ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΣ ΠΕΛΧΑΜ/ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «1843»
Kανείς δεν ήθελε να παίξει ποδόσφαιρο με τον Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν. Βεβαίως, το αγόρι ήταν μέλος της βασιλικής οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας, αλλά το ίδιο ήταν και 15.000 άλλοι άνθρωποι. Οι συμμαθητές του προτιμούσαν τη συντροφιά των ξαδέλφων του, που ήταν ψηλότερα στην υποτιθέμενη σειρά διαδοχής, θυμάται ένας παιδικός του γνωστός. Όσο για το απομονωμένο παιδί που μια μέρα θα γινόταν πρίγκιπας διάδοχος, ένας οικογενειακός φίλος διηγείται ότι τον άκουγε να τον αποκαλούν "μικρό Σαντάμ".
Η ζωή στο σπίτι ήταν δύσκολη και για τον Μπιν Σαλμάν (τώρα είναι ευρύτερα γνωστός με τα αρχικά του, mbs). Ο πατέρας του, ο Σαλμάν, είχε ήδη πέντε γιους με την πρώτη του σύζυγο, μια μορφωμένη γυναίκα της ελίτ. Η μητέρα του mbs, τρίτη σύζυγος του Σαλμάν, ήταν από φυλή Βεδουίνων. Όταν ο mbs επισκέφθηκε το παλάτι όπου ζούσε ο πατέρας του με την πρώτη του σύζυγο, τα μεγαλύτερα ετεροθαλή αδέλφια του τον κορόιδευαν ως "γιο της Βεδουίνας". Αργότερα, τα μεγαλύτερα αδέλφια και τα ξαδέλφια του στάλθηκαν σε πανεπιστήμια στην Αμερική και τη Βρετανία. Οι βεδουίνοι απόγονοι του πρίγκιπα Σαλμάν έμειναν στο Ριάντ για να φοιτήσουν στο Πανεπιστήμιο του βασιλιά Σαούντ.
Όταν ο mbs επισκέφθηκε το παλάτι όπου ζούσε ο πατέρας του με την πρώτη του σύζυγο, τα μεγαλύτερα ετεροθαλή αδέλφια του τον κορόιδευαν ως "γιο της Βεδουίνας".
Ως νεαροί ενήλικες, οι βασιλείς έκαναν μερικές φορές κρουαζιέρες μαζί σε υπερπολυτελή σκάφη- ο mbs φέρεται να αντιμετωπίστηκε σαν παιδί για θελήματα, που τον έστελναν στη στεριά για να αγοράσει τσιγάρα. Μια φωτογραφία από αυτές τις διακοπές δείχνει μια ομάδα 16 μελών της βασιλικής οικογένειας να ποζάρουν στο κατάστρωμα ενός γιοτ με σορτς και γυαλιά ηλίου, με τους λόφους της Γαλλικής Ριβιέρας πίσω τους. Στη μέση είναι ο ξάδελφος του mbs, ο πρίγκιπας Alwaleed bin Talal, ένας δισεκατομμυριούχος επενδυτής που έχει χαρακτηριστεί "ο Αραβικός Warren Buffett". Ο mbs, ψηλός και με φαρδείς ώμους και λευκό μπλουζάκι, είναι παραγκωνισμένος στην άκρη- άκρη.
ΣΗΜΕΡΑ, ο mbs έχει μετακινηθεί στο κέντρο του κάδρου. Είναι ο πιο σημαντικός υπεύθυνος λήψης αποφάσεων στη Σαουδική Αραβία― τον μεγαλύτερο εξαγωγέα πετρελαίου στον κόσμο. Η Σαουδική Αραβία είναι μια απόλυτη μοναρχία, αλλά ο 86χρονος πατέρας του mbs, αν και τυπικά επικεφαλής του κράτους, σπάνια εμφανίζεται πια δημόσια. Είναι σαφές εδώ και αρκετά χρόνια ότι ο mbs είναι επικεφαλής. "Στην πραγματικότητα", μου είπε ένας πρώην πράκτορας των σαουδαραβικών μυστικών υπηρεσιών, "ο βασιλιάς Σαλμάν δεν είναι πλέον βασιλιάς".
Με την πρώτη ματιά, ο 36χρονος πρίγκιπας μοιάζει με τον ηγεμόνα που πολλοί νέοι Σαουδάραβες περίμεναν, πιο κοντά στην ηλικία του λαού του από οποιονδήποτε προηγούμενο βασιλιά - το 70% του πληθυσμού της Σαουδικής Αραβίας είναι κάτω των 30 ετών. Ο αυταρχικός ηγέτης λέγεται ότι είναι φανατικός με το βιντεοπαιχνίδι "Call of Duty": εκρήγνυται μέσα στην αδράνεια και τα προνόμια του τζαμιού και της βασιλικής αυλής σαν να πολεμά εικονικούς αντιπάλους στην οθόνη.
Η αστείρευτη ανυπομονησία του και η απέχθειά του για τις συμβάσεις τον έχουν βοηθήσει να προωθήσει μεταρρυθμίσεις που πολλοί πίστευαν ότι δεν θα γίνονταν για πολλές γενιές. Η πιο ορατή μεταμόρφωση της Σαουδικής Αραβίας είναι η δημόσια παρουσία των γυναικών εκεί όπου κάποτε είτε απουσίαζαν είτε επιτηρούνταν στενά από τον σύζυγο ή τον πατέρα τους. Υπάρχουν και άλλες αλλαγές. Παλαιότερα, το βασίλειο προσέφερε λίγες διασκεδάσεις εκτός από την προσευχή στο τζαμί- σήμερα μπορείτε να παρακολουθήσετε τον Justin Bieber σε συναυλία, να τραγουδήσετε καραόκε ή να πάτε σε έναν αγώνα της Formula 1. Πριν από λίγους μήνες πήγα μέχρι και σε ένα ρέιβ σε ένα ξενοδοχείο. Σαουδάραβες και ξένοι χόρευαν ξυπόλητοι στην άμμο μέχρι το ξημέρωμα, ένα ζευγάρι φιλήθηκε, οι γυναίκες γδύθηκαν κι έμεινα με το πάνω μέρος του μαγιό και σε ένα ανοιχτό μπαρ σερβιρίστηκαν χυμοί φρούτων με αλκοόλ.
Αλλά το να αγκαλιάζεις τη δυτική καταναλωτική κουλτούρα δεν σημαίνει ότι αγκαλιάζεις τις δυτικές δημοκρατικές αξίες: μπορεί εξίσου εύκολα να υποστηρίζεις ένα ιδιαζόντως σύγχρονο κράτος παρακολουθήσεων. Στα πρόσφατα ταξίδια μου στη Σαουδική Αραβία, οι άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα έμοιαζαν τρομοκρατημένοι μη τους ακούσουν να εκφράζουν δυσαρέσκεια ή κριτική, κάτι που δεν είχα ξαναδεί εκεί. "Έχω επιβιώσει από τέσσερις βασιλιάδες", είπε ένας βετεράνος αναλυτής που αρνήθηκε να κάνει υποθέσεις σχετικά με το γιατί μεγάλο μέρος της Τζέντα, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της χώρας, ισοπεδώνεται: "Αφήστε με να επιβιώσω από έναν πέμπτο".
Η Δύση, παρασυρμένη από τις υποσχέσεις για αλλαγή και εξαρτημένη από το σαουδαραβικό πετρέλαιο, φάνηκε αρχικά πρόθυμη να αγνοήσει τις υπερβολές του mbs. Στη συνέχεια, στα τέλη του 2018, Σαουδάραβες αξιωματούχοι στην Κωνσταντινούπολη δολοφόνησαν τον αρθρογράφο της Washington Post, Τζαμάλ Κασόγκι, και διαμέλισαν το σώμα του με πριόνι. Ακόμα και οι πιο φιλοσαουδάραβες ηγέτες απομακρύνθηκαν αμέσως από κοντά του.
ΣΗΜΕΡΑ, χάρη σε έναν άλλο δεσπότη, τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Σαουδάραβας πρίγκιπας είναι και πάλι περιζήτητος. Μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο, η τιμή του αργού πετρελαίου εκτοξεύτηκε. Ο Μπόρις Τζόνσον πήρε το αεροπλάνο μέσα σε λίγες εβδομάδες. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που προηγουμένως ήταν ορκισμένος εχθρός του πρίγκιπα διαδόχου, αγκάλιασε τον mbs στο Ριάντ τον Απρίλιο. Ο πόλεμος ανάγκασε ακόμη και τον πρόεδρο της Αμερικής σε μια ταπεινωτική υποχώρηση. Στην προεκλογική εκστρατεία του 2020 ο Τζο Μπάιντεν είχε ορκιστεί να μετατρέψει τη Σαουδική Αραβία σε "παρία". Αλλά στις 15 Ιουλίου αναγκάστηκε να συμφιλιωθεί με τον mbs - προσπαθώντας να αποφύγει να σφίξει το χέρι του mbs, προτίμησε αντ' αυτού ένα χτύπημα με γροθιά που άφησε τους δυο τους να φαίνονται ακόμα πιο φιλαράκια. Ακόμη και οι επικριτές στην πατρίδα αναγνώρισαν τη νίκη του mbs. "Έκανε τον Μπάιντεν να φανεί αδύναμος", δήλωσε ένας Σαουδάραβας αρθρογράφος στην Τζέντα. "Στάθηκε απέναντι σε μια υπερδύναμη και κέρδισε μπροστά στον κόσμο".
