ΝΟΥΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΚΗ φαίνεται πως χάνουν σιγά σιγά τους πιστούς τους. Η διαρροή δεν είναι καινούργια. Η συνείδηση, ο ορθολογισμός, η τετράγωνη σκέψη έχουν κάτι το γεωμετρικό, άρα στερούνται την ευελιξία και την άπειρη προσαρμοστικότητα του συναισθήματος. Πού να βρούμε καταφύγιο; Στην καρδιά βέβαια, στις διαλείπουσες αναλαμπές του συναισθήματος και στις ανεξήγητες αναδιπλώσεις του θυμικού. Άλλοτε φέρνουμε το δείχτη του χεριού στο μηνίγγι, άλλοτε την παλάμη στο μέρος της καρδιάς. Όπερ σημαίνει ότι η καρδιά κρύβει τα μυστικά της προσωπικότητας, όχι το κεφάλι, που κρατάει ρόλο διαχειριστικού κέντρου.
Περιέργως πως, η ανοιχτή κοινωνία αρέσκεται στις ένδοθεν υπαγορεύσεις. Το δεν-ξέρω-τι, το σχεδόν-τίποτα, το ένα-κάτι, το περίπουκαι το εξηγημένο-ανεξήγητο διαποτίζουν τον καθημερινό βίο και κρατάνε ρόλο κριτηρίων. Απ' όπου και οι αναμονές· περιμένουμε την ουρανοκατέβατη ιδέα, το εσωτερικό μήνυμα, τα ψελλίσματα της καρδιάς που ενέχουν θέση ιδιωτικής προφητείας. Τι άλλο χρειάζεται για να στεφθεί βασίλισσα η διαίσθηση, η αύρα, η έκτη αίσθηση, το ψυχανέμισμα και το «αλάθητο ένστικτο»;
Διόλου τυχαία και η εμπιστοσύνη που έχουμε στα ζώα, τα οποία, όπως αποφαίνεται το στερεότυπο, «δεν κάνουν λάθη». Τα ζώα δεν λένε ψέματα, δεν γνωρίζουν την υποκρισία, δεν ψευτίζουν το χαρακτήρα τους - το αρχέγονο ένστικτο τα σώζει από την ανθρώπινη πλάνη. Επειδή ακριβώς στερούνται έλλογης ικανότητας, διαθέτουν αυτοματισμούς που τους επιτρέπουν να αποδημούν σε τόπους που απέχουν χιλιάδες χιλιόμετρα, να δίνουν ραντεβού σε ένα σημείο της γης, να φέρονται σοφά παρ 'ότι η γνωστή μας σοφία δεν τους χρειάζεται.
Με πλήρη σοβαρότητα ακούμε να μας συμβουλεύουν: «Βασίσου στο ένστικτό σου, μην επιτρέπεις να σε ξεγελάσει η λογική σου». Δεν μας προτρέπουν φυσικά να γίνουμε ζώα, αλλά αν μπορούμε να ταυτιστούμε με τον αρχαϊκό εαυτό μας, να φερθούμε σαν το γεράκι (που δεν πάσχει από υψοφοβία), σαν το περιστέρι (που κάποτε εκτελούσε χρέη ταχυδρόμου), σαν το κυνηγιάρικο σκυλί (που οσφραίνεται ό,τι αγνοεί ο κυνηγός), όλα θα πάνε καλύτερα. Διαθέτουμε με άλλα λόγια εσωτερικές πληροφορίες που κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή να νοθευτούν από την αναλυτική σκέψη, υποβολές που μεταδίδονται με υποψιθυρισμούς και όχι με λογικό μεγάφωνο.
Είναι τόσο έντονη η ροπή του ανθρώπου να καθοδηγείται από το ανεξήγητο ώστε, ενώ ενθουσιάζεται με τις επιτυχίες του, οι συχνές αποτυχίες του δεν τον αποθαρρύνουν. Ο καθένας έχει ανάγκη να πιστεύει ότι μέσα του κρύβεται ένας μικρός δαίμονας που όταν θελήσει βρίσκει το στόχο.
