Γιατί ένα άτομο πρέπει να φοράει φουστάνι, τακούνια, να έχει μακρύ μαλλί, να ξυρίζει όλο το σώμα, να βάζει μακιγιάζ, να έχει αιδοίο, μεγάλα στήθη και περιφέρεια και να είναι ευαίσθητο και υποτακτικό για να το αντιλαμβανόμαστε ως γυναίκα; Γιατί ένα άτομο πρέπει να εκφράζεται με αγριάδα, να φορά παντελόνια, να έχει κοντό μαλλί και αξύριστο πρόσωπο χωρίς μακιγιάζ, να φοράει φλατ παπούτσια, να έχει πέος, επίπεδο στήθος, έντονους μυς και να επιδεικνύει δύναμη και αποφασιστικότητα για να το θεωρούμε άνδρα;
Ο δυτικός πολιτισμός έχει καταλήξει να αντιλαμβάνεται το φύλο ως ένα αυστηρό δίπολο. Μια γρήγορη ματιά ανάμεσα στα πόδια του ατόμου που γεννιέται αρκεί για να προκαθορίσουμε μια ταμπέλα που θα ακολουθεί αυτό το άτομο για το υπόλοιπο της ζωής του. Αλλά ακόμη κι αν βασίζαμε την απόδοση του φύλου σε γενετικά δεδομένα, θα αποτυγχάναμε αποδεδειγμένα να συμπεριλάβουμε την πλούσια ποικιλομορφία που υπάρχει ακόμη και στη βιολογική ανατομία ενός ανθρώπου. Μέχρι και η βιο-φυσιογνωμία μας ακολουθεί ένα ευρύτατο φάσμα πιθανοτήτων και ποικιλομορφίας. Αυτό το φάσμα της ανατομικής ποικιλομορφίας θα ήταν αρκετό από μόνο του ώστε να αποδομήσουμε πλήρως την απλοποιημένη εκδοχή ενός αυστηρά δυϊκού έμφυλου συστήματος.
Πέρα, όμως, από τη συζήτηση περί των ανατομικών χαρακτηριστικών, η ταυτότητα φύλου καθαυτή καθορίζεται από άπειρους παράγοντες, οι οποίοι χαρακτηρίζονται ανεξάρτητα, σε ένα επίσης ευρύ φάσμα πιθανοτήτων όπου δεν παρουσιάζουν πάντα αυστηρή δυϊκή στατικότητα. Αλλά η στατικότητα αυτή που θέλει το φύλο και τους έμφυλους ρόλους να χωράνε στριμωχτά σε προκάτ καλούπια και σε ένα δίπολο είναι που προξενεί σε πολλά άτομα έντονες δυσκολίες. Όσα άτομα δεν βιώνουν τέτοιες δυσκολίες και νιώθουν άνετα μέσα σε αυτές τις προσδοκίες/απαιτήσεις που δημιουργούνται από τη στιγμή που γεννιούνται, χρησιμοποιούν τον όρο cis/σις ή cisgender για να περιγράψουν την ταυτότητα φύλου τους.
Είναι απαράδεκτο να κρίνεσαι από την ταυτότητα ή/και την έκφραση φύλου σου και όχι από την ποιότητα του χαρακτήρα σου και από τις ικανότητές σου. Όλα αυτά μας πηγαίνουν πολύ πίσω ως κοινωνία και καθυστερούν αδικαιολόγητα την πρόοδο και την ευτυχία όλων των ανθρώπων.
Ωστόσο, πολλά άτομα που δεν νιώθουν τόσο άνετα με αυτές τις προσδοκίες, κι ενώ τα άλλα άτομα τα αντιλαμβάνονται ως γυναίκες, εκείνα νιώθουν άντρες ή το αντίστροφο ή δεν νιώθουν τίποτε από αυτά ή βιώνουν το φύλο τους κάπου ενδιάμεσα ή/και σε μια ρευστότητα στο φάσμα του φύλου, χρησιμοποιούν τον όρο τρανς/trans ή transgender για να περιγράψουν την ταυτότητα φύλου τους και συνήθως χωρίζονται σε τρανς δυϊκά άτομα (τρανς άντρας/αγόρι ή τρανς γυναίκα/κορίτσι) και σε (τρανς) μη-δυϊκά άτομα.
Βέβαια, είναι σημαντικό να σημειωθεί πως ο τρόπος που θα οριστεί το έμφυλο ή/και άφυλο βίωμα είναι κάτι το εξαιρετικά προσωπικό. Ωστόσο, και λόγω του κοινωνικού ελέγχου και της βίας πάνω στην έννοια και την τελετουργία του φύλου, αυτό το βίωμα γίνεται και ένα πεδίο πάλης και διεκδίκησης. Ό,τι οικοδομείται από μια κοινωνία άλλωστε, μπορεί να επανοικοδομηθεί από μια άλλη (ή ένα κομμάτι αυτής).
Έχοντας αυτά κατά νου και βλέποντας το νομοσχέδιο για τη Νομική Αναγνώριση της Ταυτότητας Φύλου να έχει ολοκληρώσει το στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης στα μέσα του Ιουνίου (μήνα Pride), γνωρίστηκα και συνομίλησα με εννέα ταλαντούχα και γεμάτα θέληση για θετική αλλαγή άτομα. Άτομα που ταυτίζονται με την (τρανς) μη-δυϊκή ταυτότητα φύλου [(trans)non-binary] και ως εκ τούτου στο κοινωνικό σύστημα, όπου επικρατούν αποκλειστικά οι έννοιες και οι ρόλοι της «γυναίκας» και του «άντρα», αποκλείονται από παντού και βρίσκονται στην απόλυτη αφάνεια.
Θα έχετε ακούσει για ιστορίες τρανς γυναικών και ελάχιστες τρανς ανδρών στα mainstream μίντια, τι γίνεται όμως με τις ιστορίες ανθρώπων που βιώνουν το φύλο τους πέρα από το δίπολο, ενδιαμέσως ή σε ροή μέσα στο φάσμα του φύλου;
Ο λόγος, λοιπόν, σε αυτές τις φωνές και σε αυτά τα βιώματα.
