Βιβλία, άρθρα, ιντερνετικά αφιερώματα, στα προσεχώς η μεγάλη συμμετοχική έκθεση GR'80s στην Τεχνόπολη... Η κάποτε παρεξηγημένη δεκαετία του '80 «ξανανακαλύπτεται», γίνεται vintage, η «νοσταλγία της εϊτίλας» αγγίζει την εξιδανίκευση λειτουργώντας σαν ψυχολογικό αντίβαρο, ακόμα και πηγή έμπνευσης, σε καιρούς χαλεπούς. Λογιών αφιερώματα στην ίδια δεκαετία είδα μάλιστα να γίνονται τον τελευταίο καιρό από τον Α/Α χώρο μέχρι τις φεμινίστριες και την lgbt κοινότητα. Όλα τότε φάνταζαν, βλέπεις, νέα, ωραία και πολλά υποσχόμενα, κι ας τα βιώναμε οι πιο λοξοί κάπως «αποκαλυπτικά», βέβαιοι ότι ο Όργουελ θα δικαιωνόταν στο 1984 – πού να ξέραμε ότι δεν είχαμε ακόμα δει τίποτα. Οπότε όσοι «τυχεροί» διανύσαμε τα χρόνια εκείνα την ανήσυχη εφηβεία και μετεφηβεία μας, χαμογελάμε με νόημα βλέποντας, ώριμοι πια, να δικαιώνονται «τα καλύτερά μας χρόνια»!
Λιγότερο κοσμογονικά και ρηξικέλευθα από τα '60s και τα '70s, αλλά πιο αθώα από τα '90s, τα '80s ήταν μια μεταβατική περίοδος διεθνώς, που στην ελληνική περίπτωση, ένεκα οι περιπέτειες της χούντας, της Mεταπολίτευσης και της πολιτισμικής υστέρησης στην οποία οδήγησαν, συμπύκνωνε και μαζικοποιούσε αρκετά χαρακτηριστικά των δεκαετιών που προηγήθηκαν (η νοσταλγία των '80s είναι, εξάλλου, όπως διαπιστώνω, τάση γενικότερη). Η επέλαση της νεωτερικότητας, η οποία μάλιστα είχε τακτικά θεσμικό «σπόνσορα» –τη Γ.Γ. Νέας Γενιάς, όπου αρχικά προΐστατο ο σύντροφος Λαλιώτης–, διεύρυνε το χάσμα των γενεών. Νέες ιδέες που συγκρούονταν κατά μέτωπο με τις παλιές (αλησμόνητοι οι «καβγάδες» στο πούλμαν της σχολικής εκδρομής μεταξύ ροκάδων, «καρεκλάδων» και... κνιτών, που ήθελαν στον δρόμο να ακούμε Νταλάρα κι αντάρτικα, θου Κύριε), κοινωνική κινητικότητα –τότε ξεκίνησε μια διεύρυνση της μεσαίας τάξης, πρωτοφανής στη νεοελληνική ιστορία–, έντονη πολιτικοποίηση, αθρόα εισαγωγή «καινών δαιμονίων» στη μουσική (πανκ, νιου γουέιβ, νταρκ γουέιβ αλλά και ντίσκο φίβερ), τα οποία ακούγαμε σε βινύλια, κασέτες ή walkman οι πιο «προχώ», κηρύσσοντας αγώνα ανένδοτο ενάντια στην «τυραννία» του έντεχνου, του πολιτικού τραγουδιού και του σκυλάδικου (κορυφαίο event, το Rock in Athens στο Καλλιμάρμαρο το 1985), απελευθέρωση των ηθών που τη φρέναρε απότομα στα μέσα αυτής της δεκαετίας το AIDS (με πρώτο επώνυμο θύμα εδώ τον μόδιστρο Μπίλι Μπο), διεκδίκηση ισότητας, ισονομίας και δικαιωμάτων...
Τη δεκαετία αυτή κατακτιούνται εργασιακά δικαιώματα που σήμερα αναιρούνται, οι γυναίκες κερδίζουν θεσμικά το δικό τους «μισό του ουρανού», ενώ τη δική τους μερίδα διεκδικούν επίσης μια σειρά κινήματα όπως οι γκέι, οι οικολόγοι και οι χρήστες κάνναβης.
