ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΒΕΒΑΙΑ η πρώτη φορά που γράφεται, παραμένει όμως αμείλικτη αλήθεια: παρότι χάρη στο Ίντερνετ ο μέσος άνθρωπος διαθέτει σήμερα τόσο όγκο πληροφορίας όσο ποτέ στην ιστορία, ο ψηφιακός αναλφαβητισμός χτυπάει κόκκινο, η παραπληροφόρηση επίσης. Διότι η πληροφορία, για να μετατραπεί σε γνώση, χρειάζεται πρώτα να διασταυρωθεί και να αξιολογηθεί κι αυτό προϋποθέτει όχι μόνο κάποια βασική μόρφωση αλλά καταρχάς μια στοιχειώδη κριτική ικανότητα. Τα κοινωνικά δίκτυα μέσα από τα οποία ενημερώνονται και ανταλλάσσουν απόψεις σήμερα κατά κύριο λόγο πολύ περισσότεροι άνθρωποι απ’ ό,τι στα συμβατικά μέσα πολλαπλασίασαν το κακό, καθώς ευνοούν την καλλιέργεια και την εκθετική διάδοση παντός είδους fake news, ψευδοεπιστημονικών θεωριών και θεωριών συνωμοσίας.
Η πανδημία αποδείχτηκε λαμπρό πεδίο δόξης, καθώς η διασπορά και διάδοση ψευδών ειδήσεων γνωρίζει πιένες, συνεπικουρούμενη από την σε πολλές περιπτώσεις πλημμελή έως κακή βιοπολιτική διαχείριση της υγειονομικής κρίσης, το έλλειμμα διαφάνειας και λογοδοσίας στη λήψη αποφάσεων και την απουσία συστηματικής ενημέρωσης από αξιόπιστες πηγές. Από κοντά κι εκείνοι οι αναλογικά ελάχιστοι, αλλά θορυβώδεις «αιρετικοί» επιστήμονες να επιτείνουν τη σύγχυση, όπως ο «δικός μας» Φαίδων Βόβολης, που κλήθηκε πρόσφατα σε απολογία από τον Ιατρικό Σύλλογο – αυτό το τελευταίο παρατηρείται σε κάθε μεγάλη υγειονομική κρίση, για παράδειγμα στην επιδημία του HIV, και σπανίως σχετίζεται με την αμφισβήτηση εκείνη που είναι απαραίτητη για την πρόοδο της επιστήμης.
Το ζήτημα απασχολεί όχι μόνο τους ιθύνοντες των σόσιαλ μίντια –Facebook και Instagram κατέβασαν τον Μάιο κάπου 18 εκατ. ψευδείς αναρτήσεις για την πανδημία του SARS-CoV-2, τα μέτρα προφύλαξης και τα εμβόλια, που όμως αποδεικνύονται σταγόνα στον ωκεανό‒ αλλά και τον ίδιο τον Αμερικανό Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν. Ο οποίος προ ημερών κατήγγειλε δημόσια 12 «υπερμεταδότες παραπληροφόρησης» που παράγουν το 65% της σχετικής με τα εμβόλια παραπληροφόρησης παγκοσμίως, καλώντας το Twitter, το Facebook και τις άλλες συναφείς πλατφόρμες να μην τους δίνουν πλέον βήμα. Το μέχρι πού φτάνει η «καλή» λογοκρισία (ζήτημα που τέθηκε και με τα κατεβασμένα προφίλ του Τραμπ) και το πόσο καλά μπορεί ένα φίλτρο, ένας αλγόριθμος ή κάποιος υπάλληλος «γαλέρας» να ξεχωρίσει την εύστοχη άσκηση κριτικής, που είναι, εννοείται, ευπρόσδεκτη, από την περισσότερο ή λιγότερο φανερή «ψέκα», παραμένει ένα πρόβλημα, ωστόσο μεγαλύτερο πρόβλημα, που αφορά και ανθρώπινες ζωές, δημιουργούν οι ψευδείς ειδήσεις και η συνωμοσιολογία, που, ως γνωστόν, έχουν και στην Ελλάδα ενθουσιώδες κοινό.
