Κάθε χρόνο, τέτοιες μέρες, χάνω τα κουράγια μου. Σε αυτά τα χαμηλά βουνά δεν ταιριάζει ο χειμώνας – σε τέτοια θάλασσα. Είμαι νησιώτης. Μ' αρέσει ο ήλιος που κατσάρει στο νερό της θάλασσας στις 10 το πρωί. Δεν καταλαβαίνω το κρύο, τα κουκουλωμένα σώματα, τη γρίπη, το πετρέλαιο, το παγωμένο χώμα, τα σκυλιά που κοιμούνται στους εξαερισμούς – δεν είναι εδώ Νέα Υόρκη, είναι Μεσόγειος ζεστή. Θέλω να περάσουν γρήγορα αυτές οι μέρες, να σκάσουν τα πρώτα φύλλα στα μαύρα κούτσουρα, να πάμε πάλι στα νησιά – το χιόνι είναι η λέπρα της γής, έλεγε ο Μπρετόν.
09.22
Μία από τις λιγότερο γνωστές κατοικίες Τράγκα
Κάτι μου διαφέυγει στην ιστορία με τα σπίτια του Τράγκα. Αυτοί που προσποιούνται εμφατικότερα ότι πέφτουν απ' τα σύννεφα είναι εκείνοι που ξέρουν πονηρότερα πώς παίζεται το συγκεκριμένο δημοσιογραφικό παζάρι. Και ποιος τα παίρνει και πώς τα παίρνει και πόσα παίρνει. Στοιχειώδεις ενστάσεις είναι όμως οι εξής.
1. Σημασία θα είχε αυτή η «έκπληξη» να εκφραζόταν με ένα ωραίο ρεπορτάζ ζώντος του δημοσιογράφου.
2. Να εκφραζόταν από media που ο εκδότης τους δεν πιάστηκε με μαύρες σακούλες κ.λπ.
3. Να υποσημειωνόταν ότι τα περισσότερα συστημικά media συνεργάστηκαν αγαστά μαζί του και τον χρησιμοποίησαν μια χαρά, επί δεκαετίες.
4. Να τονιστεί, τέλος, μετ' επιτάσεως, ότι το Πόθεν Έσχες των δημοσιογράφων είναι μια γελοία υπόθεση.
10.01
Παρέλαβα ένα παλιότερο βιλίο του Grayson Perry με τις ταπισερί του. Τώρα που το βλέμα μας δεν σκαλώνει επιτέλους στον τρόπο που ντύνεται ή «πουλάει» την περσόνα του, μπορώ να εκτιμήσω καλύτερα την τέχνη του καθαυτή. Που είναι σπουδαία.
Η σκηνή είναι όσα επακολούθησαν ενός τροχαίου δυστυχήματος σε μια διασταύρωση κοντά σε ένα εμπορικό πάρκο. Ο Τιμ βρίσκεται νεκρός στα χέρια ενός αγνώστου. Η γοητευτική δεύτερη σύζυγός του στέκεται αποσβολωμένη και αιμόφυρτη ανάμεσα στα συντρίμμια της Ferrari του. Στα δεξιά, τραυματιοφορείς ετοιμάζονται να μεταφέρουν το πτώμα του. Στα αριστερά, αστυνομικοί και πυροσβέστες κάνουν αυτοψία και καθαρίζουν τον τόπο του δυστυχήματος. Οι θεατές βγάζουν φωτογραφίες για να τις ανεβάσουν στο διαδίκτυο. Ο σκύλος του κείτεται νεκρός. Το περιεχόμενο της ακριβής τσάντας της συζύγου του είναι σκόρπιο πάνω από ένα τεύχος του περιοδικού «Hello», στο εξώφυλλο του οποίου φιγουράρουν εκείνη και ο Tim. Στο κάτω μέρος του «Θρήνου» του Rogier van der Weyden (περ. 1460), του πίνακα που ενέπνευσε αυτή την εικόνα, υπάρχει ένα κρανίο – το αντικατέστησα με ένα διαλυμένο smartphone, το οποίο παραπέμπει στην πρώτη ταπισερί της σειράς, όπου ο Tim πιάνει το τηλέφωνο της μητέρας του. Η σκηνή αυτή παραπέμπει επίσης στον τελευταίο πίνακα του έργου του Hogarth «A Rake's Progress» (1733), όπου ο Tom Rakewell πεθαίνει γυμνός στο τρελοκομείο.
Μαρτυρία μιας περαστικής γυναίκας: «Επιστρέφαμε σπίτι από μια νυχτερινή έξοδο, όταν αυτά τα δύο αυτοκίνητα, που έκαναν κόντρες μεταξύ τους, πέρασαν με ταχύτητα μεγάλη. Μεσήλικες άντρες που έκαναν φιγούρα, το κόκκινο έχασε τον έλεγχο. Ο οδηγός δεν φορούσε ζώνη. Δεν είχε καμία ελπίδα. Η γυναίκα συνοδηγός ήταν καλά, αλλά σε κατάσταση σοκ. Είμαι νοσοκόμα. Προσπάθησα να σώσω τον άνδρα, αλλά πέθανε στα χέρια μου. Μόνο αργότερα έμαθα ότι ήταν ο διάσημος πληροφορικάριος Ρέικγουελ. Το μόνο που μου είπε ήταν "Μητέρα". Τόσα λεφτά και να πεθαίνει στον δρόμο».
