Από τον Νικόλα - Νταμόν Παπαδημητρίου
Στην οδό Φυλής στο κέντρο της Αθήνας, κάθε Τετάρτη μετά τις 16.00 που τελειώνει η λαϊκή αγορά, μόλις οι έμποροι και οι παραγωγοί στοιβάξουν τους πάγκους και την εναπομείνασα πραμάτεια τους στα βαν τους, την θέση τους παίρνουν οι απόκληροι, οι μη προνομιούχοι αυτής της πόλης. Απλώνουν βρώμικα και ξεφτισμένα σεντόνια στην άσφαλτο, στην καλύτερη περίπτωση μουσαμάδες και σε αυτά ότι έχουν βρει στους κάδους σκουπιδιών και στις χωματερές. Πάντοτε κρίνοντας ότι μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί. Από γυάλινα σερβίτσια, γυναικείες γόβες με ζαρωμένο δέρμα, κεντημένες Παναγίες σε κάδρα, δίσκους μουσικής, βιβλία - βοηθήματα για σχολικά μαθήματα, μέχρι κατσαρόλες με σπασμένες λαβές ή ανύπαρκτα καπάκια και παιδικά παιχνίδια. Σε παρακαλάνε να τους δώσεις ένα ευρώ για ένα ψεύτικο μπονσάι ή για ένα τασάκι με την μορφή μιας κυρίας επί των τιμών ευρωπαϊκής αυλής του 18ου που μπορεί να χει σπασμένες άκρες. Στην πλειοψηφία τους είναι Αφγανοί και Ρομά βαλκανικών χωρών.
Όπως στις αρχές του '90, οι Αλβανοί προέκυψαν οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας, έτσι πλέον μπορούμε να πούμε ότι και οι Αφγανοί αποτελούν μέρος της καθημερινότητας και της ζωής του κέντρου. Έφυγαν από την μαστιζόμενη χώρα τους ή το Ιράν που είχαν ήδη μετεγκατασταθεί, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη. Οι Αφγανοί που βρίσκονται στην Ελλάδα, σχεδόν στο συνολό τους δεν είχαν ως τελικό προορισμό την χώρα μας αλλά κάποιο κράτος της κεντρικής ή δυτικής Ευρώπης όπως την Αυστρία, την Γερμανία ή την Ολλανδία. Στις χώρες αυτές έχουν ήδη συγγενείς και μεγάλες κοινότητες ομοεθνών τους. Εγκλωβισμένοι στην Ελλάδα αναμένουν πότε οι πολυπόθητοι προορισμοί θα τους ανοίξουν τα συνορά τους. Μέχρι τότε κάποιοι βιοπαλαιστές ψάχνουν στις χωματερές για σιδερικά και άλλα αντικείμενα ενώ άλλοι δολοφονούν τον Μανώλη Καντάρη για μια βιντεοκάμερα, στην οδό Ηπείρου.
Η γνώμη μου είναι πως η παγκοσμιοποίηση διανύει ένα πολύ πρώιμο στάδιο εξέλιξης για να αξιολογηθεί. Αργότερα θα μπορέσουμε με περισσότερη σαφήνεια να την επαινέσουμε ή να την καταδικάσουμε. Αν και υποθέτω πως θα εγκρίνουμε πολλές από τις εκδοχές της και θα κατακρίνουμε άλλες τόσες, δεν θα είμαστε μανιχαϊστές, σε σκέψη και δράση. Αλλά η επιλογή μιας πρώτης γνωριμίας με το διαφορετικό, τόσο σε θρησκευτικό όσο και σε εθνικό επίπεδο, είναι επιτακτική. Μας εξοικειώνει με κάτι ολότελα άγνωστο, μας μαθαίνει πως να σταθούμε απέναντι του για να επιλύσουμε προβλήματα και διαφορές. Μελετώντας το, εν πολλοίς ανακαλύπτουμε και την δική μας ιδιοσυγκρασία. Ο τρόπος που προσεγγίζουμε τον «άλλον» δηλώνει πολλά για εμάς τους ίδιους. Ισχύει για τους Έλληνες, για τους Αφγανούς, για όλους μας.