— Καλησπέρα, αγαπημένα! Για να μπούμε ευθέως στο θέμα, μπορείτε να μου πείτε πώς αντιλαμβάνεστε την ταυτότητα φύλου σας; Έχετε σκεφτεί/θα σκεφτόσασταν να επέμβετε σε κάποιο χαρακτηριστικό του σώματός σας ή της εμφάνισής σας;
Μυρτάρι (ενίοτε Μυρτώ ή Άρης), ετών 22: «Είμαι ένα άτομο με ρευστή ταυτότητα φύλου. Κάποιες φορές πλησιάζω συναισθηματικά περισσότερο σε αυτό που θεωρείται άντρας, άλλες πλησιάζω περισσότερο σε αυτό που θεωρείται γυναίκα και τις περισσότερες φορές βρίσκομαι σε ένα διάστημα ανάμεσα στα δύο. Όταν ήμουν τεσσάρων ετών είχα πει στους γονείς μου πως ήμουν αγοράκι (δεν τους έπεισα) και μεγαλώνοντας είχα πιστέψει πως ήμουν τρανς άντρας "που δεν τα είχε βρει με τον εαυτό του" (μόνο αυτό γνώριζα τότε). Εκείνη την περίοδο (τέλη γυμνασίου, φαντάσου) είχα έντονο πρόβλημα με το στήθος μου. Ήξερα πως πιεζόμουν με την ταυτότητα φύλου που μου είχε αποδοθεί και πίστευα πως μια επέμβαση στο σώμα μου θα ήταν λύση για μένα. Τελικά, ούτε τρανς αγόρι ήμουν, ούτε υπήρξε αυτή η ανάγκη. Με τη συνειδητοποίηση της φυλορευστότητάς μου και την κοινωνικοποίησή της ξεκίνησε η δική μου προσωπική διαδρομή προς τον μέγιστο βαθμό απελευθέρωσης που μπορώ να διεκδικήσω σε αυτή την κοινωνία».
Η/Το Μαντώ λέει: «Η ταυτότητα φύλου μου αμφιταλαντεύεται κάπου στη μέση του διπόλου. Αποδέχομαι το βιολογικό μου φύλο πλήρως, κοινωνικά όμως δεν αποδέχομαι κανένα από τα δύο "παραδοσιακά" φύλα (ανδρικό ή γυναικείο). Αρκετά συχνά βιώνω δυσφορία με το στήθος μου, σε σημείο που σκέφτομαι άμεσα να κάνω μαστεκτομή, αλλά υπάρχουν και στιγμές που μου αρέσει έτσι όπως ακριβώς είναι».
Ο/They Max Green Poet, ετών 24, προσθέτει μια ακόμη διάσταση, λέγοντας πως: «Από μικρό παιδί ήμουν ένα αγόρι, αν εξαιρέσουμε το όνομα και τις αντωνυμίες. Στην εφηβεία άρχιζα να παίζω καταναγκαστικά θέατρο και να φαίνομαι σαν γυναίκα. Αυτό δεν πήγε καλά. Κατέληξα με τρομερή κοινωνική φοβία, ιδεοψυχαναγκασμό και εξουθένωση γενικότερα. Τα τελευταία χρόνια αφήνω να φανεί και πάλι αυτό που αισθάνομαι, δηλαδή ένα αγόρι ή, έστω, ένα gender queer άτομο. Αυτό με έχει βοηθήσει πάρα πολύ και τελευταία σκέφτομαι πολύ έντονα τις ορμόνες και την επέμβαση στο στήθος, αλλά δεν είμαι σίγουρος. Παρ' όλα αυτά, συστήνομαι ως Μάξιμος, αφήνοντας πίσω το "Μαρία"».
Το genderfluid Angel, ετών 43, αναφέρει πως η ταυτότητα φύλου του έχει αλλάξει με τις δεκαετίες. «Ως έφηβος ήμουν genderfluid, μου άρεσε να παίζω με την εμφάνισή μου και να μην κολλάω σε ταυτότητες. Βέβαια, ήταν τα '80s και αυτό ήταν μόδα. Μετά ήρθε η εποχή της κανονικότητας και για δύο δεκαετίες, ενώ ήμουν εκκεντρικός, ήμουν κολλημένη σε μια ανδροπρεπή εικόνα. Τα τελευταία χρόνια, με τα νέα δεδομένα και ζώντας στο εξωτερικό, γύρισα πίσω σε αυτό που είμαι: κάποιος που δεν χρειάζεται τις ταμπέλες της κοινωνίας για να υπάρξει. Είμαι πανσεξουαλικός, genderfluid και μου αρέσει να το εκφράζω ανοιχτά. Η εμφάνισή μου αλλάζει συνεχώς. Λατρεύω να φοράω "γυναικεία" ρούχα, αλλά ποτέ δεν ένιωσα δυσφορία με το σώμα μου».
Το Jason-Αντιγόνη Dane, ετών 31, αναφέρει πως, ως προς την ταυτότητα φύλου, αυτοπροσδιορίζεται ως άφυλο άτομο. «Δεν με ενδιαφέρει να αλλάξω κάτι στο σώμα μου. Ντύνομαι με όλων των ειδών τα ρούχα, και με φούστες και με φορέματα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είμαι τρανς γυναίκα. Τα ρούχα δεν έχουν φύλο».
Ο Lee, 18 ετών, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Αυτοπροσδιορίζομαι ως τρανς μη δυϊκός άντρας. Ο καλύτερος τρόπος να περιγράψω την ταυτότητα φύλου μου είναι 80% αγόρι και 20% κάτι άλλο, το οποίο δεν είναι ακριβώς θηλυκό. Σκοπεύω να αρχίσω τεστοστερόνη και να κάνω top surgery (διπλή μαστεκτομή) όποτε βρω τα χρήματα. Γνωρίζω ότι αυτό θα μου μειώσει τη δυσφορία φύλου και θα με βοηθήσει να νιώσω πιο άνετα με το να πειραματιστώ με το μη δυϊκό κομμάτι της ταυτότητάς μου».
— Lee, πώς θα εξηγούσες τι είναι η (τρανς) μη-δυϊκή ταυτότητα φύλου σε ένα άτομο που δεν έχει ιδέα για τα τρανς άτομα;
Lee: «Για τα περισσότερα μη-δυϊκά άτομα είναι μια ταυτότητα φύλου τόσο αληθινή όσο η ταυτότητα φύλου ενός cis ατόμου, δηλαδή ενός ατόμου που δεν είναι τρανς. Είναι κάτι που πηγάζει από τη μη αίσθηση ενός ατόμου ως 100% άντρας ή 100% γυναίκα. Για εμένα, το ότι είμαι τρανς έχει νόημα, πέρα από το πολιτικό κομμάτι. Σημαίνει το να ακούς τον εαυτό σου και τις ανάγκες του και να τις αποσυνδέεις από αρνητικά στερεότυπα».
