ΔΑΦΝΗ ΧΑΛΙΚΙΟΠΟΥΛΟΥ
Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο του Reading
ΣΟΦΙΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
Λέκτορας Πολιτικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο του York
Η δίκη της Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα έχει προκαλέσει εκτεταμένη συζήτηση πάνω στο ερώτημα αν η Χρυσή Αυγή είναι νεοναζιστική ομάδα. Το ίδιο το κόμμα έχει απορρίψει τη νεοναζιστική ετικέτα, υποστηρίζοντας ότι αυτός ο όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για το καθεστώς του Χίτλερ. Οι ίδιοι θεωρούν ότι είναι «Έλληνες εθνικιστές» και τονίζουν ότι το κόμμα δεν ασπάζεται τις ιδέες του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού της μεσοπολεμικής περιόδου. Εκείνοι που θεωρούν τη Χρυσή Αυγή νεοναζιστική εστιάζουν στη χρήση ναζιστικών συμβόλων από το κόμμα στο παρελθόν, όπως είναι, για παράδειγμα, η σβάστικα, ο ναζιστικός ύμνος και διάφορα άλλα παρόμοια χαρακτηριστικά. Ωστόσο η Χρυσή Αυγή έχει φροντίσει να απομακρύνει αυτά τα στοιχεία από τις πιο πρόσφατες δραστηριότητές της, μετά την εκλογή της το 2012.
Όμως μπορούμε να δείξουμε ότι το κόμμα είναι νεοναζιστικό βασισμένοι σε έναν άλλο τρόπο, ο οποίος προχωρεί πέρα από τον εκθειασμό του Χίτλερ, τη χρήση ναζιστικών συμβόλων και τον θαυμασμό για το ναζιστικό καθεστώς. Συγκεκριμένα, μπορούμε να εντοπίσουμε μια σειρά από βάσιμα κριτήρια που καθορίζουν σε τι συνίσταται ο νεοναζισμός και να εξακριβώσουμε τον βαθμό στον οποίο τα εκπληρώνει η Χρυσή Αυγή.
Αν και το ίδιο το κόμμα απορρίπτει τη φασιστική ετικέτα, παρ' όλα αυτά ασπάζεται όλες τις κεντρικές φασιστικές –και πιο συγκεκριμένα ναζιστικές– αρχές. Το κόμμα απορρίπτει τον φιλελευθερισμό και τον σοσιαλισμό και υιοθετεί την «τρίτη μεγαλύτερη ιδεολογία της ιστορίας», όπως την ονομάζει, δηλαδή τον εθνικισμό.
Τι είναι νεοναζισμός; Αν και υπάρχει μια τάση διαφοροποίησης ανάμεσα στον φασισμό και στον ναζισμό, ο κοινωνιολόγος Michael Mann υποστηρίζει ότι και τα δύο κινήματα μοιράζονταν παρόμοιες κεντρικές αξίες, είχαν παρόμοιες κοινωνικές βάσεις και ανέπτυξαν παρόμοια κινήματα. Η κύρια διαφορά ανάμεσα στα δύο εντοπίζεται στην έμφαση των ναζί στον «volk», δηλαδή τον λαό, σε αντιδιαστολή με τη φασιστική εστίαση στο κράτος. Όμως αυτές ήταν παραλλαγές σε κοινά μοτίβα. Με άλλα λόγια, οι ναζί ήταν φασίστες, αλλά, για να το θέσουμε απλά, ο ναζισμός έδινε μεγαλύτερη έμφαση στον εθνικισμό. Έτσι, η πρώτη επισήμανση που μπορούμε να κάνουμε είναι ότι ο ναζισμός, και κατ' επέκταση ο νεοναζισμός, είναι παραλλαγές του φασισμού. Ανήκουν στην ίδια κατηγορία, δεν είναι εξειδικευμένα φαινόμενα, και επομένως μπορεί να εμφανιστούν και έξω από εξειδικευμένα πλαίσια.