Η πιο ορατή μεταμόρφωση της Σαουδικής Αραβίας είναι η δημόσια παρουσία των γυναικών εκεί όπου κάποτε είτε απουσίαζαν είτε επιτηρούνταν στενά από τον σύζυγο ή τον πατέρα τους.
Για τον mbs, αυτή είναι μια στιγμή θριάμβου. Το ταξίδι του από το περιθώριο μιας φωτογραφίας στην καρδιά της εξουσίας έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Πιθανότατα θα είναι βασιλιάς για δεκαετίες. Κατά τη διάρκεια αυτού του χρόνου, το πετρέλαιο της χώρας του είναι απαράιτητο για να ικανοποιήσει τη διαρκή παγκόσμια ζήτηση για ενέργεια.
Ένα βασίλειο όπου ο λόγος ενός ανθρώπου μετράει τόσο πολύ εξαρτάται απόλυτα από τον χαρακτήρα του. Η ελπίδα είναι ότι, με τη θέση του εξασφαλισμένη, ο mbs θα αποκηρύξει την εκδικητικότητα και τη μισαλλοδοξία που προκάλεσαν τη δολοφονία του Κασόγκι. Αλλά κάποιοι, ανάμεσά τους και οι συμμαθητές του από τα παιδικά του χρόνια, φοβούνται κάτι πιο σκοτεινό. Θυμίζουν τον Ιρακινό δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν, έναν άλλοτε εκσυγχρονιστή που εθίστηκε τόσο πολύ στη συγκέντρωση εξουσίας που έγινε απερίσκεπτος και επικίνδυνος. "Στην αρχή η εξουσία χαρίζει αίγλη", μου είπε ένας πρώην αξιωματικός των δυτικών μυστικών υπηρεσιών, για τον mbs. "Αλλά μετά έρχεται η μοναξιά, η καχυποψία και ο φόβος ότι άλλοι θα προσπαθήσουν να αρπάξουν αυτό που άρπαξες εσύ".
Τα πρώτα χρόνια της ανόδου του mbs, τον γνώριζα αμυδρά ως έναν πρίγκιπα ανάμεσα σε πολλούς. Πιθανότατα δεν θα του έδινα ιδιαίτερη σημασία αν ένας παλιός μου σύνδεσμος δεν είχε ενταχθεί στο επιτελείο του. Το νέο του αφεντικό, είπε ο σύνδεσμός μου, ήθελε σοβαρά να αλλάξουν τα πράγματα. Κανόνισε τη συνάντηση σε ένα ψευτο-αρχαίο χωριό από λασπότουβλα στα περίχωρα του Ριάντ το 2016. Καθώς οι συνάδελφοί μου και εγώ πλησιάζαμε, οι πύλες του συγκροτήματος του mbs άνοιξαν ξαφνικά, σαν το κρησφύγετο ενός κακοποιού του Μποντ. Στον εσωτερικό θάλαμο καθόταν ο mbs.
Στη Σαουδική Αραβία έχουν συχνά υποσχεθεί μεταρρυθμίσεις -συνήθως ως απάντηση στις αμερικανικές οχλήσεις- αλλά οι διαδοχικοί βασιλείς δεν είχαν το σθένος να προωθήσουν την αλλαγή. Όταν οι Αλ Σαούντ κατέκτησαν την Αραβία τη δεκαετία του 1920, συμμάχησαν με μια υπερσυντηρητική θρησκευτική ομάδα που ονομάζεται Ουαχαμπίτες. Το 1979, όταν μια ομάδα θρησκευτικών εξτρεμιστών οργάνωσε μια σύντομη ένοπλη κατάληψη του Μεγάλου Τζαμιού στη Μέκκα, οι Αλ Σαούντ αποφάσισαν να κάνουν το βασίλειο πιο θρησκόληπτο για να αποκρούσουν μια πιθανή ισλαμική επανάσταση, όπως είχε μόλις συμβεί στο Ιράν. Οι Ουαχαμπίτες κληρικοί εξουσιοδοτήθηκαν να διοικούν την κοινωνία όπως έκριναν σκόπιμο.
Οι Ουαχαμπίτες ασκούσαν τον έλεγχο μέσω της Επιτροπής για την Προώθηση της Αρετής και την Προάσπιση των Ηθών, γνωστής και ως θρησκευτικής αστυνομίας. Χτυπούσαν τους αστραγάλους των γυναικών των οποίων τα μαλλιά έβγαιναν μέσα από το πέπλο τους και μαστίγωναν τα πόδια των ανδρών που φορούσαν σορτς. Η ρύθμιση αυτή βόλευε τον οίκο των Σαούντ. Ο ουαχαμπισμός εξασφάλιζε κοινωνικό έλεγχο και έδινε νομιμότητα στο σαουδαραβικό κράτος, αφήνοντας τους βασιλείς ελεύθερους να απολαμβάνουν τον πετρελαϊκό τους πλούτο στα πιο ανεκτικά περιβάλλοντα του Λονδίνου και του Παρισιού ή πίσω από τις πύλες των παλατιών τους.
Λυπάμαι που το λέω τώρα, αλλά καθώς ο πρίγκιπας μιλούσε στο Ριάντ για τα σχέδιά του για τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας και της οικονομίας, εντυπωσιάστηκα από τον ενθουσιασμό, το όραμα και τη γνώση των λεπτομερειών. Έδωσε, όπως αποδείχθηκε, ακριβείς απαντήσεις για το πώς και πότε θα γίνουν οι μεταρρυθμίσεις του. Αν και δεν ήταν ακόμη πρίγκιπας διάδοχος, αναφερόταν συχνά στη Σαουδική Αραβία ως "τη δική μου" χώρα. Φτάσαμε γύρω στις 9 το βράδυ. Στις 2 π.μ., ο mbs ήταν ακόμα σε απόλυτη έξαρση.
Ο mbs ήταν ευχάριστος, σίγουρος για τον εαυτό του, χαμογελαστός. Οι σύμβουλοί του ήταν πιο συγκρατημένοι. Αν μιλούσαν καθόλου, επαναλάμβαναν ρομποτικά τις ατάκες του αφέντη τους. Ωστόσο, όταν ο mbs έφυγε από το δωμάτιο για να απαντήσει σε ένα τηλεφώνημα, άρχισαν να συζητούν ζωηρά. Όταν ο πρίγκιπας ξαναμπήκε, επικράτησε σιωπή.
Όπως πολλοί εκείνα τα πρώτα χρόνια, ήμουν ενθουσιασμένος με το τι θα μπορούσε να κάνει ο mbs για το βασίλειο. Όταν επέστρεψα στην πρωτεύουσα λίγους μήνες αργότερα, είδα αρκετούς άνδρες να φορούν σορτς. Κοίταζα συνεχώς πάνω από τον ώμο μου για τη θρησκευτική αστυνομία, αλλά δεν ήρθε κανείς - τους είχαν αφαιρεθεί οι εξουσίες να συλλαμβάνουν κόσμο.
Ως πρίγκιπας διάδοχος, ο mbs εισήγαγε έναν κώδικα δικαίου, έτσι ώστε οι δικαστικές ποινές να συνάδουν με τις κρατικές κατευθυντήριες γραμμές και όχι με την ερμηνεία του Κορανίου από τον δικαστή. Ποινικοποίησε τον λιθοβολισμό μέχρι θανάτου και τον αναγκαστικό γάμο. Η πιο εμφανής αλλαγή αφορούσε τον ρόλο των γυναικών. Ο mbs επιτέθηκε στους νόμους περί κηδεμονίας που εμπόδιζαν τις γυναίκες να εργάζονται, να ταξιδεύουν, να έχουν διαβατήριο, να ανοίγουν επιχειρήσεις, να υποβάλλονται σε νοσοκομειακή περίθαλψη ή να παίρνουν διαζύγιο χωρίς την έγκριση ενός άνδρα συγγενή. Στην πράξη, πολλές γυναίκες της Σαουδικής Αραβίας δυσκολεύτηκαν να διεκδικήσουν αυτά τα νέα δικαιώματα σε μια πατριαρχική κοινωνία, και οι άνδρες μπορούν ακόμη να υποβάλλουν αιτήματα ανυπακοής κατά γυναικών συγγενών. Όμως οι μεταρρυθμίσεις του mbs ήταν κάτι περισσότερο από αισθητικές. Ορισμένοι κληρικοί φυλακίστηκαν- οι υπόλοιποι σύντομα συμμορφώθηκαν.
Ο mbs φάνηκε να απολαμβάνει τη διάρρηξη των θρησκευτικών ταμπού. Το νέο του κρατικό τηλεοπτικό κανάλι έθιξε το θέμα της ομοφυλοφιλίας. Τον Σεπτέμβριο του 2017 ήρε την απαγόρευση του Tinder, μιας εφαρμογής γνωριμιών. Την επόμενη χρονιά ένας από τους ιμάμηδες της Μέκκας εξαναγκάστηκε να μοιράσει την πρώτη τράπουλα σε έναν νέο διαγωνισμό χαρτοπαιξίας, μια ενασχόληση που μέχρι τότε είχε καταγγελθεί ως αμαρτωλή απόσπαση της προσοχής. Έφερε πολλά νέα αθλήματα στο βασίλειο: πυγμαχία, πάλη, μηχανοκίνητα αθλήματα monster-jam για υπερτροφοδοτούμενα 4x4 και ακόμη και ένα τρέξιμο ταύρων τύπου Παμπλόνα. "Είναι ένας γαμάτος ροκ σταρ", είπε ένας Αμερικανός θεατής που τον είχε παρακολουθήσει να τον χειροκροτεί όρθιος στον αγώνα της Φόρμουλα 1 στην Τζέντα στα τέλη του περασμένου έτους.
