Η ζωή στα μυθικά έλη του Ιράκ
'Ενθερμος υπερασπιστής τους ο Ιρακινός περιβαλλοντολόγος
Jassim al-Asadi
Ο διακεκριμένος Ιρακινός ακτιβιστής Jassim al-Asadi, υπέρμαχος της διατήρησης των απειλούμενων ελών του Ιράκ, αφέθηκε ελεύθερος στις 16 Φεβρουαρίου μετά την απαγωγή του την 1η Φεβρουαρίου από ένοπλους άνδρες με πολιτικά ενώ οδηγούσε προς την πρωτεύουσα Βαγδάτη στον κεντρικό αυτοκινητόδρομο.
Σε τηλεοπτική συνέντευξη που παραχώρησε μετά την απελευθέρωσή του, ο Asadi αποκάλυψε ότι υποβλήθηκε στις "πιο σοβαρές μορφές βασανιστηρίων" με τη χρήση "ηλεκτρικού ρεύματος και ραβδιών" και ότι μεταφέρθηκε σε διάφορα μέρη κατά τη διάρκεια των 15 ημερών αιχμαλωσίας του.
Ο αδελφός του Assadi, ο Nadhim, δήλωσε στην αγγλική Rudaw στις 5 Φεβρουαρίου ότι οι ένοπλοι απήγαγαν τον Asadi και τον ανάγκασαν να μπει σε ένα από τα οχήματά τους, πριν φύγουν μαζί του σε άγνωστη τοποθεσία, ενώ άφησαν τον ξάδελφό του δεμένο μέσα στο αυτοκίνητο. Χαρακτήρισε την απαγωγή "προσεκτικά" σχεδιασμένη.
"Δεν έχουμε κάποιο συγκεκριμένο κόμμα που μπορούμε να κατηγορήσουμε. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι πρόκειται, σίγουρα, για μη κυβερνητική ένοπλη ομάδα, όπως προκύπτει από τη μέθοδο απαγωγής", δήλωσε ο Nadhim.
Ο Asadi είναι ο ιδρυτής της Nature Iraq, μιας περιβαλλοντικής ομάδας διαπιστευμένης από το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP), η οποία εργάζεται για τη διατήρηση των απειλούμενων ελών του Ιράκ "και της πλούσιας πολιτιστικής τους κληρονομιάς".
Οι προβληματικοι -αλλά και φημισμένοι- βάλτοι του Ιράκ, γνωστοί και ως βάλτοι της Μεσοποταμίας, υποβλήθηκαν σε μια μαζική εκστρατεία αποξήρανσης από τον πρώην δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν το 1991, ο οποίος ήθελε να τιμωρήσει με αυτόν τον τρόπο τις τοπικές κοινότητες που προστάτευαν αντάρτες.
Οι βάλτοι προστέθηκαν στον κατάλογο των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO το 2016 λόγω της βιοποικιλότητας και της αρχαίας ιστορίας τους."
Julian Bechocha - Rudaw - 23.02.2023
Ιράκ. "20 χρόνια μετά την αμερικανική εισβολή, το Ιράκ βρίσκεται αντιμέτωπο, μεταξύ άλλων, με έναν καταιγισμό κλιματικών και υδάτινων κρίσεων"
Mike Ludwig
Truthout -20 Μαρτίου 2023
Είκοσι και πλέον χρόνια μετά την εισβολή και την κατοχή του Ιράκ από έναν συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, η χώρα αντιμετωπίζει έναν καταιγισμό περιβαλλοντικών κρίσεων. Πρόσφατα ανακηρύχθηκε η πέμπτη πιο ευάλωτη χώρα στην κλιματική απορρύθμιση (ΟΗΕ, 11 Αυγούστου 2022, Μετανάστευση, περιβάλλον και κλιματική αλλαγή στο Ιράκ). Η ιρακινή κυβέρνηση, που ταλανίζεται από την αστάθεια και τη διαφθορά, τις οποίες τροφοδοτούν οι θρησκευτικές διαιρέσεις και οι διάφορες πολιτοφυλακές που αντιμάχονται για να κερδίσουν επιρροή και πόρους, είναι αδύναμη και δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις χωρίς διεθνή βοήθεια, σύμφωνα με τον ΟΗΕ.
