Η Venus Volcanism (Ρένα Ρασούλη) είναι ενθουσιώδης, αεικίνητη και είναι ντυμένη στα κόκκινα. Αν δεν τη γνωρίζεις, είναι μάλλον δύσκολο να την συνδέσεις με τη μουσική που φτιάχνει: ambient κομμάτια αρκετά χαμηλών τόνων, ονειρικά, απόκοσμα, τελετουργικά, με εναλλαγή χαράς και δράματος, αγάπης και τρόμου.
Το κορίτσι που μεγάλωσε ακούγοντας Θανάση Σκορδαλό, Κώστα Μουντάκη, Ξυλούρη και Ψαραντώνη, επειδή τους άκουγε φανατικά ο πατέρας του, έκανε τα βιώματά του ένα πολύ ξεχωριστό πρότζεκτ, βαθιά συναισθηματικό και προσωπικό. Στο άλμπουμ της «Ριζίτικο» συνδυάζει με έναν τρόπο μοναδικό την ηλεκτρονική μουσική με τα ριζίτικα τραγούδια της πατρίδας της, της Κρήτης, και τα ταξιδεύει εκτός Ελλάδας, γοητεύοντας το NTS (τον πιο δημοφιλή ιντερνετικό ραδιοφωνικό σταθμό της Ευρώπης) και ένα κοινό που θεωρεί την ελληνική παραδοσιακή μουσική ενδιαφέρουσα και εξωτική.
«Το "Ριζίτικο" είναι η πτυχιακή μου» λέει εξηγώντας πώς σκέφτηκε να αποδώσει με τον δικό της τρόπο το παλιότερο είδος κρητικής μουσικής. «Ολοκληρώνοντας τις σπουδές μου στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών της Αθήνας, έπρεπε να γράψω μια εργασία, αλλά δεν είμαι καθόλου καλή στη γραφή και επειδή ήθελα κάπως να συνδυάσω το πρακτικό με το θεωρητικό, ζήτησα από τον καθηγητή μου, τον Ιωσήφ Βιβιλάκη, να κάνω μια μουσική περφόρμανς βασισμένη στα θεραπευτικά χαρακτηριστικά του ήχου. Ο τίτλος της πτυχιακής μου είναι "Μουσική περφόρμανς παραδοσιακού ιδιώματος, βασισμένη στα θεραπευτικά χαρακτηριστικά του ήχου", οπότε έκανα μια έρευνα πάνω το τι είναι θεραπευτική μουσική.
Το να βρίσκεσαι κάπου με κόσμο, να κάνεις κύκλο, να χορεύεις, να τρως, να τραγουδάς, είναι από μόνο του θεραπευτικό, επειδή κοινωνικοποιείσαι. Ουσιαστικά, η παραδοσιακή μουσική είναι επικοινωνία και η επικοινωνία είναι επιβίωση. Αυτό προσπαθούσα κάπως να πετύχω, ήθελα να κάνω ένα μεταμοντέρνο δρώμενο, οπότε κάλεσα στην αυλή του Συλλόγου Αρχαιολόγων κόσμο και παρουσίασα αυτό το μουσικό εγχείρημα που βασίστηκε στα ριζίτικα τραγούδια της Κρήτης. Και το έκανα βάσει των αναμνήσεών μου από ένα πανηγύρι στο μέρος όπου γεννήθηκα, το χωριό Σίσες, που είναι μεταξύ συνόρων Ηρακλείου και Ρεθύμνου.
Μπορεί να μη χορέψαμε, επειδή η μουσική που έγραψα είναι ambient, αλλά ήταν μια μάζωξη, είχα καρπούζι, τυρί, ρακή και ο κόσμος μίλαγε, επιτέλους. Οι άνθρωποι γνωρίστηκαν μεταξύ τους και δεν έκαναν όλοι scroll down στα κινητά.
Τα ριζίτικα είναι εξωστρεφή τραγούδια, ακούγεται δυνατά η φωνή εκείνου που τραγουδάει, είναι σαν να είναι πάνω στο βουνό και να τραγουδάει για να τον ακούει "όλη η γης". Η δική μου προσέγγιση είναι πιο εσωστρεφής, πολύ πιο κοντά στο νανούρισμα.
Ασχολήθηκα με τα ριζίτικα γιατί είναι κάτι οικείο σ' εμένα. Η κρητική μουσική υπάρχει μέσα μου με έναν τρόπο, παρότι μικρότερη δεν μου άρεσε καθόλου, γιατί ασχολούνταν τ' αδέρφια μου κι εγώ ήθελα να πάω κόντρα. Μετά την εκτίμησα. Είναι σαν ένα κατώφλι, ανοίγει και βλέπεις μέσα της τη δημοτική ποίηση. Είναι ένας άλλος κόσμος, όπου μπορείς να εκφράσεις πράγματα που δεν μπορείς να εκφράσεις στη ζωή, στην καθημερινότητα.