Το ζήτημα απασχολεί όχι μόνο τους ιθύνοντες των σόσιαλ μίντια –Facebook και Instagram κατέβασαν τον Μάιο κάπου 18 εκατ. ψευδείς αναρτήσεις για την πανδημία του SARS-CoV-2, τα μέτρα προφύλαξης και τα εμβόλια, που όμως αποδεικνύονται σταγόνα στον ωκεανό‒ αλλά και τον ίδιο τον Αμερικανό Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν.
Βέβαια, επειδή κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις, τα ίδια ακριβώς μέσα χρησιμοποιούν έγκυροι επιστήμονες, ειδικοί και αναλυτές, δίνοντας τον καλό αγώνα. Πού μπορεί να αποταθεί, όμως, κάποιος που αναζητά συνεπή και σωστή online πληροφόρηση για την πανδημία; Ιδού κάποια πρόσωπα και ιστότοποι που ξεχωρίζουν σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο (αγγλόφωνο):
• Ηλίας Μόσιαλος, καθηγητής Πολιτικής της Υγείας στο London School of Economics και στο Imperial College, επιστημονικός συντονιστής της Επιτροπής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την Υγεία και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, υπουργός Επικρατείας επί ΓΑΠ. Άμισθος εκπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης σε διεθνείς οργανισμούς για την αντιμετώπιση της πανδημίας, δεν διστάζει να λέει τα πράγματα με το όνομά τους όταν χρειάζεται, ενημερώνει δε σε τακτική βάση για όλες τις τρέχουσες εξελίξεις με τρόπο εύληπτο και κατανοητό αλλά και με χιούμορ, τόσο στις δημόσιες εμφανίσεις του όσο και από τα ιντερνετικά προφίλ του(Facebook/twitter).
• Μανώλης Δερμιτζάκης, διευθυντής του Ινστιτούτου Γενετικής και Γονιδιωματικής της Γενεύης, διευθυντής του Κέντρου Γονιδιώματος Health 2030. Κορυφαίος στον τομέα του, ψύχραιμος αλλά και δηκτικός όταν χρειάζεται, είναι μία από τις εγκυρότερες φωνές στο πεδίο και ο δημόσιος λόγος του ξεχωρίζει είτε στα συμβατικά είτε στα ψηφιακά μέσα (facebook/twitter).
• Γρηγόρης Γεροτζιάφας, καθηγητής Αιματολογίας στη Σορβόννη, υπεύθυνος Τμήματος Θρομβώσεων στο νοσοκομείο Tenon και διευθυντής της ερευνητικής ομάδας Inserm U938, συνεργάζεται και με ελληνικά νοσοκομεία, όπως το Metropolitan και το Υγεία. Εγνωσμένου κύρους, με συχνή παρουσία στα ΜΜΕ, τα λέει εξίσου καλά και online, στο Facebook και στο Twitter, χωρίς να διστάζει να θίξει τα κακώς κείμενα (facebook/twitter).
• Γιώργος Παυλάκης, διακεκριμένος γιατρός-ερευνητής που ηγείται του τμήματος Ανθρώπινων Ρετροϊών στο Εθνικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ για τον καρκίνο. Γνωστός για το ερευνητικό του έργο σε νέες θεραπείες, φάρμακα και εμβόλια κατά του καρκίνου και του HIV/AIDS, είναι από τις εγκυρότερες πηγές ενημέρωσης σε θέματα επιδημιολογίας, εμβολίων και ανοσοθεραπείας και όσον αφορά τον κορωνοϊό (facebook/twitter).
• Γιώργος Παππάς, παθολόγος, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, συντάκτης του «Ημερολογίου Κορωνοϊού» που δημοσιεύει από την αρχή της πανδημίας σε συνέχειες στο Facebook (ναι, είναι αυτός με φωτό προφίλ τον Ντούσαν Μπάγεβιτς στα νιάτα του!) και αποτελεί μία από τις πιο αξιόπιστες και κατατοπιστικές πηγές πληροφόρησης γι’ αυτήν, με εύστοχες παρατηρήσεις, επισημάνσεις και παρεμβάσεις (facebook).
• Γιάννης Πρασσάς, διδάκτορας Μοριακής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και στο συνεργαζόμενο με αυτό νοσοκομείο Mount Sinai στην ίδια πόλη. Από τους πιο λαμπρούς νέους επιστήμονές μας της διασποράς, είναι ταυτόχρονα μία από τις πιο επίμονες, υπεύθυνες και συνεπείς παρουσίες στα κοινωνικά δίκτυα (facebook/twitter).