Το Ιράκ είναι επίσης ένα επικίνδυνο μέρος για τους περιβαλλοντολόγους. Ο Jassim Al-Asadi, ειδικός στους εμβληματικούς βάλτους του Ιράκ, απήχθη από ενόπλους καθ' οδόν προς τη Βαγδάτη στις 3 Φεβρουαρίου 2023 και αφέθηκε ελεύθερος να γυρίσει στην οικογένειά του δύο εβδομάδες αργότερα. Η ένοπλη ομάδα άφησε άλλον έναν επιβάτη στον αυτοκινητόδρομο κατά τη διάρκεια της απαγωγής, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο Al-Asadi ήταν ειδικά στοχοποιημένος. Αν και οι δράστες και τα κίνητρά τους βρίσκονται ακόμη υπό διερεύνηση, οι συνάδελφοί του υποψιάζονται ότι η απαγωγή συνδέεται με το έργο του Al-Asadi που αφορά έναν από τους πιο πολύτιμους πόρους του Ιράκ: όχι το πετρέλαιο, αλλά το νερό.
Συνιδρυτής του Nature Iraq και κορυφαίος περιβαλλοντικός εμπειρογνώμονας, ο Jassim Al-Asadi είναι θερμός υποστηρικτής των βάλτων του νότιου Ιράκ και των αραβικών φυλών που ζουν εκεί από γενιά σε γενιά. Αν και το τοπίο και η ροή του νερού έχουν αλλάξει με την πάροδο των χιλιετιών, θεωρείται ότι οι αρχαίες μεσοποταμιακές πόλεις-κράτη κατά μήκος των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη συνδέονταν με αυτά τα έλη. Σήμερα, οι κάτοικοι του νότιου Ιράκ εξακολουθούν να εξαρτώνται από τους δύο διάσημους ποταμούς - και τις ελώδεις υδάτινες οδούς που τροφοδοτούν - για τις μεταφορές και τη γεωργία, αλλά το νερό μολύνεται όλο και περισσότερο και στερεύει.
Αυτό το "λίκνο του πολιτισμού" είναι που ο Al-Asadi αποκαλεί στοργικά "Κήπος της Εδέμ". Αλλά τα οικοσυστήματα των ελών καταρρέουν. Τα έλη αποστραγγίστηκαν από την κυβέρνηση του Σαντάμ Χουσεΐν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 για να τιμωρήσει τους επαναστατημένους Άραβες των βάλτων που κρύβονταν στους καλαμιώνες, αλλά ορισμένα έλη άρχισαν να ξαναζωντανεύουν το 2006, μετά την πτώση του Χουσεΐν με τη βοήθεια της διεθνούς κοινότητας, αλλά κυρίως με την επιστροφή των κατοίκων που ξεκίνησαν να διαλύουν τα αναχώματα με αξίνες. Σήμερα, οι βάλτοι εξαφανίζονται και πάλι κάτω από τις συνδυασμένες πιέσεις των κυμάτων καύσωνα και της ξηρασίας που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή, καθώς και από τον έντονο ανταγωνισμό για το νερό μεταξύ του Ιράκ και των ισχυρών γειτόνων του, της Τουρκίας και του Ιράν.
"Το νερό είναι ένα τόσο πολύτιμο αγαθό, ειδικά σε περιοχές όπου είναι τόσο σπάνιο και όπου [η έλλειψη] φαίνεται να επιδεινώνεται λόγω της κλιματικής διαταραχής και της αυξημένης υδροληψίας από άλλες μεριές", δήλωσε ο Steve Lonergan, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βικτώριας (Καναδάς), ο οποίος συνεργάζεται στενά με τον Jassim Al-Asadi.