Τη δεκαετία αυτή κατακτιούνται εργασιακά δικαιώματα που σήμερα αναιρούνται, οι γυναίκες μπαίνουν μαζικά στην παραγωγή κερδίζοντας ταυτόχρονα και θεσμικά το δικό τους «μισό του ουρανού», ενώ τη δική τους μερίδα διεκδικούν επίσης μια σειρά κινήματα: οι γκέι (η Πάολα εκδίδει το «Κράξιμο» και ξεκινά τα Pride, ο Βαλλιανάτος αναλαμβάνει το «Αμφί» και διακρίνεται στον μιντιακό ακτιβισμό, η πρωτοβουλία για χάρη στον ισοβίτη Χρήστο Ρούσο γίνεται κεντρικό πολιτικό ζήτημα), οι χρήστες κάνναβης (ιστορία γράφει το τζόιντ που ανάβει δημόσια το '87 ο γιατρός Γιώργης Οικονομόπουλος), οι οικολόγοι (που το '89 μπαίνουν και στη Βουλή με το σχήμα των Οικολόγων/Εναλλακτικών), οι στρατευμένοι (σκάνε φαντάροι με στολή σε πορείες, εμφανίζονται οι πρώτοι αντιρρησίες συνείδησης), μέχρι οι φυλακισμένοι και οι ψυχικά ασθενείς.
Όλα αυτά σε συνδυασμό με την αξιοσημείωτη άνοδο του βιοτικού επιπέδου, τις αυξημένες ευκαιρίες απασχόλησης, το χαμηλό κόστος ζωής και τον διάχυτο οπτιμισμό της εποχής –και «λεφτά υπήρχαν», έστω σε δραχμές, αλλά και τα οράματα ήταν απλόχερα– συνηγορούν στην άποψη ότι τα '80s υπήρξαν, τρόπον τινά, τα ελληνικά '60s. Ήταν στ' αλήθεια «γαμώ τις φάσεις, δικέ μου», όπως συνηθίζαμε να λέμε τότε! Και μπορεί η εποχή να μη διεκδικούσε δάφνες σε θέματα προσωπικής περιποίησης, στυλ, αισθητικής κι εμφάνισης –το lifestyle θα γινόταν συρμός με «αποκαλυπτικά» έως και ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά την αμέσως επόμενη δεκαετία–, υπερείχε όμως σε ευθύτητα, αυθεντικότητα και ειλικρίνεια. Μπορεί δηλαδή τα κορίτσια να μην... ξυρίζονταν τόσο επιμελώς (όχι πάντα από επιλογή) και τα αγόρια να μη συνειδητοποιούσαν ακόμα ότι έπρεπε να πλένουν πού και πού το πουλί τους, έπρεπε όμως να φτάσουμε στα τέλη της δεκαετίας ώστε να αρχίσουν να οργιάζουν ο ναρκισσισμός, η αλλοτρίωση, η «δηθενιά». Και δεν ξέρω πόσο στέκουν οι θεωρίες που θέλουν τις κοσμογονικές πολιτισμικές αλλαγές να εγγράφονται τόσο στο συλλογικό ασυνείδητο όσο και στο ίδιο το DNA, όντας όμως ένας ακόμα αψύς teenager στο έμπα των '80s ένιωθα σαν «έτοιμος από κούνια» να υιοθετήσω οτιδήποτε φάνταζε ριζοσπαστικό κι απελευθερωτικό και να το διαδώσω με ζήλο ιεραποστολικό. Δεν ήμουν φυσικά ο μόνος... Στα υπόψη ότι οι διάφορες «φυλές» και υποκουλτούρες ήταν τότε αυστηρά περιχαρακωμένες, κάτι όχι απαραίτητα θετικό ή απελευθερωτικό, ήξερες ωστόσο ανά πάσα στιγμή με ποιον έχεις να κάνεις!
