Είναι λεβεντάνθρωπος, σπουδαίος διανοητής και θαυμάσιος ομιλητής, όπως είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω ξανά από κοντά τρεις δεκαετίες σχεδόν αφότου τον είχα πρωτοδεί στην Παγκόσμια Αναρχική Συνάντηση της Βενετίας (Σεπτέμβριος 1984). Κοινωνικός οικολόγος, ακτιβιστής, συγγραφέας, εκδότης, o 81χρονος σήμερα συνομιλητής μου με καταγωγή από την Πόλη παραμένει «αγέραστος» και... αμετανόητος, σωστή ζωντανή ιστορία αφού βρίσκεται στο μετερίζι των κοινωνικών κινημάτων της Β. Αμερικής ήδη από το 1959. Τότε, όντας ακόμα φοιτητής οργάνωσε τη Διακολεγιακή Καμπάνια για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό (CUCND) που συνέβαλε στην οριστική απομάκρυνση όλων των πυρηνικών από το καναδικό έδαφος. Το 1961 εκδίδει το περιοδικό Our Generation, το πρώτο τεύχος του οποίου προλόγισε ο φιλόσοφος Μπέρναρντ Ράσελ και τον επόμενο χρόνο βρισκόμενος στην Οξφόρδη δημιούργησε μια άλλη φοιτητική πρωτοβουλία κατά των πυρηνικών, την ICDP, σε αντιδιαστολή με τη φιλοσοβιετική WPC (ήδη από τότε επέκρινε τον ανελεύθερο κρατικό καπιταλισμό που εφαρμοζόταν στην ΕΣΣΔ και το λεγόμενο Ανατολικό Μπλοκ με κομμουνιστικό «μανδύα»).
Χρόνια αγωνιστής υπέρ των ανθρώπινων δικαιωμάτων και κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, ήταν από τους πρώτους που μίλησαν για κοινωνική οικολογία και συμμετοχική δημοκρατία. Το 1969 ιδρύει τις ελευθεριακές εκδόσεις Black Rose Books που συνεχίζουν να κυκλοφορούν αξιόλογα βιβλία πολιτικού προβληματισμού. Τη δεκαετία του '70 δραστηριοποιείται έντονα στα κινήματα πόλης όπως το Montreal City Movement (MCM) που κάνει επιτυχημένες παρεμβάσεις στον αστικό σχεδιασμό και το 1989 οργανώνει την «πράσινη» δημοτική κίνηση Ecology Montreal εστιάζοντας στην ανάγκη αποκέντρωσης, πολιτική που υιοθετεί αργότερα ο δήμος. Το 1995 ιδρύει το Montreal Urban Ecology Center (MUEC), κυκλοφορεί τo πολιτικό free press Place Publique και συνιδρύει τις εκδόσεις Les Editions Eco-Societe. Από το 2001 συμμετέχει ενεργά στα δημοτικά πράγματα του Μόντρεαλ ενώ συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία ενός Τμήματος Δικαιωμάτων και Ευθυνών των Πολιτών, πρωτοβουλία την οποία επικροτεί η Unesco. Δραστήριο μέλος του World Social Forum, ιδρύει στην Αθήνα το '12 το Διεθνικό Ινστιτούτο για την Κοινωνική Οικολογία (TRISE). Έχει επισκεφτεί αρκετές φορές την Ελλάδα και πολύ του αρέσει, πολύ θα επιθυμούσε μάλιστα να ζούσε ζούσε μονιμότερα εδώ έστω έξι μήνες τον χρόνο!