Οι παρατηρητές λένε ότι η κλιματική και περιβαλλοντική κρίση του Ιράκ είναι ορατή πολύ πιο πέρα από το εύφορο νοτιοανατολικό τμήμα, όπου οι λίμνες και τα έλη ρυθμίζουν τις περιφερειακές θερμοκρασίες και αποτρέπουν τις καταιγίδες άμμου και σκόνης σε ένα κατά τα άλλα άνυδρο μέρος του κόσμου. Τα επίπεδα νερού στους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη, που κάποτε ήταν επιβλητικά, έχουν φτάσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Οι δύο ποταμοί αυτοί είναι οι κύριες πηγές γλυκού νερού στο Ιράκ. Σύμφωνα με την Oxfam, η λειψυδρία είναι ιδιαίτερα καταστροφική για τους μικροκαλλιεργητές (Oxfam, 31 Μαρτίου 2022, Unfarmed Now, Unihabited When? Agriculture and climate change in Iraq).
Οι συχνές καταιγίδες άμμου και σκόνης που τροφοδοτούνται από την ερημοποίηση και την αστική εξάπλωση επιβαρύνουν τις ιρακινές πόλεις που ήδη παλεύουν με την τοξική κληρονομιά του πολέμου [τις επιπτώσεις, μεταξύ άλλων, της χρήσης πυρομαχικών απεμπλουτισμένου ουρανίου: αυξημένος καρκίνος στα παιδιά - σ.σ.]. Η ακραία ζέστη, οι απρόβλεπτες βροχοπτώσεις, οι πλημμύρες και η ξηρασία έχουν καταστροφικές οικονομικές συνέπειες για τον ιρακινό πληθυσμό ("Iraq stands up for the environment at COP 27, διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή", 6 Νοεμβρίου 2022).
Μετά από χρόνια κατοχής, εμφυλίου πολέμου και αντιπαράθεσης με το Ισλαμικό Κράτος, οι διαδοχικές ιρακινές κυβερνήσεις που υποστηρίχθηκαν από τις ΗΠΑ δεν μπόρεσαν να ικανοποιήσουν τις βασικές ανάγκες των πολιτών, ιδίως των φτωχών, ορισμένοι από τους οποίους αναγκάστηκαν να κατασκηνώσουν σε κατάμεστες χωματερές για να βγάλουν ένα πενιχρό μεροκάματο από τη διαλογή απορριμμάτων. Τα απόβλητα καίγονται συστηματικά στο Ιράκ, κάτι που επιδεινώνει τη ρύπανση της ατμόσφαιρας από τη σκόνη, την παραγωγή πετρελαίου, την κυκλοφορία (φορτηγά) και τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας (που λειτουργούν με πετρέλαιο).
Ο Steve Lonergan, πρώην διευθυντής περιβαλλοντικών προγραμμάτων στα Ηνωμένα Έθνη, που ερευνά πολλά χρόνια το κοινωνικό κόστος της κλιματικής αλλαγής, ταξιδεύει συχνά στο Ιράκ από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 για να μελετήσει τους βάλτους, και να τους βοηθήσει να ξαναζωντανέψουν. Τελικά έγινε φίλος με τον Jassim Al-Asadi και είναι ο συν-συγγραφέας του επερχόμενου βιβλίου τους το οποίο πρόκειται να εκδοθεί το φθινόπωρο του 2023 (The Ghosts of Iraq's Marshes: A History of Conflict, Tragedy, and Restoration - American University in Cairo Press).
"Αν κοιτάξουμε όλες τις πτυχές του περιβάλλοντος στο Ιράκ, είτε πρόκειται για τα λύματα, το πόσιμο νερό ή τη σκόνη, τα προβλήματα είναι τεράστια· δεν έπαψα ποτέ να εκπλήσσομαι με το χάος που επικρατεί μέσα στην κυβέρνηση", δήλωσε ο Steve Lonergan.
Την 1η Οκτωβρίου 2019, χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν σε καθιστικές διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις στην πλατεία Ταχρίρ της Βαγδάτης για να διαμαρτυρηθούν κατά της ιρακινής κυβέρνησης που αδυνατεί να τα βγάλει πέρα με τον θρησκευτικό σεχταρισμό και την ιρανική παρέμβαση. Εξοργισμένοι από τις διακοπές ρεύματος και την υψηλή ανεργία, οι διαδηλωτές απαίτησαν βασικά δικαιώματα και δημόσιες υπηρεσίες, καθώς και τον τερματισμό της διαφθοράς και του νεποτισμού που ενδημούν στο πολιτικό σύστημα.
