Πολιτικές συγκεντρώσεις, κομματικά καφενεία, ηγετικές φυσιογνωμίες, φεμινισμός, φιλελευθεροποίηση του οικογενειακού δικαίου, σκάνδαλα, ελεύθερη ραδιοφωνία, ιδιωτική τηλεόραση, αθλητικές επιτυχίες, σατέν πουκάμισα, παντελόνια σωλήνες, βιντεοκασέτες ή ντισκομπάλες – τι να πρωτοθυμηθεί κανείς από τη δεκαετία του '80! Μιλάμε για την Ελλάδα της «Αλλαγής» και της μετάβασης, για τη δεκαετία κατά την οποία δημιουργήθηκε η μεσαία τάξη και ένας άνεμος αισιοδοξίας κυριαρχούσε σε όλους τους τομείς.
Αυτή την περίοδο θα επιχειρήσει να αναβιώσει η ιστορική-πολιτισμική έκθεση «GR80s. Η Ελλάδα του Ογδόντα στην Τεχνόπολη», που θα πραγματοποιηθεί από τις 25 Ιανουαρίου 2017 έως και τον Μάρτιο. Τέσσερις θεματικές κατηγορίες, δεκατρία περίπτερα, πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό, 4.000 εκθέματα, 30 ημερίδες, εκδηλώσεις, εργαστήρια και masterclass περιλαμβάνονται στην πρώτη συμμετοχική έκθεση η οποία διοργανώνεται με τη σύμπραξη της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Αρωγοί στην όλη προσπάθεια είναι ιδρύματα, μουσεία, δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, πανεπιστήμια, συλλέκτες και, φυσικά –και εδώ έγκειται η μεγάλη καινοτομία της έκθεσης–, όλοι όσοι επιθυμούν να δανείσουν προσωπικά αντικείμενα και φωτογραφίες που κατόπιν επιλογής από τους επιμελητές θα εκτεθούν στα περίπτερα της Τεχνόπολης.
Τι λένε οι υπεύθυνοι της έκθεσης
Επιστημονικοί υπεύθυνοι και γενικοί επιμελητές της έκθεσης είναι ο Βασίλης Βαμβακάς, επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο ΑΠΘ, και ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης στο ΕΚΠΑ. Τους συναντώ ένα βροχερό απόγευμα σε ένα καφέ στο κέντρο της Αθήνας.
Κάθε γειτονιά είχε το δικό της βιντεοκλάμπ, όλοι ψώνιζαν κασέτες με το τσουβάλι, διότι ήθελαν να χορτάσουν όχι μόνο εικόνα αλλά από προσωπικές επιλογές εικόνων.
— Τελικά, η παγκόσμια επιστροφή στη δεκαετία του '80 είναι μια μόδα ή μια αναζήτηση σε έναν κόσμο που δεν υπάρχει;
«Η δεκαετία του '80 ήταν για την Ελλάδα η εποχή που άλλαξε τη ζωή των ανθρώπων. Πρόκειται για την εποχή που φτιάχνεται μια νέα κοινωνία και όπου μπαίνουν τα θεμέλια μιας παράδοξα σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, ενώ διατηρούνται σε μεγάλο βαθμό οι αδράνειες του παρελθόντος με τεράστιο κόστος για την οικονομία. Πολιτικά και θεσμικά όλο αυτό το δημιούργημα ξεκίνησε το 1974, αλλά συναισθηματικά και κοινωνικά ξεκίνησε το 1980. Πράγματι, υπάρχει μια παγκόσμια επιστροφή στη δεκαετία του '80, γι' αυτό και εμείς, μέσω της έκθεσης, έχουμε σκοπό να συζητήσουμε, με τρόπο έξυπνο και προσιτό για το μεγάλο κοινό, για εκείνη τη δεκαετία χωρίς εξιδανίκευση και χωρίς δαιμονοποίηση», λέει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος. Ο Βασίλης Βαμβακάς συμπληρώνει: «Αναμφισβήτητα, είναι μια αμφιλεγόμενη περίοδος με θετικές και αρνητικές αναμνήσεις. Γι' αυτό επιδιώκουμε να βρεθούν σε έναν κοινό τόπο όλες οι πλευρές και να μελετήσουμε τις αντιδράσεις ή τις διαμάχες της με νηφάλιο, χαριτωμένο και αποστασιοποιημένο τρόπο». «Ήταν μια δεκαετία που λειτουργεί ακόμη ως σημείο αναφοράς», συμφωνούν και οι δύο και επισημαίνουν ότι αυτή η έκθεση αποτελεί μια ευκαιρία να πειραματιστούν διαδραστικά και συμμετοχικά με ένα κοινό που κατά κάποιον τρόπο θα διαμορφώσει το εκθεσιακό της περιεχόμενο.