Μέρες τώρα όλα τα μέσα ασχολούνται με την καταγγελία βιασμού της 24χρονης. Άνθρωποι που θέλουν ο κόσμος να γίνει λιγότερο σκληρός, βίαιος και ηλίθιος την υποστήριξαν, δικαίως, αν και είναι εξόχως άβολο να τη βλέπουν αγκαλιά με τον Τριανταφυλλόπουλο!
Η σύγχυση βέβαια διαπνέει πλέον τα πάντα. Έχω χαθεί σε τόσες σεξουαλικές καταγγελίες, τόσους άκυρους τιμωρούς του σεξισμού, και έχω την εντύπωση ότι πολλές από αυτές τις ιστορίες καταναλώνονται με λάγνα απληστία για όλο και πιο πορνογραφικές/σκανδαλοθηρικές λεπτομέρειες ή όλο και πιο λεπτουργημένους εκβιασμούς.
Πάντως, κάτι συμβαίνει με το σεξ – το μπέρδεμα όλο και εντείνεται. Έγκυρες μελέτες (στο «Scientific American») δείχνουν ότι τις τελευταίες δεκαετίες οι άνθρωποι κάνουν πολύ λιγότερο, αλλά πολύ σκληρότερο σεξ. Πριν από έναν μήνα περίπου διάβασα ένα άρθρο στον «Guardian» σχετικά, που έλεγε ότι φταίει γι' αυτό η αυξανόμενη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του gaming. Η μείωση της χρήσης αλκοόλ θα μπορούσε να είναι ένας άλλος παράγοντας. Ίσως το πιο ενδιαφέρον και ανησυχητικό, ωστόσο, είναι η υπόθεση των ερευνητών ότι η καθιέρωση του εξαιρετικά σκληρού σεξ θα μπορούσε να απομακρύνει μια γενιά νέων ανθρώπων από το σεξ συνολικά.
FacebookTwitter Ai Weiwei, Han Dynasty Urn With Coca-Cola Logo, 2014Courtesy Ai Weiwei Studio
«AΓΡΙΟ ΣΕΞ ΠΟΥ ΠΗΓΕ ΣΤΡΑΒΑ»
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια σημαντική ομαλοποίηση του πνιγμού και του στραγγαλισμού κατά τη διάρκεια του σεξ. Η πορνογραφία έχει παίξει μεγάλο ρόλο σε αυτό, αλλά τα γυναικεία περιοδικά και η λαϊκή κουλτούρα (οι «50 αποχρώσεις του γκρι», για παράδειγμα) έχουν επίσης συμβάλει στο να γίνει το σκληρό σεξ «μόδα». Οι Hebernick και Fu δήλωσαν στο «Scientific American» ότι ο πνιγμός ή ο στραγγαλισμός κατά τη διάρκεια του σεξ «φαίνεται να αποτελεί πλειοψηφική συμπεριφορά για τους φοιτητές κολεγιακής ηλικίας». Tο 2019 η ομάδα της εκστρατείας We Can't Consent to This σημείωσε ότι την τελευταία δεκαετία 30 κορίτσια έχουν σκοτωθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο σε κάτι που κατά τους ισχυρισμούς των άλλων ήταν συναινετικό άγριο σεξ. Η φράση «άγριο σεξ που πήγε στραβά» έχει γίνει πια μια συνηθισμένη δικαιολογία για πολλές γυναικοκτονίες.
Για να είμαστε ξεκάθαροι: δεν υπάρχει τίποτα κακό στο σκληρό σεξ, αρκεί να είναι πραγματικά συναινετικό. Αυτό που είναι προβληματικό είναι οι νέοι να μαθαίνουν για το σεξ μέσα από το πορνό και να πιστεύουν ότι η βία είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι της σεξουαλικής εγγύτητας. Οι παρατηρήσεις των Hebernick και Fu σχετικά με την κανονικοποίηση του σκληρού σεξ απηχούν τα σχόλια που έκανε η τραγουδίστρια Billie Eilish τον περασμένο μήνα σχετικά με τις επιπτώσεις που είχε η παρακολούθηση πορνό από νεαρή ηλικία στην ψυχική της υγεία και το πώς διαστρεβλώθηκαν οι προσδοκίες της για το πώς θα έπρεπε να είναι το σεξ. «Τις πρώτες φορές που... έκανα σεξ δεν έλεγα όχι σε πράγματα που δεν ήταν καλά», δήλωσε σε συνέντευξή της στο «Howard Stern Show». «Ήταν επειδή πίστευα ότι αυτό υποτίθεται πως έπρεπε να με ερεθίζει».
O Xρήστος Νομικός στο «Κορίτσι βόμβα» του Νίκου Μαστοράκη.