Για τους ξένους, το Ριάντ είναι λιγότερο απαγορευτικό αυτές τις μέρες. "Φοβάμαι ότι θα με πιάσουν επειδή δεν πίνω", μου είπε ένας εγκρατής επιχειρηματίας. "Υπάρχει κοκαΐνη, αλκοόλ και πόρνες που δεν έχω δει στη νότια Καλιφόρνια", λέει ένας άλλος επισκέπτης πάρτι. "Είναι πραγματικά βαρέα και ανθυγειινά πράγματα". Ένας πρώην ανώτερος Σαουδάραβας αξιωματούχος λέει ότι οι εργαζόμενες στο σεξ, πολλές από τις οποίες προέρχονται από την Ανατολική Ευρώπη, μπορούν να κερδίσουν 3.000 δολάρια για να παρευρεθούν σε ένα πάρτι και 10.000 δολάρια για να μείνουν τη νύχτα.
Όταν ο mbs μπήκε για πρώτη φορά στη δημόσια ζωή είχε τη φήμη ότι ήταν τόσο αυστηρός όσο και ο πατέρας του, πράγμα σπάνιο μεταξύ των βασιλικών. Αυτό άλλαξε γρήγορα. Πολλοί από τους ανθρώπους που ερωτήθηκαν για το άρθρο αυτό είπαν ότι πιστεύουν ότι ο mbs κάνει συχνά χρήση ναρκωτικών, κάτι που ο ίδιος αρνείται. Ένας γνώστης των διακστικών τεκταινομένων λέει ότι το 2015 οι φίλοι του αποφάσισαν ότι χρειαζόταν λίγη ξεκούραση σε ένα νησί στις Μαλδίβες. Σύμφωνα με τους ερευνητές δημοσιογράφους Bradley Hope και Justin Scheck στο βιβλίο τους "Blood and Oil", 150 μοντέλα στρατολογήθηκαν για να συμμετάσχουν στη συγκέντρωση και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν "με καρότσι του γκολφ σε ιατρικό κέντρο για να εξεταστούν για σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα". Αρκετά διεθνή αστέρια της μουσικής είχαν έρθει αεροπορικώς, συμπεριλαμβανομένου του Afrojack, ενός Ολλανδού dj.
Τα Σαββατοκύριακα η συνοδεία του σχημάτιζε έναν στολίσκο αγκυροβολώντας τα σκάφη της γύρω από το δικό του, το Serene, το οποίο διαθέτει γήπεδο οδήγησης και κινηματογράφο. Σύμφωνα με έναν πρώην αξιωματούχο, ο "dj mbs", όπως τον αποκαλούσαν οι φίλοι του, μίξαρε μουσική φορώντας καουμπόικο καπέλο-σήμα κατατεθέν του.
Στη συνέχεια, ο πρίγκιπας προτίμησε να χαλαρώσει στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας. Τα Σαββατοκύριακα η συνοδεία του σχημάτιζε έναν στολίσκο αγκυροβολώντας τα σκάφη της γύρω από το δικό του, το Serene, το οποίο διαθέτει γήπεδο οδήγησης και κινηματογράφο. Σύμφωνα με έναν πρώην αξιωματούχο, ο "dj mbs", όπως τον αποκαλούσαν οι φίλοι του, μίξαρε μουσική φορώντας καουμπόικο καπέλο-σήμα κατατεθέν του. Το γιοτ είναι μόνο μία από τις πολυτέλειες του mbs. Αγόρασε επίσης έναν ερζάτς γαλλικό πύργο αξίας 230 εκατομμυρίων λιρών κοντά στις Βερσαλλίες, που χτίστηκε το 2008 (η αίθουσα διαλογισμού λειτουργεί και ως ενυδρείο). Καυχιόταν ότι ήθελε να γίνει ο πρώτος τρισεκατομμυριούχος.
Θέσαμε αυτούς και άλλους ισχυρισμούς στους εκπροσώπους της mbs. Μέσω της πρεσβείας της Σαουδικής Αραβίας στο Λονδίνο, εξέδωσαν μια έντονη διάψευση, λέγοντας ότι "οι ισχυρισμοί διαψεύδονται και είναι αβάσιμοι".
Η XAΛΑΡΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΗΘΩΝ του mbs αντανακλά τις αξίες πολλών νεαρών συνομηλίκων του, στη Σαουδική Αραβία και όχι μόνο - όπως και η προτίμησή του για την πιο φανταχτερή πλευρά της ζωής. Ωστόσο, παρά την κοινωνική επανάσταση, ο πρίγκιπας δεν είναι πιο πρόθυμος από τους κληρικούς των Ουαχαμπιτών να αφήσει τους ανθρώπους να σκεφτούν μόνοι τους. Λίγο πριν από την άρση της απαγόρευσης της οδήγησης των γυναικών το 2018, οι αξιωματούχοι του mbs φυλάκισαν τη Λουτζαΐν αλ-Χαθλούλ, μία από τις ηγέτιδες της εκστρατείας για τα δικαιώματα των γυναικών. Η οικογένειά της λέει ότι οι δεσμοφύλακες της έκαναν πνιγμό με νερό και ηλεκτροπληξία και ότι ο Σαούντ αλ-Καχτάνι, ένας από τους στενότερους συμβούλους της mbs, ήταν παρών κατά τη διάρκεια του βασανισμού της και απείλησε να τη βιάσει. (Μια έρευνα βρήκε βάσιμους λόγους να πιστεύει ότι ο Καχτάνι συμμετείχε στα βασανιστήρια των γυναικών ακτιβιστριών. Ο Qahtani φέρεται να είπε σε μία από αυτές τις γυναίκες: "Θα σου κάνω ό,τι θέλω και μετά θα σε διαλύσω και θα σε πετάξω στην τουαλέτα"). Η Hathloul κατηγορήθηκε για υποκίνηση αλλαγής του κυβερνητικού συστήματος. Το μήνυμα ήταν σαφές: μόνο ένα άτομο επιτρεπόταν να το κάνει αυτό.
Ο mbs είναι αδίστακτα φιλόδοξος - λέγεται ότι λάτρευε τον Μέγα Αλέξανδρο όταν ήταν έφηβος - αλλά οφείλει επίσης την άνοδό του σε κάποιες εξαιρετικές ανατροπές της τύχης. Η διαδοχή μπορεί να είναι μια απρόβλεπτη υπόθεση στη Σαουδική Αραβία. Η μοναρχία έχει ηλικία μόλις δύο γενεών, ιδρύθηκε το 1932, και το στέμμα έχει μέχρι στιγμής μεταβιβαστεί από αδελφό σε αδελφό μεταξύ των γιων του ιδρυτή ηγεμόνα. Αυτό έχει γίνει δυσκολότερο όσο οι υποψήφιοι κληρονόμοι γερνούν. Ο πατέρας του mbs δεν ήταν υποψήφιος για βασιλιάς, αλλά μετά τον απροσδόκητο θάνατο των δύο μεγαλύτερων αδελφών του το 2011 και το 2012, εκτοξεύτηκε στη σειρά διαδοχής.
Όταν ο Σαλμάν έγινε ο υποψήφιος διάδοχος σε ηλικία 76 ετών, χρειαζόταν έναν επικεφαλής προσωπικού. Οι περισσότεροι αυλικοί περίμεναν ότι θα επέλεγε ένα από τα γλυκύτατα, αγγλόφωνα παιδιά της πρώτης του συζύγου. Αντ' αυτού διόρισε έναν γιο που μιλούσε αραβικά με μια πνιχτή προφορά Βεδουίνων. (Ο mbs έμαθε γρήγορα αγγλικά από τότε: όταν συναντηθήκαμε το 2016 διόρθωνε μερικές φορές τον μεταφραστή του).
Η επιλογή να αναδείξει τον mbs ήταν λιγότερο εκπληκτική για όσους γνώριζαν καλά τον πατέρα του. Ο Σαλμάν είχε αφοσιωθεί στη δουλειά του ως κυβερνήτης του Ριάντ αντί να κυνηγάει πιο προσοδοφόρες προμήθειες, και ήταν κολλημένος στο να ξεκινάει στις 8 το πρωί, ακόμη και στα 70 του. Ήταν γνωστός ως ο πειθαρχικός της οικογένειας, που δεν δίσταζε να δίνει στους δύστροπους βασιλείς ένα χτύπημα με το μπαστούνι του ή ακόμη και μια φυλάκιση στην ιδιωτική του φυλακή. Ο mbs μπορεί να αγαπούσε τα βιντεοπαιχνίδια, αλλά ήταν επίσης σκληρά εργαζόμενος και πρόθυμος να προοδεύσει.