Δυσκολευόμαστε να μιλήσουμε για την αγάπη, για τον θάνατο, για τον έρωτα. Νομίζω ότι το παραδοσιακό τραγούδι, γενικά, δίνει χώρο σε αυτό, είναι σαν να είναι ένας άλλος τόπος. Τα ριζίτικα λέγονται έτσι από τις ρίζες των βουνών και συνήθως τραγουδιούνται στη δυτική Κρήτη, στα Λευκά Όρη και στον Ψηλορείτη. Αλλά υπάρχουν και στο Ρέθυμνο και σπανιότερα μπορούμε να τα βρούμε στο Λασίθι και στο Ηράκλειο».
Τη ρωτάω πόσο τολμηρό ήταν να ασχοληθεί με ένα μουσικό είδος που για τον πιο πολύ κόσμο θεωρείται αντρικό. «Πλέον υπάρχουν αρκετές γυναίκες που τραγουδάνε ριζίτικα, απλώς ο ρόλος της γυναίκας στην Κρήτη είναι μονίμως υποβαθμισμένος» λέει.
«Έχοντας ζήσει εκεί, αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει μια λανθάνουσα μητριαρχία ‒ πάντα υπήρχε, αλλά ήταν υποβόσκουσα. Παλιότερα, για να χορέψει μια γυναίκα, έπρεπε να συνοδεύεται από άντρα, έπρεπε ο άντρας να τη χορέψει.
Τα ριζίτικα είναι εξωστρεφή τραγούδια, ακούγεται δυνατά η φωνή εκείνου που τραγουδάει, είναι σαν να είναι πάνω στο βουνό και να τραγουδάει για να τον ακούει "όλη η γης". Η δική μου προσέγγιση είναι πιο εσωστρεφής, πολύ πιο κοντά στο νανούρισμα. Κράτησα τις μελωδίες και προσπάθησα να μην επέμβω πολύ. Χρησιμοποίησα συνθεσάιζερ για να φτιάξω ατμόσφαιρες και δεν ήθελα να κάνω πολλή φασαρία, επειδή τις είδα σαν κάτι εύθραυστο. Και τα ριζίτικα είναι κάτι εύθραυστο.
Όλα τα τραγούδια του άλμπουμ είναι δημοτική ποίηση με μια δική μου προσέγγιση. Υπήρχαν και εγώ επενέβην στην αισθητική απόδοση. Ξεκινώντας με το τι είναι θεραπευτικό, έχω φτιάξει ένα ψηφιδωτό, ένα κολλάζ, έχοντας στο μυαλό μου ότι ένα μωρό, όταν βρίσκεται στην κοιλιά της μαμάς του, το πρώτο πράγμα που αντιλαμβάνεται είναι ο ρυθμός και μετά η μελωδία. Ακούει τη φωνή της και τον χτύπο της καρδιάς της ή το πώς κινούνται τα υγρά στο σώμα της.
Στο πρώτο κομμάτι, στο "Περβόλι", η φωνή μου είναι μπουκωμένη γιατί προσπάθησα να σκεφτώ πόσο ωραία νιώθω όταν είμαι στη θάλασσα στη νότια Κρήτη, όταν έχω βουτήξει στο νερό κι ακούω αμυδρά τους ήχους απέξω. Ήθελα να κάνω μια προσομοίωση αυτής της αίσθησης. Ένα μωρό ακούει μάλλον κάπως έτσι.
Μετά έχω βάλει κάποια ηχητικά δείγματα, samples, από χτύπους καρδιάς στους 72 παλμούς το δευτερόλεπτο, τζιτζίκια, πουλιά, έντομα, αέρα, θάλασσα, που είναι οι πρώτοι θεραπευτικοί ήχοι. Όταν είμαστε στη φύση πάντα αυτοί μας ηρεμούν. Υπάρχει ένας ρυθμός μέσα σε όλα αυτά, υπάρχει ένας ρυθμός στη φύση.
Στα πέντε κομμάτια του δίσκου, εκτός από ήχους της φύσης και drones, υπάρχουν απλές νότες. Είναι όλα πολύ απλά, όπως είναι και τα ριζίτικα. Έχουν δυσκολία στο τραγούδισμα, αλλά είναι κάτι απλό, μια μελωδία που επαναλαμβάνεται. Κι έχει μια ιαματική δύναμη η επανάληψη.