10.59
FacebookTwitter Ο Τζόελ Κοέν και η Φράνσις Μακ Ντόρμαντ, ως Λαίδη Μάκβεθ, στα γυρίσματα της ταινίας «Η Τραγωδία του Μάκβεθ». Φωτογραφία: Alison Rosa/ Apple
Η διαφορά των ηθοποιών που θεωρούνται κατάλληλοι για Σαιξπηρ και τραγωδία από τους υπόλοιπους ειναι ότι μπορούν να ενσαρκώνουν έννοιες – όχι ανθρώπους. Γίνονται η Ύβρις, η Προδοσία, ο Φθόνος, το Έγκλημα. Δεν είναι πλέον άνθρωποι, μίμηση ανθρώπων, αλλά φυσικά στοιχεία που πηγάζουν από τα σπλάχνα του σώματος – και το σώμα γίνεται βάραθρο, το μίσος σεισμός, ο θάνατος βουνό τη νύχτα.
Πολύ δύσκολο ένας σταρ, όσο αντιστάρ κι αν είναι, να ξεχάσει ολότελα το είδωλο του σώματός του.
11.21
Στο πρώτο τεύχος της χρονιάς, Αθηναία έχουμε την Έλση Σαράτση. Ελάχιστοι την ξέρουν πια, αλλά δεν έχει σημασία. Μαζί με τον Λάζαρο Γεωργιάδη ίδρυσαν τη Λέσχη του Δίσκου το 1966 (στη στοά της Όπερας) και άλλαξαν το τρόπο που οι Αθηναίοι ακούνε κλασική μουσική. Πήγα πρωτοετής στο δισκάδικο το 1976 – ανίδεος, αλλά γοητευμένος από τη σχεδόν μασονική ατμόσφαιρα. Με σνόμπαραν κάπως όταν κατάλαβαν ότι είμαι αδαής, δε βαριέσαι όμως...
Έτρωγες τότε πολλες απορρίψεις από τα κλαμπ των ειδημόνων, δεν ήταν όπως τα communities του Facebook – έπρεπε να περάσεις διάφορα αντιληπτικά crash tests μέχρι να σου χαμογελάσουν και κυρίως να σού σταλάξουν τη γνώση τους! Αλλά με ενθουσίαζαν οι εκδόσεις τους. Η μονοτυπία, τα περίτεχνα στολίδια στα όρια της υπερβολής (απέναντι στα πιο συγκρατημένα Κείμενα του Βλάχου), τα ακριβά χαρτιά τους – σχεδόν κάθε βιβλίο είχε διαφορετικό σχήμα και στυλ, σαν από μια ανοικονόμητη δημιουργικότητα. Δεν θα ξεχάσω τον κεραυνό που με χτύπησε όταν κυκλοφόρησε η «Κατάη» του Πάουντ σε μεγάλο σχήμα, στη μετάφραση του Λορεντζάτου και με το σχέδιο των Leo και Diane Dillon στο εξώφυλλο (παρμένο μάλλον από τον δίσκο της Caedmon, όπου ο ποιητής διάβαζε τα Κάντος).
O Έζρα Πάουντ. Σχέδιο από την έκδοση «New Selected Poems & Translations», εκδ. Νew Directions
Η «Κατάη» δεν ήταν μόνο μια τυπογραφική εξτραβαγκάντσα αλλά και μια πρώτη γνωριμία με την ιαπωνικότητα που θα επέλαυνε μετά στα γούστα μου με τον Μισίμα, τον Κουροσάβα και τα γνωστά. Aυτό που σε χτυπά κατακούτελα με αυτό το (κάπως νόθο) έργο είναι πώς άνθρωποι π.χ. του 11ου αιώνα προ Χριστού, και προ Ομήρου ακόμη, μπορούσαν να μιλάνε τόσο αληθινά σε πρώτο πρόσωπο για την ανοιξιάτικη βροχούλα στον κήπο τους, το κρασί που πίνουν κοιτάζοντας το φεγγάρι, την ανία του στρατιώτη που φυλάει σκοπιά μακριά απ' το σπίτι του μαζεύοντας τα πρώτα βλαστάρια της φτέρης – πώς μπορεί να υπάρχει μια τόσο χειραφετημένη μοναξιά πριν από τη Σαπφώ και τους Έλληνες Λυρικούς. Ήταν κάτι που τότε αγνοούσα – ότι ένας είναι ο κόσμος κι ο άνθρωπος ένας.
Ας ξαναδιαβάσουμε επ' ευκαιρία το τελευταίο ποίημα της συλλογής.
«ΤΟ ΑΣΑΛΕΥΤΟ ΣΥΝΝΕΦΟ» ΤΟΥ ΤΟ-ΕΜ-ΜΕΪ
«Άνοιξη βροχερή», λέει ο Το-Εμ-Μέι, «Άνοιξη βροχερή στο περιβόλι».
Ι
Τα σύννεφα μαζεύτηκαν μαζεύτηκαν, κι η βροχή πέφτει
και πέφτει,
Οι οχτώ δίπλες τ' ουρανού σε μια τυλίχτηκαν μαυρίλα,
Κι ο δρόμος απλώνεται φαρδύς πλατύς.