Δεν χρειάζεται να μάθουμε ονόματα ιστορικών προσώπων, τοπωνύμια ή χρονολογίες. Αρκεί να αφιερώσουμε λίγο χρόνο για να σχηματίσουμε μια γενική εικόνα για την ιστορία που φέρει κάθε λαός. Η ιστορία παράγει βιώματα και αυτά με την σειρά τους καθορίζουν την μοίρα των ανθρώπων και εν μέρει τον χαρακτήρα, τον τρόπο σκέψης και τα συμπλέγματα τους. Αφότου κατακτήσουμε μια ελάχιστη γνώση, σε συνοδεία με την κριτική ικανότητα, νομίζω μπορούμε να πορευτούμε στο μέλλον με περισσότερη σοβαρότητα και ευθύνη.
Η σημερινή επικράτεια του Αφγανιστάν φιλοξένησε τα αγάλματα του αρχαιοελληνικού δωδεκάθεου προτού ασπαστεί το Ισλάμ. Η διάδοση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού στην τότε Αραχωσία και Βακτριανή, είναι άμεση συνέπεια ενός κυνηγητού.
Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος εισέβαλε και κατέλαβε την πρωτεύουσα των Περσών, την Περσέπολη, ο βασιλιάς των Περσών Δαρείος κατάφερε να διαφύγει χάρη στον συγγενή του και Πέρση σατράπη της Βακτριανής και Σογδιανής (Σημερινό βόρειο Αφγανιστάν και Ουζμπεκιστάν) Βήσσο. Ο Βήσσος φυγάδευσε τον Δαρείο και ο Μέγας Αλέξανδρος ξεκίνησε εκστρατεία ανατολικά, στο σημερινό Αφγανιστάν για να συλλάβει τον Δαρείο. Τελικά ο Βήσσος πρόδωσε τον Βασιλέα των Βασιλέων, τον αιχμαλώτισε και αφού απέτυχε να διαπραγματευτεί με τον Μέγα Αλέξανδρο για την παράδοση του, τον εκτέλεσε. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος βρήκε τη σορό του Δαρείου, τον έθαψε με βασιλικές τιμές, ορκίστηκε να εκδικηθεί για τον θάνατο του, προστάτευσε την οικογένεια του και αυτοανακηρύχθηκε νόμιμος διάδοχος του. Διασχίζοντας τον Ώξο ποταμό (σημερινός Αμού Νταριά, πηγάζει από το Αφγανιστάν και εκβάλλει στην λίμνη Αράλη) ο έμπιστος του Μέγα Αλεξάνδρου, Πτολεμαίος συλλαμβάνει τον Βήσσο, τον μαστιγώνει, ακρωτηριάζει και τελικώς εκτελεί στα Εκβάτανα (σημερινό δυτικό Ιράν). Στην συνέχεια της εκστρατείας του, ο Μέγας Αλέξανδρος κατευθύνεται βόρεια προς το σημερινό Ουζμπεκιστάν όπου και συναντά έναν από τους τελευταίους Πέρσες ευγενείς, τον Οξυάρτη. Θαμπώνεται από την ομορφιά της κόρης του, της Ρωξάνης και την παντρεύεται. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το 323 π.Χ, οι διάδοχοι του αποφασίζουν να διαμελίσουν την απέραντη αυτοκρατορία του σε τρία μικρότερα βασίλεια. Εκείνο της Μακεδονίας, της Αιγύπτου ή Πτολεμαίων και των Σελευκιδών).
Ο Μέγας Αλέξανδρος στην διάρκεια της εκστρατείας του στο Αφγανιστάν δεν περιορίστηκε μόνο σε συγκρούσεις και μάχες αλλά κατασκεύασε και πόλεις, τις «Αλεξάνδρειες», όπως γνωρίζουμε και στην περίπτωση της Αιγύπτου. Αφγανικές πόλεις όπως η Κανταχάρ και η Χεράτ, τα ονόματα των οποίων ακούσαμε τόσο πολύ στην διάρκεια του πολέμου το 2001, ονομάζονταν «Αλεξάνδρεια της Αραχωσίας» και «Αλεξάνδρεια της Αρείας» αντιστοίχως. Οι πόλεις αυτές, με ελάχιστες εξαιρέσεις, πολεοδομικά και ρυμοτομικά υπάγονταν στα πρότυπα των πόλεων της μητροπολιτικής Ελλάδας. Τα τείχη, οι αγορές, τα γυμνάσια, οι παλαίστρες, τα θέατρα, τα στάδια και η χάραξη των δρόμων όπως και η ύπαρξη δικαστηρίων, δήμων και συνελεύσεων πολιτών μαρτυρούν την αρχαιοελληνική επιρροή αν και δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ανεξάρτητες πόλεις - κράτη αλλά αναπτυγμένα αστικά κέντρα.
