Ο Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν, ο μεγαλύτερος εν ζωή σκηνοθέτης της Τουρκίας κι ένας από τους πιο πολυβραβευμένους κινηματογραφιστές στην ιστορία του Φεστιβάλ Καννών, με δύο μεγάλα βραβεία της επιτροπής για το Μακριά και το Κάποτε στην Ανατολία, ένα βραβείο σκηνοθεσίας για τους Τρεις Πίθηκους και τον πολυπόθητο Χρυσό Φοίνικα πέρσι για τη Χειμερία Νάρκη, μιλάει αποκλειστικά στη LIFO για τη μελαγχολική του φύση και τις συνήθειές του, την αναπάντεχη χρήση του διαλόγου στην τελευταία του ταινία, τον φόβο του μήπως χρησιμοποίησε παραπάνω απ’ ό,τι έπρεπε το μαγευτικό τοπίο της Καππαδοκίας, τις πηγές έμπνευσης για την ταινία, τους απαθείς προοδευτικούς της χώρας του και τη δική του εμπλοκή στα πολιτικά ζητήματα, τους κλασικούς σκηνοθέτες που θαυμάζει αλλά και έναν νέο συνάδελφο που ξεχωρίζει, και που πραγματικά δεν θα μπορέσετε να φανταστείτε ποιος μπορεί να είναι....
Εκπλαγήκαμε πραγματικά που διαπιστώσαμε πως βρήκατε την έμπνευση κυρίως σε λέξεις και φράσεις στη Χειμερία Νάρκη, έπειτα από κυρίως οπτικές αφηγήσεις στην πλειονότητα των ταινιών σας. Με δεδομένο τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και τις εξαιρετικές κριτικές που έχει αποσπάσει η ταινία σας μέχρι τώρα, θα σας δούμε εφεξής να εναλλάσσετε το ύφος σας ανάμεσα στις εικόνες και τον διάλογο στις επόμενες ταινίες σας;
Η αλήθεια είναι πως ακόμα κι εγώ λάτρευα τον διάλογο, από τα πρώτα βήματα της καριέρας μου. Τόσα χρόνια αποφεύγω να τον χρησιμοποιήσω εξαιτίας μιας πολύ κακής εμπειρίας που είχα στην πρώτη μου ταινία. Γράψαμε τον ήχο χωριστά από την εικόνα και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συναντήσουμε τεράστια προβλήματα με την τελευταία μπομπίνα. Αυτός ήταν και ο λόγος που δεν έβαζα τόσο πολύ διάλογο στις επόμενες ταινίες μου. Αλλά τώρα, λόγω της λογοτεχνικής φύσης της Χειμερίας Νάρκης ήμουν αναγκασμένος να λογαριαστώ με τους χειρότερους εφιάλτες μου. Τώρα μπορώ να ομολογήσω πως έχω μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση για το μέλλον. Επομένως, συμφωνώ πως το στυλ μου θα αλλάξει ελαφρώς σε σχέση με το παρελθόν.
Όποτε το θεωρώ αναγκαίο, εκφράζω τις θέσεις μου δημοσίως, όπως συνέβη πρόσφατα στις Κάννες και στην πλατεία Ταξίμ.
Στην ταινία γινόμαστε μάρτυρες μιας σειράς από φαινομενικά ήρεμους, μεγάλους σε έκταση διαλόγους ανάμεσα σε μέλη μιας καλλιτεχνικής κοινότητας που είναι απογοητευμένη και κρύβει βαθιά πικρία. Κατά κάποιον τρόπο πρόκειται για διανοούμενους που έχουν πάρει απόσταση από την κατρακύλα του σιναφιού τους, αρνούμενοι να συμμετάσχουν στην παρούσα κατάσταση, στην παρούσα φάση. Είναι σωστή αυτή η υπόθεση; Κι αν ναι, είσαστε κι εσείς ένας από αυτούς;
Ήδη γνωρίζω πολλούς ανθρώπους που βρίσκονται στην κατάσταση που περιγράφει η ταινία. Ο λόγος είναι πιθανώς αυτός που αναφέρατε. Πολλοί ηθοποιοί στην Τουρκία έχουν σταματήσει να εργάζονται κι έχουν ανοίξει επιχειρήσεις, όπως ξενοδοχεία σε μικρές πόλεις. Η κατάσταση μού είναι οικεία κι έχω πολλούς τέτοιους φίλους. Αλλά, παρά την οικειότητα, εγώ δεν είμαι ακριβώς ένας από αυτούς! Ο Αϊντίν είναι μερικώς αυτοβιογραφικός χαρακτήρας, χωρίς να με αντιπροσωπεύει 100%.