— Ποια ήταν τα θετικά και ποια τα αρνητικά εκείνης της περιόδου;
«Στην πολιτική υπάρχει ευρύς εκδημοκρατισμός, με τίμημα όμως μια διχαστική λογική. Τη δεκαετία του '80 θα παρακολουθήσουμε το πολιτικό σύστημα να υπολείπεται της κοινωνίας και του πολιτισμικού που εξελίσσονται και εκσυγχρονίζονται αναπάντεχα, και σε πείσμα του λαϊκισμού και της πόλωσης. Η κοινωνία έχει τα δικά της σημάδια, τη δική της επιλογή αναμνήσεων, και σε αυτή νομίζουμε ότι δεσπόζει η κατάκτηση του ευρωμπάσκετ. Το "θαύμα" του μπάσκετ οδήγησε όλους τους Έλληνες να βγουν στους δρόμους και να πανηγυρίσουν μαζί, δείχνοντας μια κοινωνία που ήθελε να ξεφύγει», λέει ο κύριος Βαμβακάς.
«Για μένα οι δύο συμβολικές εικόνες-αισθήσεις που έχω να θυμάμαι από εκείνη τη δεκαετία είναι η περιγραφή της Αφροδίτη Μάνου στη "Νυχτερινή εκπομπή", όπου παρακολουθούμε μια γυναίκα να φλερτάρει ελεύθερα, να κυνηγάει με το αυτοκίνητό της και να κυνηγιέται στην Κηφισίας και στην Πανόρμου. Η αυτονομία της γυναίκας, το ερωτικό συναίσθημα και η ελευθερία της αυτοκίνησης ήταν μια νέα πραγματικότητα, η πραγματικότητα μιας νέας κοινωνίας. Και φυσικά, η τεράστια ανάταση του εθνικού συναισθήματος με την επιτυχία του ελληνικού μπάσκετ το '87. Με την επιτυχία αυτή η αίσθηση εγκλωβισμού στη βαλκανική απομόνωση και σε κάποια μίζερη μεσογειακότητα του διχασμού και της υπερπολιτικοποίησης φάνταζε για λίγο ξεπερασμένη. Στις οδυνηρές αναμνήσεις τοποθετώ δύο εκδηλώσεις μια παθολογικής εχθροπάθειας και ενός επικίνδυνου αταβισμού, τη δολοφονία του Μπακογιάννη από τη 17Ν και την προσβλητική αποχώρηση του Ευάγγελου Αβέρωφ από τη συζήτηση για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης. Ξεκάθαρα, λοιπόν, παρατηρούμε τη γυναίκα που φλερτάρει να συμπλέει με την εκπληκτική ενέργεια του Γκάλη, ένα σύμπαν νέων ελευθεριών και επιτευγμάτων από τη μια· και την επίμονη ιδεολογική διαίρεση, τον κρατισμό και τον κοινοτισμό από την άλλη. Αυτές τις αντιφάσεις θέλουμε να δείξουμε στην έκθεση. Όχι να διδάξουμε», προσθέτει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος.