Ασφαλώς υπήρχαν επίσης «γκρίζες» πλευρές – και δεν εννοώ τη «λατρεμένη» kitsch αισθητική, που χαρακτήρισε τόσο τη δεκαετία εκείνη ώστε να γίνει και αφορμή για μια (εξαντλημένη σήμερα) μνημειακή έκδοση την οποία προλόγιζε η τότε υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη. Γιατί τότε ήτανε που η «αρπαχτή» έπιασε να γίνει ιδεολογία, το «βόλεμα», τα ρουσφέτια και οι πελατειακές σχέσεις κανόνας (οι απαρχές της περίφημης διαπλοκής), οι νεολογισμοί μιας «μαλλιαρής» δημοτικής στον δημόσιο λόγο (ενίοτε εξίσου βάρβαροι με τους καθαρευουσιάνικους που κυριαρχούσαν πριν) και βέβαια ο ποταπός, φασίζων λαϊκισμός της «Αυριανής», που ούσα επί χρόνια «σκιώδης» κυβέρνηση δεν δίστασε να μαγαρίσει μέχρι κι έναν Χατζιδάκι, δημιουργώντας «σχολή» που δυστυχώς επιβιώνει ίσαμε σήμερα. Ένα άλλο, δραματικά «εμβληματικό» γεγονός ήταν η δολοφονία από αστυνομικό του δεκαπεντάχρονου Μιχάλη Καλτεζά έξω από το Πολυτεχνείο (17/11/1985) – μία εικοσαετία και κάτι αργότερα, θα σκοτωνόταν από αστυνομικά πυρά, πάλι στα Εξάρχεια, ο δεκαεξάχρονος Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος (6/12/2008) βγάζοντας στους δρόμους τη νεολαία όλης της χώρας. Και έμελλε να είναι ο ΓΑΠ, γόνος του πολιτικά απόλυτου κυρίαρχου των '80s, του Ανδρέα, αυτός που θα ενταφίαζε οριστικά το πνεύμα τους, ανακοινώνοντας την επόμενη χρονιά από το Καστελλόριζο την υπαγωγή της χώρας στο πρώτο μνημόνιο... Ήδη άλλωστε στο τελείωμα της δεκαετίας του '80 η απομυθοποίηση και παρακμή της «κυβέρνησης της Αλλαγής» χτυπούσε κόκκινο (σκάνδαλα, παραπομπές υπουργών κ.λπ.), ενώ η πρωτόφαντη στα «καθ' ημάς» οικουμενική κυβέρνηση Δεξιάς-πέραν του ΠΑΣΟΚ Αριστεράς (1989) δεν ευδοκίμησε σε βάθος χρόνου – κάτι αντίστοιχο συνέβη εξάλλου με την εξίσου βραχύβια κυβερνητική συνεργασία ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ το 2012.
Βάζοντας ωστόσο στο ζύγι τα «καλά» με τα «κακά» σε επίπεδο καθημερινής ζωής, εμπειριών, βιωμάτων και περιρρέουσας ατμόσφαιρας, τα πρώτα επικρατούν. Και είθε η «επιστροφή στα στάνταρ της δεκαετίας του '80», για την οποία συχνά ακούμε να γίνεται λόγος απαξιωτικός στα χρόνια της κρίσης, να συνδυαζόταν με τη «φωτεινή πλευρά» των χρόνων εκείνων· όταν μπορούσες με 500 δραχμές, π.χ., να βγεις για φαγητό, ποτό, να κεράσεις και να σου μείνουν και ρέστα, να πλαγιάσεις ευκολότερα με μια άγνωστη/έναν άγνωστο (ή και περισσότερες/ους) που γνωριστήκατε κάπου τυχαία, να ξέρεις πότε και πού ακριβώς θα βρεθείς με τους κολλητούς, να γνωρίζεις τι παίζει ανά πάσα στιγμή αν κυκλοφορούσες στην «πιάτσα», κι ας ήταν ακόμα τα κινητά τηλέφωνα, το Ίντερνετ και τα κοινωνικά δίκτυα στα σπάργανα (και όχι, δεν χρειαζόσουνα πέντε έξι κλήσεις για να επιβεβαιώσεις ένα ραντεβού).