Στην κάμαρά μου στέκω που κοιτάζει την Ανατολή, ήσυχος
ήσυχος,
Χαϊδεύω το καινούργιο μου βαρέλι.
Οι φίλοι μου ξένοι για μένα ή λείπουν μακριά,
Σκύβω το κεφάλι και κάθομαι σιωπηλός.
II
Βροχή, βροχή και τα σύννεφα μαζεύτηκαν,
Οι οχτώ δίπλες τ’ ουρανού μια σκοτεινιά,
Η πλατιά χώρα γίνηκε ποτάμι.
«Κρασί, κρασί, εδώ το κρασί»
Τα πίνω στο ανατολικό παράθυρό μου.
Συλλογιέμαι την κουβέντα και τον άνθρωπο,
Και μήτε πλεούμενο, μήτε καρότσα στον ορίζοντα.
IΙΙ
Τα δέντρα στο ανατολικό μου περιβόλι
πετούν μικρά βλαστάρια,
Ζητάν’ να συδαυλίσουνε καινούργια αγάπη,
Κι οι άνθρωποι λένε το φεγγάρι κι ο ήλιος πως ολοένα φεύγουν
γιατί δε βρίσκουν μια θέση μαλακιά.
Τα πουλιά φτερουγάν στο δεντρί μου απάνω,
και νομίζω πως τ’ άκουσα να λεν,
«Όχι πως δεν υπάρχουν άλλοι ανθρώποι
Μα προτιμάμε αυτόν το φιλαράκο,
Όμως όσο να θέμε να μιλήσομε
Δε γίνεται τη λύπη μας να καταλάβει.
Τ'άο Γιουάν Μινγκ
365-427 μ.Χ.
12.54
Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος σε νεαρή ηλικία
Mε τον Λορεντζάτο είχα μια άρνηση μέχρι πρότινος, κυρίως από ημιμάθεια. Ίσως φταίει ότι τον είχα συναντήσει 5-6 φορές στο Ροδακιό και μια φορά είχαμε πάει με τον Ν.Π. στο σπίτι του στην Κηφισιά. Όταν συναντάς νωρίς ανθρώπους με αξία, ενώ εσύ είσαι μια μύξα, το πιθανότερο είναι να τους παρεξηγήσεις. Με ενοχλούσε η ελικοειδής γλώσσα του που σου έβγαζε την πίστη μέχρι να πει κάτι, μια καλλιγραφική λαγνεία με την παραδοση, η «Σύρτις» με έπληττε πολύ (και με πλήττει ακόμη), κι όλα αυτά, μαζί με την αχανή ασημαντολογία των Collectanea και την ιερατική σχεδόν παρουσία του (είχε μια πονηριά στο μάτι ωστόσο), δημιούργησαν την τέλεια καταιγίδα – μέχρι ένα απόγευμα που ο Ν.Π. με τάπωσε, εκεί που έλεγα ότι ο Λορεντζατος είναι «όλο μέλι-μέλι κι από τηγανίτα τίποτα». Υποσχέθηκα τότε στον εαυτό μου να τον ξαναδιαβάσω. Και μπορεί να μην ανακάλυψα έναν ανυπέρβλητο δημιουργό, βρήκα όμως έναν σοβαρό διανοούμενο.
Τα λέω αυτά γιατί την προηγούμενη εβδομάδα ένας φίλος μού κούνησε το δάχτυλο με αφορμή την αναφορά μου στον Εντουάρ Λουί. «Λες ότι ενώ έχει να διηγηθεί αιχμηρές ιστορίες από την μεταμφιεσμένη αγριότητα της φιλελεύθερης Δύσης, δεν έχει τις σωστές λέξεις να τις πει. Μα ρε παιδί μου, στη λογοτεχνία η τεχνική είναι κάτι που αλληλοδιαμορφώνεται με εκείνο που έχεις να πεις – δεν βλέπεις κάτι και λες "α, αυτό είναι καλό ύφος επειδή έχει πλούσιες λέξεις και αρμονικό ρυθμό και μου θυμίζει τον τάδε". Αν είναι ενδιαφέρον και τεταμένο κάτι που διαβάζεις, δεν θα σκεφτείς ότι δεν έχει τις σωστές λεξεις στη σωστή θέση αλλά ότι ενδεχομένως ένα νέο ύφος γεννήθηκε».