Έχετε δηλώσει πως φοβόσασταν το απίστευτα όμορφο τοπίο της Καππαδοκίας. Πού έγκειται η ανησυχία σας; Στην περίπτωση που το σκηνικό αποσπάσει την προσοχή του θεατή ή στο ότι μπορεί να «καταπιεί» τους χαρακτήρες; Ο λόγος που ρωτάω είναι διότι ανέκαθεν ήσασταν ένας εστέτ του σινεμά, που δεν φοβήθηκε ποτέ να χρησιμοποιήσει την άπλετη έκταση, τις υπέροχες εικόνες και το χρώμα για να ενισχύσει την ατμόσφαιρα, τα ευρέα φορμάτ και μια ποικιλία από γωνίες λήψης για να υποστηρίξει την αφήγηση.
Έχετε απόλυτο δίκιο: ως φωτογράφος, προτιμώ να χρησιμοποιώ πάντα το τοπίο ως τον έτερο σταρ της ταινίας. Οι αμφιβολίες μου γύρω από το τοπίο εντοπίζονται στο ότι ήταν πολύ φαντασμαγορικό, εντυπωσιακό, εξαιρετικά ωραίο. Στην πραγματικότητα, χρειαζόμουν ένα ήσυχο, μοναχικό, μικρό ξενοδοχείο, λίγο απομονωμένο, μακριά από την τουριστική ζώνη. Ύστερα από μια ενδελεχή έρευνα τοποθεσιών, αυτό που βρήκα ήταν το μοναδικό «τουριστικό» μέρος που λειτουργούσε και τον χειμώνα. Τουλάχιστον, ήταν το μοναδικό που μπόρεσα να εντοπίσω. Ήμουν λίγο φοβισμένος για τα γυρίσματα στον συγκεκριμένο χώρο, μήπως και παραήταν όμορφος ή ενδιαφέρων, αλλά δεν τον έδειξα πολύ. Έδειξα μόνο το πρώτο χιόνι, γιατί είχαμε ανάγκη μια αλλαγή στην ατμόσφαιρα. Χρειαζόμασταν πλάνα με ευρυγώνιο, για ψυχολογικούς λόγους. Δυστυχώς, δεν χιόνισε αρκετά. Τα πλάνα με το χιόνι τα γυρίσαμε σε πολύ περιορισμένο χρονικό διάστημα, και μάλιστα σε άλλη επαρχία της Τουρκίας.
Η πρόθεσή μου είναι να ενεργοποιήσω τον θεατή με εικόνες, ήχους, και φυσικά με διάλογο. Θέλω να τον αφυπνίσω από τη χειμερία νάρκη του, για να δει τα πράγματα που συμβαίνουν από διαφορετική οπτική γωνία.