Κέρδισε το παρατσούκλι Αμπού Ρασάσα - πατέρας της σφαίρας - μετά τις διαδεδομένες φήμες ότι έστειλε μια σφαίρα με το ταχυδρομείο σε έναν αξιωματούχο που απεφάνθη εναντίον του σε μια εδαφική διαμάχη
Ο mbs δεν έθετε πολλά όρια στο τι ήταν διατεθειμένος να κάνει για να αποκτήσει τον έλεγχο. Κέρδισε το παρατσούκλι Αμπού Ρασάσα - πατέρας της σφαίρας - μετά τις διαδεδομένες φήμες ότι έστειλε μια σφαίρα με το ταχυδρομείο σε έναν αξιωματούχο που απεφάνθη εναντίον του σε μια εδαφική διαμάχη (Σαουδάραβες αξιωματούχοι έχουν διαψεύσει αυτή τη φήμη). Ήταν τρομακτικός και στα προσωπικά του. "Υπήρχαν αυτά τα τρομερά νεύρα, έσπαζε γραφεία, κατέστρεφε το παλάτι", λέει μια πηγή με διασυνδέσεις στο παλάτι. "Είναι εξαιρετικά βίαιος". Αρκετοί συνεργάτες του τον περιγράφουν ως άνθρωπο με άγριες εναλλαγές στη διάθεση. Δύο πρώην γνώστες του παλατιού λένε ότι, κατά τη διάρκεια ενός καυγά με τη μητέρα του, γέμισε κάποτε το ταβάνι της με σφαίρες. Σύμφωνα με πολλές πηγές και δημοσιεύματα, έχει κλεισμένη τη μητέρα του σε απομόνωση.
Είναι δύσκολο να πει κανείς πόσες συζύγους έχει- επίσημα, υπάρχει μόνο μία, μια λαμπερή πριγκίπισσα που ονομάζεται Sara bint Mashour, αλλά οι αυλικοί λένε ότι έχει τουλάχιστον μία ακόμη. Ο mbs παρουσιάζει την οικογενειακή του ζωή ως φυσιολογική και ευτυχισμένη: νωρίτερα φέτος δήλωσε στο περιοδικό Atlantic ότι τρώει πρωινό με τα παιδιά του κάθε πρωί (έχει τρία αγόρια και δύο κορίτσια, σύμφωνα με το Gulf News - το μεγαλύτερο λέγεται ότι είναι 11 ετών). Ένας διπλωμάτης μίλησε για την ευγένεια του mbs προς τη σύζυγό του. Αλλά άλλες πηγές μέσα από τον βασιλικό κύκλο λένε ότι, τουλάχιστον μία φορά, η πριγκίπισσα Σάρα χτυπήθηκε τόσο άσχημα από τον σύζυγό της που χρειάστηκε να ζητήσει ιατρική περίθαλψη.
Θέσαμε αυτόν και άλλους ισχυρισμούς σε αυτό το κομμάτι στους εκπροσώπους του mbs, οι οποίοι τους χαρακτήρισαν "σκέτο κατασκεύασμα", προσθέτοντας ότι "το βασίλειο είναι δυστυχώς συνηθισμένο σε ψευδείς ισχυρισμούς που διατυπώνονται εναντίον της ηγεσίας του, συνήθως βασισμένους σε κακόβουλες πηγές με πολιτικά (ή άλλα) κίνητρα, ιδιαίτερα από απαξιωμένα άτομα που έχουν μακρύ ιστορικό κατασκευών και αβάσιμων ισχυρισμών".
Ο mbs πήρε τελικά μια γεύση πολιτικής εξουσίας το 2015, όταν ο Σαλμάν έγινε βασιλιάς. Ο Σαλμάν διόρισε τον γιο του αναπληρωτή διάδοχο του θρόνου και υπουργό Άμυνας. Μια από τις πρώτες κινήσεις του mbs ήταν να εξαπολύσει πόλεμο στη γειτονική Υεμένη. Ακόμη και η Αμερική, ο στενότερος στρατιωτικός σύμμαχος του βασιλείου, ενημερώθηκε την τελευταία στιγμή.
Δύο πρώην γνώστες του παλατιού λένε ότι, κατά τη διάρκεια ενός καυγά με τη μητέρα του, γέμισε το ταβάνι της με σφαίρες. Σύμφωνα με πολλές πηγές και δημοσιεύματα, έχει αποκλεισμένη τη μητέρα του σε απομόνωση.
Υπήρχε ένα προφανές εμπόδιο στην πορεία του mbs προς τον θρόνο: ο ξάδελφός του, ο 57χρονος υποψήφιος διάδοχος, Muhammad bin Nayef. Ο Μπιν Ναγιέφ ήταν ο επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών και ο κύριος συνομιλητής του βασιλείου με τη CIA. Του αναγνωρίστηκε ευρέως η εξάρθρωση της Αλ Κάιντα στη Σαουδική Αραβία μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Τον Ιούνιο του 2017 ο μπιν Νάγιεφ κλήθηκε να συναντήσει τον ηλικιωμένο βασιλιά στο παλάτι του στη Μέκκα.
Η ιστορία του τι συνέβη στη συνέχεια προέκυψε από δημοσιεύματα του Τύπου και συνεντεύξεις μου. Φαίνεται ότι ο bin Nayef έφτασε με ελικόπτερο και πήρε το ασανσέρ για τον τέταρτο όροφο. Αντί για τον μονάρχη, τον περίμεναν οι πράκτορες του mbs. Από τον μπιν Νάγιεφ αφαίρεσαν τα όπλα και το τηλέφωνό του και του είπαν ότι ένα βασιλικό συμβούλιο τον είχε καθαιρέσει. Τον άφησαν μόνο του να σκεφτεί τις επιλογές του. Επτά ώρες αργότερα, ένας καμέραμαν της αυλής κινηματογράφησε την παρωδία του mbs να φιλάει τον ξάδελφό του και στη συνέχεια να αποδέχεται την παραίτησή του από τη θέση του διαδόχου. Ο βασιλιάς Σαλμάν έμεινε αμέτοχος σε όλη τη διάρκεια του γεγονότος. Ο Μπιν Ναγιέφ βρίσκεται τώρα υπό κράτηση (ο θείος του, ο οποίος επίσης διεκδικούσε τον θρόνο, προφανώς παρενέβη για να προσπαθήσει να προστατεύσει τον Μπιν Ναγιέφ, αλλά αργότερα συνελήφθη και αυτός). Η σκηνοθετημένη παραίτηση - ένα παλιό κόλπο του Σαντάμ Χουσεΐν - θα γινόταν η πιο χαρακτηριστική τακτική του mbs.
Αυτό ήταν απλώς η προθέρμανση. Τον Οκτώβριο του 2017 ο mbs φιλοξένησε ένα διεθνές επενδυτικό συνέδριο στο Ritz-Carlton στο Ριάντ. Στο "Νταβός της ερήμου", η Κριστίν Λαγκάρντ, ο Son Masayoshi και άλλοι επιχειρηματίες άκουσαν την παρουσίαση της mbs για το μέλλον της Σαουδικής Αραβίας μετά το πετρέλαιο, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής της Neom, μιας νέας "έξυπνης πόλης" αξίας 500 δισ. δολαρίων. Η εκδήλωση σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Οι διπλωματικές γκρίνιες για τον πόλεμο στην Υεμένη ή την τύχη του εταίρου ασφαλείας της Αμερικής, Μοχάμεντ μπιν Νάγιεφ, ξεθώριασαν.
Η συγκέντρωση ήταν επίσης μια ευκαιρία να προσκληθούν ξανά οι royals που βρίσκονταν συχνά στο εξωτερικό. Μόλις οι ξένοι έφυγαν, ο mbs επιτέθηκε. Εκατοντάδες πρίγκιπες και επιχειρηματίες συνελήφθησαν. Σύμφωνα με μια βιογραφία του mbs από τον Ben Hubbard, δημοσιογράφο των New York Times, ένας από αυτούς συνειδητοποίησε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά μόνο όταν έφτασε στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του: δεν υπήρχαν στυλό, ξυραφάκια ή γυαλιά - τίποτα που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως όπλο.
Ο mbs κράτησε τους κρατούμενους στο Ritz-Carlton για αρκετές εβδομάδες (το Marriott και άλλα ξενοδοχεία επιτάχθηκαν επίσης για να φιλοξενήσουν τους υπεράριθμους κρατούμενους). Τα τηλέφωνα των κρατουμένων κατασχέθηκαν. Σε ορισμένους λέγεται ότι τους έβαλαν κουκούλες, τους στέρησαν τον ύπνο και τους χτύπησαν μέχρι να συμφωνήσουν να μεταφέρουν χρήματα και να παραδώσουν μια απογραφή των περιουσιακών τους στοιχείων. Συνολικά, οι καλεσμένοι του mbs στο Ritz-Carlton κατέβαλαν περίπου 100 δισεκατομμύρια δολάρια.
Ακόμη και βασιλείς που θεωρούνταν προηγουμένως ανέγγιχτοι, όπως ο ισχυρός πρίγκιπας που διοικούσε την εθνική φρουρά, έτυχαν παρόμοιας μεταχείρισης. Η πριγκίπισσα Μπάσμα, το μικρότερο παιδί του δεύτερου βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας, φυλακίστηκε για τρία χρόνια χωρίς να της απαγγελθούν κατηγορίες ή να έχει πρόσβαση σε δικηγόρο- μετά την απελευθέρωσή της έπρεπε να φοράει ακόμη ηλεκτρονικό βραχιολάκι στον αστράγαλο, σύμφωνα με στενό της συνεργάτη.
