Το ερώτημα που τίθεται στο άρθρο γνώμης που δημοσιεύτηκε αυτή την εβδομάδα στους New York Times προκαλώντας αναστάτωση είναι απλά το εξής: θα ήταν τραγωδία αν εξαφανίζονταν τα ανθρώπινα όντα από τον πλανήτη; Συγγραφέας του άρθρου είναι ο Todd May, καθηγητής φιλοσοφίας στο Clemson University αλλά και φιλοσοφικός σύμβουλος στη δημοφιλή τηλεοπτική σειρά "The Good Place." Ιδού κάποια από τα κύρια σημεία του επίμαχου άρθρου....
Δεν υπάρχει άλλο πλάσμα στη φύση, η αρπακτική συμπεριφορά του οποίου έναντι των υπολοίπων έμβιων όντων να είναι τόσο εξαπλωμένη και μαζική όσο η δική μας.
... Ας πούμε όμως πρώτα δύο λόγια περί της έννοιας της τραγωδίας. Στο θέατρο, ο τραγικός χαρακτήρας συχνά είναι εκείνος που διαπράττει βαρύ σφάλμα, έγκλημα, ύβρη, μας είναι συμπαθής όμως κατά την πτώση του. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Οιδίπους του Σοφοκλή, ο Βασιλιάς Ληρ του Σαίξπηρ, ο Γουίλι Λόμαν στον «Θάνατο του εμποράκου» του Άρθουρ Μίλερ. Στην περίπτωση που εξετάζουμε, ο τραγικός χαρακτήρας είναι η ανθρωπότητα.
Οι άνθρωποι καταστρέφουν μεγάλα τμήματα του πλανήτη και προκαλούν αφάνταστο πόνο σε πολλά από τα ζώα που τον κατοικούν μέσω της διάλυσης των οικοσυστημάτων, του υπερπληθυσμού και της βιομηχανικής κτηνοτροφίας – πρακτικές που δεν έχουμε λόγο να πιστεύουμε ότι θα ελαχιστοποιηθούν σύντομα. Μάλλον το αντίθετο.
Ασφαλώς και η φύση η ίδια δεν αποτελεί παράδεισο ειρήνης και αρμονίας. Ζώα σκοτώνουν τακτικά άλλα ζώα, συχνά με τρόπους που εμείς (όχι εκείνα όμως) θα θεωρούσαμε βάναυσους. Δεν υπάρχει όμως άλλο πλάσμα στη φύση, η αρπακτική συμπεριφορά του οποίου έναντι των υπολοίπων έμβιων όντων να είναι τόσο εξαπλωμένη και μαζική όσο η δική μας.
Αν ήταν όμως μόνο αυτή η ιστορία δεν θα υπήρχε καμιά τραγωδία. Η εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους θα ήταν μια θετική εξέλιξη, τελεία και παύλα. Τα πράγματα όμως είναι πιο σύνθετα. Τα ανθρώπινα όντα προσφέρουν πράγματα που τα υπόλοιπα πλάσματα δεν μπορούν. Για παράδειγμα, επίπεδα αντίληψης και θαυμασμού του κόσμου που είναι άγνωστα στα περισσότερα αν όχι άλλα ζώα. Δημιουργούμε τέχνη πολλών ειδών: λογοτεχνία, μουσική, ζωγραφική μεταξύ άλλων. Μέσω των επιστημών προσπαθούμε να κατανοήσουμε το σύμπαν και τη θέση μας σ' αυτό. Αν εξαφανιστούμε, όλα αυτά θα χαθούν μαζί μας.
Κάποιος θα αντέτεινε ότι κάτι τέτοιο θα ήταν απώλεια σύμφωνα μόνο με την ανθρώπινη οπτική, η οποία θα εξαφανιζόταν επίσης. Αληθές. Όλη αυτή η συζήτηση όμως γίνεται με άξονα την ανθρώπινη οπτική. Και μόνο το ερώτημα αν θα ήταν τραγωδία η εξαφάνιση των ανθρώπων από προσώπου γης προϋποθέτει ένα κανονιστικό πλαίσιο που περιορίζεται στα ανθρώπινα όντα.
Προκύπτει όμως ένα άλλο ερώτημα. Από τη στιγμή που δεν θα θυσιάζαμε ούτε μια «ιερή» ανθρώπινη ζωή για να σωθεί ένα κορυφαίο έργο τέχνης, πόσες μη ανθρώπινες ζωές επιτρέπεται να χαθούν για να σωθεί ο Σαίξπηρ, οι επιστήμες και ούτω καθεξής; Εκτός αν πιστεύουμε ότι υπάρχει ένα βαθύ χάσμα ηθικής υπόστασης ανάμεσα στην ανθρώπινα και στα μη ανθρώπινα ζώα. Το μέγεθος της φρίκης και της σφαγής που βιώνουν τόσα πολλά ζώα είναι ασύλληπτο όσα ανθρώπινα επιτεύγματα κι αν βάλουμε στην άλλη άκρη της ζυγαριάς.
Προχωρώντας αυτές τις σκέψεις, αναπόφευκτα οδηγούμαστε και σε ένα ακόμα ερώτημα. Μήπως θα ήταν καλό όσοι είμαστε τώρα σ' αυτόν τον πλανήτη να τελειώσουμε μόνοι μας την ύπαρξή μας εμποδίζοντας έτσι μεγαλύτερες καταστροφές; Προφανώς δεν υπάρχει εύκολη απάντηση, θα πρέπει όμως να αναγνωρίσουμε ότι αποτελούν διαφορετικές και δυσανάλογες υποθέσεις οι άνθρωποι του μέλλοντος και οι άνθρωποι του σήμερα. Άλλο να τερματίσουμε την ύπαρξή μας υποκύπτοντας οικειοθελώς στον μεγαλύτερο φόβο μας και άλλο να εμποδίσουμε την πιθανή ύπαρξη ανθρώπων που απλώς θα παραμείνουν ανύπαρκτοι.
Φαίνεται ότι καταλήγουμε στο παραλυτικό συμπέρασμα ότι η εξαφάνιση της ανθρωπότητας θα αποτελούσε θετική εξέλιξη για τη ζωή στον πλανήτη. Συγχρόνως όμως θα αποτελούσε και τραγωδία. Ειδικά με την κλασσική, δραματουργική έννοια της λέξης.
Στις περισσότερες δραματικές τραγωδίες, τα δεινά του πρωταγωνιστή προκύπτουν ως συνέπεια των πράξεων του. (Ότ)αν κι εμείς οδηγηθούμε στον αφανισμό - στο τραγικό μας τέλος - αυτό θα έχει προκύψει ως αποτέλεσμα των (αυτό)καταστροφικών πρακτικών μας.
Με στοιχεία από τους New York Times
σχόλια