Έτσι, η διαίσθηση έναντι του ορθολογισμού δεν παρουσιάζει τίποτα το μοργανατικό· απεναντίας είναι η μάγισσα που περιφρονεί τον επιστήμονα. Όταν λέμε ότι «τον έκοψα με την πρώτη ματιά!» ή ότι «από την πρώτη στιγμή ψυχανεμίστηκα κάτι κακό» ουσιαστικά ομολογούμε πίστη στον νανοπροφήτη μέσα μας και όχι στα λογικά δεδομένα. Ο πρώτος έρωτας διαφημίζεται ως κεραυνοβόλος επειδή ακριβώς ο ερωτευμένος κεραυνοβολείται ένδοθεν εν απουσία της λογικής του. Ό,τι τελείται ερήμην της λογικής μοιάζει αυθεντικότερο, έστω και αν είναι δύσκολο να βρούμε πρώτο έρωτα που να έχει καλό τέλος. Συχνά στη ρουλέτα (όλη η ζωή κατά μία έννοια είναι ρουλέτα) κερδίζουμε επειδή νιώσαμε μιαν ανεξήγητη παρόρμηση να ποντάρουμε στο τάδε νούμερο. Παρόμοια κατορθώματα αναπέμπουν λατρεία στη θεά-διαίσθηση. Τι γίνεται όμως με τις-τόσες πολλές- περιπτώσεις που χάνουμε επειδή δώσαμε πίστη στη διαίσθησή μας;
Είναι τόσο έντονη η ροπή του ανθρώπου να καθοδηγείται από το ανεξήγητο ώστε, ενώ ενθουσιάζεται με τις επιτυχίες του, οι συχνές αποτυχίες του δεν τον αποθαρρύνουν. Ο καθένας έχει ανάγκη να πιστεύει ότι μέσα του κρύβεται ένας μικρός δαίμονας που όταν θελήσει βρίσκει το στόχο. Μια ασύνειδη νοημοσύνη, σαν αρχέγονο μάτι, δίνει τη λύση. Δεν την ονομάζουμε όμως φαντασία, διόραση, τηλαισθησία, επαίσθηση, πλαναισθησία. Επιμένουμε στη διαίσθηση, σάμπως να αποτελεί σαφέστατη αρετή.
Αν εξετάσουμε πιο προσεχτικά την έννοια «διαίσθηση», οι απογοητεύσεις που μας αναμένουν είναι αναρίθμητες. Κατά κανόνα ως διαίσθηση αποδίδεται η λέξη intuition, η οποία σημαίνει ενόραση, εποπτεία, ενδοσκόπηση. Με αυτή την απόδοση συναρτάται και το πλατωνικό «εξαίφνης», που εφευρίσκει τη σωστή σκέψη εξ αοράτου σχεδόν. Είναι τυχαίο μήπως ότι αυτή η αγχίνοια προσιδιάζει στα μαθηματικά, όπου η διαισθητική σχολή του Ολλανδού Μπρόουερ άφησε εποχή; Διαισθητική φιλοσοφία δεν υπήρχε ποτέ, έστω και αν ο δαίμονας του Σωκράτη εκλαϊκεύτηκε. Αμφιβάλλουμε μάλιστα αν μπορεί να υποστηριχτεί σοβαρά η διαισθητική ικανότητα. Μια λέξη που λέει τα πάντα δεν λέει τίποτα.
Η συναισθηματική νοημοσύνη, το φανταστικό και το ασυνείδητο πιθανότατα είναι οι ικανότητες που απαλλοτριώθηκαν για να κυριαρχήσει η διαίσθηση. Ανά πάσα στιγμή, ανάλογα με τις αψιθυμίες μας - φοβερή λέξη πού τέθηκε άδικα εκτός κυκλοφορίας- έχουμε την εντύπωση ότι ένα δεύτερο κι ένα τρίτο εγώ μιλάει μέσα μας. Μας μιλούν για ένα ταξίδι στην Αφρική και παρευθύς φανταζόμαστε τον εαυτό μας στο Νείλο, στο Κονγκό, στη ζούγκλα ή στην έρημο. Θαυμάζουμε ένα σπίτι και με απόλυτη άνεση φανταζόμαστε να καταρρέει από κάποιο σεισμό. Ξυπνάμε κάποιο πρωί και αίφνης ανακαλύπτουμε ότι βρήκαμε τη λύση που μάταια αναζητούσαμε εν εγρηγόρσει. Όταν ο άνθρωπος «λείπει» από τον εαυτό του, συχνά τον ξαναβρίσκει σοφότερο. Οι ψυχικοί κυματισμοί δηλαδή δεν αποτελούν αναστατώσεις χωρίς νόημα, απεναντίας μετέχουν σε ένα εσωτερικό ροντέο που κανείς δεν ξέρει πού μπορεί να βγάλει.
Όσοι φρονούν ότι το εγώ είναι στεγανό συγκρότημα, ελεγχόμενο και πειθαρχημένο, με λίγη ενδοσκόπηση μπορούν να διαπιστώσουν ότι λειτουργεί σαν πολυκεντρικό τέρας όπου το έλλογο στοιχείο αγωνίζεται απλώς για να γίνει πρίμους ίντερ πάρες.
σχόλια