Η συντριβή των βασιλικών οικογενειών και της επιχειρηματικής ελίτ διαφημίστηκε ως πάταξη της διαφθοράς - και αναμφίβολα απέφερε πολλά περιουσιακά στοιχεία που αποκτήθηκαν με διεφθαρμένο τρόπο, τα οποία, σύμφωνα με τον mbs, θα επιστραφούν στο σαουδαραβικό δημόσιο ταμείο. Οι μέθοδοι, ωστόσο, έμοιαζαν περισσότερο με κάτι από γκανγκστερική ταινία παρά με δικαστική διαδικασία.
Οι ανακρίσεις επιβλέπονταν από τον Saud al-Qahtani, ο οποίος έδινε απευθείας αναφορά στον mbs κάθε φορά που ένας κρατούμενος έσπαγε και έδινε τα τραπεζικά του στοιχεία. Στα χαρτιά, ο Qahtani ήταν σύμβουλος επικοινωνίας, ένας πρώην δημοσιογράφος που ήξερε να χειρίζεται καλά το Twitter και χρησιμοποιούσε έναν στρατό από bots και πιστούς οπαδούς για να εκφοβίζει τους επικριτές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (το γραφείο του περιλάμβανε γιγαντοοθόνες και ολογράμματα που το προσωπικό χρησιμοποιούσε για εξάσκηση στοχοποίησης με όπλα λέιζερ). Στην πράξη του ανατέθηκαν οι πιο σημαντικές και βίαιες αποστολές του mbs - αυτές που εδραίωσαν τη νομή του στην εξουσία. Η αρμοδιότητά του εκτεινόταν πολύ πέρα από τα σύνορα της Σαουδικής Αραβίας. Το 2016 απήγαγε τον πρίγκιπα Σουλτάν, έναν ανήλικο μέλος της αυλής που είχε κακολογήσει τον mbs. Ο mbs διέθεσε το αεροσκάφος του για να πάρει τον Σουλτάν από το Παρίσι στο Κάιρο - αντί αυτού, το αεροπλάνο εκτράπηκε προς τη Σαουδική Αραβία. Σύμφωνα με το βιβλίο της Hope και του Scheck, ο Qahtani εμφανίστηκε ως Captain Saud, πιλότος αεροπορικής εταιρείας, αν και παραδόξως ήταν κάποιος που φορούσε ένα ακριβό ρολόι Hublot.
Πολλοί κοινοί θνητοί χάρηκαν με την πτώση της ελίτ. Πρίγκιπες και οι πριγκίπισσες που κάποτε ζούσαν με τεράστια περιουσία άρχισαν να ψάχνουν για δουλειά. Οι τίτλοι τους έγιναν άνευ σημασίας. Μη μπορώντας να αντέξουν το κόστος της άρδευσης, οι καταπράσινες επαύλεις τους έγιναν ξανά έρημοι. Οι τράπεζες τους απέρριψαν.
Πολλοί κοινοί θνητοί χάρηκαν με την πτώση της ελίτ. Πρίγκιπες και οι πριγκίπισσες που κάποτε ζούσαν με τεράστια περιουσία άρχισαν να ψάχνουν για δουλειά. Οι τίτλοι τους έγιναν άνευ σημασίας. Μη μπορώντας να αντέξουν το κόστος της άρδευσης, οι καταπράσινες επαύλεις τους έγιναν ξανά έρημοι. Οι τράπεζες τους απέρριψαν. Ένας οικονομικός σύμβουλος θυμήθηκε την απάντησή του σε πρίγκιπες που προσπαθούσαν να πάρουν πίστωση λόγω της βασιλικής τους ιδιότητας: "Αποκαλείτε τους εαυτούς σας πρίγκιπες, αλλά υπάρχει μόνο ένας πρίγκιπας τώρα".
Το επεισόδιο με το Ritz-Carlton ήταν μόνο ένα στοιχείο ενός εξαιρετικού σχεδίου συγκεντρωτισμού. Ο mbs απέσπασε τον έλεγχο διαφόρων υπηρεσιών ασφαλείας από τους πρίγκιπες. Ανέλαβε τη διοίκηση της Aramco, της ημιαυτόνομης κρατικής εταιρείας πετρελαίου. Εγκατέστησε τον εαυτό του ως επικεφαλής του κρατικού ταμείου, του Ταμείου Δημόσιων Επενδύσεων. "Κατέστρεψε όλες τις ισχυρές οικογένειες", λέει ένας συνταξιούχος διπλωμάτης. Μέχρι τα τέλη του 2017, ο νόμος, το χρήμα και η ασφάλεια στη Σαουδική Αραβία έρεαν απευθείας από αυτόν.
Ανάμεσα σε αυτούς που έχασαν ήταν οι συνάδελφοι πρίγκιπες που είχαν σπρώξει τον νεαρό mbs στην άκρη της οικογενειακής φωτογραφίας στο γιοτ μερικά χρόνια πριν. Ο πρίγκιπας Alwaleed bin Talal, στο κέντρο εκείνης της φωτογραφίας, παρέδωσε μέρος της περιουσίας του ύψους 17 δισ. δολαρίων. Καθώς ο εκβιασμός διευρυνόταν, τα μεγαλύτερα ετεροθαλή αδέλφια του mbs έβαλαν το γιοτ τους προς πώληση. Πολλά από τα ξαδέλφια του φυλακίστηκαν. "Ήρθε η ώρα της εκδίκησης", είπε ένα θύμα.
Την ώρα που ο mbs πίεζε την ελίτ στο εσωτερικό, σφυρηλατούσε κάποιες σημαντικές φιλίες στο εξωτερικό. Ο mbs και ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος εξελέγη πρόεδρος το 2016, είχαν πολλά κοινά. Και οι δύο είχαν την πείνα του αουτσάιντερ και απεχθάνονταν τα ψηλομύτικα πολιτικά κατεστημένα στις χώρες τους- απολάμβαναν τις προκλήσεις. Η ιστορική συμφωνία, με την οποία η Σαουδική Αραβία παρείχε πετρέλαιο στους Αμερικανούς καταναλωτές και η Αμερική εγγυόταν την ασφάλεια της χώρας, είχε ξεφτίσει τα τελευταία χρόνια. Η εσπευσμένη αποχώρηση του Μπαράκ Ομπάμα από το Ιράκ το 2011 και η πυρηνική συμφωνία του με το Ιράν το 2015 είχαν αφήσει τη Σαουδική Αραβία να ανησυχεί ότι δεν μπορούσε πλέον να βασίζεται στην αμερικανική προστασία. Η ανάπτυξη των δικών της αποθεμάτων πετρελαίου από την Αμερική είχε επίσης μειώσει την εξάρτησή της από το σαουδαραβικό πετρέλαιο. Στη συνέχεια, ο Τραμπ και ο mbs έγιναν κολλητοί.
Με τη σιωπηρή (και ενίοτε ρητή) υποστήριξη της κυβέρνησης Τραμπ, ο mbs άρχισε να αντιμετωπίζει ολόκληρη τη Μέση Ανατολή όπως ακριβώς και τη Σαουδική Αραβία, προσπαθώντας να παραμερίσει τους κυβερνήτες που θεωρούσε ενοχλητικούς. Ανακοίνωσε τον αποκλεισμό του Κατάρ, ενός μικροσκοπικού κράτους πλούσιου σε φυσικό αέριο στα ανατολικά της Σαουδικής Αραβίας. Το 2017, εξοργισμένος από τις συναλλαγές του Λιβάνου με το Ιράν, ο mbs προσκάλεσε τον πρωθυπουργό, Σαάντ Χαρίρι, επί μακρόν δικαιούχο της σαουδαραβικής πατρωνίας, σε ένα ταξίδι για κάμπινγκ με αστέρια. Ο Χαρίρι εμφανίστηκε, το τηλέφωνό του κατασχέθηκε και σύντομα βρέθηκε να διαβάζει έναν λόγο παραίτησης στην τηλεόραση.
Και οι δύο κινήσεις τελικά απέτυχαν. Αλλά ο σύμβουλος του Τραμπ για θέματα Μέσης Ανατολής, ο γαμπρός του Τζάρεντ Κούσνερ, έκανε ελάχιστα για να αποθαρρύνει τέτοιου είδους καραγκιοζιλίκια. Μαζί με τον mbs ονειρεύτηκαν μια νέα περιφερειακή τάξη πραγμάτων μέσω WhatsApp, αποκαλώντας ο ένας τον άλλον "Τζάρεντ" και "Μοχάμεντ". Η σχέση τους ήταν τόσο μεγάλη που, με προτροπή του Kushner, ο mbs ξεκίνησε τη διαδικασία αναγνώρισης του Ισραήλ. Ο πατέρας του, που ήταν ακόμα επίσημα βασιλιάς, έβαλε ένα τέλος σε αυτό.
Ο MBS επισκέφθηκε την Αμερική τον Μάρτιο του 2018, κάνοντας παρέα στη Silicon Valley με τον Peter Thiel και τον Tim Cook και συναντώντας διασημότητες, όπως ο Rupert Murdoch, ο James Cameron και ο Dwayne "the Rock" Johnson. Πολλοί άνθρωποι ήθελαν να γνωρίσουν τον άνθρωπο που ελέγχει ένα κρατικό ταμείο πλούτου αξίας 230 δισ. δολαρίων. Προς απογοήτευσή του, ήταν λιγότερο πρόθυμοι να ανταποδώσουν με επενδύσεις στο βασίλειο.