Πολλοί από τους Μακεδόνες στρατιώτες και αξιωματούχους, κουρασμένοι από τις μακροχρόνιες εκστρατείες δεν ήθελαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα με αποτέλεσμα ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος να ενθαρρύνει τους μικτούς γάμους. Από τους γάμους αυτούς γεννήθηκαν παιδιά που μιλούσαν την γλώσσα του πατέρα τους και μεγάλωσαν σύμφωνα με τα ελληνικά πρότυπα. Η ελληνική γλώσσα διαδόθηκε και επικράτησε ως η κοινή γλώσσα της αχανούς αυτοκρατορίας ενώ οι ανασκαφές έφεραν στο φως χώρους θεάτρων που παίζονταν έργα της αρχαιοελληνικής τραγωδίας. Το 1958, στην Κανταχάρ ανακαλύφθηκε η στήλη του Ασόκα, νεοφώτιστου βουδιστή, αυτοκράτορα και εγγονού ενός Ινδού ηγεμόνα του 4ου αι. π.Χ. Πρόκειται για επιγραφές ηθοπλαστικού περιεχομένου, συνταγμένες στα αραμαϊκά και σε εξαιρετικά ελληνικά που δηλώνει την βαθιά γνώση της ελληνικής γλώσσας.
Χαρακτηριστική και η περίπτωση του Έλληνα βασιλιά της Βακτριανής και δυτικής Ινδίας, γύρω στο 100 π.Χ, του Μένανδρου. Το ενιαίο βασίλειο του εκτεινόταν στα εδάφη του σημερινού Αφγανιστάν, Πακιστάν και δυτικών Ινδιών, στην πλέον ακμάζουσα περίοδο για τον ελληνισμό της περιοχής. Είχε προηγηθεί η σταδιακή αυτονόμηση των ανατολικών βασιλείων από το κέντρο των Σελευκιδών. Στα ινδικά είναι γνωστός ως Μιλίνδα και είχε ασπαστεί τον βουδισμό. Στην εξουσία τον διαδέχθηκε η σύζυγος του Αγαθόκλεια που κυβέρνησε αποτελεσματικά το βασίλειο μέχρι να ενηλικιωθεί ο γιός τους Στράτωνας Α'. Σε ανασκαφές στο σημερινό Αφγανιστάν βρέθηκαν πολλά νομίσματα με την μορφή του Μένανδρου και του Δία που κρατά μια Παλλάδα Αθηνά, την προστάτιδα θεά του Μένανδρου.
Ωστόσο το 30 π.Χ τα ελληνικά βασίλεια της περιοχής συρρικνώθηκαν εδαφικά λόγω των συνεχών νομαδικών επιδρομών και τελικώς τα τελευταία ελληνικά στοιχεία εξαλείφθηκαν με την εισβολή των Αράβων και του Ισλάμ. Εξαίρεση αποτελούν οι φυλές Ινδοάριοι και Καφίρ (οι άπιστοι) που ζουν στις επαρχίες Νουριστάν, Κουχιστάν και στην κοιλάδα Κουμάρ. Αποτελούν απομεινάρια των αρχαίων ινδουιστικών και βουδιστικών πληθυσμών, με αρκετά παγανιστικά θρησκευτικά χαρακτηριστικά που συγκλίνουν στον ινδικό πολυθεϊσμό και με αρχαίες περσικές επιρροές. Οι Καφίρ αποκαλούνται και Νουριστανοί ή Διαδίδες, αντιστεκόμενοι στον εξισλαμισμό. Οι τελευταίες ονομασίες ενδεχομένως να συνδέονται με την πυρολατρία διότι «νουρ» στα αραβικά σημαίνει φως και με την λατρεία του Δία (Διαδίδες) που επιζεί ακόμα στους γνωστούς σε μας Κάλας (Υποστηρίζουν ότι είναι απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου). Οι Κάλας ανήκουν στην φυλή των Καφίρ που προαναφέραμε.