Δεύτερον, είναι σημαντικό να εξακριβώσουμε τι εκπροσωπεί ο φασισμός και οι παραλλαγές του. Ο φασισμός συχνά ορίζεται με βάση αυτά στα οποία εναντιώνεται – και εναντιώνεται στον καπιταλισμό, στον μαρξισμό, στον φιλελευθερισμό και στην αστική δημοκρατία. Ορίζεται, επίσης, με βάση την εκπλήρωση ορισμένων «ελάχιστων κριτηρίων»: όλες οι παραλλαγές του φασισμού είναι παν-εθνικιστικά, αυταρχικά, κρατιστικά και μιλιταριστικά κινήματα που επιδιώκουν να υπερβούν τις κοινωνικές διαιρετικές τομές και να εκκαθαρίσουν το έθνος από εσωτερικούς εχθρούς (δηλαδή πολιτικούς διαφωνούντες) και εξωτερικούς εχθρούς (δηλαδή εκείνους που δεν ανήκουν στο «οργανικό» έθνος). Ο τελικός στόχος τους είναι ο ολοκληρωτισμός. Από αυτή την ανάλυση μπορούμε να εντοπίσουμε δύο γενικά στοιχεία που επαναλαμβάνονται σε όλα τα φασιστικά κινήματα: τον κοινωνικό εκφυλισμό και την προτεινόμενη φασιστική λύση που περιλαμβάνει την αναγκαιότητα της εθνικής αναγέννησης μέσα από ένα συλλογικό κίνημα από τα κάτω, που συνήθως ενσαρκώνεται από ένα φασιστικό κόμμα. Η ναζιστική παραλλαγή περιλαμβάνει μια εμμονή με τον Λαό, δηλαδή το «Έθνος», το οποίο εκπροσωπείται από το ναζιστικό κίνημα, προσωποποιείται από τον ναζί ηγέτη και ενσαρκώνει το κράτος.
Η Χρυσή Αυγή ανήκει στη φασιστική οικογένεια και εκπληρώνει όλα τα παραπάνω κριτήρια, συμπεριλαμβανομένης της έμφασης που δίνει ο ναζισμός στο «Έθνος». Έτσι, αν και το ίδιο το κόμμα απορρίπτει τη φασιστική ετικέτα, παρ' όλα αυτά ασπάζεται όλες τις κεντρικές φασιστικές –και πιο συγκεκριμένα ναζιστικές– αρχές. Το κόμμα απορρίπτει τον φιλελευθερισμό και τον σοσιαλισμό και υιοθετεί την «τρίτη μεγαλύτερη ιδεολογία της ιστορίας», όπως την ονομάζει, δηλαδή τον εθνικισμό, συνδυασμένη με την υποστήριξη ενός πανίσχυρου κράτους, βασισμένου στη «λαϊκή κυριαρχία». Στο μανιφέστο του το κόμμα δηλώνει ότι η ένταξη στη Χρυσή Αυγή συνεπάγεται την αποδοχή των παρακάτω αρχών: την εδραίωση του κράτους σύμφωνα με τον εθνικισμό· τις ηθικές υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτή την ιδεολογία, συμπεριλαμβανομένης της απόρριψης οποιασδήποτε εξουσίας που διαιωνίζει την κοινωνική παρακμή· την αποδοχή του εθνικισμού ως της μοναδικής αυθεντικής επανάστασης· την εδραίωση του λαϊκού κράτους στο οποίο δεν υπάρχουν ανισότητες με βάση τον πλούτο· την εθνική υπεροχή, και πιο συγκεκριμένα την πίστη στη συνέχεια της «ελληνικής φυλής» από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα· την ιδέα ότι το κράτος πρέπει να αντιστοιχεί και να υποτάσσεται στο έθνος-φυλή· και την εθνικοποίηση όλων των θεσμών.
Αυτό εκφράζεται ανοιχτά σε πολλά κείμενα αναρτημένα στον πολυσύνθετο ιστότοπο του κόμματος (www.xryshaygh.com). Το σημείο αφετηρίας για τη Χρυσή Αυγή είναι η κοινωνική παρακμή. Ο Ελληνισμός βρίσκεται σε καθοδική τροχιά. Η χώρα είναι «ρημαγμένη» λόγω της ανικανότητας των Ελλήνων πολιτικών που «κατέστρεψαν το έθνος» (γραμμένο «Έθνος», με κεφαλαίο Ε, σε όλα τα κείμενα της Χρυσής Αυγής). Η παρακμή της ελληνικής κοινωνίας είναι καθολική: είναι πολιτική, πολιτισμική και ηθική και συνοδεύεται από απώλεια ισχύος, όπως προκύπτει από τη σημερινή καταβαράθρωση της Ελλάδας σε σύγκριση με το Χρυσό Παρελθόν της. Η Χρυσή Αυγή βλέπει τον εαυτό της στο τιμόνι ενός κινήματος που προορισμός του είναι να εξαγνίσει το ελληνικό έθνος από την κοινωνική παρακμή που συνδέεται με τη διαφθορά, την εξαπάτηση, τα κομματικά συμφέροντα και την κλεπτοκρατία. Η αποστολή του κόμματος είναι να οδηγήσει τον ελληνικό λαό σε έναν δύσκολο αγώνα προς την «Αρετή και την αυτοβελτίωση». Αυτό μπορεί να υλοποιηθεί μέσα από μια «Εθνική κυβέρνηση με ένα σχέδιο και ένα κοινωνικοπολιτικό όραμα σύμφωνο με τις αρχές του Εθνικισμού και του λαϊκού σοσιαλισμού».