Η τελευταία επίσκεψη του αειθαλούς, αεικίνητου Δημήτρη Ρουσσόπουλου συνδυάστηκε με δύο δημόσιες ομιλίες, η πρώτη στη Θεσσαλονίκη (11/9, Οικόπολις) και η δεύτερη στην Αθήνα (14/9, Nosotros) με αφορμή και την έκδοση στα ελληνικά του τελευταίου του βιβλίου Πολιτική Οικολογία – πέρα από τον περιβαλλοντισμό (εκδόσεις Ελευθεριακή Κουλτούρα). Κάπου «ανάμεσα» δόθηκε και η παρούσα συνέντευξη, στη διάρκεια της οποίας συζητήσαμε από την κλιματική αλλαγή και την περιβαλλοντική κρίση μέχρι την πολιτική κατάσταση στις ΗΠΑ, τον Καναδά και βέβαια την Ελλάδα. Για την κοινωνική οικολογία – την οποία αντιδιαστέλλει τόσο από τις ψευδεπίγραφες συστημικές οικολογικές «ευαισθησίες» όσο κι από τις μάλλον αφελείς new age εκδοχές τους –, για την κοινωνία των πολιτών, για το τι διημείφθη στην τελευταία Παγκόσμια Διάσκεψη για το Κλίμα στο Παρίσι το '15 όπου επίσης παραβρέθηκε. Για την «επιστροφή» της πυρηνικής απειλής, για τη σημασία των κινηματικών πρωτοβουλιών σε κοινοτικό/δημοτικό επίπεδο, τον νέο ρόλο αλλά και τις προκλήσεις που η ιστορία επιφυλάσσει στις πόλεις καθώς και για την αναγκαιότητα να αντιληφθούν οι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι την ισχύ που διαθέτουν χρησιμοποιώντας τη ανατρεπτικά και ταυτόχρονα δημιουργικά στον αέναο αγώνα για έναν δικαιότερο κόσμο.
Είμαι ακόμη ενεργός γιατί εμπνέομαι από το πόσο σπουδαία πράγματα μπορούν να πετύχουν οι απλοί άνθρωποι αν το πιστέψουν και το θελήσουν πραγματικά. Δεν αναφέρομαι σε θεωρίες, το έχω δει να συμβαίνει στην πράξη.
— Είχα προετοιμάσει άλλη ερώτηση ως αρχική, όμως η επικαιρότητα με... πρόλαβε αφού οι πρόσφατοι οι «υπερτυφώνες» Χάρβεϊ και Ίρμα, σε συνδυασμό με την επιταχυνόμενη τήξη των πολικών πάγων και άλλα ακραία φαινόμενα μοιάζουν να επιβεβαιώνουν ότι η κλιματική αλλαγή δεν στέκεται απλώς στο κατώφλι μας, το διάβηκε ήδη.
Έτσι είναι δυστυχώς κι η πρόκληση αυτή που διαρκώς μεγαλώνει είναι αναμφίβολα από τις κρισιμότερες, αν όχι η κρισιμότερη που αντιμετωπίζει σήμερα ο ανθρώπινος πολιτισμός. Μέχρι κι οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής «βομβαρδίζονται» πια από επιστημονικά στοιχεία που μαρτυρούν πως ναι, κάτι πάει πραγματικά πολύ στραβά. Και, ξέρετε, η φύση καθαυτή μπορεί να επιβιώσει, το έχει κάνει και σε χειρότερες καταστροφές. Το ερώτημα είναι αν θα επιβιώσει το είδος μας.
— Οι αρνητές ισχυρίζονται πως οι κλιματικές αλλαγές είναι ένα περιοδικό φυσικό φαινόμενο κι ότι η ανθρώπινη συμβολή σε αυτές είναι αμελητέα...
Αυτό είναι φυσικά απολύτως ψευδές. Ο ΟΗΕ σχημάτισε το 1988 μία διεθνή επιτροπή επιστημόνων, την IPCC, ώστε να μελετήσουν συστηματικά την προέλευση και τη σημασία της τρέχουσας κλιματικής κρίσης. Από αυτή την έρευνα προέκυψαν τρεις βασικές εισηγήσεις. Οι δύο πρώτες ουσιαστικά άθροισαν όλα τα διαθέσιμα στοιχεία από διάφορους επιστημονικούς σταθμούς ανά τον πλανήτη. Στην τρίτη, η σύνδεση μεταξύ της κλιματικής κρίσης και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων διατυπώθηκε κι αποδείχθηκε εμφατικά. Τόσο, ώστε να υπάρξουν μεγάλες πιέσεις από διάφορα λόμπι συμφερόντων και το συμπέρασμα των ερευνητών να χαρακτηριστεί «αμφιλεγόμενο»! Είναι όμως πια παραπάνω από σαφές πως το πρόβλημα δεν το έχει η φύση αλλά ο άνθρωπος και πιο συγκεκριμένα, το οικονομικό και αναπτυξιακό μοντέλο που κυριαρχεί τους τελευταίους αιώνες σε διάφορες παραλλαγές - κάτι που η κοινωνική οικολογία υποστήριζε ήδη από τη δεκαετία του '60.
