ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΩΤΗΡΗ ΔΡΟΣΗ
Το Μέλλον είναι Τώρα. Είναι ο αέρας που φυσάει κάτω από την πόρτα. Είναι εκεί μόλις ανοίξεις. Φτάνει να είσαι προετοιμασμένος! Ξαφνικά, φέτος τον χειμώνα δύο γεγονότα τάραξαν την καθημερινότητα. Η έκθεση "Υβρίδια" και η ομιλία του Έλληνα καθηγητή του ΜΙΤ, Κωνσταντίνου Δασκαλάκη. Και τα δυο στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Τον καθηγητή Δασκαλάκη τον παρακολουθώ δυο χρόνια τώρα από κοντά, μέσω της σελίδας του EECS στο ΜΙΤ. Η παρέα του (γιατί ουσιαστικά πρόκεται για μια παρέα από προφέσορες μεταξύ Δον Κιχώτη και Ελ Σιντ) ορματίζεται και πλάθει το μέλλον γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ ανθρώπου και μηχανής. Ο καθηγητής Δασκαλάκης για να μιλήσει για τις δραματικές αλλαγές στα θεμέλια του ΑΙ (Artificial Inteligence) απευθύνεται στο κοινό, όπως ο ερευνητής στον υπολογιστή. Του ζητάει κάτι συγκεκριμένο, χρησιμοποιώντας απλές αρχιτεκτονικές και βομβαρδίζοντάς τον με πολλά παραδείγματα. Τα περισσότερα από αυτά είναι κινηματογραφικά. Το σινεμά είναι μια από τις μεγαλύτερες φαντασιώσειςτου συλλογικού υποσυνείδητου. Και ο καθηγητής επιστρατεύει τον Benedict Cumberbatch από το The Imitation Game, μας διηγείται το αστείο ενός κακόβουλου φίλου του, πως το ΑΙ είναι μια ξανθιά που βάφτηκε μελαχρινή (κλέβοντας ένα σπουδαίο πλάνο της Γιόχανσον από την ταινία Lucy) και αναφέρει δυο τρεις φορές τον Τζόνι Ντεπ που στην ταινία "Κυριαρχία" ανεβάζει το μυαλό του σε έναν υπερυπολογιστή.... Άνθρωποι και μηχανές, αυτο-οδηγούμενα αυτοκίνητα, ο Watson της ΙΒΜ που ανατρέπει τα εξυπνότερα μυαλά στον κόσμο, το πρόγραμμα της Google, Alpha Go που κατατρόπωσε τους δυνατότερους παίκτες. Ο υπολογιστής εμπλουτίζεται συνεχώς με έξυπνους αλγόριθμους και μαθαίνει, τι σημαίνει όμως "μαθαίνω;" Και τι κρύβεται πίσω από αυτό; Άγνωστον. Παρ' όλα αυτά το να ξέρεις, βοηθάει. Μια καταπραϋντική ζεστασιά τυλίγει το μυαλό σου .... για το Αύριο που είναι Σήμερα.
Αθήνα, 10 Ιανουαρίου
Μόνος στο υπόγειο της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση μπροστά σε μια γιγάντια αράχνη. Το μαύρο νερό τραγουδάει στους σωλήνες, τα βακτήρια μεταβολίζουν και φωταγωγούν μέσα στο σκοτάδι, στη γυάλα με τα δυο ψαράκια ένα φυτό μεγαλώνει στο οικοσύστημα που «έφτιαξε» ο Μεξικανός καλλιτέχνης. Σαρώνω το QR code του έργου του και επιβεβαιώνω πως όντως πρόκειται για λύματα που του προμήθευσε η ΕΥΔΑΠ. Είναι η δεύτερη φορά που δείχνει τα Αυτό-φωτοσυνθετικά Φυτά. Τον λένε Gilberto Esparza και είναι μάλλον το ίδιο σαστισμένος με μένα: Μερικές φορές αισθάνομαι μέσα μου μια σύγκρουση: αυτό που κάνω είναι τέχνη ή καθαρή επιστήμη; Αν ξεπεράσεις όμως αυτά τα όρια, αυτές τις προκαταλήψεις, τότε μπορείς να προχωρήσεις την έρευνα, και να αφηγηθείς μια ακόμα καλύτερη ιστορία.