— Τα υπόλοιπα, οι υπόλοιπες, οι υπόλοιποι;
Μυρτάρι: «Η τρανς ταυτότητα, ως όρος-ομπρέλα, εμπεριέχει πολλές διαφορετικές ταυτότητες και εμπειρίες. Εγώ δεν θα μιλήσω γι' αυτήν, γιατί δεν τοποθετώ την ταυτότητά μου στην τρανς ομπρέλα και δεν χρησιμοποιώ τον όρο "τρανς" για το εαυτό μου. Για τη μη-δυϊκή ταυτότητα φύλου μπορώ να σκεφτώ το εξής: μεγαλώσαμε σε μια κοινωνία που μας μαθαίνει ότι όλα τα άτομα έχουμε αναγκαστικά ένα φύλο, και μας λέει κιόλας ποιο φύλο είναι αυτό. Οι πιθανότητες για τα φύλα μας είναι δύο. Υπάρχουν οι γυναίκες και υπάρχουν και οι άντρες. Η μη-δυϊκή ταυτότητα είναι η εμπειρία που έμπρακτα συγκρούεται με αυτή την αφήγηση. Όταν εγώ δεν μπορώ να νιώσω αποκλειστικά γυναίκα ή αποκλειστικά άντρας, πώς μπορείς να με πείσεις ότι μόνο αυτό υπάρχει; Πώς είναι, στην τελική, ο "απόλυτος" άντρας και η "απόλυτη" γυναίκα; Κανένα άτομο δεν ταιριάζει απόλυτα σε αυτό το πρότυπο-κουτί και η κοινωνία δεν θέλει να προβληματιστούμε πάνω σε αυτό».
Η/Το Αγγελική, ετών 19, λέει δομημένα: «Αρχικά θα προσπαθούσα να βοηθήσω το άτομο να καταλάβει τη διαφορά μεταξύ ταυτότητας φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού, γιατί συνήθως τα άτομα εκτός κοινότητας δεν τη γνωρίζουν. Ύστερα θα εξηγούσα περί του φάσματος των φύλων, ότι δηλαδή δεν υπάρχουν μόνο δύο φύλα, ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να αυτοπροσδιορίζεται με φύλο μη δυϊκό ή και χωρίς καθόλου φύλο κ.ο.κ.».
To Ιάσων, ετών 18, προσθέτει: «Τρανς non-binary θα πει τίποτα ή και τα πάντα. Ως non-binary άτομο πιστεύω πως τίποτα δεν έχει φύλο και δεν ανήκει αποκλειστικά σε κάποιο φύλο. Στην κοινωνία όπου ζούμε ο κόσμος βλέπει τα πράγματα σύμφωνα με τα στερεότυπα που τον έχουν ποτίσει, γι' αυτό, αν δουν κάποιο άτομο που από την ευρύτερη κοινωνία χαρακτηρίζεται άντρας να βάφει τα νύχια του, θα τον κρίνουν, επειδή, σύμφωνα με το στερεότυπο, οι άντρες και οι γυναίκες πρέπει να έχουν συγκεκριμένη συμπεριφορά».
Ενώ το Jason-Αντιγόνη αναφέρει: «Πρόκειται για τα άτομα που δεν αυτοπροσδιορίζονται ως τρανς άνδρες ή γυναίκες αλλά κινούνται ενδιάμεσα στο έμφυλο δίπολο (trans non-binary, gender queer) ή και εκτός αυτού (agender). Τα φύλα δεν είναι μόνο δύο, είναι φάσμα».
— Ας περάσουμε όμως στο μείζον ζήτημα της αποδοχής και της ασφάλειας. Πόσο ασφαλής είναι η κοινωνία για ένα (τρανς) μη-δυϊκό άτομο; Είναι τρανσφοβική η ελληνική κοινωνία;
Jason-Αντιγόνη: «Η ελληνική κοινωνία είναι ξεκάθαρα τρανσφοβική, όπως και ομοφοβική, σεξιστική και ρατσιστική, και ας μην το παραδέχεται. Εννοείται ότι μεγάλο μέρος της συντάσσεται με τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά όσο υπάρχει συντηρητική δεξιά και ακροδεξιά στη Βουλή και στις απόψεις που κυκλοφορούν, δεν μπορώ να νιώθω ικανοποιημένο, ασφαλές και αισιόδοξο για το μέλλον».
Μυρτάρι: «Η πατριαρχία ως ένα συνολικότερο σύστημα σωματικής, έμφυλης και σεξουαλικής καταπίεσης είναι μεν παγκόσμια, αλλά, ναι, πιστεύω πως έχει πολύ βαθιές ρίζες στην ελληνική κοινωνία. Από τη μια, το μοντέλο της παραδοσιακής ελληνικής οικογένειας είναι πάρα πολύ συγκεκριμένο και στραγγαλιστικό, και από την άλλη (σε σχέση με άλλες χώρες), η δική μας LGBTQΙ+ κοινότητα έχει λίγα χρόνια ζωής και οργάνωσης. Για τη μη δυϊκή ταυτότητα, πέρα από κάποιες μικρές πρωτοβουλίες, δεν υπάρχει ακόμη σταθερός λόγος και δράσεις, άρα δεν υπάρχει αρκετή ενημέρωση και ακτιβισμός, επομένως δεν έχουμε "προκαλέσει" αρκετά τα όρια αυτής της κοινωνίας».
Τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα στο σχολείο, αλλά και στο σπίτι, αν ζεις σε μια κλειστή και στερεοτυπική οικογένεια, αλλά το σημαντικό είναι να ξέρεις πως δεν είσαι «τέρας».
Lee: «Όταν μιλάμε για την ελληνική κοινωνία ευρύτερα, τα πράγματα ξεφεύγουν ακόμα περισσότερο και πολύ συχνά οι αντιδράσεις των ανθρώπων καταλήγουν να είναι κακοποιητικές. Τα χειρότερα, εκτός από misgendering και άσχημα τρανσφοβικά αστεία, δυστυχώς τα έχω νιώσει από κοντινούς μου ανθρώπους τους οποίους εμπιστευόμουν, δηλαδή από την οικογένεια, γιατρούς, καθηγητές και φίλους. Η χώρα μας δεν έχει φτάσει ακόμα σε μια κατάσταση που να θεωρείται φυσιολογικό να αποδέχεσαι τα τρανς και μη-δυϊκά άτομα».