Η Χρυσή Αυγή δεν βλέπει τον εαυτό της ως ελίτ αλλά μάλλον ως ένα κίνημα από τα κάτω. Το κόμμα θεωρεί ότι αποτελεί την ενσάρκωση της συλλογικής θέλησης του ελληνικού λαού και επιδιώκει την υπέρτατη κρατική εξουσία, την οποία αντιλαμβάνεται ως την επιτομή του έθνους και της θέλησής του.
Η Χρυσή Αυγή δεν βλέπει τον εαυτό της ως ελίτ αλλά μάλλον ως ένα κίνημα από τα κάτω. Το κόμμα θεωρεί ότι αποτελεί την ενσάρκωση της συλλογικής θέλησης του ελληνικού λαού και επιδιώκει την υπέρτατη κρατική εξουσία, την οποία αντιλαμβάνεται ως την επιτομή του έθνους και της θέλησής του. «Ο Εθνικοσοσιαλιστής ηγέτης δεν στέκει πάνω ή δίπλα στον λαό, είναι μέρος του λαού, είναι ο Λαός». Ενσαρκώνει το μυστικό «κάλεσμα του αίματος» και ο υπέρτατος στόχος του είναι ο πλήρης έλεγχος της κρατικής εξουσίας στο όνομα του Έθνους.
Για τη Χρυσή Αυγή, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν είναι η «αληθινή δημοκρατία» του λαού, είναι «το τέκνο του καπιταλισμού», ένα όργανο μέσα από το οποίο ο καπιταλισμός κυριαρχεί στις λαϊκές μάζες. Γι' αυτόν το λόγο το κόμμα καταδικάζει τη φιλελεύθερη δημοκρατία και τους θεσμούς της και παράλληλα θαυμάζει τα φασιστικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα. Τα μέλη της εξυμνούν φασιστικές προσωπικότητες, τις παρουσιάζουν ως ήρωες επειδή εξάγνισαν τα έθνη τους και ενσάρκωσαν τη θέληση του λαού σε ένα γνήσια δημοκρατικό σύστημα. Το υλικό του κόμματος περιλαμβάνει άφθονες αναφορές σε φασίστες όπως ο Ιωάννης Μεταξάς και οι Ισπανοί Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα και Φρανσίσκο Φράνκο.
Το ιδανικό καθεστώς για την Ελλάδα, σύμφωνα με τη Χρυσή Αυγή, είναι το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, που επικράτησε την περίοδο 1936-41 με επικεφαλής τον Ιωάννη Μεταξά. Στη διάρκεια αυτού του καθεστώτος, «Η Ελλάδα έγινε ένα αντικομμουνιστικό, αντικοινοβουλευτικό και ολοκληρωτικό κράτος με αγροτική και εργατική ταξική βάση, και επομένως ένα αντιπλουτοκρατικό κράτος».
Η Χρυσή Αυγή επιδιώκει την «κάθαρση». Ο κύριος στόχος του κόμματος είναι να εξαλείψει όλους τους πολιτικούς διαχωρισμούς και να εκκαθαρίσει το έθνος από τους ξένους. Οι κομμουνιστές θεωρούνται διεθνιστές που επιδιώκουν την εξολόθρευση του ελληνικού έθνους. Σε αυτή την εθνοκτονία συνεισφέρουν επίσης οι εξωτερικοί εχθροί της Ελλάδας, που περιλαμβάνουν τους μετανάστες, αλλά επίσης «ξένους τοκογλύφους, εργολάβους, προαγωγούς και καναλάρχες».
