόπτριζε την επίγνωση του Τζολάνι ότι το συριακό πολιτικό και διεθνές πλαίσιο είχε πλέον αλλάξει ριζικά. Οι στρατιωτικές επεμβάσεις της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, μεταξύ 2014 και 2015, είχαν αλλάξει την πορεία της συριακής σύγκρουσης και όχι υπέρ της εξέγερσης. Ξεκινώντας το καλοκαίρι του 2016, η Τουρκία άρχισε να συντονίζει την εμπλοκή της στη Συρία με τη Μόσχα και την Τεχεράνη, εγκαταλείποντας σταδιακά τη μονοδιάστατη ατζέντα του «να φύγει ο Άσαντ». Επομένως, ο Τζολάνι κατάλαβε ότι ήταν απαραίτητο να αλλάξει τη φύση της οργάνωσής του για άλλη μια φορά, διαφορετικά η δύναμη που είχε αποκτήσει στο Ιντλίμπ θα βρισκόταν ξανά σε κίνδυνο. Στην πραγματικότητα, η Τουρκία δεν θα είχε αναλωθεί στην υπεράσπιση ενός υποκαταστήματος τζιχαντιστών που συνδέεται με την Αλ Κάιντα.
Ο Τζολάνι συμμαχεί με την Τουρκία και η HTS βαφτίζεται αντιτρομοκρατική δύναμη
Τα τελευταία χρόνια, λοιπόν, στόχος του Σύρου ηγέτη ήταν να εμφανιστεί ως απαραίτητος εταίρος στα μάτια της Άγκυρας. Πρώτον, ο Τζολάνι φρόντισε να είναι ο μόνος συνομιλητής της Τουρκίας στα εδάφη των ανταρτών ανατολικά της επαρχίας Χατάι και νότια του Αφρίν. Μεταξύ 2017 και 2019, η HTS αφομοίωσε ή νίκησε πολλές εχθρικές ομάδες ανταρτών, όντας η ανώτατη ένοπλη αρχή στην περιοχή.
Αποκτώντας τον πλήρη έλεγχο του «Μεγάλου Ιντλίμπ», ο Τζολάνι έγινε επίσης ο όχι μόνο στρατιωτικός αλλά και πολιτικός ηγέτης του πληθυσμού που κατοικούσε στην περιοχή. Οι περιοχές που διαχειρίζεται το HTS είναι δραματικά υπερκατοικημένες, μια ιδιαίτερη κρισιμότητα που ωστόσο λειτουργεί υπέρ της ομάδας. Με τα χρόνια, ο τακτικός στρατός του Άσαντ έχει ωθήσει στην πραγματικότητα ολόκληρους πληθυσμούς προς τα βορειοδυτικά της Συρίας. περισσότεροι από 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν στο «Μεγάλο Ιντλίμπ», κυρίως εσωτερικώς εκτοπισμένοι (IDP). Ο Τζολάνι λοιπόν κάθεται πάνω σε μια τεράστια "πληθυσμιακή βόμβα", τοποθετημένη κατά μήκος των συνόρων με την Τουρκία και κατ' επέκταση με την Ευρώπη.
Και είναι ακριβώς η ανάγκη σταθεροποίησης του υπερπληθυσμού της Ιντλίμπ που έφερε την Τουρκία στο τραπέζι με τους απεσταλμένους του Τζολάνι. Ο τελευταίος λοιπόν, μεταξύ 2017 και 2018, αποφάσισε να συμμορφωθεί με τα αιτήματα του Τούρκου προέδρου Ερντογάν, ο οποίος ήθελε να αναπτύξει τον στρατό του πέρα από τα σύνορα. Στόχος της Άγκυρας ήταν να αποτρέψει τυχόν κυβερνητικές στρατιωτικές επιχειρήσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν μαζική φυγή του άμαχου πληθυσμού προς τα σύνορα και ταυτόχρονα να εκδιώξει τους Κούδους από περιοχές, τις οποίες κατάφερναν να ελέγχουν με τη λήξη του πολέμου, τότε θα του έφερναν απέναντί του ένα συμπαγές κουρδικό μέτωπο από τη Συρία ως το Ιράκ με ενίσχυση από συνδεόμενες με αυτές περιοχές της τουρκικής επικράτειας. Τους επόμενους μήνες, χιλιάδες στρατιώτες από την Άγκυρα, συνοδευόμενοι από πολιτοφύλακες του HTS, εισήλθαν στα συριακά ισλαμικά εδάφη, εγκαθιστώντας σε δεκάδες «σημεία παρατήρησης».
Η είσοδος των τουρκικών στρατευμάτων στην ισλαμική Συρία θεωρήθηκε από την αλ-Κάιντα του Ζαουάχρι ως μια ακόμη προσβολή από την πλευρά του Τζολάνι. Τον Ιανουάριο του 2018, η ηγεσία της Αλ Κάιντα δήλωσε κατηγορηματικά ότι η παρουσία της ομάδας στην Ιντλίμπ δεν είχε σχέση με την Ταχρίρ αλ Σαμ. Την ίδια στιγμή, ομάδες φονταμενταλιστών της αλ-Κάιντα, δυσαρεστημένες με τη συμπεριφορά του Τζολάνι, εγκατέλειψαν την HTS και ενώθηκαν ξανά κάτω από το νεοσύστατο λάβαρο του Tanẓīm Ḥurrās ad-Dīn (HAD), του νέου κλάδου της Αλ Κάιντα στη Συρία. Ο Διευθυντής της CIA από το 2019 έχει αναγνωρίσει τhν Ḥurrās ad-Dīn ως το επίσημο παρακλάδι της Αλ Κάιντα στη Συρία και το Υπουργείο Εξωτερικών συμμερίζεται την ίδια άποψη.