Αγγελική: «Η ελληνική κοινωνία (και όχι μόνο, δυστυχώς) πιστεύω πως είναι ακόμη αρκετά ανώριμη για να δεχτεί πως υπάρχουν παραπάνω από δύο κοινωνικά φύλα. Αν πας και το πεις σε κάποιον που δεν έχει ιδέα, όχι μόνο δεν θα προσπαθήσει να ακούσει κάτι καινούργιο αλλά θα το απορρίψει κιόλας, χωρίς συζήτηση. Θα χαρακτήριζα σίγουρα την ελληνική κοινωνία τρανσφοβική και δεν ξέρω από πού να ξεκινήσω. Από τις κακοποιητικές λέξεις που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τα τρανς άτομα; Από την κάθε είδους κακοποίηση που δέχονται τα τρανς άτομα απλώς και μόνο κυκλοφορώντας έξω, όντας ο εαυτός τους; Από την ανύπαρκτη νομική προστασία για τα τρανς άτομα και γενικώς τη μη υποστήριξή τους σε ό,τι αφορά το κράτος, τα δημόσια έγγραφα και τις σχετικές διαδικασίες; Υπάρχουν ένα σωρό βήματα που πρέπει να γίνουν και πιστεύω πως δεν έχει γίνει καν μια αρχή σε όλα αυτά».
Το Angel μου σκιαγραφεί τα βιώματά του λέγοντας: «Υπάρχει τρομερή τρανσφοβία στον κόσμο γενικά, όχι μόνο στην Ελλάδα. Ζω στην Αθήνα και τα πράγματα είναι ευκολότερα, δεν αντιμετωπίζω προβλήματα από τους γύρω μου. Αλλά αυτό δεν ισχύει για τα παιδιά που μεγαλώνουν στην επαρχία με τρομερή δυσφορία. Πριν από μερικούς μήνες έδωσα άσυλο σε ένα τρανς παιδί από την επαρχία γιατί η οικογένειά του το κυνηγούσε να το κλείσει στην κανονικότητά της. Αλλά κι εδώ, στην Αθήνα, προχθές, ένα τρανς άτομο από το Πακιστάν δέχτηκε μπροστά μου λεκτική επίθεση από έναν στρέιτ Πακιστανό άντρα μέσα στο τρόλεϊ. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμη, γι' αυτό είναι ζωτικής σημασίας, όσο μπορούμε, να βγαίνουμε και να φαινόμαστε στον έξω κόσμο».
— Για εσένα, Μαξ από την επαρχία, πώς έχουν τα πράγματα;
Μαξ: «Ως άτομο που έρχομαι από επαρχία και από πολύ θρήσκα οικογένεια θα πω ότι στον στενό οικογενειακό κύκλο η έκφραση του φύλου μου θεωρείται μια προσπάθεια περιθωριοποίησης και αυτολύπησης. Υπάρχει κόσμος που βλέπει τη διαφορά στην αυτοπεποίθησή μου μετά την αλλαγή που έκανα στην εμφάνισή μου και με συγχαίρει λέγοντας ότι είναι κάτι που μπορώ και υποστηρίζω, και φαίνεται. Στη Φλώρινα, όπου σπούδαζα, οι ντόπιοι με περνούσαν πάντα για αγόρι και ακόμα κι όταν άκουγαν τη φωνή μου ή έβλεπαν το baby face χαμόγελό μου, πάλι δεν έβλεπαν κάτι άλλο. Γι αυτούς, το κοντό μαλλί σημαίνει αγόρι, τέλος!».
— Μετά απ' όλα αυτά, αναρωτιέμαι αν έχετε δεχτεί επιθέσεις ή/και αποκλεισμούς λόγω της ταυτότητας ή/και έκφρασης φύλου σας. Πιστεύετε πως πρέπει να γίνουν παρεμβάσεις σε κοινωνικο-πολιτικό και διαπροσωπικό επίπεδο, ώστε να ζείτε πιο ασφαλείς κι ευτυχισμένες ζωές;
Μυρτάρι: «Οι επιθέσεις είναι μέχρι τώρα μόνο λεκτικές. Η πιο πρόσφατη ήταν πριν από λίγες μέρες σε ένα μπαρ, όπου πάλευα να εξηγήσω σε μια γνωστή ότι τα φύλα δεν είναι δύο κι εκείνη μου έλεγε πως καταλαβαίνει πώς νιώθω, αλλά, όπως και να το κάνουμε, τα φύλα, βιολογικά, είναι δύο. Ως προς την έκφραση φύλου μου αντιμετωπίζω μεγάλο πρόβλημα στο εργασιακό. Μέχρι τώρα εργαζόμουν σε τηλεφωνικά κέντρα κι εκεί δεν υπήρχε θέμα, γιατί οι πελάτες δεν μας έβλεπαν. Πολλά LGBΤQΙ+ άτομα εργάζονται στα τηλεφωνικά κέντρα για τον ίδιο λόγο. Τώρα που πλέον είμαι άνεργος είναι πολύ στενά τα περιθώρια ως προς το τι μπορώ να βρω χωρίς να χρειαστεί να αλλάξω ριζικά την εμφάνισή μου και να παίζω θέατρο. Στο ερωτικό επίπεδο, είναι δίκοπο μαχαίρι νομίζω. Κάποια άτομα μπορεί να πουν όχι λόγω της ταυτότητας φύλου μου, κάποια άλλα να το βρουν "ενδιαφέρον"».
Lee: «Ευτυχώς δεν έχω δεχτεί σωματική επίθεση σε σχέση με την ταυτότητα και έκφραση φύλου μου. Αυτό νομίζω ότι έχει να κάνει με το γεγονός ότι είμαι AFAB (Assigned Female At Birth) και γι' αυτόν το λόγο δεν βιώνω τρανσμισογυνισμό. Τα πράγματα είναι άσχημα για εμένα, αλλά για τις τρανς γυναίκες και τα transfeminine άτομα τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Όλο αυτό βασίζεται στο ότι είναι περισσότερο κοινωνικά αποδεκτό οι "γυναίκες" να παρουσιάζονται με πιο "αρσενικό" τρόπο απ' ό,τι οι "άνδρες" να παρουσιάζονται με πιο "γυναικείο" τρόπο. Κι εδώ μπαίνουν πολλά εισαγωγικά, γιατί το βιολογικό και το κοινωνικό φύλο δεν είναι παρά μια κοινωνική κατασκευή».