Τα τραγούδια που λέω εκθειάζουν τη φύση και τον κόσμο: "Για ειδές περβόλι όμορφο, για ειδές κατάκρυα βρύση, στο περβόλι μας, στ' ώριο περβόλι μας, τ' όμορφο. Κι όσα δεντρά έπεψεν ο Θιος, όλα είναι φυτεμένα στο περιβόλι μας, στο ώριο περβόλι μας, τ' όμορφο". Είναι τραγούδια με κωδικοποιημένα μηνύματα που μιλούν κρυφά για την ελευθερία (Σε ψηλό βουνό, / σε ριζιμιό χαράκι, / κάθεται έν' αητός. / Βρεμένος, χιονισμένος / ο καημένος και παρακαλεί. / Και παρακαλεί / τον ήλιο ν' ανατείλει. / Ήλιε ανάτειλε ήλιε ανάτειλε. / Ήλιε λάμψε και δώσε / για να λιώσουνε / χιόνια από τα φτερά μου / και τα κρούσταλλα / από τ' ακράνυχά μου»), που μιλούν για τον έρωτα με σκληρό τρόπο, όπως ο "Καύκος": "Χριστέ και να το σκότωνε ο κυνηγός τ' αγρίμι να το 'φέρνε στο σπίτι μας, στο στύλο να το κρέμα. Ν' ανοίξω το στηθούρι του να βγάλω την καρδιά του και με το αίμα της καρδιάς να βάψω τα μαλλιά μου". Μέσα στην παραδοσιακή ποίηση υπάρχουν κάποια στοιχεία τρόμου, αλλά στο θέατρο και στο τραγούδι μπορείς να εκφραστείς χωρίς να σε λογοκρίνουν. Υπάρχει ελευθερία έκφρασης και επικοινωνία». Ωστόσο, ήμουν τυχερή που σε όλο αυτό το εγχείρημα είχα την βοήθεια ενός καρδιακού φίλου και μουσικού παραγωγού, του Νικόλα Γκότση (a.k.a Nikolas Gale), ο οποίος ήταν αρωγός σε τεχνικά ζητήματα και θέματα παραγωγής του ήχου.
Εξηγεί πώς ένας δίσκος με παραδοσιακή ελληνική μουσική βρέθηκε στην ελιτίστικη σκωτσέζικη εταιρεία Optimo Music, και μάλιστα χωρίς καν να το επιδιώξει.
«Πριν από ενάμιση χρόνο, όταν ετοίμαζα τα κομμάτια για την πτυχιακή μου, ήρθαν στην Αθήνα δυο κοπέλες από το Λονδίνο, γνωστές ενός φίλου μου, και βρέθηκαν στο σπίτι μου να τρώμε. Η μία ήταν μουσικός και η άλλη, η Κριστίν, DJ του NTS και ιδρύτρια της Weaponise Your Sound, της θυγατρικής εταιρείας της Optimo. Αφού φάγαμε, άκουσε η Κριστίν το "Περβόλι", της άρεσε και το ζήτησε για να το παίξει στην εκπομπή της. Μετά από σχεδόν έναν χρόνο μού ζήτησε να βγάλουν το άλμπουμ σε βινύλιο. Ήταν και τύχη μέσα σε όλα, γιατί δεν έψαξα ποτέ πού θα το έβγαζα. Μου έστειλε την πρότασή της και στις 13 Μαρτίου κυκλοφορεί χωρίς να χρειαστεί καν να ψάξω εταιρεία.
Να σου πω την αλήθεια, με φοβίζει λίγο το παραδοσιακό στην Ελλάδα, γιατί νιώθω ότι λογοκρίνεται πολύ πιο εύκολα. Και επειδή ξεκίνησα με βάση το τι είναι θεραπευτική μουσική, ουσιαστικά η έρευνά μου στο ριζίτικο και στο πώς τραγουδιέται μπορεί να θεωρηθεί επιφανειακή από έναν ειδήμονα. Όταν θέλω να προσεγγίσω και να φτιάξω κάτι κάνω έρευνα, αλλά θέλω να υπάρχει η αίσθηση του παιχνιδιού. Το να παίρνω πολύ στα σοβαρά τα πράγματα είναι κάτι που δεν με εκφράζει.
Γενικά, πάντως, θεωρώ ότι υπάρχει χώρος για την παραδοσιακή μουσική. Είναι σαν να υπάρχει μονίμως υλικό κάπου κι εσύ να μπορείς να πάρεις από αυτό και να το επαναπροσδιορίσεις, γιατί από μόνο του έχει μεγάλη ισχύ. Η δημοτική ποίηση και το τραγούδι και όλες οι μελωδίες έχουν από μόνα τους ισχύ. Όταν πας να προσεγγίσεις κάτι τέτοιο με τον δικό σου τρόπο, βάζοντας μέσα και τη δική σου ψυχοσύνθεση, λειτουργείς λίγο σαν ένα δοχείο. Και πάντα συγκινούμαι όταν ακούω παραδοσιακά τραγούδια, είτε είναι ένα ριζίτικο που το τραγουδάει κάποιος ακαπέλα, είτε παίζει ένα όργανο τραγουδώντας το. Νιώθω μια ανατριχίλα, ίσως επειδή έχω μεγαλώσει με τέτοια βιώματα.
Τα ριζίτικα που παίζω, όλο το άλμπουμ, είναι κάποιου είδους ιεροτελεστία κι έχω έναν συγκεκριμένο τρόπο που θέλω να τα παρουσιάσω στο μυαλό μου. Ιδανικά, θα ήθελα να το παρουσιάσω σε μουσεία, σε χώρους τέχνης, εκεί νομίζω ότι ταιριάζει, δεν ξέρω πόσο μπορεί να λειτουργήσει αλλού...»
Venus Volcanism - Σε ψηλό βουνό (The Eagle)
Venus Volcanism - Rizitiko (album sampler)
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