Ο φίλος μου έχει κάποιο δίκιο. Όταν είχαν ρωτήσει τον Ιγκόρ Στραβίνσκι τι είναι η τεχνική, είχε δώσει την εξής απάντηση:
Ο Στραβίνσκι από τον Άβεντον
Τεχνική είναι ολόκληρος ο άνθρωπος. Μαθαίνουμε να τη χρησιμοποιούμε, αλλά αρχικά δεν μπορούμε να την αποκτήσουμε· ή θα 'πρεπε ίσως να πω ότι γεννιόμαστε με τη δυνατότητα να την αποχτήσουμε. Τώρα έχει φτάσει να σημαίνει το αντίθετο της καρδιάς, αν και φυσικά «καρδιά» είναι επίσης τεχνική. Και μια απλή κηλίδα σ' ένα χαρτί του φίλου μου Ευγένιου Μπέρμαν την αναγνωρίζω αμέσως σαν δικιά του κηλίδα. Τι έχω αναγνωρίσει – ένα στυλ ή μια τεχνική; Είναι και τα δυο η ίδια υπογραφή ενός ανθρώπου στο σύνολό του. Ο Σταντάλ (στους «Ρωμαΐκούς Περιπάτους») πίστευε ότι το στυλ είναι ο τρόπος του καθενός να λέει το ίδιο πράγμα. Είναι όμως φανερό πως κανείς δεν λέει το ίδιο πράγμα γιατί καθετί είναι και ο τρόπος που ειπώνεται. Μια τεχνική ή ένα στυλ για να ειπωθεί κάτι πρωτότυπο δεν υπάρχουν a priori, τα δημιουργεί ο ίδιος ο πρωτότυπος τρόπος που λέγονται. Λέμε μερικές φορές για έναν συνθέτη ότι του λείπει η τεχνική. Για τον Σούμαν, για παράδειγμα, λέμε ότι δεν είχε αρκετή ορχηστρική τεχνική.
Δεν πιστεύουμε όμως ότι περισσότερη τεχνική θ' άλλαζε τον συνθέτη. Δεν αληθεύει πως είναι άλλο η «σκέψη» κι άλλο η «τεχνική», πως για την ακρίβεια η τεχνική είναι η ικανότητα να μεταδώσεις, να «εκφράσεις» ή ν’ αναπτύξεις σκέψεις. Δεν μπορούμε να λέμε «η τεχνική του Μπαχ» (προσωπικά δεν το λέω ποτέ), κι ωστόσο από κάθε πλευρά είχε περισσότερη τεχνική από οποιονδήποτε· το νόημά μας, ξένο προς τα πράγματα, γίνεται γελοίο όταν προσπαθήσουμε να φανταστούμε το χώρισμα της μουσικής ουσίας του Μπαχ απ' τό πλάσιμό της. Η τεχνική δεν είναι διδακτή επιστήμη, ούτε γνώσεις, ούτε μάθηση, ούτε καν γνώση του πώς να φτιάξεις κάτι. Είναι δημιουργία και όντας δημιουργία, είναι καινούργιο πράγμα κάθε φορά.
KΙ ΟΜΩΣ. Υπάρχει κι άλλη όψη. Πολλές φορές που δεν έβρισκα τα λόγια ούτε τον τρόπο να εκφράσω τις θολές ενορμήσεις μου, σκεφτόμουνα κάτι που επισήμανε ο γέρος αστός της Κηφισιάς στον πρόλογο που είχε γράψει όταν μετέφρασε τα «Ξένια» του Μοντάλε στον Εκηβόλο. Θέλοντας να επαινέσει το γυμνό, μιλητό ύφος του Ιταλού νομπελίστα, το οποίο γεφύρωνε το χάσμα ανάμεσα στη λογοτεχνική και στην καθημερινή γλώσσα, έλεγε ότι συχνά «δεν έχομε την επιθυμητή ταυτότητα ανάμεσα στη διατύπωση και στη διάθεση, αλλά η διατύπωση προπορεύεται ή αφήνει πίσω τη διάθεσή μας». Παρέθετε μάλιστα έναν στίχο του Έλιοτ στον «Εast Cocker», ως αντιπαράδειγμα.
... to get the better of words for the thing one no longer has to say
Έτσι, λοιπόν, άλλοτε θέλουμε να πούμε κάτι, αλλά δεν έχουμε τα λόγια· άλλοτε έχουμε τα λόγια, αλλά δεν θέλουμε να πούμε πια τίποτα· και σπανίως, ταυτόχρονα έχουμε και τα λόγια και την ενόρμηση. Τοτε γεννιέται η Τέχνη! Ναι, τεχνική είναι ολόκληρος ο άνθρωπος. Αλλά δεν είναι οποιαδήποτε στιγμή ο άνθρωπος συναντημένος με τον εαυτό του.
14.57
Ο Στραβίνσκι είχε πει πολλά ωραία για το σφαγείο των γηρατειών. Έναν χρόνο πριν πεθάνει, σε ηλικία 89 ετών, τον ρώτησαν πώς είναι η υγεία του. Απάντησε:
Άλλα πράγματα ρωτάτε με. «Όπως βλέπετε, δεν μπορώ να πω ακριβώς ότι προκόβω. Πάντως, για τη στιγμή –κι αυτο μου είναι αρκετό– δεν φαίνεται να 'χουμε κηδείες. Αισθάνομαι πάντως χάλια. Η φύση ε ί ν α ι πνευματώδης, όπως λέει ο Πέερ, αλλά με την ηλικία ανακαλύπτει κανείς ότι το πνεύμα – αυτό είναι κακό. Σου αρνείται το αύριο. Προικίζει τη μνήμη σου με κρύπτες και χρηματοκιβώτια για το παρελθόν, αλλά σου τα κλειδώνει και πετάει τα κλειδιά. Σου χαρίζει 88 χρόνια ζωής, αλλά ο τόκος που σου ζητά για τον χρόνο που σου δάνεισε είναι τόσο μεγάλος, ώστε κάνει το δάνειο μόλις ν’ αξίζει τον κόπο. Ύστερα, κι αυτό είναι το κορύφωμα, σου λεει ότι «είσαι πάρα πολύ νέος» για να σου πουν εκείνα που θα ήθελες να σου πουν περισσότερο. Κι αν πήγαινες να διαμαρτυρηθείς στο δικαστήριο της Φύσεως και να πεις ότι τίποτε απ' όλα αυτά δεν αποτελούσε μέρος της συμφωνίας, θα σου απαντούσαν ότι όλα αυτά ήταν γραμμένα μ' εκείνα τα ψιλά-ψιλά γραμματάκια που οι νέοι δεν διαβάζουν ποτέ...