• Γιώργος Καργιολάκης, βιολόγος με μεταπτυχιακό στη Μοριακή Ιατρική, εργάζεται στο Τμήμα Φαρμακοεπαγρύπνησης γνωστής φαρμακευτικής εταιρείας και από το προφίλ του στο Facebook ενημερώνει με ζήλο για επιδημιολογικά θέματα καθώς επίσης για την αξία των εμβολιασμών μέσα από τις «κοβιντιάδες» του. Συνδιαχειριστής της ομάδας «Η αλήθεια για τα εμβόλια» (facebook/ twitter).
• Μυρτιάνη Πιερή, μοριακή βιολόγος και γενετίστρια. Είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας, επιφανής στον τομέα της και από τις πιο δυναμικές ελληνόφωνες παρουσίες στο Facebook σε θέματα ενημέρωσης για τον κορωνοϊό.
• Μίνα Γκάγκα, πρόεδρος του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας και διευθύντρια της 7ης Πνευμονολογικής Κλινικής του νοσοκομείου «Σωτηρία». Εμπεριστατωμένη ενημέρωση από την «πρώτη γραμμή», εκεί όπου τα ψέματα τελειώνουν και δοκιμάζονται σε πραγματικό χρόνο τα όρια και οι αντοχές όλων μας (facebook/twitter).
• Eric Topol, ιδρυτής και διευθυντής του Ερευνητικού Ινστιτούτου Scripps στην Καλιφόρνια, όπου διδάσκει Μοριακή Φαρμακολογία, επιφανής καρδιολόγος, αρχισυντάκτης του «Medscape» και της ιστοσελίδας theheart.org και συγγραφέας τριών επιστημονικών μπεστ-σέλερ. Βραβευμένος για το ερευνητικό του έργο από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ, σημείο αναφοράς για τα αμερικανικά και διεθνή ΜΜΕ, παρέχει εγγυημένη ενημέρωση για όλες τις τρέχουσες εξελίξεις στο μέτωπο της πανδημίας. Θεωρείται ότι είναι από τους επιστήμονες εκείνους που δίνουν την επίσημη κυβερνητική γραμμή αναφορικά με την αντιμετώπιση της πανδημίας (facebook/twitter).
• Jeremy Farrar, ιατρικός ερευνητής, διευθυντής του ερευνητικού Ιδρύματος Wellcome Trust, πρώην καθηγητής στην Οξφόρδη με αντικείμενο τις τροπικές νόσους, αξιόπιστη και «από την πρώτη γραμμή» ενημέρωση για την πορεία της πανδημίας, τα εμβόλια και τα υπό δοκιμή φάρμακα.
• Trevor Bedford, αναπληρωτής καθηγητής στα τμήματα Εμβολίων και Μολυσματικών Ασθενειών, Υπολογιστικής Βιολογίας (πρόγραμμα Herbold) και Ανθρώπινης Βιολογίας στο Ίδρυμα Fred Hatchinson, μεγάλο ερευνητικό κέντρο για τον καρκίνο στο Σιάτλ. Χρησιμοποιεί ισχυρούς υπολογιστές και πολύπλοκες στατιστικές μεθόδους για τη μελέτη της διασποράς μολυσματικών ιών, όπως οι Covid-19, Ebola, Zika και ο ιός της κοινής γρίπης.
• Hilda Bastian, συνήγορος του καταναλωτή υπηρεσιών υγείας, ιδρυτικό μέλος της Cochrane Collaboration και πρώην συνεργάτις του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των ΗΠΑ, παρέχει πολύ καλή πληροφόρηση στο θέμα των εμβολίων και των επιδημιολογικών μελετών. «Ένα γραμμάριο προκατειλημμένης πρόληψης αξίζει όσο ένα κιλό πολλαπλής οπισθοδρόμησης», αναγράφει το καρτουνίστικο μότο του προφίλ της στο Twitter (facebook/twitter).