— Ανάμεσα στους «αμφισβητίες» είναι και ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ.
Ακριβώς κι αυτό είναι επικίνδυνο. Διόρισε μάλιστα στην κυβέρνησή του κι άλλους πλουτοκράτες με παρόμοια άποψη. Ο χειρότερος άνθρωπος στην πιο υπεύθυνη θέση σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο – και όχι βέβαια μόνο από περιβαλλοντική σκοπιά!
— Η εκλογή του σίγουρα ανησύχησε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο.
Αναμφίβολα, αν και δεν το θεώρησα τεράστια έκπληξη. Φταίνε πολλά, ανάμεσά τους οι ανεπάρκειες και τα ελλείμματα της αμερικανικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Γνωρίζω βέβαια Αμερικανούς ακαδημαϊκούς οι οποίοι, όταν εξελέγη ο Τραμπ, ήταν τόσο σοκαρισμένοι ώστε πήραν αναρρωτική άδεια, ενώ άλλοι χρειάστηκαν νοσηλεία εξαιτίας νευρικών κρίσεων! Ταυτόχρονα, όμως, ένα μαζικό κίνημα διαμαρτυρίας κατέβηκε στους δρόμους, ένα κίνημα πολύμορφο, με τους διαδηλωτές να εκφράζουν αλληλεγγύη ο ένας στα αιτήματα του άλλου. Το πού μπορεί να οδηγήσει αυτό παραμένει ανοιχτό προς συζήτηση, όμως ο παλμός, ο αριθμός και το μέγεθος των διαδηλώσεων εντυπωσιάζουν. Κύριοι τόποι διαμαρτυρίας και αντίστασης είναι οι πόλεις. Στοχαστές όπως ο Μάρεϊ Μπούκτσιν, η Τζέιν Τζέικομπς κι ο Μπέντζαμιν Μπάρμπερ προέβλεψαν την εξέλιξη αυτή, καθώς οι προοδευτικοί πολίτες χρησιμοποιούν τις θεσμικές τους δυνατότητες, τους πόρους της πόλης, τους νομικούς της κ.λπ., για να αντισταθούν αποτελεσματικά στον Τραμπ και όλα όσα αντιπροσωπεύει. Οι εθνικές κυβερνήσεις σήμερα – και όχι μόνο στις ΗΠΑ - γίνονται ολοένα πιο στενόμυαλες ενώ οι πόλεις όλο και πιο κοσμοπολίτικες, κάτι που τους δίνει έναν νέο ρόλο.
— Είχα την τύχη να παρευρεθώ στην ομιλία σας στον ελεύθερο κοινωνικό χώρο Nosotros με αφορμή την ελληνική έκδοση του βιβλίου Πολιτική Οικολογία – πέρα από τον περιβαλλοντισμό (εκδ. Ελευθεριακή Κουλτούρα), κάτι ενδιαφέρον αφού δεν θυμάμαι να έχω δει μεταφρασμένο κάποιο βιβλίο σας.
Πρόκειται για επανατύπωση – είχε πρωτοκυκλοφορήσει το 1995 από έναν Θεσσαλονικιό εκδότη αλλά γρήγορα εξαντλήθηκε. Αυτή είναι η νέα ελληνική έκδοση, με καινούρια μετάφραση από τον Παναγιώτη Καλαμαρά. Το πρόβλημα είναι ότι, αντίθετα από την αντίστοιχη τουρκική, ισπανική, γαλλική και αγγλική έκδοση, απουσιάζει το τελευταίο κεφάλαιο όπου εξηγώ τι συνέβη στο Παρίσι στη διάρκεια της Παγκόσμιας Διάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή (COP 21, 30/11-10/12/15) και τι συμπεράσματα προέκυψαν από εκεί, κάτι που συμβάλλει στην κατανόηση της κλιματικής και οικολογικής κρίσης συνολικά. Είναι πολύ σημαντικό να τα πληροφορηθούν αυτά οι Έλληνες αναγνώστες και πολίτες, εστιάζω δε συνοπτικά σε τρία βασικά σημεία: Το πρώτο αφορά τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των πολιτικών και των γραφειοκρατών, με τις ΗΠΑ να κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να μην υπάρξει συγκεκριμένη συμφωνία, ενόσω κάτι σιχαμένοι εκπρόσωποι πολυεθνικών πούλαγαν «πράσινα» φούμαρα δολοπλοκώντας στο παρασκήνιο. Το δεύτερο, τις διαβουλεύσεις μεταξύ 2000 δημάρχων από όλο τον πλανήτη. Αυτό συνέβη επειδή, όπως είχε αναφέρει και ο πρώην γγ του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν, η κλιματική κρίση σχετίζεται άμεσα με τις σύγχρονες πόλεις, τη δομή και τις λειτουργίες τους. Ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Αλ Γκορ είχε εξάλλου πει πως γι΄αυτό ακριβώς είναι πιθανότερο να κάνουν βήματα προόδου οι πόλεις, εφόσον βέβαια γίνει κοινή συνείδηση των πολιτών τους αυτό, παρά οι εθνικές κυβερνήσεις. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Συμμετείχα κι ο ίδιος σε πολλούς κύκλους συζητήσεων με τους δήμαρχους της Βαρκελώνης, της Μαδρίτης, της Μπογκοτά και άλλων πόλεων...