17.42
Χαρούμενες συντροφιές απ' τα παλιά. Στη μέση ο Αβέρωφ, ολόγυρα πασίχαροι ο Σαμαράς, ο Μιχαλολιάκος, ο Χατζηνικολάου....
Ο Λεν μιλά στο «01», το 1993. Ίσως η πρώτη drag queen που αντιμετωπίστηκε όχι ως καρναβάλι από τα media. Έκανε σόου στο City (κλειστό). Το μόνο πρόβλημα, η Ντίτριχ κάπνιζε, αυτός όχι. Πνίγηκε κι έβηχε μέχρι να βγει αυτή η φωτογραφία.
19.26
Γιάννης Παππάς (1913-2005), Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, μελέτη, περ. 1966-1968. Μελάνι σε χαρτί, μπλοκ του καλλιτέχνη, Ιδιωτική Συλλογή. Από τη μεγάλη έκθεση του Μουσείου Μπενάκη «1821 Πριν και μετά».
Χθες βράδυ δεν μπήκα στο ίντερνετ. Πράγμα πρωτοφανές. Με έχει απορροφήσει το «1821» του Μαζάουερ. Δεν ξέρω πώς εκτιμάται από τους ειδήμονες· ξέρω ότι μ' αρέσει ο σβέλτος και καθαρός τρόπος που αφηγείται, η απόστασή του από τα πολιτικά κολλήματα και τα ηρωικά στερεότυπα, το εύρος και η εγκυρότητα των πηγών του, το γεγονός ότι τόσα πυκνά στοιχεία διαβάζονται σαν παραμυθάκι. Ο Μ. διαβάζει εκ παραλλήλου τον «Ενδοξότερο Αγώνα» του Χατζή. Απ' όσα ανταλλάσσουμε πάνω στα ίδια γεγονότα, το βιβλίο του Χατζή πρέπει να έχει πολλές πιο «ανθρώπινες ιστορίες» και ζουμερά ανέκδοτα. Θα ψηνόμουν να το διαβάσω, αλλά προτιμώ να ξαναπιάσω μετά ένα βιβλίο του Μαζάουερ που είχα αφήσει στη μέση, παρότι με είχε εντυπωσιάσει – το «Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου», εκδ. ΜΙΕΤ. Για να δω τη σύνολη εικόνα.
Καταλαβαίνω γιατί ο Ροθ στα 80 του, σε μια συνέντευξη που είχε δώσει στο γυμνό, μονήρες, αλλά ηλιόλουστο διαμέρισμά του στους ΝΥΤimes είχε πει ότι διαβάζει πλέον μόνο Ιστορία. Μεγαλώνοντας, δεν θες πια να ψάξεις τα όρια του ανθρώπινου ψυχισμού αλλά αυτό που δημιούργησε τα σύνορα του κόσμου σου ή της φυλακής σου.