Να περάσεις από την κατάληψη της ΑΣΚΤ να δεις μια παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου και να συνεχίσεις στον Πήγασο, στο Αν, αργότερα στο Ρόδον, να σουλατσάρεις στα κακόφημα στενά της οδού Αθηνάς, όπου μπορεί να πετύχαινες κι έναν μεγάλο συγγραφέα να εκδίδεται ως τρανς, να καταλήξεις μεθυσμένος ξενύχτης για σούπα στην Αγορά κι ύστερα για «σαλέεεεπι!», γιαουρτόμελο ή γαλακτομπούρεκο στην Ομόνοια, όπου ακόμα χτυπούσε η καρδιά της πόλης. Να αλητεύεις όλο το καλοκαίρι στο Αιγαίο με μηδενικό εισόδημα, να προσηλώνεσαι σε ανθρώπους και εικόνες αλληλεπιδρώντας διαρκώς με τα ερεθίσματα γύρω σου αντί να είσαι αυτιστικά καθηλωμένος στο smartphone ή στο tablet – οι μόνες «εθιστικές» οθόνες ήταν οι τηλεοπτικές (με τη συνδρομή του big new thing που ήταν το βίντεο) και βέβαια τα λεγόμενα ουφάδικα ή «φρούτα», όπου αφιονισμένοι πιτσιρικάδες σπαταλούσαν μικρές περιουσίες. Να παρατάς χαλαρά μια δουλειά που στα πρήζει κανονικά όντας βέβαιος ότι γρήγορα θα βρεις άλλη καλύτερη, χώρια που αν το 'χες εύκολα ξεκίναγες μια δική σου. Να ανακαλύπτεις το clubbing στην Αυτοκίνηση, στο Εργοστάσιο και στην Barbarella. Να ταξιδεύεις σχετικά άνετα μέχρι κι εξωτερικό, στη χειρότερη με οτοστόπ, κάτι αδιανόητο πια – πολλές «ταξιδιάρες ψυχές» φτάσανε προβάλλοντας τον αντίχειρα μέχρι «Λονδίνο, Άμστερνταμ ή Βερολίνο», όπως τραγουδούσαν οι Τρύπες (έτσι πρωτοταξίδεψα κι εγώ στην Πόλη), που βέβαια αναφέρονταν στα επίσης δημοφιλή ταξίδια τύπου Magic Bus. Και μένανε οι συντηρίλες νοικοκυραίοι να φρικάρουν με τους πάνκηδες, τους μηχανόβιους και τα τραβέλια, αφού «αλλόφυλοι» μετανάστες ουσιαστικά δεν υπήρχαν πέρα από τις Φιλιππινέζες οικιακές βοηθούς, η δε «ορίτζιναλ» Ακροδεξιά ήταν σχεδόν ανύπαρκτη – φαινομενικά τουλάχιστον, γιατί στην πραγματικότητα πλατσούριζε περιχαρής στα απόνερα του αυριανισμού...
Κοντολογίς, παρά τις περιορισμένες επιλογές και δυνατότητες, παρά την κάποια σπάνη εισαγόμενων αγαθών, η καθημερινότητα ήτανε πιο ισορροπημένη, οι άνθρωποι λιγότερο τρελαμένοι, οι ρυθμοί ηπιότεροι – χωρίς να παραγνωρίζει κανείς το κυκλοφορικό, το «νέφος» και τις ανύπαρκτες ή πολυκαιρισμένες υποδομές (οι συγκοινωνίες π.χ. ήταν ένα δράμα). Μέσα σε αυτή τη δεκαετία επίσης «απελευθερώθηκαν» η ραδιοφωνία (1985, οπότε έσβησε σταδιακά όλη εκείνη η ιδιαίτερη κουλτούρα των «πειρατών των ερτζιανών») και λίγο αργότερα η τηλεόραση (1989), με το κυβερνών ΠΑΣΟΚ να δείχνει εδώ κατώτερο των περιστάσεων, αφού προσπάθησε να τα πολεμήσει αντί να κοιτάξει να βάλει εξαρχής μια τάξη, η οποία στην περίπτωση της ιδιωτικής TV έπιασε κουτσά στραβά να μπαίνει μόλις φέτος! «Ιστορική» όμως μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί για τα ΜΜΕ και η κυκλοφορία του πρώτου τεύχους του περιοδικού «Κλικ» (1987) που εξελίχθηκε σε κοινωνικό φαινόμενο, όντας πρωτοπόρο, απελευθερωτικό, απενοχοποιημένο και μνημείο της νέας δημοσιογραφίας για τους φίλους του, βίβλος των γιάπηδων, του επιθετικού lifestyle, της ντόλτσε βίτα και του κυνικού αμοραλισμού για τους επικριτές του. Στα τέλη δε της δεκαετίας αρχίσαμε να βλέπουμε και στην Ελλάδα MTV, τον τηλεοπτικό «προπάτορα» του YouTube.