Jason-Αντιγόνη: «Έχω δεχτεί σωματική επίθεση στα 27 μου, όσο ακόμα αυτοπροσδιοριζόμουν ως γκέι αγόρι, και χαίρομαι που η LiFO είχε καλύψει τότε το θέμα. Ως άφυλο άτομο, και έτι περαιτέρω επειδή εκφράζω το φύλο μου φορώντας φορέματα και κοσμήματα, έχω δεχτεί δυσπιστία και αποκλεισμούς σε όλα σχεδόν τα περιβάλλοντα που έχω υπάρξει − ακόμα κι αν αυτό δεν εκφράζεται ρητά. Είναι απαράδεκτο να κρίνεσαι από την ταυτότητα ή/και την έκφραση φύλου σου και όχι από την ποιότητα του χαρακτήρα σου και από τις ικανότητές σου. Όλα αυτά μας πηγαίνουν πολύ πίσω ως κοινωνία και καθυστερούν αδικαιολόγητα την πρόοδο και την ευτυχία όλων των ανθρώπων!».
Η/Το Μαντώ μου λέει με δυσκολία: «Ναι, έχω δεχτεί βία και προσπαθώ να μη με επηρεάζει αυτό, αν και τις περισσότερες φορές δεν τα καταφέρνω. Η καλύτερη αντιμετώπιση πιστεύω ότι είναι το χιούμορ».
Ο Μαξ αναφέρει πως το κυριότερο πρόβλημα μετά τα περίεργα βλέμματα στην επαρχία είναι ο εργασιακός χώρος. «Είναι τρομερό πρόβλημα και το έχω βιώσει αρκετά έντονα. Λίγη κατανόηση δεν θα ήταν άσχημη. Μου κάνει εντύπωση που τα μυαλά του κόσμου είναι ακόμα τόσο κολλημένα στα πρότυπα εμφάνισης και συμπεριφοράς. Άλλωστε και τα ίδια τα δυϊκά άτομα υποφέρουν. Στον δρόμο πρέπει συνέχεια να προσέχουν τη στάση τους και μόνο στο σπίτι εκφράζονται κάπως πιο ελεύθερα, αλλά πιστεύω ότι κινησιολογικά είμαστε όλοι ασυναίσθητα μαγκωμένοι. Πιστεύω πως είναι και θέμα ενημέρωσης και απενοχοποίησης. Γενικά, σε κάθε ερωτηματολόγιο που ζητάνε στοιχεία θα ήταν δίκαιο να υπάρχει και μια τρίτη επιλογή όσον αφορά το φύλο. Αυτό θα άλλαζε τα πάντα».
Το Ιάσων θέτει ένα ζήτημα των αποκλεισμών στο σχολείο: «Έχω δεχτεί αρκετές φορές αποκλεισμό στο σχολείο λόγω της έκφρασης φύλου μου, γι' αυτό θα ήθελα να επεκταθώ σε κάποια μέτρα που θεωρώ πως πρέπει να παρθούν στα σχολεία. Καταρχάς, θεωρώ πολύ σημαντικό οι τουαλέτες να γίνουν μεικτές. Δεν μου είναι καθόλου ευχάριστο να πηγαίνω στις "αντρικές". Από τη στιγμή που δεν είμαι ούτε άντρας ούτε γυναίκα πού θα πάω; Τελικά, απλώς το αποφεύγω. Επίσης, η ημερίδα με θέμα το κοινωνικό φύλο, σε πολλά σχολεία και στο δικό μας, δεν πραγματοποιήθηκε. Ο λόγος;».
Το Angel, ωστόσο, μου λέει πως νιώθει τυχερή: «Ούτε στο εξωτερικό ούτε εδώ δεν έχω ακόμη βίαια περιστατικά ή προβλήματα. Εντάξει, ο κόσμος με κοιτάει σαν UFO, αλλά μου αρέσει. Όσο περισσότερα/ες/ους από εμάς βλέπουν, τόσο πιο εύκολη θα γίνεται η δική μας ζωή. Τα περισσότερα από εμάς ζουν μέσα στον φόβο και κλείνονται στον εαυτό τους, με τραγικές συνέπειες πολλές φορές. Αλλά είναι καιρός να πάμε πίσω, σε εποχές Stonewall, και να πολεμήσουμε για τα δικαιώματά μας».
Η/το/ο Hanz/Έλενα κλείνει επαναστατικά για τις παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν με την εξής φράση: «Βία στη βία της κανονικότητας/νηφαλιοκρατίας κ.λπ.».
Στη συνέχεια, αναρωτήθηκα αν μέσα στην LGBΤQI+ κοινότητα μπορούν να βρουν μια περισσότερη ασφάλεια και αν εκεί καταλαβαίνουν και αποδέχονται περισσότερο την ταυτότητα και την έκφραση φύλου τους. Οι απαντήσεις και τα συναισθήματα ήταν πολύ ανάμεικτα.
Σχεδόν με μια φωνή τα παιδιά μού ανέφεραν πως πολλά άτομα εντός της LGBTQI+ κοινότητας δυσκολεύονται να τα καταλάβουν και να τα αποδεχτούν και πως τους κάνουν συνεχώς misgendering (όταν αποκαλείς ένα άτομο με αντωνυμίες άλλες από αυτές που εκείνο χρησιμοποιεί). Επίσης, μου ανέφεραν πως έχουν υποστεί πολλή βία από συγκεκριμένα τρανς δυϊκά άτομα, που κατηγορούν την ταυτότητα φύλου τους ως «attention seeking», αποκαλώντας τη μόδα και μειώνοντας την τρανς ταυτότητά τους. Ωστόσο, κάποια από τα παιδιά μου είπαν, πιο ελπιδοφόρα, πως έχουν ενδυναμωθεί πολύ από άλλα LGBTQI+ άτομα και οργανώσεις κι έχουν οδηγηθεί σε μια υπερήφανη ζωή.
— Μια και μίλησα για υπερηφάνεια, το ζήτημα του να είστε out σε οικογένεια, κοινωνικό-φιλικό περιβάλλον και εργασιακό ή φοιτητικό περιβάλλον πού σας βρίσκει; Πώς βιώνετε αυτόν το δύσκολο για πολλά άτομα τομέα;
«Είμαι out παντού εδώ και χρόνια, τόσο ως γκέι αγόρι στο παρελθόν όσο και ως άφυλο άτομο πλέον. Εννοείται πως υπάρχει τίμημα γι' αυτό. Πιστεύω όμως βαθιά ότι το coming out, πέρα από τον ίδιο μας τον εαυτό, βοηθά και τα όμοια με εμάς άτομα να ενδυναμωθούν αλλά και την κοινωνία συνολικά να είναι υπερήφανη και πολιτισμένη. Οπότε, συνιστώ σε όλα τα άτομα ένα όσο το δυνατόν πιο ασφαλές coming out, για να αλλάξουμε −ναι, τολμώ να το πω− αυτόν τον κόσμο προς το καλύτερο επιτέλους και να σταθούμε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας» αναφέρει το Jason-Αντιγόνη.