Η Χρυσή Αυγή επιδιώκει να επιτύχει την κάθαρση μέσα από τη βία. Έτσι ο μιλιταρισμός είναι το κλειδί τόσο για την ιδεολογία της Χρυσής Αυγής όσο και για τις οργανωτικές δομές της. Ο στρατός είναι η υπέρτατη αξία, υποστηρίζουν. Μια αξία που εμπερικλείει «αίμα, αγώνα και θυσία». Τα μέλη του κόμματος βλέπουν τον εαυτό τους ως «στρατιώτες του δρόμου» που μάχονται για τον εθνικισμό. Αυτό τοποθετεί τη βία στο επίκεντρο των δραστηριοτήτων της Χρυσής Αυγής και αναδεικνύει τη χαρακτηριστική τους αντίληψη ότι η δημοκρατία είναι ένα αστικό δημιούργημα που πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως μέσο για την επίτευξη του υπέρτατου στόχου τους: την κατάργησή της, όπως ισχυρίζεται ο Μιχαλολιάκος, ηγέτης της Χρυσής Αυγής. Εξηγεί, επίσης, τη σύνδεση ανάμεσα στα μέλη της Χρυσής Αυγής και τους αξιωματικούς του στρατού, καθώς και την οργάνωση παραστρατιωτικών «ταγμάτων εφόδου».
Η Χρυσή Αυγή είναι μια υπερ-εθνικιστική ομάδα που τονίζει την ανωτερότητα της ελληνικής καταγωγής, τη μοναδική γλώσσα και την αρχαία κληρονομιά της Ελλάδας, και την εξύμνηση της πάλης κατά του «άλλου», ο οποίος απεικονίζεται ως επιθετικός και επεκτατικός, αλλά πολιτισμικά κατώτερος. Το ελληνικό έθνος απειλείται και δίνει μια συνεχή ιδεολογική μάχη για να σωθεί από την καταστροφή. Όμως εκείνο που καθιστά τη Χρυσή Αυγή έναν φασιστικό σχηματισμό, και όχι μια πατριωτική ή εθνικιστική ομάδα, δεν είναι απλώς ο υπερεθνικισμός της, ο οποίος είναι ένα χαρακτηριστικό όλων των ακροδεξιών κομμάτων γενικά, αλλά πιο συγκεκριμένα το κεντρικό στοιχείο της παλιγγενεσίας, της εθνικής αναγέννησης που αποτελεί την «εθνικιστική λύση» της Χρυσής Αυγής στην κοινωνική παρακμή. Η Χρυσή Αυγή, όπως και άλλα φασιστικά κινήματα πριν από αυτή, θεωρεί ότι έχει τη μοναδική αποστολή να οδηγήσει το έθνος σε μια εθνική αναγέννηση παρόμοια με εκείνη του φοίνικα, ώστε να αναστηθεί από τις στάχτες της παλιάς παρηκμασμένης κοινωνικής τάξης. Η εμμονή της με το Έθνος και τον λαό του, που ενσαρκώνεται από τον ηγέτη του κόμματος, υπογραμμίζει τον ναζιστικό χαρακτήρα της Χρυσής Αυγής.
Γι' αυτό η Χρυσή Αυγή είναι, και πρέπει να ονομάζεται, νεοναζιστικό κόμμα. Όχι απλώς επειδή τα μέλη της μπορεί να έχουν εξυμνήσει τον Χίτλερ στο παρελθόν ή έχουν χρησιμοποιήσει ναζιστικά σύμβολα και στοιχεία, κάτι που μπορεί και να αμφισβητείται, αλλά επειδή η ιδεολογία της, οι οργανωτικές δομές και οι απώτατοι στόχοι της ικανοποιούν τα κριτήρια μιας φασιστικής, και πιο συγκεκριμένα νεοναζιστικής ομάδας. Αυξάνοντας το ρεύμα του σε μια περίοδο σοβαρής οικονομικής, πολιτικής και ιδεολογικής κρίσης, το κόμμα της Χρυσής Αυγής διατυπώνει τη δική του λύση για το πρόβλημα της Ελλάδας, μια λύση που στηρίζεται στις χαρακτηριστικές φασιστικές αρχές του εθνικισμού, του παραστρατιωτισμού, του κρατισμού, της υπέρβασης των κοινωνικών διαιρετικών τομών και της κάθαρσης.
σχόλια