Εκείνον τον Οκτώβριο η διηπειρωτική καλοπέραση σταμάτησε απότομα. Θα πήγαινα σε ένα συνέδριο στην Τουρκία εκείνο το μήνα. Ένας Σαουδάραβας δημοσιογράφος που γνώριζα, ο Τζαμάλ Κασόγκι, επικοινώνησε μαζί μου για να μου προτείνει να συναντηθούμε: θα βρισκόταν επίσης στην Κωνσταντινούπολη, για ένα ραντεβού στο προξενείο. Ο Κασόγκι ήταν άνθρωπος, του οποίου οι επικρίσεις για τον mbs στην Washington Post και αλλού είχαν συγκεντρώσει μεγάλη προσοχή. Ενώ βρισκόμουν στο συνέδριο, ένας φίλος του μου τηλεφώνησε: Ο Τζαμάλ δεν είχε ακόμη βγει από το προξενείο, είπε. Όταν έφτασα εκεί, η τουρκική αστυνομία είχε αποκλείσει το κτίριο.
Σύντομα η πλήρης ιστορία αποκαλύφθηκε από τις εκθέσεις των μυστικών υπηρεσιών που διέρρευσαν και, αργότερα, από μια έρευνα του ΟΗΕ. Μια σαουδαραβική ομάδα εκτέλεσης, η οποία φέρεται να συντονιζόταν με τον Σαούντ αλ-Καχτάνι, είχε πετάξει στην Κωνσταντινούπολη. Καθώς περίμεναν τον Κασόγκι να εισέλθει στο προξενείο, συζήτησαν τα σχέδια για τον διαμελισμό του σώματός του. Σύμφωνα με κασέτες που καταγράφηκαν μέσα στο προξενείο από τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες, στον Κασόγκι είπαν: "Ερχόμαστε να σε πάρουμε". Υπήρξε πάλη, ακολουθούμενη από τον ήχο πλαστικού που τυλίγονταν. Μια έκθεση της CIA ανέφερε ότι ο mbs ενέκρινε την επιχείρηση.
Μια έκθεση της CIA ανέφερε ότι ο mbs ενέκρινε την επιχείρηση δολοφονίας του Κασόγκι.Ο mbs δήλωσε ότι αναλαμβάνει την ευθύνη για τη δολοφονία, αλλά αρνείται ότι την διέταξε.
Ο mbs δήλωσε ότι αναλαμβάνει την ευθύνη για τη δολοφονία, αλλά αρνείται ότι την διέταξε. Απέλυσε τον Qahtani και έναν άλλο αξιωματούχο που εμπλέκεται στις εκθέσεις των μυστικών υπηρεσιών. Οι συνέπειες ήταν άμεσες. Εταιρείες και ομιλητές απέσυραν τη συμμετοχή τους από το Νταβός της ερήμου εκείνης της χρονιάς- το Ίδρυμα Γκέιτς διέκοψε τη συνεργασία του με το misk, ένα καλλιτεχνικό και εκπαιδευτικό φιλανθρωπικό ίδρυμα που ίδρυσε ο πρίγκιπας. Ο Ari Emanuel, ένας ατζέντης του Χόλιγουντ, ακύρωσε μια συμφωνία 400 εκατομμυρίων δολαρίων με το βασίλειο.
Ο πρίγκιπας διάδοχος φαίνεται να εξεπλάγη πραγματικά από την εχθρότητα - "απογοητευμένος", λέει ένας συνεργάτης του. Mήπως δεν είχε δεσμευτεί για όλες τις μεταρρυθμίσεις που ζητούσε η Δύση; Ίσως είχε υποτιμήσει την κατακραυγή που θα προκαλούσε η καταδίωξη μιας καλά συνδεδεμένης διεθνούς προσωπικότητας, σε αντίθεση με ένα άγνωστο βασιλόπουλο εκτός Σαουδικής Αραβίας. Είχαν κάνει ελάχιστα πράγματα όταν ο Μοχάμεντ μπιν Νάγιεφ, ο συνεργάτης τους στη μάχη κατά της τρομοκρατίας, είχε εξαφανιστεί- είχαν σηκώσει τους ώμους τους στις αναφορές για βασανιστήρια στο Ριτζ-Κάρλτον και στους απερίσκεπτους βομβαρδισμούς της Υεμένης από τον Εμς. Γιατί είχαν τόσα πολλά να πουν για τη δολοφονία ενός και μόνο δημοσιογράφου;
Τρία χρόνια μετά τη δολοφονία Κασόγκι, το Νταβός στην έρημο άνοιξε με την τραγουδίστρια Γκλόρια Γκέινορ. Καθώς εικόνες χαμογελαστών παιδιών αναβόσβηναν σε μια γιγαντοοθόνη πίσω της, ξέσπασε στον ντισκο-ύμνο της, "I Will Survive", ζητώντας από το κοινό: "Νομίζατε ότι θα καταρρεύσω; Νομίζατε ότι θα ξαπλώσω και θα πεθάνω;"
Οι διευθύνοντες σύμβουλοι των κολοσσών ιδιωτικών κεφαλαίων BlackRock και Blackstone επέστρεψαν, όπως και οι επικεφαλής της Goldman Sachs, της SocGen και της Standard Chartered. Ακόμη και η Amazon έστειλε εκπρόσωπο, παρά το γεγονός ότι το αφεντικό της, ο Jeff Bezos, είναι ιδιοκτήτης της Washington Post, της εφημερίδας στην οποία δούλευε ο Khashoggi. Εν τω μεταξύ, ο Qahtani ξαναγυρνούσε στην εύνοια της βασιλικής αυλής - αν και είχε εμπλακεί στη δολοφονία του Κασόγκι, ωστόσο ένα σαουδαραβικό δικαστήριο πήρε την απόφαση να μην του απαγγελθούν κατηγορίες.
Ο mbs αναζωογόνησε το σχεδόν αδρανές κρατικό ταμείο, διοχετεύοντας δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια στην τεχνολογία, την ψυχαγωγία και τον αθλητισμό, για να δημιουργήσει μια πιο ήπια, πιο ελκυστική εικόνα της Σαουδικής Αραβίας και να συνασπίσει νέους εταίρους. Τον Απρίλιο του 2020, το ταμείο ηγήθηκε μιας κοινοπραξίας για την αγορά της Newcastle United, μιας ομάδας ποδοσφαίρου της πρώτης κατηγορίας (η συμφωνία διήρκεσε 18 μήνες). Την επόμενη χρονιά ξεκίνησε μια τολμηρή προσφορά για τη δημιουργία του δικού του τουρνουά γκολφ της Σαουδικής Αραβίας, τη σειρά LIV, ελπίζοντας να προσελκύσει παίκτες με ένα χρηματικό έπαθλο ύψους 255 εκατ. δολαρίων, πολύ μεγαλύτερο από αυτό των αμερικανικών τουρνουά. Στο πρώτο τουρνουά LIV φέτος, ορισμένοι κορυφαίοι παίκτες μποϊκοτάρισαν την εκδήλωση, άλλοι πήγαν για το χρήμα.
Ο Τζο Μπάιντεν αποδείχθηκε πιο δύσκολος να λυγίσει. Λίγο αφότου έγινε πρόεδρος, ο Μπάιντεν απέσυρε την αμερικανική στρατιωτική υποστήριξη στον πόλεμο της Υεμένης. Δεν ήθελε να μιλήσει με τον mbs, επιμένοντας ότι οι επικοινωνίες πρέπει να γίνονται μέσω του βασιλιά Σαλμάν. Δεν διόρισε καν πρεσβευτή στο Ριάντ για 15 μήνες. Η στάση του ήταν ότι οι σαουδαραβικές-αμερικανικές σχέσεις βρίσκονταν σε βαθιά κατάψυξη. Στη συνέχεια, τον Φεβρουάριο του 2022, ο mbs κέρδισε το λαχείο: η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία.
Τις ημέρες μετά το ξέσπασμα του πολέμου, ο ίδιος ο Μπάιντεν προσπάθησε να τηλεφωνήσει στον mbs. Ο πρίγκιπας διάδοχος αρνήθηκε να μιλήσει στον πρόεδρο. Ωστόσο, δέχτηκε το τηλεφώνημα του Πούτιν. Οι δύο άνδρες ήταν ήδη κοντά. Ο mbs είχε φέρει προσωπικά τη Ρωσία σε μια διευρυμένη εκδοχή του καρτέλ της opec, προκειμένου η Σαουδική Αραβία να διατηρήσει τον έλεγχο της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Ο Πούτιν εδραίωσε τη φιλία τους το 2018 στη σύνοδο κορυφής G20 στο Μπουένος Άιρες, η οποία πραγματοποιήθηκε εβδομάδες μετά τη δολοφονία Κασόγκι. Ενώ οι δυτικοί ηγέτες απέφευγαν τον mbs, ο Πούτιν έδωσε στον Σαουδάραβα ηγεμόνα ένα high-five πριν καθίσει δίπλα του.
Η περιφρόνηση του mbs προς την Αμερική φαίνεται ότι απέδωσε καρπούς. Μετά από μήνες υπεκφυγής, ο Μπάιντεν συμφώνησε απρόθυμα να συναντήσει τον mbs στην Τζέντα τον Ιούλιο, στο έδαφος του πρίγκιπα και με τους δικούς του όρους. Η επίσκεψη έδωσε στον mbs αναγνώριση, αλλά έκανε ελάχιστα για την αποκατάσταση των σχέσεων. Δεν υπήρξε καν συγκεκριμένη διαβεβαίωση για την αύξηση της παραγωγής πετρελαίου.