Ανατρέχοντας στη διεθνή σκηνή, τα '80s παραπέμπουν στη φρενήρη κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών και στο κίνημα που αναπτύχθηκε εναντίον τους, ειδικά μετά το Τσερνόμπιλ (1986), καθώς και στην κλιμάκωση του Ψυχρού Πολέμου, που στο τέλος της δεκαετίας επιφέρει την απροσδόκητη διάλυση της ΕΣΣΔ, του βερολινέζικου τείχους και των βεβαιοτήτων μισού αιώνα. Σε μια ΕΟΚ (σημερινή Ε.Ε.) δημοκρατικότερη, διαφανέστερη και σαφώς πιο «χουβαρντάδικη» να συμβάλλει σε σημαντικά προγράμματα και έργα, με πολλά ωστόσο από εκείνα τα κονδύλια να «φαγώνονται» καθ' οδόν. Στον Ρίγκαν, στη Θάτσερ και στη σταδιακή επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, που παραμένει η κυρίαρχη συστημική ιδεολογία, στον πεφωτισμένο σύντροφο «Γκόρμπι» και στην περεστρόικα, αλλά και στους Μιτεράν-Γκονζάλεθ-Παπανδρέου, εκφραστές του λεγόμενου «σοσιαλιστικού Νότου» («μέτωπο» που προσπάθησαν ανεπιτυχώς να αναβιώσουν ΣΥΡΙΖΑ-Podemos), στο βραχύβιο Κίνημα των Αδεσμεύτων. Στον Καντάφι, στον Χομεϊνί, στην PLO, στους Σαντινίστας και στο αντάρτικο πόλης, που έπνεε τότε τα λοίσθια στην Ευρώπη, όχι όμως στην Ελλάδα, όπου 17Ν και ΕΛΑ αποκτούσαν «κοινό». Σήμερα τρέμουμε μην στις ΗΠΑ εκλεγεί ένας Πρόεδρος χειρότερος του Ρίγκαν, η Αγγλία την κάνει(;) από την Ε.Ε., ο Πούτιν ανασυστήνει την ΕΣΣΔ, έστω κι αν τώρα δεν θα είναι «κόκκινη», «τρελός του χωριού» είναι ο Κιμ, η Μέση Ανατολή παραμένει σφαγείο περιωπής, ενώ η Ακροδεξιά που «ξαναφουσκώνει» και το εξτρεμιστικό Ισλάμ είναι που τρομοκρατούν.
Η Ελλάδα των '80s ταυτίζεται βέβαια καταρχήν με την πρώτη δεκαετία της «αλλαγής», στο ξεκίνημα της οποίας ένα πρώιμο, «αριστερίστικο» σχεδόν ΠΑΣΟΚ προχώρησε σε γενναία αναδιανομή εισοδήματος και εισήγαγε ριζοσπαστικές κοινωνικές τομές (πολιτικός γάμος, αποποινικοποίηση μοιχείας, κατάργηση προίκας, αλλαγή οικογενειακού δικαίου), δίχως όμως την ανάλογη συνέχεια. Κατ' αντιστοιχία, σήμερα ο λιγότερο δημοφιλής, πιο «μπουρδουκλωμένος» ιδεολογικά –το ΠΑΣΟΚ δεν χρειαζόταν να συγκυβερνήσει με την ΕΠΕΝ π.χ.–, συνεπώς και περισσότερο διστακτικός ΣΥΡΙΖΑ καθιέρωσε μεν την ιθαγένεια στους μετανάστες β' γενιάς, το σύμφωνο συμβίωσης για όλους (όχι όμως και γάμο), πέρασε ευεργετικές διατάξεις για τις φυλακές, έδωσε «πράσινο φως» στην καλλιέργεια κλωστικής κάνναβης, ακούγεται πως θα πράξει το ίδιο και για τη φαρμακευτική, αλλά σε μια σειρά άλλα ζητήματα, όπως το θέμα των σχέσεων Εκκλησίας-πολιτείας π.χ., ακολουθεί την πεπατημένη. Και ενώ υπόσχεται εξίσου ριζοσπαστικές αλλαγές με το πρώιμο ΠΑΣΟΚ ομνύοντας με τη σειρά του στη διαφάνεια, στην πρόοδο και στον εκσυγχρονισμό, έχει να αντεπεξέλθει σε πολύ ασφυκτικότερες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Εκτός αυτών, ο Τσίπρας δεν διαθέτει καν το πολιτικό εκτόπισμα ενός Ανδρέα Παπανδρέου – τον συναγωνίζεται μόνο στον βολονταρισμό, στους πολιτικούς ελιγμούς και στον «φτηνό» τσαμπουκά. Ισχύει βέβαια ότι, έτσι κι αλλιώς, ελάχιστοι σύγχρονοι πολιτικοί ηγέτες παγκοσμίως διαθέτουν το ανάστημα εκείνων που γνωρίσαμε στα '80s, έστω κι αν δεν τους συμπαθούσαμε απαραίτητα.
