[Από την Κορίνα Φαρμακόρη]
Τον Οκτώβριο του 1900 ο Πάμπλο Πικάσο επισκέπτεται για πρώτη φορά το Παρίσι, μαζί με το δανδή Κάρλος Κασαχέμας αλλά αναγκάζεται μετά από δύο μήνες να γυρίσει στη Βαρκελώνη για να φέρει στο σπίτι του τον Κασαχέμας, ο οποίος περνούσε μια σοβαρή ψυχολογική κρίση. Στις 17 Φεβρουαρίου 1901 ο Κασαχέμας θα αυτοκτονήσει στο Παρίσι για συναισθηματικούς λόγους, αυτοκτονία για την οποία ο ζωγράφος αισθάνεται εν μέρει υπεύθυνος. Η «γαλάζια περίοδος» (1901-1904) πηγάζει απευθείας από το θάνατο του Κασαχέμας η σκέψη του οποίου -όπως θα πει ο Πικάσο- τον «ώθησε να ξεκινήσει να ζωγραφίζει γαλάζια». Σ΄αυτήν την περίοδο συναντάμε για πρώτη φορά τον χαρακτηριστικό τύπο του Αρλεκίνου, του υπηρέτη που προέρχεται από την ιταλική Commedia dell’ Arte. Το 1904 ο Πικάσο εγκαθίσταται μόνιμα στο Παρίσι και αρχίζει η «ροζ περίοδος» (1904-1906), στην οποία τα θέματα που κυριαρχούν είναι οι φιγούρες των σαλτιμπάγκων και των αρλεκίνων. Η γοητεία που ασκεί η Commedia dell’ Arte στους γάλλους διαννοούμενους μπολιάζει τον καλλιτέχνη.
Η διπλή και αινιγματική μορφή του αρλεκίνου, που είναι μισός δημιουργική θεότητα και μισός καταστρεπτικός δαίμονας, άσκησε ανεξάντλητη γοητεία στον Πικάσο και τη συναντάμε σε πολλά έργα του, διαφόρων τεχνοτροπιών. Ο Αρλεκίνος κατάγεται από τη διαβολική μορφή του Χελεκάιν, ενός μεσαιωνικού δαίμονα, επικεφαλής των νεκρών στα δάση της βόρειας Ευρώπης. Είναι ο ήρωας της μετάβασης, το σκοτεινό πνεύμα που φυλάει άγρυπνο τις πύλες των δύο βασιλείων, των ζωντανών και των νεκρών, της γης και του Άδη, αυτός που εμποδίζει τους νεκρούς να πάρουν τους ζωντανούς στον Κάτω Κόσμο. Ο Αρλεκίνος, όπως ο αρχαίος Ερμής, είναι ο αναιδής ανατροπέας του κατεστημένου.
Σε πολλούς πίνακες ο ίδιος ο Πικάσο ταυτίζεται με τον αρλεκίνο. Το alter ego του είναι ένας μυστηριακός χαρακτήρας με κλασικές ρίζες, ο οποίος συνδέεται με το θεό Ερμή, την αλχημεία και τον κάτω κόσμο. Ο αρλεκίνος μπορεί να γίνεται αόρατος και να ταξιδεύει σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου παίρνοντας οποιαδήποτε μορφή. Πρόκειται για ικανότητες που του έδωσε ο Ερμής. Ο Γκιγιόμ Απολινέρ, ο συμβολιστής ποιητής με τον οποίο ο ζωγράφος μοιραζόταν το ενδιαφέρον του για τους σαλτιμπάγκους και τους αρλεκίνους, ήταν αυτός που ταύτισε τον Πικάσο με τον αρλεκίνο, αποκαλώντας τον καλλιτέχνη «τρισμέγιστο». Την περίοδο της Αναγέννησης, με αυτόν τον χαρακτηρισμό εγκωμιαζόταν ο Ερμής, ο μυθικός εμπνευστής της «Ερμητικής Γραμματείας», ένας από τους προγόνους του αρλεκίνου. Ο ζωγράφος είχε τη συνήθεια να ντύνεται με μια ριγέ μπλούζα, μεταφορά στη σύγχρονη πραγματικότητα του καρό ενδύματος του αρλεκίνου. Η αγάπη του Πάμπλο Πικάσο στον μικροαπατεώνα υπηρέτη του ιταλικού θεάτρου δρόμου μας χάρισε μια σειρά από υπέροχους αλλά και δημοφιλείς πίνακες του μεγάλου ζωγράφου.
Μερικοί από τους πιο σημαντικούς πίνακες της γαλάζιας περιόδου ήταν τοποθετημένοι σε ένα καφέ στο Παρίσι, στο Λαπέν Αζίλ. Την εποχή εκείνη ήταν της μόδας να πίνουν αψέντι, ένα ποτά με έντονα πράσινο χρώμα, μεθυστικό αλλά πολύ τοξικό.
Η σκηνή που τοποθετείται στο διάσημο καφέ της Μονμάρτης, έχει ως πρωταγωνιστές τη Ζερμέν Γκαγκαλό -τη γυναίκα για την οποία αυτοκτόνησε ο Κασαχέμας- και τον ίδιο τον Πικάσο.
Το πολύχρωμο κουστούμι του αρλεκίνου αντανακλά τη διπλή και παραβατική του φύση.
Στο έργο του αυτό ο ίδιος ο ζωγράφος ενσαρκώνει τον αρλεκίνο και ο Απολινέρ τον παλικαρά. Ο Απολινέρ θα εμπνευστεί από το έργο το «Χειρόγραφο των Σαλτιμπάγκων» και ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε την «Πέμπτη Ελεγεία του Ντουίνο».
Οι κλασικές θεότητες προτείνονται ως πρωταγωνιστές της Commedia dell’ Arte: ο Παν, εφευρέτης του αυλού είναι κρυμμένος κάτω από τον Πιερότο της Σελήνης και ο εφευρέτης της λύρας, ο Ερμής, μετατρέπεται σε αρλεκίνο κιθαρωδό. Ταυτόχρονα ο Πικάσο τιμά τον εαυτό του (Αρλεκίνος), τον Απολινέρ (Πιερότος) και τον Ζακόμπ (μοναχός).
Στη σύγχρονη εξύμνηση του αρλεκίνου περιλαμβάνονται σύμβολα και στοιχεία δύο άλλων μυθικών μορφών του παρελθόντος: του ανδρόγυνου και του Νάρκισσου. Το θέμα του ανδρόγυνου φαίνεται από το χαρακτηρισμό του Απολινέρ για τους σαλτιμπάγκους του Πικάσο, ως μορφών χωρίς φύλλο: «Ούτε άντρες ούτε γυναίκες». Ο ίδιος ο Πικάσο ταύτισε το Νάρκισο με τον Αρλεκίνο, ο καθρέφτης αποτελεί έκφραση της διττής ανθώπινης φύσης και της προσωπικότητας του καλλιτέχνη.
Ο Πικάσο επιστρέφει σε κλασικότερες φόρμες και ζωγραφίζει το γιο του από την πρώτη του σύζυγο, Όλγα Κούκλοβα, με στολή αρλεκίνου. Ο αρλεκίνος με τον ασεβή του μετασχηματισμό, θέτει σε εφαρμογή τον πιο ισχυρό εξορκισμό ενάντια στο θάνατο και διαφυλάσσει το μυστικό της γέννησης.
σχόλια