Ορισμένοι στο κατεστημένο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής παραμένουν αισιόδοξοι ότι ο mbs θα μπορούσε να γίνει χρήσιμος εταίρος στην περιοχή, επισημαίνοντας την πρόσφατη υποχώρησή του από την αντιπαράθεση με το Κατάρ και την προθυμία του να βρει μια διπλωματική διέξοδο από την Υεμένη. Ίσως, λένε, ωριμάζει ως ηγέτης.
Αυτό φαίνεται αισιόδοξο. Η καταστροφική εκστρατεία του mbs στην Υεμένη ήταν φαινομενικά για την υποστήριξη του προέδρου της χώρας, αλλά τον Απρίλιο, λίγες ώρες αφού κλήθηκε σε μια συνάντηση όπου του προσφέρθηκε αραβικός καφές, ο πρόεδρος της Υεμένης διάβαζε στην τηλεόραση μια ομιλία παραίτησης. Ο mbs ανέλαβε να τον ξεφορτωθεί προσωπικά - γεγονός που υποδηλώνει ότι ο τρόπος της διεθνούς διπλωματίας του παραμένει το ίδιο αυταρχικός όπως πάντα. "Αυτό που έμαθαν", λέει ένας ξένος αναλυτής, "είναι να μην δολοφονούν δημοσιογράφους που δειπνούν τακτικά με βουλευτές στις Ηνωμένες Πολιτείες".
Η ΔYΣΗ ΕΧΕΙ ΔΙΔΑΞΕΙ ΣΤΟΝ MBS και κάτι άλλο, επίσης - κάτι από το οποίο οι απολυταρχικοί ηγέτες σε όλο τον κόσμο μπορούν να αντλήσουν ελπίδες. Ανεξάρτητα από το έγκλημα που διαπράττεις, αν κάτσεις ήσυχος μέσα στην απέχθεια και την οργή, τελικά οι χρηματοδότες, οι διασημότητες, ακόμη και οι δυτικοί ηγέτες, θα επιστρέψουν. Τρέχοντας. Στα 36 του χρόνια, ο mbs έχει τον χρόνο με το μέρος του. Ορισμένοι παρατηρητές φοβούνται ότι μπορεί να γίνει μόνο πιο επικίνδυνος καθώς τα αποθέματα πετρελαίου αρχίζουν να μειώνονται και ο θησαυρός συρρικνώνεται. "Τι θα συμβεί όταν είναι ένας μεσήλικας που κυβερνά μια χώρα μεσαίου εισοδήματος, αρχίσει να βαριέται;" αναρωτιέται ένας διπλωμάτης που γνωρίζει προσωπικά τον mbs. "Θα αναζητήσει περισσότερες περιπέτειες;"
Ένα πράγμα έχει διδάξει η Δυση στο mbs: Aνεξάρτητα από το έγκλημα που διαπράττεις, αν κάτσεις ήσυχος μέσα στην απέχθεια και την οργή, τελικά οι χρηματοδότες, οι διασημότητες, ακόμη και οι δυτικοί ηγέτες, θα επιστρέψουν. Τρέχοντας.
Νωρίτερα φέτος, επισκέφθηκα έναν παλιό φίλο στο γραφείο του στη Σαουδική Αραβία. Πριν αρχίσουμε να μιλάμε, έβαλε το τηλέφωνό του σε μια θήκη που μπλοκάρει το σήμα, για να εμποδίσει τους κυβερνητικούς κατασκόπους να κρυφακούσουν. Οι αντιφρονούντες κάνουν κάτι τέτοιο σε αστυνομικά κράτη όπως η Κίνα, αλλά δεν το είχα ξαναδεί στη Σαουδική Αραβία. Δεν είναι μόνο οι άνθρωποι που ασχολούνται με την πολιτική που λαμβάνουν τέτοιες προφυλάξεις: οι περισσότεροι Σαουδάραβες φοβούνται να μιλήσουν κοντά σε ένα ανοιχτό κινητό τηλέφωνο. Οι άνθρωποι συνήθιζαν να μιλούν αρκετά ανοιχτά στα γραφεία, τα σπίτια και τις καφετέριες τους. Τώρα, τους πιάνουν σχεδόν με το παραμικρό.
Καθώς κουβεντιάζαμε υπό τον θόρυβο του κλιματισμού του γραφείου του, ο φίλος μου απαρίθμησε έναν κατάλογο ανθρώπων που γνώριζε και είχαν συλληφθεί τον τελευταίο μήνα: ένας συνταξιούχος αρχηγός της πολεμικής αεροπορίας που πέθανε στη φυλακή, ένας διοικητής νοσοκομείου που απομακρύνθηκε από το γραφείο του, μια μητέρα που συνελήφθη μπροστά στα επτά παιδιά της, ένας δικηγόρος που πέθανε επτά ημέρες μετά την αποφυλάκισή του. "Αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι ταραχοποιοί", είπε ο φίλος μου. "Κανείς δεν καταλαβαίνει γιατί".
Επισήμως, η κυβέρνηση λέει ότι δεν έχει πολιτικούς κρατούμενους. Ομάδες για τα δικαιώματα εκτιμούν ότι χιλιάδες έχουν πιαστεί στο δίχτυ του MBS. Καλύπτω τη Μέση Ανατολή από τη δεκαετία του 1990 και δεν μπορώ να σκεφτώ πουθενά αλλού τόσο πολλούς από τους δικούς μου γνωστούς, που να βρίσκονται πίσω από τα κάγκελα.
Λίγοι Σαουδάραβες πολίτες είχαν προβλέψει ότι όταν ο mbs θα ολοκλήρωνε την εξάρθρωση της ελίτ και των κληρικούς, μετά θα στρεφόταν σε αυτούς. Η ένταξη των Σαουδαράβων στον σύγχρονο, παγκοσμιοποιημένο, διαδικτυακό κόσμο διευκόλυνε το κράτος να παρακολουθεί τι λένε. Ένας υπάλληλος της Ερυθράς Ημισελήνου με το όνομα Abdulrahman al-Sadhan διατηρούσε έναν σατιρικό λογαριασμό στο Twitter με ψευδώνυμο. Το 2018 οι πράκτορες του mbs τον συνέλαβαν και τον κράτησαν σε απομόνωση για δύο χρόνια. Αμερικανοί εισαγγελείς κατηγόρησαν αργότερα δύο πρώην υπαλλήλους του Twitter ότι παρέδωσαν τα πραγματικά ονόματα πίσω από διάφορους λογαριασμούς σε Σαουδάραβα αξιωματούχο - η οικογένεια του al-Sadhan πιστεύει ότι το όνομά του ήταν μεταξύ αυτών. (Η δίκη του ενός υπαλλήλου βρίσκεται σε εξέλιξη- αρνείται ότι παρέδωσε πληροφορίες σε Σαουδάραβες αξιωματούχους).
Εκ πρώτης όψεως, ο mbs δεν έχει να ανησυχεί για τίποτα. Οι δημοσκοπήσεις της κοινής γνώμης -αν μπορεί να τις εμπιστευτεί κανείς- δείχνουν ότι είναι δημοφιλής, ιδίως στους νεότερους Σαουδάραβες. Ο mbs έχει σπάσει κρίσιμα κοινωνικά ταμπού με τον σαουδαραβικό πληθυσμό, μειώνοντας τα επιδόματα, ενώ, ταυτόχρονα, απέρριψε την παράδοση να ακούει τα σχόλια των απλών ανθρώπων μετά την προσευχή της Παρασκευής.
Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μερικά από τα ζητήματα που θα τού έθεταν, αν είχαν την ευκαιρία. Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται καθώς το κόστος ζωής αυξάνεται. Όταν άλλες κυβερνήσεις ανακούφιζαν τους πολίτες τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ο mbs έκοψε τις επιδοτήσεις καυσίμων και τριπλασίασε τον ΦΠΑ. Μη μπορώντας να αντέξουν το κόστος άντλησης νερού, ορισμένοι αγρότες άφησαν τις καλλιέργειες να ξηραίνονται στο χωράφι. Τα τέλη για τις άδειες και τα πρόστιμα αυξήθηκαν επίσης. Αν και ο mbs μιλάει με ευφράδεια για τους νέους της χώρας, δυσκολεύεται να τους βρει δουλειά. Η ανεργία παραμένει πεισματικά κολλημένη σε διψήφια ποσοστά. Οι μισοί από τους άνεργους έχουν πανεπιστημιακό πτυχίο, αλλά οι περισσότεροι υπάλληλοι που συνάντησα στα μεγαλεπήβολα έργα του mbs ήταν αλλοδαποί.
Οι προσπάθειες της Σαουδικής Αραβίας να διαφοροποιήσει την οικονομία της -και να αντισταθμίσει έτσι τη μακροχρόνια μείωση των πετρελαϊκών αποθεμάτων- επίσης δεν πάνε καλά. Η πανδημία καθυστέρησε τα σχέδια για ταχεία αύξηση του διεθνούς τουρισμού. Το να αποσπάς δισεκατομμύρια δολάρια από τους συγγενείς σου μπορεί να μην είναι ο καλύτερος τρόπος για να πείσεις τους επενδυτές ότι το βασίλειο είναι ένα φιλελεύθερο καταφύγιο.
