- Κατάγομαι από την Αίγυπτο. Η μητέρα μου είχε γεννηθεί στην Αλεξάνδρεια, η οικογένεια του πατέρα μου έφτασε στην Αλεξάνδρεια από τη Μικρά Ασία έναν χρόνο πριν από την καταστροφή της Σμύρνης. Ο πατέρας μου ήταν διευθυντής σε ένα εργοστάσιο, μέρος της ελληνικής εταιρείας Σαλβάγος, έτσι πήγαμε στην Άνω Αίγυπτο, κάτω στον Νείλο, και μεγάλωσα σε μια μικρή πόλη τότε, την Ελ Μίνια. Επειδή είχε μόνο δημοτικό σχολείο ελληνικό στη μικρή αυτή παροικία –ήμασταν 60 ελληνικές οικογένειες–, οι γονείς μου με έστειλαν οικότροφη σε ένα σπίτι στην Αλεξάνδρεια, για να πάω σε ελληνικό γυμνάσιο. Πριν τα δεκαοχτώ βρέθηκα στην Αγγλία, στη Σχολή Καλών Τεχνών Maystone στο Κεντ, όπου έμεινα τέσσερα χρόνια. Σπούδασα καλές τέχνες, τυπογραφία και γραφιστική.
- Από τον καιρό που ήμουν στο γυμνάσιο είχα μανία με τη ζωγραφική, το σχέδιο. Δεν ήξερα και πολλά πράγματα, γνώριζα την τέχνη απ' ό,τι έβλεπα σε βιβλία και μουσεία. Είχα μεγάλη τύχη, όμως, γιατί την εποχή που πήγα στην Αγγλία, το '61, ξεκινούσε όλη η φάση με την pop art. Η Maystone ήταν μία πολύ προοδευτική σχολή. Δάσκαλός μου ήταν ο Ντέιβιντ Χόκνεϊ, παρόλο που ήταν νεαρός, και έχω συναντήσει πολύ μεγάλες μορφές της εποχής στην τέχνη και τη μουσική. Σε αυτή τη μικρή πόλη υπήρχε ένα κλαμπ όπου έφερναν τα γκρουπ που ακόμα δεν ήταν μεγάλα ονόματα. Εκεί είχα δει τους Rolling Stones πριν ακόμα γίνουν τόσο γνωστοί, τον Little Richard, τον Screamin' Jay Hawking, ένα σωρό ονόματα που στην πορεία έγιναν θρύλοι. Έζησα μια μποέμικη ζωή.
Με ενδιαφέρουν πάρα πολύ οι άνθρωποι και αυτά που τους συμβαίνουν και μπορώ να πω ότι έχω μια καλή σχέση μαζί τους. Μπορώ να έρθω κοντά τους. Μια ωραία εικόνα τοπίου μού αρέσει για λίγο, αλλά μετά μου περνάει, δεν με κρατάει. Ίσως επειδή με ενδιαφέρουν όλες οι ιστορίες που βγαίνουν από τους ανθρώπους, από τα διάφορα μέρη.
- Πριν φύγω για την Αγγλία ο πατέρας μου μού είπε «κοίταξε να δεις, σου δίνουμε ό,τι μπορούμε, σε μεγαλώσαμε με τον καλύτερο τρόπο, από δω και πέρα είσαι υπεύθυνη για τον εαυτό σου». Τα λόγια αυτά ποτέ δεν έφυγαν από το μυαλό μου. Ήταν προοδευτικοί άνθρωποι οι γονείς μου, ο πατέρας μου γνώριζε τον Καβάφη και την ποίησή του, ήταν ένα άλλο πνεύμα. Τα ίδια λόγια είπα κι εγώ στους δύο γιους μου όταν έφευγαν από το σπίτι.
- Από την Αγγλία έφυγα τέλη του '65. Τότε στην Αίγυπτο τα πράγματα ήταν χάλια πολιτικά, οι Ευρωπαίοι δεν μπορούσαν πλέον να παραμείνουν εκεί, είχαν γίνει εθνικοποιήσεις και οι γονείς μου αποφάσισαν να έρθουν στην Ελλάδα. Έτσι, επιστρέφοντας από το Κεντ, ήρθα στην Αθήνα. Εκείνοι ήρθαν το 1967, με το που ξεκίνησε η δικτατορία. Στο μεταξύ πήρα ένα μεγάλο ντοσιέ και γύριζα από εταιρεία σε εταιρεία για να βρω δουλειά. Η Αθήνα τότε δεν είχε καμία σχέση με την κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια, οι άνθρωποι εδώ ήταν πολύ πιο συντηρητικοί.