Ο Lee περιγράφει πως είναι out ως τρανς άντρας «σε όλο τον κόσμο». Συστήνομαι ως αγόρι και έχω μιλήσει για τη μη-δυϊκή ταυτότητά μου σε κοντινούς μου ανθρώπους. Πολύ συχνά αναγκάζομαι να κρύψω το μη-δυϊκό κομμάτι μου για να αποφύγω το misgendering και την περίπτωση να μη με πάρει κάποιος στα σοβαρά ως τρανς. Δεν είμαι περήφανος γι' αυτό, αλλά κάποιοι άνθρωποι δυσκολεύονται τόσο με τα δυϊκά τρανς ζητήματα, που οτιδήποτε μη-δυϊκό απλώς τους μπερδεύει ακόμα περισσότερο».
Αγγελική: «Είμαι out μόνο ως ομοφυλόφιλο άτομο σε όλους τους τομείς της ζωής μου, αλλά ως τρανς μη-δυϊκό άτομο μόνο στη συντροφική μου σχέση και εν μέρει στις φιλικές μου σχέσεις και στο φοιτητικό μου περιβάλλον. Επιλέγω να μην είμαι out σε όλους τους τομείς, γιατί δεν πιστεύω πως είμαι ικανή αυτήν τη στιγμή να αντιμετωπίσω τις διακρίσεις που μπορεί να μου παρουσιαστούν λόγω της ταυτότητας φύλου μου».
Μυρτάρι: «Ναι, είμαι ανοιχτό σε όλους τους τομείς της ζωής μου. Είμαι ανοιχτή γιατί δεν θα μπορούσα να υπάρξω με άλλον τρόπο χωρίς να αυτοπεριορίζομαι και να καταπιέζομαι. Καταλαβαίνω απόλυτα ότι κάποια άτομα, όπως και άτομα πολύ κοντά μου, δεν έχουν τη δυνατότητα να είναι ανοιχτά λόγω του δικού τους περιβάλλοντος, αλλά και γι' αυτό τον επιπλέον λόγο πιστεύω πως προσωπικά "οφείλω" να είμαι ανοιχτός, για να διεκδικήσω χώρο για μένα και για τον κόσμο που ακόμη είναι δύσκολο να το κάνει».
Ο Μαξ αναφέρει πως έχει μιλήσει σε άτομα που μπορεί να γνωρίζουν τον όρο «genderqueer» ή που κάτι έχουν ακούσει γενικά και συνεχίζει: «Δεν έχει πολύ νόημα για μένα, αυτό που νιώθω φαίνεται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Αυτοί που δεν με δέχονται δεν θα αλλάξουν αν μάθουν πέντε ορισμούς παραπάνω και όσοι χαίρονται με μένα είναι εκείνοι που πραγματικά με σέβονται, ακόμα κι αν δεν θυμούνται το ταμπελάκι μου».
Το Ιάσων είναι out σε λίγους και καλούς φίλους του ως trans non-binary άτομο. «Συγκεκριμένα», εξηγεί, «το ξέρουν αυτοί γιατί με στηρίζουν από την πρώτη στιγμή, τη στιγμή που ενώ ίσα που τους γνώριζα ήταν πάντα εκεί για μένα, γιατί είναι οι μόνοι άνθρωποι που ξέρω (με όλη την έννοια της λέξης)».
Τέλος, το Angel λέει πως είναι out, αν και «μου πήρε 43 χρόνια να το καταφέρω και είμαι υπερήφανη γι' αυτό. Δυστυχώς, θέλει πολλή δουλειά με τον εαυτό του καθενός και θάρρος. Όταν συναντώ καινούργιους ερωτικούς συντρόφους, ακόμα παίζω το παιχνίδι των στερεοτύπων γιατί η απόρριψη είναι πάντα δύσκολη. Όταν γνωριστώ περισσότερο, αποκαλύπτω την πραγματική μου ταυτότητα και τις περισσότερες φορές γίνεται αποδεκτή. Όλο αυτό, βέβαια, σημαίνει πως κι εγώ κουβαλάω ακόμα τα κατάλοιπα της κοινωνίας που με μεγάλωσε».
— Ενώ κάποια, κάποιες και κάποιους σας γνωρίζω από κοινούς αγώνες και οργανώσεις, οφείλω να σας ρωτήσω κατά πόσο ενδιαφέρεστε για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων της LGBTQI+ κοινότητας και κατά πόσο εμπλέκεστε σε αυτήν.
«Θα απαντήσω εδώ μια προηγούμενη ερώτηση περί ασφάλειας κι ευτυχίας. Δεν νομίζω να είναι ποτέ η ζωή μου απόλυτα ασφαλής και ευτυχισμένη σε έναν κόσμο με τόση καταπίεση και ιεραρχία. Στη ζωή μου δεν είμαι απλώς ένα άτομο με φυλορευστότητα. Είμαι ένα άτομο που εργάζεται (ή που θα ήθελε να εργάζεται), ένα χοντρό άτομο, ένα αρτιμελές άτομο με ελληνική υπηκοότητα που βλέπει τον ρατσισμό που δέχονται μη αρτιμελή άτομα και μετανάστες-πρόσφυγες, ένα άτομο που ασχολείται με την πολιτική και τα κοινά και βλέπει τους φασίστες να παίρνουν χώρο κι ένα σύστημα να επιτίθεται ακόμη περισσότερο, οικονομικά - κοινωνικά - πολιτικά. Για να είναι η ζωή μου πιο ασφαλής κι ευτυχισμένη, προϋπόθεση αποτελεί να γίνει κάτι για όλα αυτά και για πολλά άλλα. Επομένως, ναι, με ενδιαφέρουν οι διεκδικήσεις της κοινότητάς μου και είμαι ενεργή σε ομάδες σχετικά με αυτές, αλλά για μένα δεν είναι αρκετό μόνο αυτό» αποκρίνεται το Μυρτάρι.
Ο Μαξ μου λέει πως είναι μέλος της Colour Youth απ' τον Νοέμβριο κι επίσης γραμματέας του Δ.Σ. «Γενικώς, δεν είχα ξαναέρθει σε επαφή με πολύ LGBT κόσμο, πόσο μάλλον με ακτιβιστές, και πιστεύω ότι η συνεισφορά μου είναι πιο πολύ υποστηρικτική και προσωπική. Πιστεύω ότι στο μέλλον θα μπορώ να δώσω περισσότερη ενέργεια σε κάποια δράση πιο συλλογική».