— Όχι της Αθήνας;
Όχι, δεν είδα στη συνάντηση αυτή ούτε τον δήμαρχο Αθηναίων, ούτε κάποιον άλλον εκπρόσωπο! Παρεμπιπτόντως, το ότι οι ελληνικοί δήμοι δεν αναλαμβάνουν τον ρόλο που τους αναλογεί σε εθνικό και διεθνές επίπεδο είναι ένα σοβαρό μειονέκτημα. Στην Ελλάδα η κεντρική εξουσία δεν αφήνει πολλά περιθώρια στην τοπική αυτοδιοίκηση, ενώ το μεγαλύτερο βάρος δίνεται στην πρωτεύουσα. Σε πολλές ευρωπαϊκές κι αμερικανικές χώρες, αρκετές μεγάλες πόλεις έχουν ισάξιο αν όχι σημαντικότερο ρόλο σε ορισμένα θέματα από τις εθνικές κυβερνήσεις. Θεωρώ ότι οι Έλληνες σαν έξυπνος λαός που είναι (και που το περηφανεύονται σε κάθε ευκαιρία!), θα καταλάβουν πως αυτό πρέπει να αλλάξει κι εδώ. Υπάρχει, όμως, ένα τρίτο σημείο που αφορά την COP 21: Θα το πίστευες πως από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα έχουν υπογραφεί πάνω από 3.500 διεθνείς συνθήκες/ συμφωνίες αναφορικά με περιβαλλοντικά ζητήματα; Το ότι όλες αυτές οι απόπειρες αποδείχτηκαν ατελέσφορες αποδεικνύει ότι κάποιοι ισχυροί απλά δεν τις θέλουν, αναμενόμενο είναι λοιπόν το πράγμα να χειροτερεύει. Χρειάζεται οπότε να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν συγκεκριμένες αιτίες για τα οικολογικά αλλά και για τα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα και πως αυτά είναι αλληλένδετα.
— Είναι αυτό που αναφέρετε και στο οπισθόφυλλο της αγγλικής έκδοσης της Πολιτικής Οικολογίας: «Δε θέλουμε αλλαγή κλίματος, θέλουμε αλλαγή συστήματος!».
Έτσι ακριβώς! Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τις καταπιεστικές και κατασταλτικές δομές της κοινωνίας μας, την ιεραρχική και ταξική συγκέντρωση της εξουσίας όπως και τον συστηματικό εθισμό στην απληστία, καθώς όλα αποτελούν βασικούς παράγοντες μιας κρίσης οικολογικής και ταυτόχρονα κοινωνικής... Κάτι που, ευτυχώς, αρχίζει να γίνεται κοινό κτήμα: στη διαδήλωση που έγινε την επομένη της λήξης των εργασιών της COP21 στο Παρίσι, το οποίο βρισκόταν υπό στρατιωτικό νόμο, το κεντρικό αίτημα δεν εστίαζε στην κλιματική αλλαγή αλλά στην αλλαγή του συστήματος, κάτι που έχει μεγάλη σημασία: εκεί πρωτακούστηκε το εν λόγω σύνθημα.