— Τι ομοιότητες και τι διαφορές υπάρχουν ανάμεσα στη δεκαετία του '80 και στην εποχή που ζούμε;
«Μας ακολουθούν πολλά από τότε, διότι ας μην ξεχνάμε ότι η δεκαετία του '80 δημιούργησε την κοινωνία των μεσαίων στρωμάτων, και εκεί οφείλεται η νεύρωση που κυριαρχεί γύρω από αυτή. Ο βασικός πρωταγωνιστής είναι η μεσαία τάξη. Αυτή προσδιορίζει τον τρόπο ζωής των ανθρώπων, με κύριο χαρακτηριστικό την ασφάλεια. Σήμερα πολλές από αυτές τις κατακτήσεις αμφισβητούνται. Παράλληλα, ας υπενθυμίσουμε ότι τότε δημιουργείται ο κόσμος του ταμπλόιντ, η εισαγωγή του χρώματος, η αναβάθμιση της εικόνας, το κίτρινο πρότυπο της Αυριανής, τότε κατασκευάστηκαν στερεότυπα και συνωμοσιολογίες που μας ακολουθούν έως σήμερα, τότε ξεπετάγεται στην επιφάνεια ο περιοδικός κόσμος, όπως το Κλικ με κουλτούρα σοφτ πορνό, lifestyle και λίγο πολιτική», λέει ο κύριος Βαμβακάς.
«Η μεγάλη διάφορα της εποχής μας από τη δεκαετία του '80 είναι ότι όλα αυτά κουβαλούν πίσω τους τριάντα χρόνια ανάπτυξης της χώρας, οργάνωσης των προσδοκιών και ένα μεγάλο απόθεμα. Η ώθηση που δόθηκε –δεν εξετάζουμε τον τρόπο– έπλασε μια κοινωνία ειρηνική, έστω και με ακραία πόλωση, αλλά με ελπίδες και φιλοδοξίες, όραμα, επιθυμίες και εξευρωπαϊσμό. Και όλα αυτά έγιναν επειδή υπήρχαν χρήματα και κοινωνικό απόθεμα. Σήμερα κάτι τέτοιο δεν υπάρχει», απαντά ο κύριος Παναγιωτόπουλος.
— Σήμερα, στα χρόνια της «πρώτης φοράς Αριστερά», διακρίνονται ρίζες στην ιδεολογία του '80;
«Αναμφίβολα, σε πολύ μεγάλο βαθμό, σε ορισμένους τομείς ζούμε τον αναπασοκισμό. Δεν είναι τελείως παθολογικό να θέλει οποιοσδήποτε να μιμηθεί τον Ανδρέα; Τη δεκαετία του '80 ο Ανδρέας Παπανδρέου αναδιπλασίασε το κράτος, αναπαρήγαγε το μοντέλο των "insiders και των outsiders" ανάλογα με την προνομιακή σχέση του πολίτη με το κράτος και επέκτεινε έναν αρχαϊσμό, δίνοντάς του μια αριστερή νομιμοποίηση. Τότε ζούσαμε την εκδίκηση της ελαφρότητας και έχει υποτιμηθεί ως μια ανόητη εποχή. Παγκοσμίως, ο ρυθμός αύξησης των ελευθεριών ήταν πολύ πιο γρήγορος από τους κινδύνους που δημιουργούσαν οι ελευθερίες. Ίσως ήταν η τελευταία περίοδος όπου μπορούσες να βάλεις με το μυαλό σου τάξη στον κόσμο γύρω σου. Αργότερα, είδαμε να πέφτουν σύνορα, να γίνονται πόλεμοι, να αποσυντίθεται βεβαιότητες, να αναπτύσσεται μια τρομοκρατία και το υποκείμενο να ζει με περισσότερα ρίσκα και αγωνίες. Επιπλέον, ας θυμίσουμε πως η δεκαετία του '80 δεν ήταν μόνο μια χαρούμενη περίοδος, αλλά είχε κακοντυμένους, φτωχούς και περιείχε πολύ ασπρόμαυρο διάκοσμο. Η έγχρωμη τηλεόραση ήρθε σταδιακά, ήταν ακριβή, τα αυτοκίνητα κυκλοφορούσαν σε λίγα χρώματα και τα κίτρινα ταξί της Αθήνας μέχρι τα τέλη του '70 ήταν γκρίζα. Επίσης, η κοινωνία δεν ήταν υπερεπιτρεπτική, ώστε να μπορείς να πίνεις κοκτέιλ στο ακριβό ξενοδοχείο της Αθήνας και μετά να ρίχνεις μολότοφ στα Εξάρχεια», υποστηρίζει ο κύριος Παναγιωτόπουλος. Ο κύριος Βαμβακάς συμφωνεί, σημειώνοντας: «Οι άνθρωποι έβλεπαν τη Δυναστεία, οι εφημερίδες αντιδρούσαν στον νέο τύπο διασκέδασης με αποτέλεσμα να συνειδητοποιήσουμε ότι εισχωρούσαμε σε έναν φανταχτερό κόσμο που περιείχε πολλές εντάσεις».