- Βρήκα δουλειά στην ADEL, τη διαφημιστική εταιρεία στη Συγγρού. Το 1966 στην Αθήνα δεν υπήρχαν πολλές διαφημιστικές, η διαφήμιση ήταν στα σπάργανα, έβρισκες τρεις-τέσσερις όλες κι όλες. Η ADEL, με διευθυντή τον Χρυσόστομο Παπαδόπουλο, ήταν η πιο προοδευτική. Δεν θα ξεχάσω ότι μπαίνοντας στο γραφείο του την πρώτη φορά είδα μια πελώρια φωτογραφία του Καραγάτση –γιατί εργαζόταν ως κειμενογράφος– και με έπιασε δέος, γιατί είχα διαβάσει όλα του τα βιβλία. Στη διαφήμιση έμεινα δέκα χρόνια, έγινα art director και στη συνέχεια πήγα σε μια άλλη εταιρεία, τη ΣΙΓΜΑ. Όλον αυτό τον καιρό δεν ήθελα να ασχοληθώ και με την τέχνη μου συγχρόνως, γιατί πίστευα πάντα ότι δεν γίνεται να κάνεις δύο πράγματα τέλεια. Ή το ένα θα κάνεις ή το άλλο. Παντρεύτηκα, έκανα τους δυο γιους μου και όταν ήταν πολύ μικροί μια μέρα ξύπνησα και σκέφτηκα «εγώ τώρα αυτό ήθελα να κάνω στη ζωή μου, να φτιάχνω μακέτες για διαφήμιση;». Αισθανόμουν έναν θυμό μέσα μου, τα έβαλα με τον εαυτό μου, έτσι σταμάτησα τη διαφήμιση, την οποία όμως την είχα freelance για χρόνια, έκανα μακέτες για να καλύπτω τα έξοδα για την τέχνη μου. Παρ' όλα αυτά, στην Αμερική, όπου διδάσκω, στα artists' residencies, λέω στους φοιτητές ότι τίποτα απ' όσα κάνει κάποιος στη ζωή του δεν πάει χαμένο. Αυτά τα χρόνια της διαφήμισης μου δημιούργησαν τη ματιά που έχω και το πνεύμα στην τέχνη μου. Ακόμα και μια φωτογραφία που θα τραβήξω συνδέεται πολύ με αυτό το παρελθόν.
- Για πολλά χρόνια διάβαζα κάθε μέρα εφημερίδες και την Κυριακή δυο-τρεις, και αν δεν διάβαζα πάθαινα στέρηση. Τώρα τελευταία δεν μπορώ να διαβάσω, με έχει πιάσει άρνηση. Κάνοντας, λοιπόν, χαρακτικά πάνω σε ξύλο και λινοτάπητα, και τυπώνοντάς τα στο χέρι –γιατί ήθελα να είναι χειροποίητο ό,τι έκανα–, άπλωνα στα τραπέζι εφημερίδες και στη διάρκεια της διαδικασίας πρόσεχα διάφορα γεγονότα που είχαν γίνει πριν από τρία-τέσσερα χρόνια, τα έβλεπα με άλλο μάτι. Όταν έχει περάσει η επικαιρότητα, αλλάζει και όλος ο τρόπος που διαχειρίζεσαι ένα γεγονός. Κι αυτά που μου έκαναν εντύπωση τα έκοβα, έτσι έχω ένα τεράστιο αρχείο από πολέμους, τρομοκρατικές ενέργειες, καταστροφές. Αυτά, λοιπόν, σιγά-σιγά άρχισαν να γίνονται υλικό για τα έργα μου. Από αυτές τις φωτογραφίες στα τέλη των '80s - αρχές '90s έκανα ολόκληρες σειρές από έργα που τύπωνα σε ένα μαγαζί για T-shirts στη Γλυφάδα. Με ενδιαφέρει να φαίνονται ότι είναι από εφημερίδα, γι' αυτό και όταν τις μεγεθύνω φαίνεται το ράστερ, ο κόκκος. Τα τύπωνα σε ένα τραχύ μπεζ χαρτί για πακετάρισμα και μετά τα κομμάτια τα ένωνα και τα έκανα ένα μεγάλο έργο. Στη συνέχεια βουτούσα τα δάχτυλά μου σε τυπογραφικά μελάνια και άφηνα χρώματα με το αποτύπωμά μου πάνω στο χαρτί. Δούλεψα και με polaroids, που επίσης μεγέθυνα. Και επειδή από πολύ μικρή με ενδιαφέρει ο κινηματογράφος, πάντα έδινα στις σειρές που διηγούνται ιστορίες ονόματα που ήταν τίτλοι από ταινίες. Αυτή είναι η δουλειά μου, να διηγούμαι ιστορίες.