Η διάδοση του Ισλάμ συνάντησε ανυπέρβλητα εμπόδια στην περίπτωση του Αφγανιστάν. Μόνο για την Καμπούλ χρειάστηκαν περίπου τρεις αιώνες για την κατάληψη και υποταγή της. Τελικά το Ισλάμ επικράτησε τον 10ο αιώνα αλλά η ενιαία κραταιά δύναμη του Χαλίφη των Αββασιδών, ήρθε αντιμέτωπη με τις αυτονομιστικές τάσεις των μουσουλμάνων τοπικών αρχόντων.
Το Αφγανιστάν έγινε γνωστό με τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης και το Πεντάγωνο των ΗΠΑ. Με ένα προηγούμενο, στιγμιαίο διάλειμμα του βομβαρδισμού των Βούδων στην Μπαμιγιάν από τους φανατικούς Ταλιμπάν, η διεθνής κοινότητα έγινε μάρτυρας της σκληρής πραγματικότητας που επικρατούσε στην χώρα αυτή. Στους τηλεοπτικούς δέκτες αντικρίσαμε γυναίκες με την γαλάζια μπούργκα να μαστιγώνονται δημοσίως ή και να εκτελούνται στο μέσο ενός σταδίου κατηγορούμενες για μοιχεία ή επειδή φάνηκε το χέρι τους μέχρι τον αγκώνα δημοσίως. Θέλω να παραθέσω το φωτογραφικό υλικό που συνέλεξα και αφοράει την ζωή στην χώρα αυτή, σε μια άλλη εποχή.
Το Αφγανιστάν δεν ήταν ποτέ αναπτυγμένη, πλούσια ή δημοκρατική χώρα. Αλλά πριν από σαράντα χρόνια είχε τουλάχιστον κάποιες υποδομές. Είχε αποφασίσει να κάνει κάποια δειλά βήματα προόδου. Η εισβολή των Σοβιετικών το 1979 πυροδότησε το μίσος και κατ’ επέκταση την ένοπλη δράση των μουσουλμάνων ανταρτών, μουτζαχεντίν. Στην ύπαιθρο διεξήχθη ένας δεκαετής πόλεμος. Ο αφγανικός στρατός και οι συμμαχικές σοβιετικές δυνάμεις εναντίον των μουτζαχεντίν οι οποίοι υποστηρίζονταν με πολεμικό υλικό από τις ΗΠΑ και αραβικά κράτη όπως η Σαουδική Αραβία. Το ανθρώπινο κόστος, ανυπολόγιστο, ακόμη και για την πλευρά της ΕΣΣΔ καθώς σκοτώθηκαν δεκαπέντε χιλιάδες Σοβιετικοί στρατιώτες. Η αποχώρηση της ΕΣΣΔ από το Αφγανιστάν, κρίθηκε ως μοναδική λύση, η οποία όμως βύθισε την χώρα σε έναν ακόμα πιο οδυνηρό εμφύλιο πόλεμο. Σχεδόν όλες οι υποδομές της χώρας καταστράφηκαν. Οι μουτζαχεντίν σφάζονταν μεταξύ τους και τελικά επικράτησαν οι Ταλιμπάν που επέβαλαν ένα στυγνό θεοκρατικό καθεστώς. Την συνέχεια με την εισβολή των ΗΠΑ και των συμμαχικών δυνάμεων στην χώρα το 2001, την γνωρίζουμε όλοι μας.
Επειδή το Αφγανιστάν παραμένει δυσπρόσιτο για τους ξένους επισκέπτες, εύχομαι το αφιέρωμα αυτό να συμβάλει σε μια σύντομη γνωριμία με την μακρινή αυτή χώρα η οποία στην αρχαιότητα ήταν οικεία για τους Έλληνες.
Επειδή το Αφγανιστάν παραμένει δυσπρόσιτο για τους ξένους επισκέπτες, εύχομαι το αφιέρωμα αυτό να συμβάλει σε μια σύντομη γνωριμία με την μακρινή αυτή χώρα η οποία στην αρχαιότητα ήταν οικεία για τους Έλληνες.
σχόλια