«Είναι η εποχή της βιντεοκασέτας που περιέγραφε με τρόπο μοναδικό τη δίψα της ελληνικής κοινωνίας για την εικόνα. Κάθε γειτονιά είχε το δικό της βιντεοκλάμπ, όλοι ψώνιζαν κασέτες με το τσουβάλι, διότι ήθελαν να χορτάσουν όχι μόνο εικόνα αλλά από προσωπικές επιλογές εικόνων», συμπληρώνει ο κύριος Παναγιωτόπουλος.
— Την ίδια στιγμή ξεκινούν τη λειτουργία τους η ιδιωτική τηλεόραση και η ελεύθερη ραδιοφωνία
«Ο πλουραλισμός εισχωρεί στη δημόσια σφαίρα και σπάει το κρατικό μονοπώλιο», αναφέρει ο κύριος Βαμβακάς και ο κύριος Παναγιωτόπουλος συνεχίζει λέγοντας: «Ακούγαμε την εκπομπή του Νίκου Χατζηνικολάου στον 9,84 και νιώθαμε ότι γινόμασταν Ευρωπαίοι πολίτες. Γεννιόταν ένας άλλος κόσμος. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που συνέβη το 1988, όταν έγινε η τρομοκρατική επίθεση στο "City of Poros". Το ίδιο βράδυ η εκφωνήτρια του κρατικού καναλιού ξεκινά το δελτίο ειδήσεων λέγοντας ότι "αύριο αναμένεται να συνεδριάσει υπουργικό συμβούλιο υπό την προεδρία του Έλληνα πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου για να εξετάσει τα μέτρα που θα ληφθούν για τη σημερινή τρομοκρατική ενέργεια που έγινε ανοιχτά του Πόρου". Το σημαντικό για εκείνη τη μορφή ενημέρωσης ήταν ότι θα συνεδρίαζε εκτάκτως το υπουργικό συμβούλιο, ενώ είχαν πεθάνει άνθρωποι και μιλούσαμε για μια τραγική είδηση».
80 τετραγωνικά από τη δεκαετία του '80
Ανάμεσα στα εντυπωσιακά εκθέματα της έκθεσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το φιλόδοξο περίπτερο που έχει αναλάβει ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Κώστας Τσιαμπάος, ο οποίος θα επιχειρήσει να ανασυγκροτήσει ένα διαμέρισμα.