- Αν δει τη δουλειά μου κάποιος αναδρομικά, θα καταλάβει ότι είναι μια διαδρομή, δεν με επηρεάζουν και δεν με επηρέαζαν ποτέ οι «νέες τάσεις» και ό,τι φοριέται πιο πολύ. Υπάρχουν πράγματα που έκανα στις αρχές της δεκαετίας του '90 και σήμερα μου λένε ότι είναι επίκαιρα. Το έργο μου είναι ανθρωποκεντρικό. Έχω μια παράξενη σχέση με τη φύση. Δεν βγαίνω ποτέ στον κήπο. Με ενδιαφέρουν πάρα πολύ οι άνθρωποι και αυτά που τους συμβαίνουν και μπορώ να πω ότι έχω μια καλή σχέση μαζί τους. Μπορώ να έρθω κοντά τους. Μια ωραία εικόνα τοπίου μού αρέσει για λίγο, αλλά μετά μου περνάει, δεν με κρατάει. Ίσως επειδή με ενδιαφέρουν όλες οι ιστορίες που βγαίνουν από τους ανθρώπους, από τα διάφορα μέρη.
- Αισθάνομαι ξεριζωμένη 100%. Ήμασταν μια εύπορη οικογένεια αλλά χάσαμε την πατρίδα μας, τα πράγματά μας. Δεν είχα ποτέ αυτό που λένε κάποιοι άνθρωποι «θα πάω στον παππού μου στο χωριό», δεν ήξερα τι σημαίνει και πέρασαν 30 χρόνια για να ξαναπάω στη Μίνια, παρόλο που αυτή η πόλη στα όνειρά μου είναι το σπίτι μου. Εκείνο το διαμέρισμα είναι το μόνο σπίτι που ονειρεύομαι, το πολύχρωμο πλακάκι. Αυτή η πόλη των 3 εκατομμυρίων κατοίκων σήμερα είναι μαζί με τη διπλανή Ασσιούτ το κέντρο των Αδελφών Μουσουλμάνων. Είναι σφηκοφωλιές και δεν πατάει κανείς Ευρωπαίος, γιατί είναι πάρα πολύ επικίνδυνα. Το 1995 που πήγα σώνει και καλά, χωρίς να έχω συναίσθηση του κινδύνου, με έπιασε ένα νευρικό κλάμα με το που κατέβηκα από το τρένο, έκλαιγα ασταμάτητα. Έρχονταν διάφοροι και ρωτούσαν «τι έχει αυτή η κυρία και κλαίει;». Τους έλεγα «σας ζητάω συγνώμη, ξέρω ότι αυτός ο τόπος είναι δικός σας, αλλά κι εγώ εδώ γεννήθηκα και μεγάλωσα». Μετά από χρόνια, το 2009, ξαναβρέθηκα εκεί σε παρόμοια κατάσταση. Πριν από λίγο καιρό μια φίλη μου Αμερικάνα μου είπε ότι είχε γνωρίσει στο Facebook έναν καλλιτέχνη Αιγύπτιο, τον Wael Sabour, ο οποίος διδάσκει στη Σχολή Καλών Τεχνών της Μίνια. Επικοινώνησα μαζί του και μόλις του έγραψα την ιστορία μου τρελάθηκε. Ήταν σαν παραμύθι γι' αυτόν και συγκινήθηκε. Του έδωσα τη διεύθυνση και οδηγίες και του είπα πώς θα βρει το σπίτι, και πραγματικά πήγε και το βρήκε. Μου έφτιαξε ένα εξαιρετικό βίντεο με τη διαδρομή βγαίνοντας από την πόρτα του διαμερίσματος και κατεβαίνοντας τους τρεις ορόφους μέχρι να βγει στον δρόμο. Για μένα αυτό το βίντεο είναι η έξοδός μου, τότε που έφυγα. Βρήκε και όλα τα μέρη που του είχα πει, σε κακά χάλια, αλλά υπάρχουν, έστω και σαν ερείπια. Αυτή η έκθεση που ετοιμάζω θα είναι η πιο σημαντική για μένα. Θα είναι κοινή με τον Sabour, εγώ είμαι η μνήμη και αυτός είναι τα μάτια μου. Φτιάχνω κι ένα μοντέλο του σπιτιού μου. Στο Μουσείο του Καΐρου υπάρχουν τα σπιτάκια, τα soul houses, που έβαζαν σε κάθε τάφο για να ξέρει η ψυχή που θα γυρίσει στη γη πού θα πάει να κατοικήσει. Για μένα αυτό θα είναι το δικό μου soul house.