Η υπέροχη σεκάνς με επίκεντρο το σπασμένο τζάμι του αυτοκινήτου στην αρχή του φιλμ σηματοδοτεί την ταξική απόσταση, αλλά για μένα σημαίνει κυρίως την αποκαρδιωτική απάθεια και την απουσία σύγκρουσης και ευθείας αντιπαράθεσης των αποκαλούμενων «προοδευτικών», όταν προκαλούνται στην «αληθινή» ζωή από την εργατική τάξη – επιλέγοντας να εκφράζονται περιφραστικά, αντί να λύνουν ένα πρόβλημα. Ποιο είναι το σχόλιο σας;
Προσθέσατε τις ατάκες που είχα στο μυαλό μου στις εικόνες που έδειξα και είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος γι’ αυτό. Η πρόθεσή μου είναι να ενεργοποιήσω τον θεατή με εικόνες, ήχους, και φυσικά με διάλογο. Θέλω να τον αφυπνίσω από τη χειμερία νάρκη του, για να δει τα πράγματα που συμβαίνουν από διαφορετική οπτική γωνία.
Θεωρείτε τον εαυτό σας μοναχικό δημιουργό στο παγκόσμιο σινεμά, πνευματικώς συγγενή σας πρόσωπα, ανθρώπους του σινεμά, της λογοτεχνίας και του θεάτρου από το παρελθόν (που λειτουργούν και ως πηγές έμπνευσης) ή νιώθετε κοντά και σε καλλιτέχνες σύγχρονους μ’ εσάς, στην Τουρκία ή αλλού;
Ξεκίνησα την καριέρα μου στον κινηματογράφο ως μοναχικός σκηνοθέτης. Είμαι από τη φύση μου μελαγχολικός και τα βήματά μου στο σινεμά έχουν επηρεαστεί από τη μελαγχολία μου. Για να μάθω να κάνω ταινίες, ασχολήθηκα με όλα τα επαγγέλματα που σχετίζονται με αυτές. Από τις απλές δουλειές του ηλεκτρολόγου, μέχρι πιο σοφιστικέ, όπως το μάρκετινγκ και η διανομή. Η δημιουργία ταινιών είναι μια συλλογική τέχνη, αν και επιτρέπει στον σκηνοθέτη να παραμένει μοναχικός και να αξιοποιεί τη μοναχικότητά του όσο μπορεί. Η μόνιμη πηγή έμπνευσής μου είναι ο Τσέχοφ, με τις τόσες ιστορίες που έχει γράψει, αλλά λογοτεχνικά μιλώντας, κι άλλοι Ρώσοι συγγραφείς, όπως ο Ντοστογιέφσκι, με έχουν επηρεάσει πολύ. Πλάθουν ένα όμορφο και μελαγχολικόσύμπαν στα έργα τους που μου ταιριάζει απόλυτα. Όσον αφορά το σινεμά, έχω επίσης κλασικά γούστα. Θαυμάζω καλλιτέχνες όπως ο Γιαζουχίρο Όζου, ο Αντρέι Ταρκόφσκι και ο Ρομπέρ Μπρεσόν. Χάρη στα κινηματογραφικά φεστιβάλ, έχω την ευκαιρία να βλέπω τη δουλειά μερικών πολλά υποσχόμενων νέων, όπως ο Ξαβιέ Ντολάν.
Με τις ταινίες σας προτιμάτε να εμβαθύνετε στην ανθρώπινη ψυχή αντί να σχολιάσετε την τρέχουσα κοινωνική ή πολιτική κατάσταση. Θα συμμετείχατε σε μια πολιτική διαμαρτυρία στους δρόμους, σε μια διαδήλωση ως πολίτης, αν βλέπατε ότι υπήρχε λόγος γι’ αυτό;
Ως σκηνοθέτης, αποφεύγω να πάρω ευθεία θέση στα πολιτικά ζητήματα. Προτιμώ να εκφραστώ σε δεύτερο χρόνο, παίρνοντας αποστάσεις, βλέποντας τα θέματα από μια ευρεία προοπτική. Ως άνθρωπος, φυσιολογικά τρώω, κοιμάμαι, έχω οικογένεια και παιδιά, και φίλους. Γελάω πολύ και, βεβαίως, ασχολούμαι με τα πολιτικά θέματα. Όποτε το θεωρώ αναγκαίο, εκφράζω τις θέσεις μου δημοσίως, όπως συνέβη πρόσφατα στις Κάννες και στην πλατεία Ταξίμ.
σχόλια