Παραμονές της άλωσης της Τριπολιτσάς, ενώ ο Κολοκοτρώνης και τα παλικάρια του, μαζί με άλλους οπλαρχηγούς, πολιορκούσαν την πόλη. Ο Μαζάουερ σκιτσάρει λίγο σκοτεινά τον χαρακτήρα του κλέφτη Κολοκοτρώνη (ο οποίος είχε υπάρξει και χασάπης στη Ζάκυνθο). Ο Αλβανός Ελμάζ μπέης, που αναφέρεται στο απόσπασμα, ήταν μέσα στην αποκλεισμένη Τριπολιτσά και βγήκε μαζί με αντιπροσωπεία Οθωμανών που προσπάθησαν ματαίως να συνδιαλλαγούν με τους πολιορκητές. Είναι ένα από τα πολλά αποσπάσματα που καταδείχνουν το χάος, την απληστία και τον τυχοδιωκτισμό των πρώτων ημερών του Ξεσηκωμού. Πώς από όλα αυτά αναδύθηκε ένα θαύμα είναι αλλουνού παππά βαγγέλιο:
Ένας από τους αντιπροσώπους των Οθωμανών ήταν ο αρχηγός των Αλβανών ενόπλων, ο Ελμάζ μπέης – «ένας από τους πιο ωραίους Τούρκους που έχω δει», έγραψε ο Ραιμπώ, που βρισκόταν στο ελληνικό στρατόπεδο. «Ήταν ντυμένος με όλο τον πλούτο που χαρακτηρίζει την αλβανική φορεσιά». Όταν τα πετράδια στα δάχτυλά του τράβηξαν την προσοχή των Μανιατών, αγνόησε τα βλέμματά τους, χαμογελώντας «με την περιφρονητική και ήρεμη ειρωνεία ενός ανθρώπου που είναι συνηθισμένος να διοικεί και δεν φοβάται προσωπικές επιθέσεις. Με τον αέρα της άνεσης και της ασφάλειας που είχε δεν θα φανταζόταν κανείς ότι βρισκόταν μεταξύ των εχθρών του». Ο Ελμάζ μπέης είχε λόγους να νιώθει αυτοπεποίθηση: στις 18 Σεπτεμβρίου έκλεισε με τον Κολοκοτρώνη συμφωνία ασφαλούς διέλευσης του ίδιου και των αντρών του. Ο παλιός Έλληνας κλέφτης είχε πολύ στενές επαφές με τους Αλβανούς οπλαρχηγούς, που πήγαιναν πολλά χρόνια πίσω, κι έδωσε τώρα προσωπικό όρκο στον Ελμάζ μπέη –την μπέσα που όλοι οι έντιμοι άνθρωποι της οθωμανικής βαλκανικής κοινωνίας αναγνώριζαν ως σημάδι ευγενούς χαρακτήρα και βάση αμοιβαίου σεβασμού– ότι εγγυόταν την ασφαλή επιστροφή στις εστίες τους μέσ’ από τις ελληνικές γραμμές. Την άλλη μέρα ο μπέης έστειλε δεκατρία μεγάλα σεντούκια με θησαυρούς για φύλαξη υπό την επίβλεψη του Κολοκοτρώνη. Κάποιες από τις πλουσιότερες μουσουλμανικές και εβραϊκές οικογένειες πήραν κι αυτές τον δρόμο προς τις ελληνικές σκηνές για να συνάψουν συμφωνίες προστασίας, ενώ η Σπετσιώτισσα καραβοκύρισσα, η χήρα Μπουμπουλίνα, μπήκε στην πόλη και διαπραγματεύτηκε με τις γυναίκες του χαρεμιού του Χουρσίτ πασά. Μόλις έπεφτε το σκοτάδι, μια αλυσίδα από καλά φρουρούμενα υποζύγια μετέφεραν ασημένια και άλλα πολύτιμα αντικείμενα στα στρατόπεδα των κύριων οπλαρχηγών. Η Τριπολιτσά δεν ήταν μόνο το κέντρο της οθωμανικής εξουσίας στην Πελοπόννησο, ήταν επίσης μακράν το αποθετήριο με τα μεγαλύτερα πλούτη. Τέτοιες μυστικές συναλλαγές έδιναν επομένως την ευκαιρία για τεράστια προσωπικά κέρδη.
Αυτά τα πήγαιν' έλα δεν διέφυγαν την προσοχή των απλών Ελλήνων μαχητών, που φοβήθηκαν τώρα ότι θα τους ξεγελούσαν, αφήνοντάς τους έξω από τον θρυλικό θησαυρό της πόλης. Ο Αναγνωστόπουλος, που σαν παλιός Φιλικός συμμεριζόταν τις ανησυχίες τους, κατέγραψε τις διαφωνίες που άρχισαν να εκδηλώνονται:
Τη 22α την Πέμπτην. Άρχισεν ο Κολοκοτρώνης να συνομιλή μετά των Αλβανών πολλά μυστικά. Ο δε Μπέης [ο Πετρόμπεης] μετά του Κιαμίλμπεη και άλλων μεγάλων Τούρκων. Μετά τας ιδιαιτέρας ομιλίας εσυνάχθησαν εις το κοινόν δια να προσκαλέσουν και ημάς να ομιλήσωμεν όλοι οι επίλοιποι όσοι ευρίσκονται κατά το μέρος των Ριζών: ο Καπετάν Κωνσταντίνος Βαλσάμης, ο καπετάν Παναγιωτάκης Ζαφυρόπουλος... άρχισαν να φωνάζουν κατ’ αυτών λέγοντες, ότι θέλουν αποδείξει ότι είναι Έλληνες, και ότι δεν μένουν κατώτεροι των άλλων. Ο φρόνιμος Γεροαναγνωσταράς προϊδών τούτο το σφάλμα είπε προς τους λοιπούς ότι προβλέπει γενικήν δυσαρέσκειαν των επίλοιπων καπετανέων και του λαού. Αυτοί [δηλ. ο Κολοκοτρώνης και οι πρόκριτοι] του απεκρίθησαν ότι: «Ποιος λαός είναι αυτός;»
«Ποιος λαός είναι αυτός;» Τι να πει κανείς εδώ για τον Κολοκοτρώνη, τον άνθρωπο του λαού, τον αγαπημένο των κατοπινών γενεών! Σε αυτή την περίσταση, το πραγματικό χάσμα ήταν ανάμεσα στους αρχηγούς των Ελλήνων και στους άντρες που τους ακολουθούσαν, και τίποτα δεν εκφράζει καλύτερα την άναρχα δημοκρατική φύση της εξέγερσης από τα γεγονότα που προέκυψαν μέσ’ από αυτή την έλλειψη εμπιστοσύνης, τερματίζοντας την πολιορκία όχι ως αποτέλεσμα συμφωνημένης επίθεσης αλλά σχεδόν κατά τύχη, σε μια στιγμή αυτοσχεδιασμού και απληστίας.