— Έχετε πει ότι ενώ παλαιότερα το τοπικό ήταν σχεδόν συνώνυμο με το συντηρητικό και το στενόμυαλο, σήμερα η ισορροπία αυτή έχει αντιστραφεί, ότι οι κατά τόπους κοινότητες αναλαμβάνουν πια προοδευτικές πρωτοβουλίες και δράσεις έξω, αλλά και μέσα στις ίδιες τις πόλεις.
Απολύτως. Πρέπει καταρχήν να τονίσω πως είναι δύσκολο για τους Έλληνες να το κατανοήσουν αυτό εξαιτίας του παραδοσιακού «Αθηνοκεντρισμού». Όλα συμβαίνουν μέσα και γύρω από την Αθήνα, τα δε ΜΜΕ εστιάζουν σχεδόν αποκλειστικά στο τι συμβαίνει στη Βουλή, εκτός αν συμβεί μια καταστροφή σε κάποια άλλη πόλη. Αυτό πρέπει να αλλάξει και σας δίνω ένα παράδειγμα τι εννοώ: Το 2004 δημιουργήθηκε μια διεθνής οργάνωση-ομπρέλα πόλεων και δήμων, η UCLG (Ενωμένες Πόλεις και Τοπικές Κυβερνήσεις), κάτι αρκετά κοντά στις συνομοσπονδίες των αρχαίων ελληνικών πόλεων. Τα κεντρικά της βρίσκονται στην Βαρκελώνη και εγώ είμαι μέλος της Επιτροπής της Συμμετοχικής Δημοκρατίας και της Κοινωνικής Συμπερίληψης η οποία εστιάζει στα ανθρώπινα δικαιώματα μέσα στις πόλεις, στα δικαιώματα δηλαδή των πολιτών αναφορικά με την κεντρική κυβέρνηση. Σε ένα ταξίδι μου στην Αθήνα κάποια χρόνια πριν βρέθηκα, ξέρετε, με κάποια άτομα υπεύθυνα για τις διεθνείς σχέσεις της πρωτεύουσας στο δημαρχείο σε μια συνάντηση που διοργάνωσε ο γενικός πρόξενος της Ελλάδας στο Μόντρεαλ. Τους είπα πως η Αθήνα κι άλλες ελληνικές πόλεις είναι επίσης μέλη της UCLG, γιατί λοιπόν τα ντοκουμέντα και οι κανονισμοί της δεν έχουν κατανοηθεί από τους ανθρώπους που δουλεύουν για την Αθήνα; Ο άντρας απέναντι μου στο τραπέζι, με κοίταζε λες και τ' άκουγε όλα αυτά πρώτη φορά - απόδειξη ότι υπάρχει διαφορά στο να είσαι απλώς μέλος ενός σώματος από το να το κατανοείς τι ακριβώς γίνεται εκεί και να αναλαμβάνεις έναν συνεργατικό ρόλο εντός του... Αναρωτιέμαι πόση δουλειά χρειάζεται σε αυτή την χώρα για να γίνει μέρος μίας νέας πραγματικότητας!
— Εσείς πάλι ζείτε σε μία ανεπτυγμένη χώρα που επιπλέον φημίζεται σαν μία από τις πιο προοδευτικές και ευαίσθητες σε ανθρώπινα δικαιώματα και περιβαλλοντικά ζητήματα. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός Τζάστιν Τριντό είναι νέος, δημοφιλής, διατηρεί ένα δημόσιο προφίλ πολύ μοντέρνο και φιλελεύθερο, ο «Άγιος Πέτρος» ενός επίγειου παραδείσου, κοντολογίς!