Ο Lee αναφέρει πως τον ενδιαφέρει πολύ η ενασχόληση με τα LGBTQI+ δικαιώματα και προσθέτει: «Πιστεύω ιδιαιτέρως ότι η ορατότητα LGBTQI+ ατόμων είναι πολύ σημαντική. Κάποιοι αρνούνται να μάθουν για εμάς επειδή κρυβόμαστε για λόγους επιβίωσης. Θέλω να χρησιμοποιήσω το προνόμιό μου ως ανοιχτά τρανς για να βοηθήσω εκείνους που είναι ακόμα στην "ντουλάπα". Πρόσφατα έγινα μέλος της Colour Youth και σκοπεύω να βοηθήσω όσο μπορώ. Επίσης, έχω ένα κανάλι στο YouTube όπου μιλάω για LGBT+ θέματα και άλλα που με επηρεάζουν».
Το Ιάσων είναι λιγότερο ενεργό σε οργανώσεις, όπως λέει, αλλά θα ήθελε πολύ να γίνει μέλος (σε οργάνωση) και αναφέρει πως, παρ' όλα αυτά, θεωρεί το εαυτό του Human Rights Activist. «Καθημερινά, μέσα από απλά πράγματα, διεκδικώ κάθε δικαίωμα όχι μόνο δικό μου αλλά όλων, ρισκάρω τη ζωή μου κυριολεκτικά, στον δρόμο, στο λεωφορείο, όπου βρω ευκαιρία "βουτάω" και διεκδικώ το σωστό, το δίκαιο».
Το Angel, με πιο χιουμοριστική διάθεση, μου λέει πως το ενδιαφέρει η διεκδίκηση αλλά «Είμαι τεμπέλα. Θαυμάζω άτομα που βγαίνουν και φωνάζουν και διαμαρτύρονται, που έχουν έναν ρόλο στην αλλαγή. Εγώ, δυστυχώς, αρέσκομαι μόνο στο να είμαι ο εαυτός μου χωρίς φόβο εκεί έξω, στην τράπεζα, στο σούπερ-μάρκετ, στον δρόμο».
— Εσείς, λοιπόν, που ασχολείστε στην πλειονότητά σας τόσο έντονα με τη διεκδίκηση, θα γνωρίζετε για τη Νομική Αναγνώριση Ταυτότητας Φύλου που μετά την ολοκλήρωση της ηλεκτρονικής διαβούλευσης είναι πλέον στον δρόμο για ψήφιση από την ολομέλεια της Βουλής. Φαντάζομαι πως θα έχετε ενημερωθεί για τη δημόσια δήλωση της Γενικής Γραμματέως Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του υπουργείου Δικαιοσύνης Μαρίας Γιαννακάκη πως εσείς και η ταυτότητα φύλου σας δεν θα προστατεύεστε/καλύπτεστε ρητά στο προς ψήφιση σχέδιο νόμου. Κατά συνέπεια, δεν θα μπορείτε να αλλάξετε τα νομικά έγγραφά σας σε κενή καταχώριση φύλου ή καταχώρηση «άλλο», με τις δυσκολίες που όλο αυτό συνεπάγεται. Πώς σας κάνει να νιώθετε αυτό; Θα θέλατε να αλλάξετε τα δικά σας νομικά έγγραφα; Θα θέλατε να πείτε κάτι στην κ. Γιαννακάκη ή/και στην ελληνική κυβέρνηση;
Jason-Αντιγόνη: «Αυτό με κάνει να νιώθω πως δεν συμπεριλαμβάνομαι, δεν αναγνωρίζομαι, δεν γίνεται σεβαστό το δικαίωμά μου ως προς τον αυτοπροσδιορισμό μου ως άφυλου ατόμου. Οι θεσμικές διεκδικήσεις τόσο για τα τρανς δυϊκά όσο και για τα τρανς μη δυϊκά άτομα θα έπρεπε να ταυτίζονται και να προχωρούν μαζί. Προσωπικά, εννοείται πως θα ήθελα να αλλάξω και τα νομικά έγγραφά μου, να μην ανήκω ούτε στα χαρτιά στο έμφυλο δίπολο, αλλά να δηλωθώ ως άφυλο άτομο».
Lee: «Παρευρισκόμουν στην ημερίδα όπου το είπε αυτό και πραγματικά στενοχωρήθηκα. Δεν μπορώ να πω ότι απογοητεύτηκα, γιατί δεν περίμενα να γίνει κάτι τόσο καλό, μια και τέτοια δικαιώματα δεν υπάρχουν σε πολλές χώρες, αλλά αυτό δεν κάνει το θέμα λιγότερο σημαντικό. Προσωπικά, δεν θα άλλαζα τα στοιχεία μου, γιατί αισθάνομαι άνετα με τις αρσενικές αντωνυμίες, όμως γνωρίζω πως υπάρχουν πολύ μη-δυϊκοί άνθρωποι που έχουν αυτή την ανάγκη. Μια τέτοια επιλογή θεωρώ πως θα βοηθούσε και τα μεσοφυλικά (intersex) άτομα. Το να μπορεί κανείς να είναι νομικά το κοινωνικό φύλο που τον αντιπροσωπεύει δεν είναι πολυτέλεια. Είναι ένα δικαίωμα που πρέπει να έχουν όλοι».
Ιάσων: «Θα ήθελα πολύ να αλλάξω την επιλογή μου σε άλλο, αλλά πάλι κάποιος φρόντισε να μη γίνεται αυτό. Θα ήθελα να πω στην κ. Γιαννακάκη πως τα πάντα έχουν και μια κοινωνική βαρύτητα και αν όντως ασχολείται με τα ανθρώπινα δικαιώματα θα έπρεπε να φροντίσει αυτό να υπάρχει ως επιλογή στα κρατικά έγγραφα».
Αγγελική: «Αυτό με κάνει να νιώθω όπως με κάθε άλλη διάκριση που βιώνω καθημερινά, όχι μόνο λόγω της ταυτότητας φύλου μου αλλά και λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού μου ή και της εμφάνισής μου. Άλλος ένας τρόπος περιθωριοποίησης μιας ομάδας ανθρώπων που δεν χρωστάει τίποτα. Αν και θα αντιμετώπιζα σίγουρα αρκετά προβλήματα και εμπόδια, θα ήθελα πάρα πολύ να αλλάξω τα νομικά μου έγγραφα».