Η Ταχρίρ αλ-Σαμ αναγνώρισε την εμφάνιση του HAD ως άμεση απειλή. Μετά από αποτυχημένες προσπάθειες επίτευξης συμφωνίας, ο Τζολάνι την άνοιξη του 2020 διέταξε μια οριστική καταστολή. Μέσα σε λίγες μέρες, πολιτοφύλακες της HTS συνέλαβαν και σκότωσαν δεκάδες μέλη του HAD, συμπεριλαμβανομένων των κορυφαίων ηγετών της οργάνωσης. Ταυτόχρονα, οι πολιτοφύλακες της αλ-Κάιντα βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν μια έντονη αμερικανική εκστρατεία βομβαρδισμών. Η υποψία, στους κύκλους των τζιχαντιστών, είναι ότι το HTS θα μπορούσε να είχε αναλάβει το ρόλο της τοπικής υπηρεσίας πληροφοριών. Παρόμοιες «αντιτρομοκρατικές» εκστρατείες, που ανεπίσημα χαιρετίστηκαν από την Τουρκία και τις ΗΠΑ, βλέπουν επίσης την HTS να εμπλέκεται εναντίον τοπικών πυρήνων του ISIL ή μουχατζιρίν (ξένοι τζιχαντιστές πολιτοφύλακες) αδέσμευτοι.
Συμπέρασμα για τον Τζολάνι
Ο Αμπού Μουχαμάντ αλ-Τζολάνι άλλαξε ριζικά με τα χρόνια. Ο Σύρος ηγέτης φαίνεται τώρα να είναι ένας σημαντικός, αν όχι απαραίτητος, εταίρος για την Τουρκία και ίσως και των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι «αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις» της HTS κατά του HAD, που κρίνονται ως επικίνδυνη διεθνής τζιχαντιστική απειλή, εκτιμώνται ιδιαίτερα από ορισμένες δυτικές χώρες. Και στην πραγματικότητα, ο Τζέιμς Τζέφρι, πρώην Ειδικός Αντιπρόσωπος των ΗΠΑ για την εμπλοκή στη Συρία, πρόσφατα όρισε το HTS ως «αποτελεσματική δύναμη μάχης ενάντια σε πραγματικούς τρομοκράτες», διευκρινίζοντας ότι ο ίδιος ο Τζολάνι δεν είναι πλέον στη λίστα τρομοκρατών των ΗΠΑ , αν και επισήμως εξακολουθεί να καταζητείται ως τρομοκράτης. Το αφήγημα σύμφωνα με το οποίο η HTS εξακολουθεί να συνδέεται με την Αλ Κάιντα πρέπει επομένως να παραμεριστεί οριστικά, μια θέση που έχει γίνει ακόμη και επικίνδυνη, καθώς δικαιολογεί τις αιματηρές αεροπορικές εκστρατείες της Ρωσίας και της κυβέρνησης στην περιοχή.
Ωστόσο, ο Τζολάνι παραμένει μία εντόνως αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, όπως και η οργάνωση που διευθύνει. Η HTS έχει πράγματι εγκαταλείψει τη τζιχάντ και τη συμμαχία με την Αλ Κάιντα, κάτι που το μετέτρεψε σε ένα εθνικιστικό ισλαμιστικό κίνημα, αλλά εξακολουθεί να παραμένει μια βαθιά ριζοσπαστική πολιτοφυλακή. Οι δολοφονίες, οι εκτελέσεις, οι αυθαίρετες συλλήψεις και τα βασανιστήρια είναι μερικά μόνο από τα εγκλήματα στα οποία υπόκειται συνεχώς ο λαός της Ιντλίμπ.
Ο Τζολάνι προσπαθεί να αφαιρέσει την HTS από τη λίστα των τρομοκρατικών οργανώσεων των ΗΠΑ, του ΟΗΕ και της Τουρκίας. Ως εκ τούτου, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μία ατζέντα που πρέπει να επιτύχει για την έναρξη οποιουδήποτε επίσημου διαλόγου, καθώς και για τη δημιουργία ενός μηχανισμού κατανομής της εξουσίας. Μάλιστα, η ελεύθερη κοινωνία των πολιτών αυτή τη στιγμή αποκλείεται από την περιφερειακή διοίκηση του Ιντλίμπ.
Φυσικά ο Συριακός Εθνικός Στρατός, η οργάνωση ομπρέλα στην οποία συνυπάρχουν αντικαθεστωτικοί της Συρίας, τζιχαντιστές της διαβόητης Sultan Murad (η κύρια ομάδα «εκκαθαρίσεων του ISIS» που σκότωνε πολίτες που δε σέβονταν τη Σαρία) ή της Hamza Division, εξτρεμιστές, Ουιγούροι, Τσετσένοι και φυσικά η Hayat Tahrir al Sham συνιστούν μία απόδειξη ότι ο Τζολάνι είναι ικανός να συνεργαστεί με τον οποιονδήποτε για να πετύχει τους στόχους του.
🇸🇾🇸🇾⚠️ Emir of #HayatTahrirAlSham, Abu #MuhammadAlJulani, visited the front in the northern #Hama direction, according to opposition media! pic.twitter.com/7HTLGHRv9l
— Mahalaxmi Ramanathan (@MahalaxmiRaman) December 3, 2024
Στο Χαλέπι και την υπόλοιπη Συρία, ο Τζολάνι καλείται να συμπεριφερθεί με εντελώς αντίθετο τρόπο από ό,τι έκανε στην Ιντλίμπ. Και λαμβάνοντας υπ' όψιν ότι ακόμα έχει στόχο την επιβίωσή του είναι αρκετά δόκιμο να πιστεύει κάποιος ότι ίσως και να επίκειται φαινομενική αλλαγή.