Σίγουρα ο Καναδάς δεν είναι παράδεισος. Διαθέτει μεν αναμφίβολα κάποια συγκριτικά πλεονεκτήματα, αυτά όμως έχουν μεγαλοποιηθεί και υπερπροβληθεί. Η αλήθεια είναι ότι εξαιτίας του κακού που βρήκε την Ουάσινγκτον από πέρσι τον Νοέμβρη – η εκλογή Τραμπ, δηλαδή -, πολλοί Αμερικανοί στρέφονται προς τον Καναδά, μερικοί μεταναστεύουν κιόλας. Μια από τις μεγαλύτερες τεχνολογικές εταιρείες στη Φιλαδέλφεια π.χ. κήρυξε κατάσταση κρίσης και οι υπάλληλοί της είπαν πως αποκλείεται να συνεχίσουν να μένουν σε αυτή την χώρα και θα αναγκαστούν να μετακομίσουν στο Βανκούβερ! Ναι, τα πράγματα είναι καλύτερα στον Καναδά, αλλά όχι ακριβώς ρόδινα. Ο Τζάστιν Τριντό, τώρα, γιος του γνωστού πολιτικού Πιερ-Έλιοτ Τριντό, από τους ελάχιστους διανοούμενους που εξελέγησαν σε ανώτατο αξίωμα, προσπαθεί να πολιτευθεί διαφορετικά, δεν είναι εντούτοις εντελώς συνεπής και φερέγγυος. Στον ΟΗΕ πριν λίγους μήνες π.χ. λήφθηκε μία απόφαση ενάντια στην παραγωγή πυρηνικών όπλων και υπέρ του πυρηνικού αφοπλισμού. Ο πατέρας Τριντό σίγουρα θα τασσόταν υπέρ μιας απόφασης την οποία στήριξαν πάνω από 100 χώρες, όμως η προοδευτική κυβέρνηση του υιού Τριντό την καταψήφισε! Ποιος θα το περίμενε;
— Έχει επίσης κατηγορηθεί ότι εμπορεύεται όπλα...
Ο Καναδάς τρέχει ένα πολύ δραστήριο εξοπλιστικό πρόγραμμα και η προηγούμενη συντηρητική κυβέρνηση υπέγραψε μία συμφωνία με την Σαουδική Αραβία, την οποία η σημερινή κυβέρνηση δεν ακυρώνει γιατί αυτό σημαίνει πολλά χαμένα χρήματα. Ένας πρώην πρωθυπουργός, ο Ζαν Κρετιέν, είχε υποσχεθεί προεκλογικά πως θα έπαυε την παραγωγή μίας νέας γενιάς ελικοπτέρων και ναι, το έκανε: Το συμβόλαιο ακυρώθηκε και η καναδική κυβέρνηση υποχρεώθηκε σε ένα βαρύ πρόστιμο. Στο τέλος, όμως, σώσαμε χρήματα και την υπόληψη μας μαζί. Ο Τζάστιν Τριντό ακόμη μεγαλώνει και παλεύει με τις αντιφάσεις του. Δεν είναι ο λευκός ιππότης πάνω στο άσπρο άλογο, ούτε κανας «Άγιος Πέτρος»!
— Βέβαια το καταρχήν εξοπλιστικό πρόβλημα παραμένουν τα πυρηνικά όπλα που ξανάρθαν στην επικαιρότητα με τους «λεονταρισμούς» του Κιμ δύο δεκαετίες αφότου ένα ισχυρό αντιπυρηνικό κίνημα υποχρέωσε τις δύο τότε υπερδυνάμεις να προχωρήσουν σε συμφωνίες αφοπλισμού. Εκτιμάτε ότι η πυρηνική απειλή είναι πάλι επίκαιρη;
Οπωσδήποτε. Στην ομιλία μου στη αναφέρθηκα στο σημαντικό επιστημονικό περιοδικό "Bulletin of the Atomic Scientists", στην ιστοσελίδα του οποίου απεικονίζεται το επονομαζόμενο «ρολόι της κρίσης» που δείχνει πόσα λεπτά απομένουν μέχρι τα μεσάνυχτα, οπότε φυσικά σημαίνει η «Ώρα της Κρίσης», όταν δηλαδή οι πυρηνικές βόμβες αρχίσουν να εκτοξεύονται: Για το 2017, ο δείκτης κατέβηκε στα 2.5'. Δεν είναι, εννοείται, μόνο η Β. Κορέα, αρκετές χώρες διαθέτουν περισσότερα και καταστρεπτικότερα πυρηνικά όπλα. Είναι μία απειλή που είχε υποβαθμιστεί τις δυο τελευταίες δεκαετίες αλλά τώρα επιστρέφει και το αντιπολεμικό, οικολογικό κίνημα οφείλει – και το κάνει – να ευαισθητοποιήσει ξανά την κοινή γνώμη.
— Λίγοι άνθρωποι φαντάζομαι θα συναινούσαν σε ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα, υπάρχουν όμως κι εκείνοι που εξαίρουν τα πλεονεκτήματα της ειρηνικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας.