• Adam Kucharski, μαθηματικός, επιδημιολόγος, αναπληρωτής καθηγητής στο London School of Hygiene and Tropical Medicine. Γράφει τακτικά στον «New Scientist», στην «Guardian» και αλλού, ενώ συχνές είναι οι αναφορές στον ίδιο και στο έργο του στον διεθνή Τύπο. Εστιάζει στην επιδημιολογία και είναι συγγραφέας του μπεστ-σέλερ «The Rules of Contagion» που κορυφαία ΜΜΕ συμπεριέλαβαν στα βιβλία της χρονιάς για το 2020.
• Gavin Yamey, Αγγλοαμερικανός γιατρός και ερευνητής εμβολίων, διευθυντής του Κέντρου Επιπτώσεων Πολιτικής στην Παγκόσμια Υγεία στο Πανεπιστήμιο Duke της Βόρειας Καρολίνας, όπου διδάσκει κιόλας, επικεντρώνοντας σε θέματα δημόσιας υγείας. Επίσης, αρθρογραφεί στο περιοδικό «Time». Σημαντική πηγή ενημέρωσης για τα εμβόλια, τους εμβολιασμούς και την πορεία της πανδημίας στις ΗΠΑ, διανθίζει τις αναρτήσεις του με ενδιαφέροντα μουσικά ακούσματα.
• Christina Pagel, Γερμανοβρετανή μαθηματικός και καθηγήτρια Επιχειρησιακής Έρευνας στο University College του Λονδίνου (UCL). Εφαρμόζει ανάλυση δεδομένων και μαθηματική μοντελοποίηση σε θέματα υγειονομικής περίθαλψης, είναι δε πηγή αναφοράς για την πανδημική κατάσταση στη Βρετανία και την πορεία των εμβολιασμών. Ο πατέρας της Manfred Pagel ήταν επώνυμος δημοσιογράφος με διευθυντική θέση στο Reuters.
• Health Nerd (Gideon Meyerowicz-Katz), Αυστραλός επιδημιολόγος που λατρεύει τις γάτες και το να «κάνει φασαρία», όπως γράφει στο προφίλ του. Εστιάζει στην κοινωνιολογία της δημόσιας υγείας, στο επικοινωνιακό κομμάτι του επιστημονικού λόγου, καταρρίπτοντας αστήρικτες θεωρίες ακόμα και συναδέλφων του, όπως ο Ελληνοαμερικανός Γιάννης Ιωαννίδης. Αρθρογραφεί συχνά στον ημερήσιο Τύπο, έντυπο και ηλεκτρονικό («Guardian», «Observer» κ.ά.).
• Edward Nirenberg, νεαρός Αμερικανοεβραίος βιοχημικός που δημοσιεύει κατά ριπάς έρευνες, αναλύσεις και στατιστικά για την πανδημία και τα εμβόλια, αποδομώντας παράλληλα ανυπόστατες θεωρίες αντιεμβολιαστών και λοιπών αρνητών. Δεν έχει το κύρος του πεπειραμένου ειδικού, διαθέτει όμως πάθος και ενθουσιασμό. «Ο εμβολιασμός σώζει ζωές» είναι το μότο του στο Twitter.
• Helen Branswell, βραβευμένη Καναδή δημοσιογράφος, ειδικευμένη στο ιατρικό ρεπορτάζ. Έχει κάνει εξαιρετική δουλειά, καλύπτοντας τις εξελίξεις των επιδημιών SARS, Ebola, Zika, γρίπη των χοίρων και τώρα της Covid-19. Από τις πλέον έγκυρες πηγές ενημέρωσης, ήταν η πρώτη ρεπόρτερ υγείας που σήμανε συναγερμό όταν γνωστοποιήθηκαν τα πρώτα κρούσματα κορωνοϊού στη Γουχάν, έχει ανακηρύξει, δε, το προφίλ της στο Twitter «ζώνη ελεύθερη από θεωρίες συνωμοσίας».
• Αχιλλέας Γραβάνης, καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, τακτικός ερευνητής στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ. Γνωστός από τις καίριες δημόσιες παρεμβάσεις και τοποθετήσεις του για ζητήματα σχετικά με την πανδημία στα ΜΜΕ, ενημερώνει τακτικά και από το προφίλ του στο Facebook.