2 μέρες αργότερα
Ο Κωνσταντίνος Δασκαλάκης, ο καθηγητής του ΜΙΤ καλύπτει σε μηδενική ταχύτητα την απόσταση από την πόρτα ως το σημείο όπου υποθετικά θα σταθεί να μιλήσει για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Και λέω υποθετικά, γιατί δεν στέκεται, σαρώνει τον χώρο σαν να πετάει, μιλάει με τα χέρια του και με το σώμα του, παίρνει το στυλό του και το λέιζερ του και «ζωγραφίζει» στον πίνακα, απευθύνοντάς μας ταυτόχρονα διάφορες απλές ερωτήσεις και συχνά πυκνά γελάει. Είναι φανερό πως αυτός είναι ο φυσικός του χώρος. Το διαπιστώνω μόλις μας προτείνει έναν περίπατο στην πρόοδο που έχει κάνει η τεχνητή νοημοσύνη τα τελευταία χρόνια. Σκοπός της ομιλίας μου, λέει, είναι να σας φέρω λίγο σε επαφή με το τι έχει συμβεί, τι οδήγησε σε αυτή την πρόοδο και με διάφορα ηθικά και φιλοσοφικά διλήμματα που θέτει η πρόοδος της τεχνολογίας.
Πολλές ομιλίες ανοίγουν με εικόνες. Η δικιά του ανοίγει μ’ ένα μακάο. Ένας εξωτικός παπαγάλος κάπου σε μια παραλία, μπροστά από μια καφετέρια... Μας την περιγράφει και μας εξηγεί τι βλέπει η μηχανή:
«Ο υπολογιστής,» λέει, «δεν βλέπει τίποτε από όλα αυτά.» (Μας δείχνει μια εικόνα σαν χιόνι). «Στα εσώψυχά του ο υπολογιστής περιέχει την εικόνα αποθηκευμένη με αυτή τη μορφή, είναι μια ακολουθία από pixels. Θέλω να το έχετε αυτό στο μυαλό σας όσο σας δείχνω πράγματα στη διάρκεια της ομιλίας».
400 άτομα στην αίθουσα της Στέγης κοιτάνε ένα ξωτικό πουλί, κανείς δεν πτοείται.
ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΕΣ
«Σκοπός της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι να κάνει τον υπολογιστή να βλέπει και να ακούει όπως ο άνθρωπος. Ο ήχος για τη μηχανή είναι μια κυματοσειρά. Για μας είναι γλώσσα, νόημα, σύνταξη. Πώς θα κάνουμε τον υπολογιστή να καταλάβει; Να αντιγράψουμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο; Δεδομένου ότι η Νευροεπιστήμη δεν έχει προχωρήσει αρκετά, θα ρισκάρω να πω ότι θα μας πάρει τουλάχιστον εκατό χρόνια για να καταλάβουμε πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος κάνει αυτούς τους περίπλοκους συλλογισμούς.»
Ο άνθρωπος που στα 30 του χρόνια έλυσε τον γρίφο του Νας, πάει πάνω κάτω στην αίθουσα, κοιτώντας μια εμάς και μια τις κάρτες που εναλλάσσονται πίσω του στον πίνακα, προκειμένου να μας ξεναγήσει στη ζωή μας στο μέλλον... Personal Assistants για τον καθένα μας (στα επόμενα δύο χρόνια), αυτο-οδηγούμενα αυτοκίνητα (σε πέντε), και ασαφή όρια μεταξύ σώματος και μηχανής (γύρω στα δεκαπέντε). Δηλαδή, θα μπορούμε να ανακαλούμε νοερά μια μνήμη αποθηκευμένη όχι στον εγκέφαλο μας, αλλά στη μηχανή. Μπορεί να ξεφύγει η τεχνολογία από τον έλεγχο;
«Ναι. Όπως κάθε τεχνολογία σε κακά χέρια. Και ίσως, ακόμα χειρότερα, γιατί αυτή έχει νοημοσύνη. Δεν είναι πιστόλι που θα πατήσεις ή όχι τη σκανδάλη. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να πατήσει τη σκανδάλη γιατί σκέφτεται και αλληλοεπιδρά..., με ότι αυτό συνεπάγεται. Στις 23 Μαρτίου, η Microsoft έβγαλε την Tay, ένα artificial intelligence chatterbot και την ξαμόλησε στο Twitter. Μέσα σε δύο μέρες η Tay έγινε ρατσίστρια και συνωμοσιολόγος, εξ ου και αποσύρθηκε...»