Κοιτάξτε, πέρα από τους κινδύνους σοβαρών ατυχημάτων (Θρι Μάιλ Άιλαντ, Τσερνομπίλ, Φουκουσίμα), πολλές μελέτες δείχνουν πως αν η πυρηνική ενέργεια επιλεγεί σαν αντίβαρο στην ενεργειακή κρίση, τότε χρειάζεται να λάβουμε υπόψη δύο ζητήματα: Καταρχήν είναι πολύ ακριβή, είναι μάλιστα μία πολύ εξαχρειωμένη τεχνολογία. Κατά δεύτερο, δεν υπάρχει καμιά 100% ασφαλής λύση για τα πυρηνικά απόβλητα. Υπάρχουν κάποιες τρελές ιδέες όπως να τα πετάξουμε στο διάστημα ή να τα θάψουμε στα 10 χλμ, διάφορες προτάσεις γενικά αλλά καμία πραγματικά σοβαρή κι αξιόπιστη. Αυτό που θα ήθελα, ξέρετε, κι από το δικό σας μέσο, είναι να παρουσιάζετε τις πολλές εναλλακτικές λύσεις με χρήση ήπιων τεχνολογιών παραγωγής ενέργειας – η Τήλος π.χ. που θέλω να επισκεφθώ κάποια στιγμή διαθέτει πια ενεργειακή αυτονομία από ανανεώσιμες πηγές. Είναι φυσικά μικρής κλίμακας, όμως ξεκινώντας με τέτοια έργα μπορούμε να αντιμετωπίσουμε και μεγαλύτερες προκλήσεις. Στις ΗΠΑ π.χ. αναγκάστηκαν από το περιβαλλοντικό κίνημα να θεσπίσουν πως όποια ενέργεια εισάγεται από τον Καναδά για χρήση στις βορειοανατολικές πολιτείες, θα πρέπει να είναι καθαρή. Η περισσότερη προέρχεται από τρεις περιοχές, κυρίως από το Κεμπέκ που χρησιμοποιεί υδροενέργεια η οποία είναι αρκετά καθαρή αλλά όχι όσο απαιτείται. Έτσι, η βασική εταιρεία παραγωγής υδροενέργειας στο Κεμπέκ συνεργάστηκε με τις τοπικές αρχές ώστε να παραχθεί μια νέα, καθαρότερη τεχνολογία. Στο βόρειο Κεμπέκ, πάλι, παράγεται αρκετή αιολική ενέργεια για μαζική εξαγωγή στις ΗΠΑ. Όπου υπάρχει θέληση, όπου υπάρχει ευφυΐα, υπάρχει και τρόπος. Αυτό πιστεύω.
— Γεγονός είναι ότι η οικολογία και η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση είναι συρμός σήμερα. Κόμματα, βιομηχανίες, εταιρίες, πολυεθνικές με αμφιλεγόμενη δράση, όλοι πια διαφημίζουν τις «πράσινες» πολιτικές τους. Η «πράσινη» ανάπτυξη είναι ένας ακόμη δημοφιλής όρος. Πως τα βλέπετε όλα αυτά;
Πρέπει να κάνουμε έναν σαφή διαχωρισμό ανάμεσα στον ανώδυνο, τον εμπορικό, τον new age περιβαλλοντισμό και τις ριζικές αλλαγές που απαιτούνται στο κυρίαρχο σύστημα, αλλαγές δηλαδή πολιτικές, κοινωνικές οικονομικές και πολιτισμικές. Να σκεφτούμε με νέους τρόπους τη σχέση ατόμων και κοινωνιών, τα θέματα της ισότητας μεταξύ των δύο φύλων, μεταξύ διαφορετικών γενιών, πρέπει να σκεφτούμε επίσης πάνω στην οικονομική εκμετάλλευση, την ξενοφοβία, τον ρατσισμό και τον σεξισμό. Χρειάζεται να τα συνυπολογίσουμε όλα αυτά στο πλαίσιο μίας δημοκρατικής, οικολογικής προοπτικής, χρειάζεται άρα να σταθούμε απέναντι στον «πράσινο» καπιταλισμό, την «πράσινη» κατανάλωση, στο «πράσινο» ξέπλυμα συνειδήσεων. Ένας αξιόλογος Καναδός σκιτσογράφος, ο Aislin, σχεδίαζε κάποτε φοβερά καρτούν στην εφημερίδα Montreal Gazette. Ένα από αυτά απεικόνιζε εργοστάσια που από τα φουγάρα τους έβγαινε πράσινος καπνός αντί γκρίζος, θέλοντας προφανώς να δείξει το μέγεθος της κοροϊδίας! Είναι φυσικά γνωστό πως στον επιχειρηματικό κόσμο, η μία εταιρία την μπαίνει άγρια στην άλλη ώστε να πουλήσει μία πιο eco-friendly εικόνα. Φυσικά οι εταιρείες κοροϊδεύουν με όλα αυτά τα δήθεν «πράσινα» επιτεύγματα και τις συμφωνίες που τάχα υπογράφουν εδώ και δεκαετίες. Εξετάζοντάς τα αυτά κανείς με κριτικό πνεύμα αντιλαμβάνεται πως δεν είναι αυτή η βιώσιμη λύση που ζητάμε, πως επιβάλλεται να σκάψουμε πολύ βαθύτερα...