Μαξ: «Για μένα, είναι απαράδεκτο. Ξέρω πως οι αλλαγές σε νομικό πλαίσιο έρχονται πολύ αργά, αλλά επιμένω να ακούω την εσωτερική ανάγκη. Πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό για τα άφυλα άτομα και πως θα ήταν κι ένας πολύ καλός τρόπος να συνειδητοποιήσει ο κόσμος ότι υφίσταται και αυτή η επιλογή. Ίσως θα ήταν ό,τι καλύτερο για μια άμεση μαζική ενημέρωση και πιστοποίηση της ύπαρξης των μη-δυϊκών ατόμων».
Ενώ το Μυρτάρι, σε διαφορετικό τόνο δηλώνει: «Δεν πιστεύω πως η νομική αναγνώριση μιας ταυτότητας εξασφαλίζει από μόνη της την καλύτερη διαβίωση των ατόμων που ανήκουν σε αυτή. Παρ' όλα αυτά, από τη στιγμή που ζούμε σε αυτήν τη συγκεκριμένη κοινωνία η νομική αναγνώριση βοηθάει στο να πιέζουμε για την ουσιαστική συμπερίληψή σε αυτή και στη συνέχεια για το χτίσιμο μιας "άλλης" κοινωνίας στα μέτρα όλων μας. Δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για καταπολέμηση του ρατσισμού αν η απέλαση ήταν η μόνη κατάληξη για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Η διεκδίκηση των χαρτιών και των καλύτερων συνθηκών παραμονής είναι ένα απαραίτητο βήμα για να μιλήσουμε αργότερα για αντιρατσισμό. Η αναγνώριση όλων των έμφυλων ταυτοτήτων και της άφυλης ταυτότητας χωρίς προϋποθέσεις λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Αυτήν τη νομική διεκδίκηση όμως προτιμώ να την κερδίσω από τη θέση μου με διαδηλώσεις, δράσεις και διαμαρτυρίες παρά με συνομιλίες σε ένα στρογγυλό τραπέζι. Προφανώς, όσοι προτιμούν το δεύτερο, καλά κάνουν. Όλες οι πιέσεις είναι χρήσιμες».
— Για να κλείσουμε, θα θέλατε να στείλετε ένα μήνυμα σε όποιο (τρανς) μη-δυϊκό παιδί ή άτομο ή/και σε όποιο άλλο άτομο μας διαβάζει;
Lee: «Θα έλεγα στο (τρανς) μη-δυϊκό παιδί πως δεν είναι μόνο, ειδικά στην Ελλάδα. Υπάρχουν άτομα με παρόμοιες εμπειρίες με σένα και όλοι αξίζουμε την αναγνώριση. Το gender σου δεν είναι ντροπή και το ότι έχεις φτάσει στο σημείο να κάνεις coming out, τουλάχιστον στο εαυτό σου, είναι υπέροχο και σε καθιστά δυνατό. I 'd punch a nazi for you! Πραγματικά, πριν από έναν χρόνο νόμιζα ότι ήμουν το μόνο τρανς άτομο στην Ελλάδα. Νόμιζα ότι δεν ανήκα εδώ λόγω της ταυτότητας φύλου μου και ότι για να ζήσω και να γίνω αποδεκτός χρειαζόταν να μεταναστεύσω στο εξωτερικό, κάτι το οποίο δεν μπορούσα να κάνω. Το ότι γνώρισα άλλα τρανς ή/και μη-δυϊκά άτομα και το ότι μοιράστηκα εμπειρίες και φιλία μαζί τους με βοήθησε πάρα πολύ. Ακόμα κι όταν δεν υπάρχει τίποτα, πάντα θα έχουμε το ένα το άλλο. Μπορεί να ζούμε όλες τις διακρίσεις και να μην έχουμε ίσα δικαιώματα, αλλά τουλάχιστον δεν είμαστε μόνα».
Ιάσων: «Τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα στο σχολείο, αλλά και στο σπίτι, αν ζεις σε μια κλειστή και στερεοτυπική οικογένεια, αλλά το σημαντικό είναι να ξέρεις πως δεν είσαι "τέρας". Μπορεί οι άλλοι να σε κάνουν να νιώθεις έτσι, για μένα το όλο πράγμα είναι πολύ, αλλά προσπαθώ να το αντιμετωπίσω. Α, και κάτι τελευταίο, το οποίο ναι μεν έχω βαρεθεί να το ακούω, αλλά: "It gets better! Every day!". Τα πράγματα φτιάχνουν, πολύ σιγά, αλλά φτιάχνουν, και σιγά-σιγά ο κόσμος θα το συνειδητοποιήσει ότι δεν διαφέρουμε και πολύ και θα είναι όλα πολύ καλύτερα. Μέχρι τότε, keep up, don't let anyone break you down».
Jason-Αντιγόνη: «Ο κόσμος αλλάζει, όσο κι αν υπάρχουν μεσαιωνικές φωνές να μας κατακλύζουν σε παγκόσμιο επίπεδο, το φως νικά το σκοτάδι. Όπως ακριβώς τα έγχρωμα άτομα και οι γυναίκες κάποτε δεν είχαν δικαιώματα, αλλά τα απέκτησαν, τώρα αποκτούμε ένα-ένα τα δικαιώματά μας κι εμείς. Αν και άθεο άτομο, δεν μπορώ να μην πω το "συν Αθηνά και χείρα κίνει", καθώς οι αλλαγές έρχονται πάντα μέσα από αγώνες και το πόσο υπερήφανα παλεύουμε για όσα πιστεύουμε. Να είναι υπερήφανο, να ενημερωθεί για την ταυτότητα φύλου του, να συμμετέχει στις διεκδικήσεις της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, να μη διστάσει να αναζητήσει βοήθεια και υποστήριξη, αν το χρειαστεί, σε οργανώσεις όπως το ΣΥΔ, η Colour Youth, η Good as Youth, το Πολύχρωμο Σχολείο κ.λπ.».
Angel: «Θα ήθελα να πω στο παιδί/άτομο να είναι η εαυτός του, με όσες συνέπειες μπορεί να έχει αυτό. Να αλλάξει την πραγματικότητα και να τη βάλει στο δικό του κουτί».
Max: «Στο παιδί έχω να πω: "Είσαι υπέροχο. Υποστήριξε την έκφρασή σου και αγκάλιασέ την με όλη σου τη δύναμη. Είσαι ελεύθερο!". Όσο για τον υπόλοιπο κόσμο: "Κανείς δεν θέλει να σας επιβάλει (ότι υπάρχουν και άλλα φύλα εκτός των δύο παραδοσιακών"), απλώς θέλουμε να ξέρετε ότι υπάρχουμε και μετά συνεχίστε τη ζωή σας. Κι εσείς ελεύθεροι κι εμείς ευτυχισμένοι"».