Αντίστοιχα, στην έκθεση «Υβρίδια: Στα όρια Τέχνης και Τεχνολογίας» που φιλοξενείται ως τις 15/1 στο υπόγειο της Στέγης, οι επισκέπτες του Newstweek infodesk εικάζουν πως πρόκειται για μια διαδικτυακή πύλη κάποιων από τις εγκυρότερες εφημερίδες. Μια δεύτερη ματιά στο έργο των Danja Vasiliev & Julian Oliver αποκαλύπτει πως οι ειδήσεις είναι παραποιημένες και ότι ακόμα και αν εσύ, ο ίδιος γράψεις οποιοδήποτε παρανοϊκό τίτλο στην πρώτη σελίδα ενός εντύπου από αυτά, επί τρεις ώρες οι αναγνώστες θα τον διαβάζουν ανυποψίαστοι... Ενώ, στο Hare’s Blood+ των Klaus Spiess & Lucie Strecker το αίμα του λαγού, από τη γνωστή δράση του Γιόζεφ Μπόις Πώς να εξηγείτε πίνακες σε ένα νεκρό λαγό, μεταμορφώνεται σε ζωντανή ουσία και μπαίνει σε δημοπρασία, σαν ένα σχόλιο γύρω από την αυθεντικότητα και την πατρότητα του έργου τέχνης. Τυχαίο; Όχι, αν σκεφτείς το λαγό σαν σύμβολο μετενσάρκωσης και το αλειμμένο με μέλι κεφάλι του Μπόις σαν όργανο παραγωγής σκέψης, σε αυτό το υβριδικό ρεμίξ ο λαγός θα μπορούσε κάλλιστα να είναι η Μηχανή που μαθαίνει(;) από τον Άνθρωπο.
Το δίλημμα είναι μεγάλο. «Πρέπει να ανακόψουμε τη συναρπαστική πρόοδο της Τεχνητής Νοημοσύνης;» μας απευθύνει το ρητορικό ερώτημα ο Κ. Δασκαλάκης. «Ποτέ στην Ιστορία της Ανθρωπότητας δεν κατάφερε κανείς να σταματήσει την Πρόοδο. Επομένως, πρέπει να σκεφτούμε ασφαλιστικές δικλείδες να μην ξεφύγει η τεχνολογία από τα χέρια μας. Αλλά ότι είναι να γίνει, θα γίνει.
Και ποιοι τα κάνουν όλα αυτά; Τυπάδες σαν κι αυτούς που βλέπετε στη φωτογραφία και όχι οι κλασικοί ροκ σταρ. Αλλά μια πολυσύνθετη ομάδα ρομαντικών και οραματιστών επιστημόνων. Εδώ, βλέπετε τον Χρίστο Παπαδημητρίου, εμένα και αρκετούς από τους διδακτορικούς μου φοιτητές στο Μπέρκλεϊ όπου παρακολουθήσαμε για ένα εξάμηνο Αλγοριθμική Θεωρία Παιγνίων».
Η ομιλία τελειώνει, τα φώτα όμως δεν σβήνουν, ούτε οι άνθρωποι φεύγουν. Αντίθετα κυκλώνουν τον Κωνσταντίνο Δασκαλάκη. Όταν φτάνει η σειρά μου, και του λέω πως είμαι μαθητής της Γ’ Λυκείου και έχω κάνει αίτηση στο ΜΙΤ, βλέπω ένα άλλο του πρόσωπο. Για λίγο, μοιάζει να τα ξεχνάει όλα, με ακουμπάει στον ώμο, και ρωτάει πώς έγραψα στα SAT Subjects.
Έχω κι εγώ όμως μια ερώτηση. Με βάση όλη αυτή την καταιγιστική πρόοδο των μηχανών προβλέπεται κάποια στιγμή να πάρουν τη θέση μας; Κι αν ναι, τι σημαίνει αυτό; Πώς καταργείται στην πράξη ο θεσμός της Εργασίας και κατ’ επέκταση και της Οικονομίας και του Χρήματος;
«Δεν το βλέπω πιθανόν να συμβεί κάτι τέτοιο. Και στο παρελθόν έγιναν μεγάλες ανακαλύψεις, στη διάρκεια των οποίων χάθηκαν ορισμένα επαγγέλματα, αλλά μόλις εκπληρώνεται ένας στόχος, μπαίνει ένας επόμενος, ακόμα πιο μακρινός και έτσι πρακτικά η κοινωνία παραμένει ως έχει».
Όμως εδώ δεν μιλάμε απλώς για μια μια νέα ανακάλυψη, αλλά για μια μηχανή που σκέφτεται και διαχειρίζεται πράγματα, που θέτει η ίδια στόχους και είναι ικανή να τους πραγματοποιήσει, αφήνοντας όλους εμάς πίσω –όπως στο Μεγάλο Αδελφό του Όργουελ.
Αυτή τη φορά όμως είναι κάθετος.
«Όχι. Κάποιος θα πάρει μέτρα να το εμποδίσει. Κανείς δεν το θέλει αυτό».