Ο νεαρός πρίγκιπας έχει ανατρέψει ακόμη και τα μικρά βήματα προς τη δημοκρατία που είχαν κάνει οι προηγούμενοι βασιλείς. Οι δημοτικές εκλογές έχουν ανασταλεί - ως άσκηση περικοπής δαπανών, εξηγεί ο ενδεής Τύπος. Το Συμβούλιο της Σούρα, ένα συμβουλευτικό όργανο 150 ατόμων, συνεδριάζει μόνο διαδικτυακά μετά την πανδημία. "Μακάρι να είχα περισσότερη φωνή", δήλωσε ένα μέλος. Κάθε φορά που ανέφερα τον πρίγκιπα, το πόδι του έκανε νευρικές συσπάσεις.
Ένας συχνός επισκέπτης της βασιλικής αυλής λέει ότι ο mbs δίνει τώρα την εντύπωση κάποιου που αισθάνεται διαρκώς ότι οι άνθρωποι συνωμοτούν εναντίον του. Φαίνεται να τον απασχολεί η αφοσίωση. Γεμίζει θέσεις κλειδιά είτε με νέους βασιλείς, είτε με ξένους που δεν έχουν τοπική βάση για να τον απειλήσουν, είτε με ανθρώπους που έχει ήδη καταστρέψει. Ένας υπουργός της κυβέρνησης, ο Ibrahim Assaf, ήταν ένας από αυτούς που κλείστηκαν στο Ritz-Carlton - δύο μήνες αργότερα ο mbs τον έστειλε στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ ως εκπρόσωπό του. Ένα ανώτερο στέλεχος σε ένα από τα κατασκευαστικά του έργα είναι κάποιος που λέει ότι βασανίστηκε σε μια από τις φυλακές του. "Από γυμνός, ξυλοκοπημένος και απογυμνωμένος από όλα τα περιουσιακά του στοιχεία, έγινε διευθυντής έργων υψηλού επιπέδου", λέει ένας στενός γνωστός του.
Όλοι παραμένουν ευάλωτοι στα ξεσπάσματα του mbs. Σαουδαραβικές πηγές λένε ότι κάποτε κλείδωσε έναν υπουργό σε μια τουαλέτα για δέκα ώρες. (Ο υπουργός εμφανίστηκε αργότερα στην τηλεόραση φλυαρώντας ακατάπαυστα για τη σοφία του πρίγκιπα). Ένας ανώτερος αξιωματούχος με τον οποίο μίλησα λέει ότι θέλει να φύγει. "Όλοι στον κύκλο του τον φοβούνται", λέει ένας εκ των έσω. Και αυτό θα μπορούσε να τον δυσκολέψει να κυβερνήσει αποτελεσματικά μια χώρα 35 εκατομμυρίων ανθρώπων. Πρώην αυλικοί λένε ότι κανείς από το περιβάλλον του mbs δεν είναι έτοιμος να προσφέρει μια ειλικρινή εκτίμηση για το αν τα όλο και πιο μεγαλεπήβολα σχέδιά του είναι βιώσιμα. "Το να πει όχι", λέει ένας από αυτούς, "δεν είναι κάτι που θα κάνει ποτέ".
Αν ο mbs έχει μια αποστολή πέρα από την επέκταση της εξουσίας του, θα περίμενε κανείς να τη βρει στο Neom, την πόλη που υποσχέθηκε να χτίσει στην έρημο. Η Neom δεν θα είναι τίποτα λιγότερο από "ένα πολιτιστικό άλμα για την ανθρωπότητα", είπε το 2017. Ακολούθησαν λεπτομέρειες που προκάλεσαν μεγάλη εντύπωση. Τα τρόφιμα της πόλης θα καλλιεργούνταν σε υδροπονικούς τοίχους σε μια πλωτή δομή. Θα τροφοδοτείται από το μεγαλύτερο εργοστάσιο πράσινου υδρογόνου στον κόσμο. Χιλιάδες εκχιονιστικά μηχανήματα θα δημιουργούσαν ένα χιονοδρομικό κέντρο σε ένα κοντινό βουνό. Μια μέρα θα είχε αυτοκίνητα χωρίς οδηγό και επιβατικά αεροσκάφη.
Σύμφωνα με το επίσημο χρονοδιάγραμμα, η κύρια πόλη θα είχε ολοκληρωθεί το 2020. Περαιτέρω συνοικίες θα προστεθούν μέχρι το 2025. Ο υπουργός Τουρισμού του πρίγκιπα, Ahmed al-Khateeb, απέρριψε τις φήμες ότι το χρονοδιάγραμμα αποδείχθηκε υπερβολικά φιλόδοξο. "Ελάτε να δείτε με τα μάτια σας και όχι με τα αυτιά σας", προέτρεψε. Έτσι πήγα.
Ο mbs δίνει τώρα την εντύπωση κάποιου που αισθάνεται διαρκώς ότι οι άνθρωποι συνωμοτούν εναντίον του. Φαίνεται να τον απασχολεί η αφοσίωση. Γεμίζει θέσεις κλειδιά είτε με νέους βασιλείς, είτε με ξένους που δεν έχουν τοπική βάση για να τον απειλήσουν, είτε με ανθρώπους που έχει ήδη καταστρέψει.
Το πρώτο πρόβλημα ήταν να βρω τη Neom. Δεν υπήρχαν οδικές πινακίδες. Μετά από τρεις ώρες οδήγησης φτάσαμε στο σημείο που έδειχνε ο χάρτης. Ήταν άδειο, εκτός από μια μοναχική συκιά. Καμήλες περπατούσαν στον άδειο αυτοκινητόδρομο. Σωροί από μπάζα βρίσκονταν στο δρόμο, απομεινάρια της πόλης που είχε ισοπεδωθεί για να δημιουργηθεί η πανίσχυρη μητρόπολη.
Η καθορισμένη περιοχή έχει σχεδόν το μέγεθος του Βελγίου. Απ' όσο μπόρεσα να καταλάβω, μόνο δύο έργα είχαν ολοκληρωθεί, το παλάτι του mbs και κάτι που το Google Earth αποκαλεί "The Neom Experience Centre" (όταν πήγα να το δω, ήταν καλυμμένο από μια προκατασκευασμένη σκεπή). Το μόνο άλλο πραγματικό κτίριο που μπόρεσα να δω ήταν ένα ξενοδοχείο που κατασκευάστηκε πριν από τη σχεδίαση του Neom: το Royal Tulip. Μια αφίσα στο λόμπι του ξενοδοχείου με προέτρεπε να "ανακαλύψω το Neom". Αλλά όταν ζήτησα έναν ξεναγό, ο διευθυντής του ξενοδοχείου έβρισε την αδελφή μου με αραβικές χυδαιότητες και προσπάθησε να με διώξει. Δεν υπήρχε κανένα σημάδι από τον κόμβο μέσων ενημέρωσης με την "διευκόλυνση χωρίς τριβές", τις "προηγμένες υποδομές" και τα "συνεργατικά οικοσυστήματα" που υποσχόταν η ιστοσελίδα του Neom. Ο επικεφαλής επικοινωνίας και μέσων ενημέρωσης της Neom, Wayne Borg, δήλωσε ότι ήταν "εκτός Βασιλείου προς το παρόν".
Το εστιατόριο του ξενοδοχείου έσφυζε από συμβούλους - όλοι όσοι συνάντησα ήταν ξένοι. (Αργότερα βρήκα έναν Σαουδάραβα διαχειριστή έργου. "Νομίζουμε ότι είμαστε έτοιμοι να αρχίσουμε να δουλεύουμε, αλλά κάθε δύο μήνες οι σύμβουλοι κόβουν ένα νέο σχέδιο", μου είπε. "Εξακολουθούν να κάνουν σχέδια επί σχεδίων"). Υπήρχε ένα είδος μανιακού βραχυπρόθεσμου προσανατολισμού μεταξύ αυτών των ξένων. Πολλοί αμείβονταν με 40.000 δολάρια το μήνα, συν διάφορα μπόνους. "Είναι σαν να ιππεύεις ταύρο", μου είπε ένας από τους συμβούλους της Neom. "Ξέρεις ότι θα πέσεις, ότι κανείς δεν μπορεί να αντέξει πάνω στον ταύρο περισσότερο από ενάμισι λεπτό, δύο λεπτά, οπότε εκμεταλλεύεσαι στο έπακρο".
Παρά τους υψηλούς μισθούς, υπάρχουν αναφορές ότι οι ξένοι εγκαταλείπουν το πρόγραμμα Neom επειδή βρίσκουν το χάσμα μεταξύ προσδοκιών και πραγματικότητας τόσο αγχωτικό. Ο επικεφαλής της Neom λένε οι φίλοι του ότι είναι "τρομοκρατημένος" από την έλλειψη προόδου.
Τελικά, βρήκα έναν συνταξιούχο τεχνικό της σαουδαραβικής πολεμικής αεροπορίας, ο οποίος προσφέρθηκε να με οδηγήσει στην πόλη έναντι 600 δολαρίων. Με πήγε σε ένα γλυπτό που στεκόταν στην έρημο με τις λέξεις: "I ❤ Neom". Λίγο πιο πέρα βρήκαμε ένα νέο κομμάτι ασφάλτου, που λέγεται ότι σηματοδοτεί την άκρη της ονειρεμένης πόλης. Πέρα από αυτό, η μοναχική και επίπεδη άμμος απλωνόταν μακριά