— Θα είχε ενδιαφέρον η άποψή σας για τη σημερινή ελληνική κυβέρνηση.
Α, αυτή είναι μία πολύ μεγάλη κουβέντα - θα χρειαζόμασταν μία ξεχωριστή συνέντευξη! Θα πω αυτό, όμως. Σαν ξέσπασε η ελληνική κρίση, ευαίσθητος και λόγω καταγωγής, έσπευσα να ιδρύσω στο Μόντρεαλ μία πολύ δραστήρια επιτροπή αλληλεγγύης. Διοργανώσαμε συνέδρια και συναντήσεις, ώστε να ενημερώσουμε τον κόσμο εκεί πώς η Ελλάδα – με συνυπεύθυνο το εγχώριο πολιτικό σύστημα, βεβαίως - έπεσε θύμα άγριου bullying και εκμετάλλευσης από τους ισχυρούς της Ε.Ε και τις διεθνείς αγορές. Όταν βρέθηκα στην Αθήνα το '14, μου κέντρισε την προσοχή η δημοτική παράταξη Ανοιχτή Πόλη που είχε τότε επικεφαλής έναν νέο, έξοχο οικονομολόγο που δεν θυμάμαι το όνομα του - κατέβηκε εκείνη τη χρονιά για δήμαρχος και παραλίγο να εκλεγεί...
— Αναφέρεστε νομίζω στον Γαβριήλ Σακελλαρίδη που πρόσφατα έγινε διευθυντής του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας.
Α ναι; Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον, θα ήθελα να ξανασυναντηθούμε. Όπως έλεγα, ένα από τα θέματα που έγειρα στην κουβέντα μας, καθώς ειδικεύομαι σε αυτό το κομμάτι, αφορούσε τα ανθρώπινα δικαιώματα στην πόλη και το πώς θα βρεθεί στέγη για ανθρώπους που τη χρειάζονται. Οι άνθρωποι της καμπάνιας του έδειξαν πολύ ενδιαφέρον και κράτησαν πολλές σημειώσεις. Όταν εκλέχθηκε η νέα κυβέρνηση, μερικοί από αυτούς έγιναν δημόσιοι υπάλληλοι στο αρμόδιο υπουργείο, στάθηκαν όμως ανίκανοι να δημιουργήσουν μία σωστή πολιτική στέγασης, κάτι πολύ απογοητευτικό.
— Συμμετέχετε στα κοινά και στα κοινωνικά κινήματα κοντά τέσσερις δεκαετίες. Νιώσατε ποτέ πως χάνετε τον χρόνο σας; Τι σας κρατάει ενεργό;
Είμαι ακόμη ενεργός γιατί εμπνέομαι από το πόσο σπουδαία πράγματα μπορούν να πετύχουν οι απλοί άνθρωποι αν το πιστέψουν και το θελήσουν πραγματικά. Δεν αναφέρομαι σε θεωρίες, το έχω δει να συμβαίνει στην πράξη. Με εμπνέει, επίσης, η ελληνική μουσική. Κάποιοι άνθρωποι μου λένε «Ρουσσόπουλε, είσαι γίγαντας!» αλλά τους απαντάω με το ρητό τού Νεύτωνα «Αν είναι έτσι, αυτό συμβαίνει επειδή στέκομαι στους ώμους άλλων γιγάντων» - είναι κι αυτοί μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης!