Η ζωή με έχει μάθει ότι όσο πιο πολύ δέχεσαι αυτά που βλέπεις γύρω σου, όσο πιο πολύ τριγυρίζεις σε μέρη, βλέπεις πράγματα και δέχεσαι τη διαφορετικότητα του άλλου, όποια και να είναι αυτή, γίνεσαι πολύ καλύτερος άνθρωπος.
- Στη δουλειά μου με ενδιαφέρει πάρα πολύ αυτός ο ξεριζωμός, αυτό που αλλάζεις πατρίδες, που πας σε άλλα μέρη. Πήγαινα στις Φυλακές Ανηλίκων Αυλώνα, που είχαν παιδιά κάθε εθνικότητας, και έκανα μαθήματα ζωγραφικής για ενάμιση χρόνο. Είχα καταφέρει να αλλάξω πολλά πράγματα, παιδιά που δεν μιλούσαν μεταξύ τους και είχαν κόντρες φυλετικές είχα καταφέρει να γίνουν φίλοι, τους είχα κάνει να ασχοληθούν με την τέχνη με θαυμάσια αποτελέσματα, πήγαινα εθελοντικά και με μεγάλη αφοσίωση στην ομάδα μου, αλλά δυστυχώς μια μέρα ξαφνικά μου λέει η διευθύντρια «σήμερα είναι η τελευταία σας μέρα. Αν ενδιαφέρεστε να συνεχίσετε, πρέπει να γίνει όλη η διαδικασία από την αρχή, να ξαναπάτε στο υπουργείο και να σας δώσουν άδεια». Είχα περάσει μια απίστευτη ταλαιπωρία μέχρι να μου επιτρέψουν να μπω. Πήγαινα για να βοηθήσω αυτά τα παιδιά, ό,τι μπορούσα έκανα γι' αυτούς, και όλα αυτά χωρίς να πληρώνομαι. Μετά από αυτό αρρώστησα, μπήκα στο νοσοκομείο και είχα μεγάλες ιστορίες, έτσι δεν ξαναπροσπάθησα.
- Σκέφτομαι πολύ συχνά τα παιδιά στη φυλακή. Θυμάμαι ένα παιδί, Άραβας από το Παρίσι, που ζωγράφιζε μαχαίρια που έσταζαν αίμα και έγραφε από κάτω στα γαλλικά και στα αγγλικά «Δεν είμαι μαφία, αλλά με ενδιαφέρει η δικαιοσύνη». Επειδή έχω ζήσει από κοντά αυτούς τους ανθρώπους και ξέρω τη νοοτροπία τους, δεν μου κάνει εντύπωση που οι βομβιστές αποφασίζουν να κάνουν αυτό το φοβερό πράγμα γνωρίζοντας ότι θα πεθάνουν. Θέλει μεγάλη δύναμη. Ο Άραβας που ανατινάχτηκε στο Παρίσι ήταν Γάλλος υπήκοος, γεννήθηκε και μεγάλωσε εκεί και έκανε αυτό το πράγμα εναντίον της Γαλλίας, που ήταν η χώρα του. Αυτοί οι άνθρωποι, όμως, ζουν σε γκέτο, είναι ελάχιστοι αυτοί που ξεφεύγουν και βρίσκουν μια θέση στην κοινωνία. Οι περισσότεροι μεγαλώνουν στο περιθώριο και αυτό είναι που τους κάνει να φανατίζονται τόσο. Οι ISIS τους υπόσχονται πράγματα, τους λένε «αν έρθεις μαζί μας, θα είσαι ένας από μας, δεν ανήκεις σε αυτούς που σε έχουν καταπιεσμένο». Όσο παραμένεις ξένος, δεν ενσωματώνεσαι ποτέ και ορίστε τα αποτελέσματα. Κι εδώ είναι πολύ λίγοι αυτοί που έχουν ενσωματωθεί. Τους ξένους τους έχουμε στο περιθώριο.