«Θα είναι ένα επισκέψιμο διαμέρισμα 80 τετραγωνικών, στο οποίο θα φαίνεται ο ιδιωτικός χώρος που μέσα στη δεκαετία του '80 διαμορφώνεται και ως τόπος τεχνολογίας. Το διαμέρισμα θα ενσωματώνει τις καινοτομίες που έχουν καταγραφεί εκείνη τη δεκαετία στην κατοικία και στον τρόπο οικιακής ζωής, αλλά το σημαντικό είναι ότι θα υπάρχουν και ίχνη προηγούμενων δεκαετιών στη διαμόρφωση του διαμερίσματος. Μιλάμε για την εποχή όπου αναπτύσσεται η έννοια της άνεσης, παρά τη φτώχεια και την αισθητική ανεπάρκεια, και παρατηρώντας τις διαφορές οι επισκέπτες θα μπορούν να ζήσουν το συναίσθημα της απόστασης αλλά και της ομοιότητας. Θα παρακολουθήσουν τον πραγματικό εαυτό τους και ίσως να δουν κάτι που δεν θα περιμένουν», τονίζουν οι διοργανωτές.
Επίσης, ένα από τα σημαντικά στοιχεία της έκθεσης είναι τα αντικείμενα από τον χώρο του παιχνιδιού. «Τότε τα παιδιά γίνονται μια δυναμική ομάδα, αποκτούν δικαιώματα, η καταναλωτική βιομηχανία μεγεθύνεται, η νεολαία θεωρείται κάτι σημαντικό, υπάρχει ποικιλία παιχνιδιών, χαρά, διασκέδαση και ο καπιταλισμός εκσυγχρονίζεται, στο επίπεδο των οικογενειακών συναισθημάτων, ύστερα από την αντιαυταρχική στροφή της δεκαετίας του '60. Το παιδί έχει μετατραπεί σε υποκείμενο και όλοι προσπαθούν να συμβάλουν στην πραγμάτωση της απόλαυσής του. Αναντίρρητα εξελίσσεται ο εκδυτικισμός, αφού το παιδί πλέον δεν είναι όργανο των γονιών ως κομμάτι οικονομικής μονάδας, και φτάνουμε σε αυτό που ονομάζουμε "παιδί-βασιλιάς". Κάπως έτσι το παιδί αποκτά συνείδηση και αυτονομία», επισημαίνουν.
Οι συντελεστές της έκθεσης επιδιώκουν να πάνε στην Τεχνόπολη άνθρωποι διαφορετικών γενεών και διαστρωματώσεων, να συναντηθούν και να συνομιλήσουν, ώστε πάνω σε αυτή τη γνωστική εμπειρία να έχουν την ευκαιρία να δημιουργήσουν τη δική τους αφήγηση για μια ιστορική περίοδο που είτε την είχαν ζήσει είτε τους αφορά· επιδιώκουν να επισκεφθούν την έκθεση μουσικόφιλοι αλλά και άνθρωποι κολλημένοι με την πολιτική· και να αποτελέσει μια καλή αφορμή ώστε να πάνε γονείς με τα παιδιά τους, να τους δείξουν από πού ξεκίνησε η τεχνολογία που σήμερα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους, να συγκρίνουν το Game Boy με το Pokemon και να αφηγηθούν κοινές εμπειρίες.
INFO:
www.gr80s.gr
Έχετε κάτι από το ογδόντα; Φωτογραφίες των αντικειμένων που θα θέλατε να διαθέσετε μπορείτε να στέλνετε στο: [email protected] αλλά και συμπληρώνοντας τη φόρμα επικοινωνίας.
Αντικείμενα που μπορείτε να στείλετε:
1. Κομματικό υλικό (κομματικά τασάκια, κομματικά φλιτζάνια και σερβίτσια, μπρελόκ, κομματικές κονκάρδες, κομματικές σημαίες από πλαστικό και ύφασμα, κομματικοί αναπτήρες, κομματικά κασκόλ, κηδειόχαρτα [κατόπιν κυβερνητικής αλλαγής] κ.ά.).
2. Συσκευασίες καταναλωτικών ειδών (τσιγάρα: Καρέλια, ASSOS, Sante, Hellas Special, Silk Cut –πακέτο, αφίσες ή διαφημίσεις–, Pampers [κουτί], προϊόντα διατροφής [οτιδήποτε τα αφορά, από συσκευασίες μέχρι διαφημίσεις], καφάσια μπίρας, σακούλες από το Μινιόν, σαμπουάν ή διαφήμιση Head & Shoulders).