• Παναγιώτης Χούπας, «ένας φτωχός και μόνος παθολόγος», όπως συστήνεται στο προσωπικό του μπλογκ, όπου, όπως και στο προφίλ που διατηρεί στο Facebook, πληροφορεί, διαφωτίζει και λύνει παρεξηγήσεις.
• Έλενα Μηλιώτη, η Κύπρια οδοντίατρος που έχει κάνει την ενημέρωση για την πανδημία υπόθεση ζωής στα σόσιαλ μίντια τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, βομβαρδίζοντας με αναρτήσεις που αντλεί από έγκυρες και διασταυρωμένες πηγές (facebook/twitter).
Σχεδόν όλοι οι προαναφερθέντες έχουν λογαριασμούς στο Twitter, ορισμένοι διατηρούν επίσης μπλογκ ή/και προφίλ σε Facebook, Linkedin και άλλα κοινωνικά δίκτυα, ενώ μέσα από τις μηχανές αναζήτησης του Ίντερνετ μπορεί κανείς εύκολα να βρει απόψεις, αρθρογραφία και συνεντεύξεις τους ή να ανατρέξει στο επιστημονικό τους έργο. Επίσης υπάρχουν τα ακόλουθα:
• Η Αλήθεια για τα εμβόλια: Η πλέον έγκυρη ανεξάρτητη ενημερωτική ιστοσελίδα στο ελληνικό Facebook, με παρουσία και στο YouTube. Καρπός συλλογικής προσπάθειας, αποσκοπεί στο «να προβάλει με κατανοητό τρόπο επιστημονική ενημέρωση από υπεύθυνες και έγκριτες οργανώσεις για τον εμβολιασμό και τα εμβόλια, να αποτελέσει μια αποθήκη επιστημονικά επιβεβαιωμένης γνώσης, να στηρίξει πολίτες, γονείς, γιατρούς και λοιπούς επαγγελματίες υγείας, εκπαιδευτικούς επίσης». Στην κατηγορία «Οδηγοί» παρέχει πολλές χρήσιμες παραπομπές σε ελληνικές και ξένες πηγές για τους εμβολιασμούς, άρθρα, μελέτες, εργαλεία, καθώς και πλούσιο ενημερωτικό και εκπαιδευτικό υλικό. Δεν κάνει, λέει, ιατρικές διαγνώσεις ούτε επιθυμεί συμβουλές μη ειδικών για επιστημονικά θέματα. Καμία σχέση, εννοείται, με την ομώνυμη αντιεμβολιαστική ιστοσελίδα.
• Ομάδα ενημέρωσης και αλληλοβοήθειας ενάντια στην ασθένεια Covid-19: Δυναμικά παρούσα από το ξεκίνημα της πανδημίας στην Ελλάδα, η εθελοντική αυτή πρωτοβουλία στοχεύει στην «όσο γίνεται πληρέστερη ενημέρωση για την εξέλιξη της πανδημίας καθώς και του κοινωνικού, οικονομικού, πολιτικού και πολιτιστικού αντίκτυπού της, χωρίς φίλτρα και αστερίσκους, αλλά με τη μεγαλύτερη δυνατή αξιοπιστία», προωθώντας ταυτόχρονα την αλληλοϋποστήριξη μέσω της κοινωνικής αλληλεγγύης. Δεν είναι ακριβώς επιστημονική ιστοσελίδα, ούτε περιορίζεται αποκλειστικά σε θέματα Covid, μπορεί όμως να βρει κανείς εκεί εμπεριστατωμένες απαντήσεις και οδηγίες, ενώ οι αναρτήσεις που φιλοξενεί βοήθησαν πολλά άτομα ευάλωτα ή σε ανάγκη στη διάρκεια των lockdowns.
• Οι ιστοσελίδες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ/WHO), των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (CDC/ECDC/CDC Global Health) καθώς και κορυφαίων επιστημονικών περιοδικών εκδόσεων, όπως οι «Science», «Nature», «Lancet», «New Scientist» και «British Medical Journal» (BMJ). Διαθέτουν προφίλ και στα κοινωνικά δίκτυα, όπου δημοσιεύουν τακτικά έρευνες, στοιχεία και όλες τις τελευταίες εξελίξεις για την πορεία της πανδημίας και τις συνέπειές της, τα εμβόλια, τις δοκιμές φαρμάκων κ.λπ.