Η ιρακινή αστυνομία και οι ιρανικές πολιτοφυλακές απάντησαν με απροκάλυπτη βία και πραγματικά πυρά που άφησαν πολλούς διαδηλωτές νεκρούς και τραυματίες. Οι μαζικές διαδηλώσεις εξαπλώθηκαν σε όλη τη χώρα στο πλαίσιο της αποκαλούμενης πλέον Μεγάλης Οκτωβριανής Επανάστασης· οι διαδηλώσεις αυτές ζήτησαν τον τερματισμό του πολιτικού συστήματος που είχε εγκαθιδρυθεί κατά τη διάρκεια της αμερικανικής κατοχής και ενέπνευσαν μια νέα γενιά ιρακινών ακτιβιστών.
Μικρότερες διαδηλώσεις με τη συμμετοχή της νεολαίας ξέσπασαν τον Αύγουστο του 2022 στην περιοχή Al-Hawizeh Marsh, που ανήκει στις ελώδεις περιοχές του Νότου. Οι διαδηλωτές ζητούσαν να έχουν πρόσβαση στους υδάτινους πόρους και να τερματιστεί η ανθρωπιστική κρίση που προκλήθηκε από την εξαφάνιση των ελών. Ο ιρακινός στρατός και η αστυνομία αντέδρασαν βίαια, αποκλείοντας την πρόσβαση στην περιοχή και προβαίνοντας σε μαζικές συλλήψεις, σύμφωνα με την ιρακινή ομάδα ακτιβιστών Workers Against Sectarianism.
Εδώ και χρόνια, το Ιράκ κατηγορεί τη γειτονική Τουρκία και το Ιράν ότι ευθύνονται για τα υδατικά του προβλήματα, και δικαίως. Η Τουρκία εκμεταλλεύεται ένα δίκτυο γιγαντιαίων φραγμάτων και ταμιευτήρων που ελέγχουν την ποσότητα του νερού που ρέει από τους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη προς τις γεωργικές περιοχές του Ιράκ και τελικά τους βάλτους. Το Ιράν ελέγχει επίσης το νερό που ρέει προς το Ιράκ και μεταξύ 2007 και 2009 οι Ιρανοί κατασκεύασαν ένα φράγμα κοντά στα σύνορα με το Ιράκ. Άρχισαν να αποξηραίνουν τα βόρεια έλη για την εξερεύνηση πετρελαίου, γεγονός που προκάλεσε, σύμφωνα με τον Steve Lonergan, καταιγίδες σκόνης και άμμου στις κοντινές ιρανικές πόλεις.
Τον Φεβρουάριο, η στάθμη των υδάτων στους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη φάνηκε να μειώθηκε κατά 30%, γεγονός που οδήγησε σε νέο γύρο αμοιβαίων κατηγοριών στην περιοχή. Η Τουρκία κατηγορεί το Ιράκ ότι σπαταλάει νερό με τις ξεχαρβαλωμένες υποδομές του. Ο Steve Lonergan λέει ότι η συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών έχει σχεδόν μηδενιστεί με την πάροδο των ετών. "Οι συνάδελφοί μου μού λένε ότι δεν υπάρχει παρά ελάχιστος διάλογος πλέον μεταξύ του Ιράν και του Ιράκ σήμερα, καθώς και μεταξύ του Ιράκ και της Τουρκίας για το νερό. Λόγω των συμφερόντων στα ανάντη τμήματα των ποταμών, είτε πρόκειται για την Τουρκία είτε για τον γεωργικό τομέα του Ιράν, οι χώρες αυτές δεν θέλουν να δουν το νερό να ρέει στα έλη. Θεωρούν ότι είναι σπατάλη νερού".