FacebookTwitter O Γιώργος Διαλεγμένος και η Όλγα Καρλάτου σε σκηνή από τους Βοσκούς.
Περιέργως δεν είχα δει ποτέ τους «Βοσκούς» του Παπατάκη. Τους είδα χθες (με αμερικανικό τιτλο «Thanos and Despina» – sic!). Τι δαιμονικό, σαρδόνιο κατόρθωμα. Τι βόμβα στο Πατρίς/Θρησκεία/Οικογένεια! Γυρισμενο μέσα στη χούντα – κρυφά μάλιστα. Διορθώστε με αν κάνω λάθος, αλλά αυτό το αναρχικό πολιτικό πνεύμα δεν υπάρχει πλέον πουθενά στην ελληνική τεχνη. Υπάρχει ακτιβισμός, δικαιωματισμός, έντονη συζητηση για τα ατομικά δικαιώματα και δροσιστικές queer εξτραβαγκάντσες, αλλά κριτική του κεντρικού πολιτικού συστήματος (δεν εννοώ την κοκορομαχία των κομμάτων) δεν υπάρχει πλέον σε καμία μορφή τέχνης. Αυτός ο αέρας μιας άναρχης, ουτοπικής σκέψης, ο ακηδεμόνευτος σαρκασμός, η απεμπλοκή από μίζερους συμψηφισμούς, με τη σκέψη στο σύνολο της κοινωνίας. Τώρα καθένας κοιτάει να σώσει (να βολέψει) τον εαυτό του, άντε τους ομοίους του.
Yποσημείωση: Ο ετεροφυλόφιλος Παπατάκης είχε χρηματοδοτήσει το «Τραγούδι Αγάπης» του Ζενέ. Και ο Ζενέ τον είχε ερωτευτεί χωρίς ανταπόκριση. Είχε εκφράσει αυτόν τον ανανταπόκριτο έρωτα με ένα μακροσκελές ποίημα με τίτλο «La Galère». Η πρώτη σπάνια έκδoση των λίγων αντιτύπων συνοδευόταν από σχέδια της Leonor Fini.
Ο Παπατάκης μόλις έφτασε άφραγκος το 1939 στο Παρίσι γνώρισε τον Ζαν Ζενέ, ο οποίος ερωτεύτηκε τον εντυπωσιακά όμορφο, ετεροφυλόφιλο Παπατάκη και αφιέρωσε το μακροσκελές ομοερωτικό ποίημά του «La Galère» (Η γαλέρα) στον «Νίκο, τον ελληνοαιθίοπα θεό». Όταν πεινούσαν και οι δύο έκαναν μαζί κλοπές, αλλά συχνά τσακώνονταν για τη λεία. Σε μια περίπτωση που ο Ζενέ έλαβε κάποια προκαταβολή για να παραδώσει ένα βιβλίο, προκάλεσε τον Νίκο, ανεμίζοντας το μάτσο με τα λεφτά στα μούτρα του και κάλεσε την αστυνομία όταν ο φίλος του προσπάθησε να του αρπάξει τα χαρτονομίσματα.
Φωκυλίδου και Πινδάρου, το 1932. Η πολυκατοικία στα αριστερά υπάρχει ακόμη και σήμερα- εδώ, μόλις είχε χτιστεί. Θα πρέπει να είναι από τα πρώτα μοντέρνα κτίρια στο Κολωνάκι. Τα σκαλάκια που ανεβαίνουν στον λόφο του Λυκαβηττού είναι ακόμη ρέμα. Ένας άντρας, μάλλον εργάτης, ξυπόλυτος, με γυρισμένα μπατζάκια, ανεβαίνει κοιτάζοντας τον φακό. Στο αριστερό του χέρι φαίνεται ένας ξύλινος φράχτης, οπότε η μεγάλη πολυκατοικία δεν έχει ακόμη χτιστεί, ούτε το «νησιώτικο» σπίτι. Δυο δρόμους πιο κει (στη Λυκαβηττού), σε άλλη φωτογραφία, βόσκουν ένα κοπάδι πρόβατα. Σχεδόν παστοράλε. Όλα τα κτίρια που διακρίνω στην Πινδάρου έχουν γκρεμιστεί, καθώς και το φάτσα της Ακαδημίας. Νομίζω αρκετή καταστροφή σε μια εικόνα.
Χαρούμενες συντροφιές απ' τα παλιά. Στη μέση ο Αβέρωφ, ολόγυρα πασίχαροι ο Σαμαράς, ο Μιχαλολιάκος, ο Χατζηνικολάου.... 