Εν κατακλείδι, βρίσκω ότι με τη δεκαετία εκείνη διατηρούμε ακόμα ανοιχτούς λογαριασμούς όπως με καμία άλλη από τη Μεταπολίτευση και δώθε. Συνοψίζει επίσης, τρόπον τινά, ολόκληρη τη νεοελληνική ιστορία όπως εκτυλίχθηκε έκτοτε. Από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα είναι σίγουρα η τρομακτική απαξίωση του όλου πολιτικού συστήματος, ιδιαίτερα δε του ΠΑΣΟΚ, του κόμματος που κυριαρχούσε στα '80s και τα καθόρισε. Τα οξυμένα πολιτικά πάθη και η πόλωση είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι, τηρουμένων των αναλογιών, η δεκαετία που διανύουμε μοιάζει να έχει πολλά κοινά με εκείνη του '80 – κάτι που καθαυτό έχει μεγάλο συναισθηματικό, εγκυκλοπαιδικό και ιστορικό ενδιαφέρον, με τη διαφορά ότι η Ιστορία συνηθίζει να επαναλαμβάνεται είτε σαν τραγωδία είτε σαν φάρσα... Μήπως να καταφέρναμε τουλάχιστον να «μεταγγίσουμε» στο σήμερα λίγη από τη ζωτική, αφτιασίδωτη, ενθουσιώδη ενέργεια εκείνης της χρονικής περιόδου (ειδικά του πρώτου της μισού), να διευρύνουμε τους ορίζοντες που τέθηκαν τότε, αποφεύγοντας συνάμα τις κακοτοπιές που έκτοτε τους στένεψαν τόσο;
ΔΙΑΒΑΣΕ
― Τα Ροκ Ημερολόγια του Γιώργου Τουρκοβασίλη (α' έκδοση Οδυσσέας 1984, β' έκδοση Στο Περιθώριο 2016)
― Κοινωνικά Απόβλητα του Γιάννη Κολοβού (εκδόσεις Απρόβλεπτες 2016)
― Σταμάτα Να Μιλάς για Θάνατο Μωρό Μου – Πολιτική και Κουλτούρα στο ανταγωνιστικό κίνημα στην Ελλάδα του Νίκου Σούζα (εκδόσεις Ναυτίλος 2015)
― Τελετές Μοτοσικλέτας του Γιώργου Χρονά (Οδός Πανός, α' έκδοση 1981, β' έκδοση 2000), πονήματα που εστιάζουν κυρίως στα 80's και ιδίως στην underground πλευρά τους.
ΑΝΑΖΗΤΗΣΕ
(εξαντλημένα αλλά όλο και κάποιο παλαιοπωλείο ή συλλέκτης θα τα έχει)
― Η Ελλάδα στη Δεκαετία του '80 (Βασίλης Βαμβακάς, Παναγής Παναγιωτόπουλος, εκδόσεις Το Πέρασμα 2010),
― Κάτι το Ωραίον: Μια περιήγηση στη νεοελληνική κακογουστιά –των 80's και όχι μόνο–, εκδόσεις Οι Φίλοι του Περιοδικού Αντί (1984).
― Αναλυτικά αφιερώματα στη δεκαετία του '80 θα βρεις εξάλλου αρκετά και στο Διαδίκτυο, περισσότερα από κάθε άλλη δεκαετία – τυχαίο;
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 23.9.2016