Το Ιράκ προσπαθεί να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής με την υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας. Σε μια πρόσφατη διάσκεψη για το κλίμα στη Βασόρα, ο Ιρακινός πρωθυπουργός Mohammed Chia al-Soudani [στην εξουσία από τις 27 Οκτωβρίου 2022] δήλωσε ότι η κλιματική αλλαγή έχει επηρεάσει περισσότερους από 7 εκατομμύρια Ιρακινούς και ανακοίνωσε ένα φιλόδοξο εθνικό σχέδιο για την καταπολέμηση της ερημοποίησης και την προστασία της βιοποικιλότητας.
Το ιρακινό σχέδιο για το κλίμα προβλέπει τη φύτευση 5 εκατομμυρίων φοινικόδεντρων και άλλων δέντρων με την ελπίδα να βελτιωθεί η υδροκράτηση, να αποτραπούν οι καταιγίδες άμμου και σκόνης, να εξοικονομηθεί ενέργεια και να παρέχεται σκιά στους κατοίκους. Η χώρα ελπίζει επίσης να χρησιμοποιήσει ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για να καλύψει το ένα τρίτο των ενεργειακών αναγκών του Ιράκ έως το 2030, σύμφωνα με εκθέσεις.
Επιστρέφοντας στους βάλτους, ο Jassim Al-Asadi και άλλοι ακτιβιστές τεστάρουν την ικανότητα των βάλτων να καθαρίζουν τα λύματα που αποτελούνται από οργανικά υπολείματα ως πιθανή πηγή νερού για να τους κρατήσουν ζωντανούς. Σύμφωνα με τον Steve Lonergan, τα ψάρια δεν πρέπει να φαγωθούν - ο Al-Asadi λέει αστειευόμενος ό τι είναι "προ-καρικευμένα" - αλλά είναι καλύτερα από το τίποτα. Οι σημερινοί κύκλοι ξηρασίας δεν προμηνύουν τίποτα καλό για το μέλλον των ελών και των κατοίκων τους.
Σύμφωνα με τον Steve Lonergan, οι διεθνείς επαφές του Al-Assadi και ο αγώνας του για την υπεράσπιση των ελών τον έκαναν πιθανώς στόχο απαγωγής. Η ιρακινή κυβέρνηση είναι γνωστή για τη διαφθορά της, και πολλές χώρες και βιομηχανίες ανταγωνίζονται για την πρόσβαση στο νερό. "Η διαφθορά είναι ένα πρόβλημα που επηρεάζει όλες τις πτυχές της ζωής και σίγουρα επηρεάζει τους βάλτους. Ο Jassim μάχεται ενάντια σε αυτό το πρόβλημα, γεγονός που τον καθιστά ορατό στόχο. Είναι γερά εδραιωμένος εκεί - ειλικρινά, αγαπάει τους βάλτους, είναι η ζωή του".
Ο Jassim Al-Asadi απελευθερώθηκε σώος και αβλαβής δύο εβδομάδες μετά την απαγωγή του και έχει μιλήσει ελάχιστα δημόσια, με εξαίρεση τον προσωπικό του λογαριασμό στο Facebook, όπου καταγράφει με θάρρος την επιστροφή του στους ιρακινούς βάλτους. "Βασάνισαν αρκετά το σώμα μου, αλλά δεν μπόρεσαν να υποτάξουν τη θέλησή μου και να ταπεινώσουν την ψυχή μου. Επέστρεψα στο περιβάλλον μου, στη στοργή των εγγονών μου και της ιερατικής κοινότητας, και στην καλοσύνη τους", έγραψε ο Jassim Al-Asadi σε ένα μήνυμά του στις 27 Φεβρουαρίου.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ: Αγουλινίτσα και Μουριά, οι χαμένες λίμνες της Ηλείας
Συνάντηση με τους τελευταίους τραγουδιστές "Άραβες των βάλτων".
Ωραίες λήψεις από τον καμέραμαν Reg Cavender και τον σκηνοθέτη Graham Wallace της British Pathé από το Ιράκ της δεκαετίας του '50. Εικόνες από τα έλη στο τέλος του βίντεο.