3. Περιοδικά, έντυπα, βιβλία, αφίσες (Cosmopolitan, Playboy, Αντιπληροφόρηση, αφίσα Ελεύθερου Θεάτρου, αφίσες από επιθεωρήσεις, αφίσες από περιοδικά Μανίνα, Κατερίνα, αφίσες ομάδων ποδοσφαίρου, Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Ημερολόγια Pirelli του '80, Κλικ, Ντέφι, Μεγάλη Σοβιετική εγκυκλοπαίδεια).
4. Παιχνίδια (αστυνομικοί, αυτοκίνητα μινιατούρες, κούκλες, ποδοσφαιράκια, Lego, Megano, επιτραπέζια παιχνίδια).
5. Έπιπλα-είδη σπιτιού (δαντέλες, σεμεδάκια, διακοσμητικά σαλονιού –μοντέρνα γυάλινα, τύπου ταναγραία και φολκ αρτ–, μπιμπελό σκυλάκι, διακοσμητικά γυάλινα Μουράνο, φοντανιέρα, έπιπλο τηλεόρασης, κομοδίνα, κουβέρτες, πορτατίφ, τηλεόραση σαλονιού, τραπεζάκι σαλονιού, τραπέζι κουζίνας πτυσσόμενο, φωτιστικά κρεμαστά –για καθιστικό, τραπεζαρία, υπνοδωμάτια–, φωτογραφίες γάμου, φωτογραφίες γάμου σε κορνίζες, χαλάκια και μοκέτες υπνοδωματίων, χαλί σαλονιού).
6. Σχολικό υλικό (σχολικά βιβλία, σχολικά τετράδια, σχολική ποδιά, μηχανογραφικό Πανελληνίων, έκθεση με και χωρίς πολυτονικό σύστημα, έλεγχος σχολείου με και χωρίς βαθμό, θρανίο σχολείου).
7. Μικροτεχνολογία (βιντεοκάμερα, βιντεοκασέτες, βιντεοκασέτες του ΤV Press, γραφομηχανή 17 Ν –λευκή γραφομηχανή μάρκας AEG OLYMPIA CARRERA–, κασέτες, hi-fi, τρανζιστοράκι, synthesizer [Casio, walkman, διπλό κασετόφωνο, κάρτες ανάληψης).
8. Διάφορα πολιτικά (αεροπανό πολιτικά, υλικό φοιτητικών παρατάξεων, πορτρέτα Παπανδρέου και Μητσοτάκη από τοπικές οργανώσεις, πιστοποιητικό αναγνώρισης συμμετοχής στην Εθνική Αντίσταση, πιστοποιητικό πολιτικού γάμου, παλαιστινιακή μαντίλα, καρφίτσες Γκορμπατσόφ, κονκάρδες, προκηρύξεις και πανό φεμινιστριών).
9. Καρτ ποστάλ και γραμματόσημα (καρτ ποστάλ Αίγινας, Πόρου, Σπετσών 'Yδρας, Ικαρίας, Ελούντας, καρτ ποστάλ με καμάκια, γραμματόσημα Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, γραμματόσημα: κίνηση των 6).
10. Ομοιώματα και μακέτες (ομοίωμα 45αριού πιστολιού –παιχνίδι–, ομοίωμα πυραύλου Pershing, παιχνίδι Μπόινγκ 727 της TWA –μακέτα-παιχνίδι–, Ζητάδες-κουκλάκια, κουκλάκι Βελουχιώτης, κουκλάκι Τσακ Νόρις, προτομή Βελουχιώτη).
11. Ρουχισμός (παραμάνες, Lacoste, γενικώς είδη ρουχισμού, ρούχα γυμναστικής).
12. Οικογενειακές φωτογραφίες και βίντεο παντός είδους.