- Τώρα πάω εθελοντικά σε δύο διαπολιτισμικά σχολεία, ελληνικά δημόσια δημοτικά, με τα πιο πολλά παιδιά να είναι παιδιά μεταναστών. Κάνουν πάρα πολύ καλή δουλειά σε αυτά τα σχολεία. Κάθε Δευτέρα κάνω δύο ώρες μάθημα σε Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού στον Κολωνό και κάθε Πέμπτη πηγαίνω στο Παγκράτι. Εκεί έχω παιδιά 8-9 ετών, στη Γ΄ Δημοτικού, και το θέμα που δουλεύω μαζί τους είναι «το σπίτι μου». Την πρώτη φορά που τους ρώτησα τι σημαίνει «σπίτι μου» γι' αυτά, το 90% μου απάντησε «το tablet μου»! Τα έχασα. Εννοούσαν ότι σπίτι τους είναι ο κόσμος τους και ο κόσμος τους είναι εκεί μέσα. Οι γονείς τους για να τα ηρεμήσουν και να τα ξεφορτωθούν τους δίνουν ένα tablet και ασχολούνται όλη μέρα με αυτό. Δεν ήξεραν τι είναι κάδρο, γιατί δεν είχαν δει ποτέ πίνακα. Αυτό το πράγμα αυτή τη στιγμή στη ζωή μου, το ότι πηγαίνω σε αυτά τα δύο σχολεία, είναι ό,τι καλύτερο μπορούσε να μου συμβεί – ως τέχνη και ως εμπειρία ζωής. Η τέχνη μπορεί να σου ανοίξει πόρτες και παράθυρα και μπορεί να σώσει την ψυχή σου, το πιστεύω αυτό. Αυτά τα παιδάκια έχουν δει και ακούσει ελάχιστα πράγματα. Τους έδειξα για δύο ώρες φωτογραφίες από αυτές που είχα βγάλει πέρυσι στο Μεξικό, με έντονα χρώματα, και μετά έκαναν ένα σωρό ερωτήσεις. Στο επόμενο μάθημα τα έβαλα να ζωγραφίσουν σε ένα χαρτί ό,τι τους είχε κάνει εντύπωση και θυμούνταν και έφτιαξαν καταπληκτικά πράγματα. Δεν τους έχει μάθει κανείς να βλέπουν. Την πρώτη μέρα τα ρώτησα «τι είδατε από το σπίτι μέχρι εδώ;» και μου απάντησαν «τίποτα».
- Οι Έλληνες είναι πολύ ρατσιστές. Ήταν ανέκαθεν, αλλά δεν είχαν έρθει σε επαφή με ξένους για να το δείξουν. Αισθάνθηκα έντονα τον ρατσισμό όταν ήρθα από την Αίγυπτο, το 1996, και έκανα μεγάλη προσπάθεια να αποβάλω ορισμένες εκφράσεις που λέγαμε εκεί, για να μη φαίνεται η καταγωγή μου. Την εποχή εκείνη ήρθαν και πολλοί άλλοι από την Αίγυπτο και επειδή ήξεραν γλώσσες και ήταν μορφωμένοι, βρήκαν αμέσως δουλειές, κυρίως στην Ολυμπιακή Αεροπορία, και οι ντόπιοι μας μισούσαν γι' αυτό. Επίσης, έχουμε πολύ κακή μνήμη ως λαός. Όταν ήρθαν εδώ οι Έλληνες από τη Μικρά Ασία, τους συμπεριφέρθηκαν χάλια. Δεν τους θεωρούσαν Έλληνες, ήταν «οι πρόσφυγες» για πολλά χρόνια. Μετά από 40 χρόνια ήταν ακόμα «οι πρόσφυγες».
- Η ζωή με έχει μάθει ότι όσο πιο πολύ δέχεσαι αυτά που βλέπεις γύρω σου, όσο πιο πολύ τριγυρίζεις σε μέρη, βλέπεις πράγματα και δέχεσαι τη διαφορετικότητα του άλλου, όποια και να είναι αυτή, γίνεσαι πολύ καλύτερος άνθρωπος. Έχεις πολύ πιο ενδιαφέρουσα ζωή, γιατί ξεφεύγεις από τη μιζέρια.
Info:
Η έκθεση που ετοιμάζει η Δέσποινα Μεϊμάρογλου με τις μνήμες από την Ελ Μίνια σε συνεργασία με τον Αιγύπτιο εικαστικό Wael Sabour «Εγώ είμαι η μνήμη, αυτός είναι τα μάτια μου» θα παρουσιαστεί τους επόμενους μήνες στην Αθήνα.
Το άρθρο από την έντυπη έκδοση της LIFO
